Skip to content

Skip to table of contents

KAPÍTULU 15

Respeitu inan-aman neʼebé idade ona

Respeitu inan-aman neʼebé idade ona

1. Saida deʼit mak inan-aman fó no halo ba ita? Nuneʼe, saida mak ita tenke halo?

 “RONA ba ó-nia aman neʼebé halo ó moris, no keta hakribi ó-nia inan tan deʼit nia sai ferik ona.” (Provérbios 23:22) Ida-neʼe mak konsellu husi ema matenek ida iha tempu uluk. Karik Ita hatete: ‘Haʼu sei nunka hakribi haʼu-nia inan!’ Loos, ita hotu hadomi tebes ita-nia inan no aman. Ita hatene katak ita-nia aman no inan fó no halo ona buat barak ba ita. Porezemplu, maski Maromak Jeová mak moris nia Hun, maibé se ita-nia nia inan-aman la iha, ita la bele moris iha mundu neʼe. Sin, ita simu buat barak duni husi inan-aman, no ita la bele selu fali buat hotu neʼe. No mós, husi kiʼik toʼo ita sai boot, inan-aman hakaʼas an hodi uza sira-nia tempu, kbiit no osan atu tau matan ba ita ho didiʼak. Ita-nia inan-aman hadomi no hanoin ita. Tan razaun sira-neʼe mak Maromak nia Liafuan fó konsellu: “Hamtaʼuk ó-nia aman inan . . . atu ó bele haksolok, no ó bele moris naruk iha rai.”—Efeso 6:2, 3.

NAFATIN HATUDU DOMIN BA INAN-AMAN

2. Oinsá mak oan neʼebé boot ona bele “selu tusan” ba sira-nia inan-aman?

2 Apóstolu Paulo hakerek ba ema kristaun katak: “Sira [oan ka bei-oan] sei hanoin uluknanain atu halo sira-nia knaar ba sira rasik nia família hodi selu tusan ba sira-nia aman inan [no avó sira], basá buat ida-neʼe monu loos ba Maromak nia laran.” (1 Timoteo 5:4) Kuandu Bíblia haruka oan neʼebé boot ona atu “selu tusan”, neʼe katak sira tenke hafolin inan-aman no avó sira-nia serbisu, hakaʼas-an no sira-nia domin. Ema hotu hakarak atu ema seluk hadomi no hafolin sira, nuneʼe mós ho ita-nia inan-aman neʼebé idade ona. Tuir loloos, ida-neʼe importante atu inan-aman bele sente katak sira-nia moris iha folin duni.

3. Saida mak ita bele halo atu hatudu respeitu ba ita-nia inan-aman no avó sira?

3 Entaun ita bele hamtaʼuk, ka respeitu ita-nia inan-aman no avó sira hodi fó-hatene no hatudu katak ita hadomi sira. (1 Korinto 16:14) Se ita-nia inan-aman la hela hamutuk ho ita, sira hakarak duni atu rona kona-ba ita. Tan neʼe, ita bele haruka karta, telefone, ka vizita sira ka lae? Neʼe sei halo sira sente kontente tebes. Feto ida husi rai-Japaun, naran Miyo, la bele sai dook husi uma tanba nia tinan 82 ona. Maibé nia sente hanesan nia laʼo hamutuk ho nia oan-feto no nia mane-foun neʼebé halaʼo knaar nuʼudar katuas neʼebé vizita kongregasaun sira. Miyo esplika: “Haʼu-nia oan-feto hatete beibeik: ‘Amá, amá bele laʼo hamutuk ho ami.’ Nia haruka mai haʼu sira-nia programa atu vizita kongregasaun sira no mós númeru telefone ba fatin sira neʼebé sira hela kada semana. Haʼu bele loke mapa no hatete: ‘Ah. Agora sira iha fatin ida-neʼe!’ Haʼu sempre fó agradese ba Maromak Jeová tanba haʼu iha oan hanesan neʼe.”

TAU MATAN BA INAN-AMAN NIA PRESIZA

4. Oinsá mak ulun-naʼin relijiaun iha Jesus nia tempu halo ema hakribi sira-nia inan-aman?

4 Respeitu inan-aman mós inklui fó osan, sasán no buat seluk tan neʼebé sira presiza ka lae? Sin, dala barak ita tenke halo nuneʼe. Iha Jesus nia tempu ulun-naʼin relijiaun sira kaer metin ba lisan ida neʼebé la diʼak. Tuir lisan neʼe, kuandu ema ida dehan sai katak ninia rikusoin mak “buat karan santu”, katak prezente ba Maromak, ema neʼe la iha ona responsabilidade atu uza sasán sira-neʼe atu tau matan ba ninia inan-aman. (Mateus 15:3-6) Neʼe mak buat neʼebé aat tebes! Tuir loloos, hodi tuir lisan neʼe, ulun-naʼin sira halo ema sai kaan-teen no hakribi sira-nia inan-aman hodi la tau matan ba inan-aman nia presiza. Ita sei nunka hakarak halo ida-neʼe!—Marcos 7:10.

5. Maski iha rai balu estadu fó ajuda ba ferik-katuas sira, maibé tanbasá mak dala ruma oan sira presiza fó osan ka sasán ba inan-aman?

5 Iha rai barak, estadu iha programa atu fó ajuda hanesan hahán, roupa no fatin atu hela ba ferik-katuas sira. No mós, dala ruma ema rai tiha osan ruma atu uza kuandu sira sai ferik-katuas. Maibé, dala ruma ajuda husi estadu ka osan neʼebé sira rai latoʼo. Se nuneʼe, dalan ida oan sira hatudu respeitu ba inan-aman mak hodi hakaʼas an atu tau matan ba inan-aman nia presiza. Tuir loloos, tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona mak parte husi ita-nia adorasaun ba Maromak Jeová, Ida neʼebé hahú arranju família nian.

HATUDU DOMIN NO SEMPRE PRONTU ATU FÓ AJUDA

6. Oinsá mak oan balu tau matan ba sira-nia inan-aman neʼebé moras?

6 Oan barak hatudu domin no hatudu katak sira sempre prontu atu fó ajuda kuandu sira-nia inan-aman neʼebé idade ona sai moras. Sira balu lori inan-aman atu hela hamutuk ho sira, ka atu inan-aman hela besik sira. Oan balu muda hodi bele hela hamutuk ho inan-aman. Dala barak, arranju hanesan neʼe lori bensaun ba inan-aman no mós oan sira.

7. Tanbasá mak presiza atu tetu didiʼak antes halo desizaun ruma neʼebé envolve inan-aman neʼebé idade ona?

7 Maibé, dala ruma, arranju sira-neʼe mós lori problema balu. Tanbasá? Karik tanba oan sira halo desizaun laʼós hodi tetu didiʼak, maibé hodi tuir deʼit sira-nia sentimentu. Bíblia fó avizu: “Ema neʼebé matenek hanoin uluk kona-ba nia hakat sira.” (Provérbios 14:15) Porezemplu, tanba susar ba inan ida atu hela mesak, karik nia oan halo planu kedas atu lori nia inan atu hela hamutuk ho nia. Maibé, diʼak liu ba oan neʼe atu hanoin uluk kona-ba nia hakat sira hodi husu nia an pergunta sira tuirmai neʼe: Saida loos mak haʼu-nia inan presiza? Iha ka lae programa husi estadu ka organizasaun ruma neʼebé bele fó ajuda diʼak liu ba haʼu-nia inan? Haʼu-nia inan hakarak atu muda ka lae? Se nia hakarak, oinsá mak ida-neʼe sei kona ninia moris loron-loron nian? Nia sei sente triste tanba dook husi kolega no seidauk toman ho fatin foun neʼe ka lae? Haʼu koʼalia tiha ona kona-ba buat hirak-neʼe ho haʼu-nia inan ka lae? Se inan hela ho haʼu, oinsá mak ida-neʼe sei kona haʼu no haʼu-nia família nia moris loron-loron nian? Kuandu inan sai moras, sé mak atu tau matan ba nia? Sira neʼebé hela hamutuk iha uma-laran bele fahe responsabilidade neʼe ka lae? Haʼu koʼalia tiha ona ba sira kona-ba neʼe ka lae?

8. Ita bele koʼalia ho sé kuandu Ita tenke halo desizaun kona-ba oinsá atu tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona?

8 Oan hotu iha família laran iha responsabilidade atu tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona. Tan neʼe, karik diʼak se família tomak tuur no koʼalia hamutuk kuandu halo desizaun importante ruma. Ita mós bele husu konsellu husi katuas sira iha kongregasaun kristaun, ka husi kolega neʼebé mós hasoru situasaun hanesan Ita-nian. Bíblia fó-hanoin ba ita hotu katak: “Planu sira la laʼo diʼak bainhira la koʼalia ba malu ho didiʼak, maibé susesu iha bainhira iha ema barak neʼebé fó konsellu.”—Provérbios 15:22.

KOMPRENDE INAN-AMAN NO HATUDU LARAN-DIʼAK

9, 10. (a) Oinsá mak oan bele hatudu laran-diʼak ba inan-aman neʼebé idade ona? (b) Maski karik oan sira presiza halo desizaun ruma ba inan-aman, maibé oan sempre bele hatudu saida?

9 Hatudu respeitu ba inan-aman neʼebé idade ona mós inklui hakaʼas an atu komprende sira no hatudu laran-diʼak. Nuʼudar sira-nia tinan aumenta ba beibeik, karik susar liu ba sira atu laʼo, han no hanoin-hetan buat ruma. Tan neʼe, karik Ita tenke ajuda sira. Dala barak oan sira sai hanesan manu-inan neʼebé hakarak proteje manu-oan sira. Maibé inan-aman laʼós labarik, sira iha matenek no iha esperiénsia barak tanba ba tempu kleur ona sira halo desizaun no tau matan ba sira-nia an rasik. Sira hafolin sira-nia an tanba sira halaʼo tiha knaar nuʼudar inan-aman no halo tiha ona desizaun barak iha sira-nia moris. Entaun, se sira sente katak oan hadau sira-nia direitu atu halo desizaun ruma kona-ba sira-nia moris, karik sira sente laran-tun ka hirus. Sira balu kontra hasoru oan sira tanba taʼuk katak sira sei lakon sira-nia liberdade.

10 Maski la fasil atu rezolve problema sira-neʼe, maibé oan sira bele nafatin hatudu laran-diʼak hodi husik inan-aman neʼebé idade ona atu tau matan ba sira-nia an, no halo desizaun rasik tuir sira-nia kbiit. La diʼak atu halo desizaun ruma kona-ba Ita-nia inan-aman se seidauk koʼalia uluk ho sira. Karik sira la bele ona halo buat barak, maibé diʼak atu husik sira atu halo buat neʼebé sira bele halo. Kuandu Ita la koko atu kontrola Ita-nia inan-aman nia moris, karik Ita-nia relasaun ho sira sei diʼak nafatin. Ida-neʼe sei halo sira, no mós Ita, sente kontente. Maski karik Ita presiza halo desizaun ruma ba sira, maibé hatudu nafatin respeitu neʼebé Ita-nia inan-aman merese atu simu. Maromak nia Liafuan fó konsellu: “Iha ema fuuk mutin nia oin, ó tenke hamriik, no ó tenke hanoin ema neʼebé katuas ona.”—Levítico 19:32.

BUKA INAN-AMAN NIA HAHALOK DIʼAK

11-13. Maski relasaun entre inan-aman no oan ladún diʼak kuandu oan sei kiʼik, oinsá mak oan bele nafatin hatudu respeitu no domin, liuliu kuandu nia tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona?

11 Dala ruma problema mosu tanba, kuandu oan sei kiʼik sira-nia relasaun ho inan-aman ladún diʼak. Karik Ita-nia aman ladún hatudu domin, ka inan domina demais Ita. Karik toʼo agora Ita sente laran-kanek no hirus, no sente katak inan-aman ladún merese atu simu respeitu husi Ita. Maski Ita sente hanesan neʼe, Ita bele nafatin hatudu respeitu no domin ka lae? a

12 Mane ida naran Basse, neʼebé sai boot iha rai-Finlándia, hatete: “Uluk haʼu-nia aman-kiʼik mak komandante ba forsa SS, iha tempu Nazi, iha rai-Alemaña. Fasil deʼit ba nia atu sai hirus, no kuandu nia hirus susar ba nia atu kontrola nia an. Dala barak nia baku haʼu-nia inan iha haʼu-nia oin. Loron ida kuandu nia sai hirus ho haʼu, nia baku haʼu-nia oin ho sintu nia tutun, no haʼu monu ba rai.”

13 Maibé, Basse esplika katak nia aman-kiʼik mós hatudu hahalok diʼak. Nia hatete: “Iha parte seluk, nia serbisu makaʼas atu buka osan hodi tau matan ba família nia presiza. Maski nia nunka hatudu ninia domin mai haʼu, maibé haʼu hatene katak nia esperiénsia uluk nian halo nia laran-kanek. Nia inan duni sai nia husi uma kuandu nia sei kiʼik. Durante tempu joven nia baku malu beibeik. Tuirmai nia sai soldadu iha tempu funu. Haʼu hakaʼas an atu komprende nia, no lakohi fó-sala ba nia. Kuandu haʼu sai boot no haʼu-nia aman sai moras, haʼu koko atu tau matan ba nia toʼo tempu neʼebé nia mate. Maski la fasil, maibé haʼu halo buat neʼebé haʼu bele halo atu ajuda nia. Haʼu hakaʼas an atu sai oan neʼebé diʼak, no haʼu sente katak nia mós simu haʼu nuʼudar oan neʼebé diʼak.”

14. Bíblia nia konsellu saida mak diʼak ba situasaun hotu, inklui mós kuandu tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona?

14 Diʼak atu halo tuir Bíblia nia konsellu tuirmai neʼe iha situasaun hotu, inklui iha família laran. Bíblia dehan: “Tau laran-luak, laran-kmaus, haraik-an, laran-sadiʼa no pasiénsia nuʼudar imi-nia hatais. Simu malu didiʼak, tahan malu wainhira imi iha buat ruma hasoru ema seluk. Imi sei perdua malu nuʼudar Naʼi fó perdua ona ba imi.”—Koloso 3:12, 13.

TAU MATAN MÓS BA ITA-NIA AN

15. Dala ruma saida mak halo oan sente triste tebes kuandu sira tau matan ba inan-aman?

15 Hodi ita bele halaʼo ita-nia responsabilidade atu tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona, ita presiza serbisu makaʼas no uza tempu barak. Maibé buat neʼebé susar liu mak atu tahan ho ita rasik nia sentimentu. Ita hotu sente triste loos kuandu haree inan-aman sai moras, komesa atu haluha buat barak, no sempre presiza ajuda husi ema seluk. Feto ida naran Sandy, neʼebé moris iha rai-Porturriku, hatete: “Haʼu-nia inan sempre hola parte iha buat hotu neʼebé ami-nia família halo. Entaun kuandu nia sai moras no haʼu tenke tau matan ba nia, haʼu sente triste tebetebes. Ulukliu nia komesa laʼo kudeʼik, tuirmai nia presiza ai-tonka, no tuir fali mai nia presiza kadeira-roda. Depois, nia situasaun sai aat ba beibeik toʼo nia mate. Nia hetan moras kankru iha ruin, no ami tenke tau matan ba nia loron-kalan. Ami fó-hariis, fó-han no lee livru ba nia. Buat hotu susar duni no ami sente laran-kraik tebes. Kuandu haʼu hatene katak haʼu-nia inan besik mate ona, haʼu tanis tan haʼu hadomi tebes nia.”

16, 17. Saida deʼit mak bele ajuda oan atu kontinua tau matan ba inan-aman neʼebé moras?

16 Se Ita mós hasoru situasaun hanesan Sandy nian, saida mak bele ajuda Ita? Rona ba Aman Jeová hodi lee beibeik nia Liafuan, no sempre koʼalia ba nia liuhusi orasaun. (Filipe 4:6, 7) No diʼak mós atu han hahán neʼebé diʼak ba isin, no se bele koko atu toba sedu. Importante mós atu buka tempu atu deskansa ka halimar. Karik Ita bele arranja ema seluk atu tau matan ba inan-aman hodi Ita bele bá fatin ruma ba oras balu, ka loron balu. Selae, deskansa ka halimar uitoan iha uma. Hanesan neʼe, Ita bele iha saúde diʼak no sente prontu atu kontinua tau matan ba aman ka inan neʼebé moras.

17 Dala ruma oan neʼebé tau matan ba aman ka inan neʼebé moras sente katak buat neʼebé sira halo daudauk latoʼo. Maibé diʼak atu Ita la fó-sala ba Ita-nia an kona-ba buat neʼebé Ita la bele halo. Se Ita mak tenke tau matan ba inan-aman, Ita presiza tetu didiʼak kona-ba buat neʼebé Ita rasik bele no la bele halo. No mós, tetu didiʼak kona-ba buat neʼebé Ita-nia inan-aman presiza, no buat neʼebé Ita, Ita-nia kaben no Ita-nia oan presiza.

HO KBIIT HUSI MAROMAK

18. Saida mak Maromak Jeová promete?

18 Maromak Jeová hatudu domin hodi fó matadalan liuhusi ninia Liafuan, Bíblia. Nia mós fó ajuda atu tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona liuhusi buat ida seluk tan. Bíblia hatete: “Maromak Jeová besik ba ema neʼebé bolu nia, . . . nia sei rona ba sira-nia halerik atu husu ajuda, no nia sei salva sira.” (Salmo 145:18, 19) Maromak Jeová sei tau matan no salva fiar-naʼin sira neʼebé hasoru susar oioin.

19. Esperiénsia saida mak hatudu katak Maromak ajuda ita?

19 Feto ida naran Myrna husi rai-Filipinas, fiar duni liafuan neʼe kuandu tau matan ba nia inan neʼebé isin-mate tanba moras ruma. Myrna hatete: “La iha buat ida neʼebé triste liu duké haree ema neʼebé Ita hadomi hetan terus, maibé nia la bele fó-hatene ba Ita iha fatin neʼebé mak nia sente moras. Haʼu sente hanesan haʼu haree haʼu-nia inan neineik-neineik mout iha bee laran, maibé haʼu la bele halo buat ida atu salva nia. Dala barak haʼu hakneʼak hodi fó-hatene Aman Jeová katak haʼu kole tebes. Haʼu halerik hanesan David, neʼebé husu Aman Jeová atu rai ninia matabeen iha botir no atu hanoin-hetan nia. [Salmo 56:8] No, hanesan Maromak Jeová rasik promete, nia fó duni kbiit neʼebé haʼu presiza. ‘Maromak Jeová suporta haʼu.’”—Salmo 18:18.

20. Bíblia nia promesa saida deʼit mak bele ajuda oan sira atu la sente triste demais, maski karik sira-nia aman ka inan mate?

20 Ema dehan katak tau matan ba inan-aman neʼebé idade ona mak hanesan “istória neʼebé ramata ho matabeen”. Neʼe tanba maski oan sira hakaʼas an, maibé ikusmai ema neʼebé idade ona karik mate, hanesan Myrna nia inan. Maski nuneʼe, sira neʼebé fiar ba Maromak Jeová hatene katak mate laʼós istória nia rohan. Apóstolu Paulo hatete: “Haʼu iha esperansa iha Maromak . . . katak ema diʼak no ema aat sei moris hiʼas.” (Apostolu 24:15) Sira neʼebé triste tanba aman ka inan mate ona mós bele sente kmaan hodi fiar katak sira-nia aman ka inan sei moris hiʼas iha mundu foun neʼebé diʼak liu. Iha neʼebá, “mate la iha ona”.—Apokalipse 21:4.

21. Tanbasá mak diʼak atu respeitu inan-aman neʼebé idade ona?

21 Maromak nia atan sira respeitu no hafolin sira-nia inan-aman sira, maski inan-aman sai ferik-katuas ona. (Provérbios 23:22-24; Efeso 6:2) Tanba neʼe, inan-aman bele sente hanesan buat neʼebé Maromak nia liafuan tuirmai neʼe hatete: “Ó-nia aman no ó-nia inan sei haksolok, no nia neʼebé fó moris ba ó sei sente kontente.” (Provérbios 23:25) No buat neʼebé diʼak liu mak sira neʼebé respeitu sira-nia inan-aman mós respeitu Maromak Jeová, no halo nia laran-kontente.

a Iha neʼe ita la koʼalia kona-ba situasaun sira neʼebé inan-aman abuza oan iha dalan oioin, karik toʼo kontra mós lei estadu nian.