1-3. (a) Prezente saida mak Maromak Jeová haraik tiha mai ita? Oinsá mak ema bele uza prezente neʼe iha dalan neʼebé sala? (b) Atu hela nafatin iha Maromak nia domin, ita presiza uza prezente neʼe iha dalan saida?

SE AMAN ida fó prezente ida ba nia oan neʼebé nia hadomi, nia sente oinsá se oan neʼe ho neon uza prezente neʼe iha dalan neʼebé ladiʼak? Porezemplu, aman fó nia oan motór ida no depois nia rona katak oan neʼe kaer motór arbiru deʼit no hakanek ema seluk. Aman sente laran-triste, loos ka lae?

² Maromak Jeová mak Ida neʼebé fó “prezente diʼak ida-idak no kmanek loloos ida-idak”. (Tiago 1:​17) Porezemplu nia haraik mai ita kbiit atu koʼalia iha dalan neʼebé diʼak. Prezente ida-neʼe halo ita ema la hanesan ho animál tanba ita bele fó sai ita-nia hanoin no mós sentimentu ba malu. Maibé, hanesan ema bele uza motór iha dalan neʼebé sala, ema mós bele uza prezente kbiit atu koʼalia iha dalan neʼebé sala. Maromak Jeová sente laran-triste kuandu nia rona ema koʼalia arbiru deʼit no hakanek ema seluk nia laran!

³ Atu hela nafatin iha Maromak nia domin, ita presiza uza kbiit atu koʼalia tuir Maromak nia hakarak. Maromak Jeová fó-hatene ho klaru kona-ba dalan neʼebé ita tenke koʼalia atu halo nia kontente. Ninia Liafuan hatete: “Keta husik liafuan aat sai husi imi-nia ibun. Koʼalia deʼit liafuan neʼebé diʼak atu hametin imi-nia maluk nia fiar, atu nia bele halo diʼak ruma ba sira neʼebé rona nia.” (Éfeso 4:​29) Entaun, mai ita koʼalia  kona-ba tanbasá ita presiza kuidadu ho ita-nia liafuan, liafuan neʼebé ladiʼak atu koʼalia, no oinsá ita bele koʼalia ho liafuan neʼebé bele “hametin” malu.

4, 5. Oinsá mak lia-dolin balun iha Bíblia hatudu katak liafuan iha kbiit?

⁴ Razaun ida neʼebé importante atu ita kuidadu ho dalan neʼebé ita koʼalia mak liafuan iha kbiit. Provérbios 15:4 hatete: “Nanál neʼebé kalma mak hanesan ai-hun moris nian, maibé nanál neʼebé kleʼuk hatún ema nia laran.” * Hanesan bee fó moris ba ai-hun neʼebé namlaek ona, nuneʼe mós koʼalia neʼebé kalma ho liafuan neʼebé diʼak bele halo ema sente kmaan. Maibé, nanál neʼebé kleʼuk mak hanesan koʼalia lia-bobar, no ida-neʼe bele halo ema sente ladiʼak no moe. Tuir loloos, ita-nia liafuan iha kbiit atu hakanek ka kura ema nia laran.​—Provérbios 18:21.

⁵ Lia-dolin ida tan neʼebé hatudu loos katak liafuan iha kbiit dehan: “Iha duni ema neʼebé la hanoin uluk no koʼalia hanesan sona ho surik.” (Provérbios 12:18) Ema neʼebé koʼalia lalais hodi la hanoin uluk bele hakanek ema seluk nia sentimentu no estraga sira-nia relasaun. Dala ruma, Ita sente  laran-kanek tanba ema seluk uza nia nanál hanesan surik neʼebé kroʼat ka lae? Maibé, lia-dolin neʼe hatutan: “Nanál ema matenek nian mak bele kura.” Ema neʼebé koʼalia hodi hanoin uluk kona-ba ema seluk nia sentimentu hatudu matenek husi Maromak, no nia bele kura ema nia laran-kanek no hadiʼa sira-nia relasaun. Karik Ita hanoin-hetan kuandu ema seluk koʼalia liafuan ho laran-diʼak neʼebé kura Ita-nia laran-kanek ka lae? (Provérbios 16:24) Tanba ita hatene katak liafuan iha duni kbiit, ita hakarak uza ita-nia nanál atu kura, laʼós atu hakanek ema seluk nia laran.

6. Tanbasá mak susar atu kontrola ita-nia nanál?

⁶ Maski ita hakaʼas an nafatin, ita la bele kontrola ita-nia nanál iha dalan perfeitu. Nuʼudar sala-naʼin ita uza sala ita-nia nanál. Ida-neʼe mak razaun segundu tansá ita tenke kuidadu ho dalan neʼebé ita koʼalia . Buat hotu neʼebé ita koʼalia mai husi ita-nia laran, no “ema nia fuan-laran nia hakarak mak aat”. (Gênesis 8:21; Lucas 6:45) Nuneʼe, ita presiza duni hakaʼas an atu kontrola ita-nia nanál. (Tiago 3:2-4) Maski ita la bele kontrola ita-nia nanál iha dalan perfeitu, maibé ita bele kontinua atu hadiʼa dalan neʼebé ita koʼalia. Hanesan ema neʼebé tenkesér hakaʼas an atu nani hasoru bee neʼebé suli iha mota, nuneʼe mós ita tenke luta hasoru ita rasik nia hakarak atu la uza sala ita-nia nanál.

7, 8. Oinsá mak Maromak Jeová tesi lia kona-ba liafuan neʼebé ita koʼalia?

⁷ Razaun terseiru atu kuidadu ho dalan neʼebé ita koʼalia mak Maromak Jeová mak tesi lia kona-ba ita-nia liafuan. Dalan neʼebé ita koʼalia la kona deʼit ita-nia relasaun ho ema seluk, maibé kona mós ita-nia relasaun ho Maromak Jeová. Tiago 1:​26 hatete: “Ema ruma hanoin katak nia besik Maromak, maibé la hatene ukun nia nanál karik hodi bosok nia fuan, ema neʼe nia relijiaun [“adorasaun”, MF] folin-laek.” *  Hanesan ita haree tiha ona iha kapítulu uluk, ita-nia liafuan kona duni ho ita-nia adorasaun. Se ita la kontrola ita-nia nanál hodi fakar sai liafuan hanesan venenu neʼebé bele hakanek ema, ita-nia serbisu kristaun hotu bele sai folin-laek iha Maromak nia oin. Nuneʼe, ita tenke kuidadu duni ho buat neʼebé ita koʼalia, loos ka lae?​—Tiago 3:8-10.

⁸ Klaru katak ita presiza kuidadu atu la uza sala ita-nia kbiit atu koʼalia, prezente diʼak neʼebé mai husi Maromak. Antes ita koʼalia kona-ba liafuan neʼebé bele hametin, mai ita koʼalia kona-ba liafuan neʼebé ema kristaun labele uza iha nia moris.

9, 10. (a) Ohin loron, ema barak koʼalia hodi uza liafuan hanesan saida? (b) Tanbasá mak ita la uza lia foʼer? (Haree mós nota-rodapé.)

⁹ Lia foʼer. Kuandu ema barak koʼalia sira baibain tolok no uza lia foʼer oioin. Balun koʼalia hanesan neʼe tanba sira la hatene dalan seluk atu halo ema fiar ba buat neʼebé sira hatete. Dala barak komik-teen uza lia foʼer no konta kona-ba buat seksuál atu halo ema seluk hamnasa. Maibé lia foʼer labele halo ita hamnasa! Maizumenus tinan 2.000 liubá, Maromak leno apóstolu Paulo atu fó konsellu ba kongregasaun iha Kolosos atu sira halakon “lia foʼer” husi sira-nia leet. (Koloso 3:8) Paulo mós fó-hatene ema kristaun iha kongregasaun iha Éfezu katak sira ‘keta husik ema ida iha sira-nia leet temi . . . lia foʼer’.​—Efeso 5:​3, 4.

¹⁰ Maromak Jeová hakribi lia foʼer. Sira neʼebé hadomi Maromak mós hakribi ida-neʼe. Tuir loloos, ita-nia domin ba Maromak Jeová book ita atu la uza liafuan aat. Kuandu Paulo hakerek kona-ba “hahalok isin nian”, nia mós temi kona-ba “hahalok neʼebé lamoos”, neʼe inklui mós lia neʼebé lamoos. (Galasia 5:​19-​21, MF) Koʼalia lia foʼer mak sala sériu. Kongregasaun bele hasai ema kristaun ida se nia simu tiha konsellu ba dala barak, maibé nia la hakribi no kontinua  atu koʼalia kona-ba buat neʼebé foʼer, la morál no bele estraga ema seluk nia hanoin. *

11, 12. (a) Oinsá mak koʼalia kona-ba ema seluk nia moris bele hamosu problema? (b) Tanbasá mak ema neʼebé adora Maromak Jeová presiza sees husi koʼalia bosok?

¹¹ Konta ema nia vida, bosok. Baibain ema gosta koʼalia kona-ba ema seluk. Koʼalia hanesan neʼe sempre aat ka lae? Lae. Dala ruma ita koʼalia kona-ba buat neʼebé diʼak, hanesan sé mak foin hetan batizmu, ka sé mak presiza ajuda. Iha apóstolu sira-nia tempu, ema kristaun sira iha interese kona-ba maluk nia situasaun no problema sira. Tan neʼe sira koʼalia ba malu kona-ba fiar-naʼin sira seluk. (Efeso 6:21, 22; Koloso 4:8, 9) Maibé koʼalia kona-ba ema seluk bele hamosu problema se buat neʼebé ita koʼalia karik laloos ka fó sai ema nia segredu. Liután neʼe, hahalok sira-neʼe bele halo ema ida sai ema bosok-teen no ida-neʼe sempre kria problema. Koʼalia bosok kona-ba ema seluk inklui “duun matak . . . neʼebé hafoʼer no estraga ema seluk nia naran diʼak”. Porezemplu, farizeu sira koko atu hafoʼer Jesus nia naran hodi duun matak nia ho lia aat oioin. (Mateus 9:32-34; 12:22-24) Dala barak ema neʼebé koʼalia bosok neʼe hamosu istori malu.​—Provérbios 26:20.

¹² Iha Maromak Jeová nia oin nia hakribi ema neʼebé uza sira-nia kbiit atu koʼalia hodi hafoʼer ema seluk nia naran ka hamosu istori malu. Nia odi sira neʼebé hamosu “istori malu entre maluk sira”. (Provérbios 6:16-19) Liafuan gregu neʼebé tradús nuʼudar “ema bosok-teen” mak diábolos, no liafuan neʼe mós naran ida seluk ba Satanás. Nia mak “Diabu”, bosok-teen neʼebé ho laran-aat koʼalia bosok kona-ba  Maromak. (Apokalipse 12:9, 10) Tan neʼe ita hakarak duni atu sees husi koʼalia neʼebé bele halo ita mós sai hanesan Diabu. Kongregasaun la simu ema neʼebé koʼalia bosok neʼebé halo tuir isin nia hakarak hanesan “istori malu” no “fahe malu”. (Galasia 5:19-21) Entaun, antes Ita konta buat ruma kona-ba ema ida, husu ba Ita-nia an: ‘Istória neʼe loos ka lae? Haʼu hatudu laran-diʼak se haʼu konta fali istória neʼe? Haʼu presiza ka lae atu fahe informasaun neʼe? No haʼu hatudu matenek ka lae se haʼu halo ida-neʼe?’​—1 Tesalonika 4:11.

13, 14. (a) Kuandu ita tarata ema ida, ida-neʼe halo nia sente oinsá? (b) Koʼalia aat katak saida? Tanbasá mak ema neʼebé koʼalia aat tau nia an iha situasaun neʼebé perigu?

¹³ Tarata ema seluk. Hanesan hatete tiha ona, liafuan iha kbiit atu hakanek ema nia laran. Tanba ita hotu la perfeitu, dala ruma ita hatete buat neʼebé ikusmai halo ita sente ladiʼak. Maibé Bíblia fó avizu kona-ba liafuan neʼebé ita labele koʼalia iha família laran no iha kongregasaun. Paulo fó laran-manas ba ema kristaun hodi hatete: “Hadook tiha husi imi leet laran-moras tomak, laran-hirus, laran-nakali, lia aat no lia hasoru Maromak no mós laran-dodok.” (Efeso 4:​31) Tradusaun seluk tradús “lia aat” nuʼudar “liafuan neʼebé hakanek” no “tarata”. Tarata ema seluk hodi bolu sira ho naran oioin neʼebé aat, no sempre koʼalia hodi hatún sira, bele halo ema sente ladiʼak no sente folin-laek. Liuliu, labarik sira fiar buat neʼebé ema hatete, entaun fasil liu ba sira atu sente laran-­kanek kuandu rona liafuan neʼebé ladiʼak.​—Koloso 3:​21.

¹⁴ Bíblia hatudu ho klaru katak Maromak odi ema neʼebé koʼalia aat ema seluk​—hamoe sira ho liafuan neʼebé bele hatún sira, ka hodi tarata sira. Ema neʼebé iha toman hodi koʼalia iha dalan hanesan neʼe mak tau nia an iha situasaun neʼebé perigu. Kongregasaun bele hasai ema neʼe se nia sempre koʼalia aat no se nia la halo tuir konsellu neʼebé nia simu. Se nia la troka ninia hahalok nia mós sei la simu bensaun husi Maromak nia Reinu. (1 Korinto 5:​11-​13; 6:​9, 10) Entaun, klaru  katak ita la bele hela iha Maromak nia domin se ita iha toman atu koʼalia liafuan neʼebé ladiʼak, laloos, ka uza liafuan neʼebé la hatudu laran-diʼak. Se ita koʼalia hanesan neʼe ita hatún ema deʼit.

15. Koʼalia iha dalan oinsá mak “diʼak atu hametin” malu?

¹⁵ Tanba Maromak mak fó kbiit atu koʼalia nuʼudar prezente mai ita, oinsá mak ita bele uza ida-neʼe tuir nia hakarak? Hanoin-hetan katak Maromak nia Liafuan fó laran-manas mai ita atu “koʼalia deʼit liafuan neʼebé diʼak atu hametin” malu. (Efeso 4:29) Maromak Jeová kontente kuandu ita koʼalia liafuan neʼebé fó laran-manas no hametin ita-nia maluk seluk. Bíblia la fó lista kona-ba liafuan neʼebé ita tenkesér uza, nuneʼe ita presiza hanoin didiʼak atu hili liafuan neʼebé “diʼak no loos”. (Tito 2:8) Hodi koʼalia “liafuan neʼebé diʼak atu hametin” malu, diʼak atu ita hanoin nafatin buat importante tolu tuirmai neʼe: Koʼalia buat neʼebé diʼak, koʼalia buat neʼebé loos, no koʼalia ho laran-diʼak. Hodi hanoin-hetan nafatin buat tolu neʼe, mai ita haree didiʼak ezemplu kona-ba koʼalia neʼebé bele hametin ema seluk.​—Haree kaixa “ Haʼu-nia liafuan hametin ema seluk ka lae?”.

16, 17. (a) Tanbasá mak ita tenke gaba ema seluk? (b) Ita iha oportunidade saida atu gaba ema seluk iha kongregasaun laran? iha família laran?

¹⁶ Gaba ema husi laran. Maromak Jeová no Jesus gaba ema hodi ema neʼe sente katak Maromak no Jesus simu nia. (Mateus 3:​17; 25:19-​23; Joao 1:​47) Nuʼudar ema kristaun, diʼak atu ita mós hatoʼo liafuan neʼebé gaba ema seluk. Tanbasá? Provérbios 15:23 hatete: “Liafuan ida iha tempu neʼebé loos oh, diʼak tebes!” Husu toʼok ba Ita-nia an: ‘Kuandu ema ida ho laran gaba haʼu, haʼu sente oinsá? Ida-neʼe halo haʼu sente kmaan no fó laran-manas mai haʼu ka lae?’ Loos duni, liafuan gaba neʼebé ema ida hatoʼo ba Ita husi laran  hatudu katak nia hanoin kona-ba Ita, hatudu interese ba Ita, no katak buat diʼak neʼebé Ita halo laʼós saugati deʼit. Hodi hatene ida-neʼe halo Ita sente fiar an no book Ita atu hakaʼas an liután iha futuru. Kuandu Ita sente agradese ba liafuan gaba neʼebé Ita simu, ida-neʼe sei book Ita mós atu ho laran gaba ema seluk, loos ka lae?​—Mateus 7:​12.

¹⁷ Treinu Ita-nia an atu buka buat diʼak neʼebé ema seluk halo, no hatoʼo Ita-nia agradese hodi gaba sira. Iha kongregasaun laran, karik Ita rona irmaun ida hatoʼo diskursu iha dalan neʼebé diʼak, ka Ita haree joven ida hakaʼas an atu hetan knaar iha kongregasaun, ka haree irmaun ka irmán ida neʼebé laran-metin hodi tuir beibeik reuniaun maski sira sai ferik ka katuas. Gaba neʼebé Ita hatoʼo husi laran bele kona sira-nia fuan no hametin sira-nia hakarak atu serbí Maromak Jeová. Iha família laran, laʼen no feen presiza atu hatoʼo no rona liafuan neʼebé gaba malu no atu hatene katak sira hafolin malu. (Provérbios 31:10, 28) Liuliu oan sira presiza sente katak sira-nia inan-aman hanoin no hafolin sira. Hanesan ai-hun presiza loro-matan no bee atu sai buras, oan sira mós sente kmaan kuandu sira hatene katak inan-aman hafolin no presiza sira. Inan-aman sira, buka oportunidade atu gaba imi-nia oan kuandu sira hatudu hahalok no hakaʼas an atu halo buat neʼebé diʼak. Hodi halo nuneʼe bele hametin oan sira-nia aten-barani no fiar-an no ida-neʼe book sira atu hakaʼas an liután atu halo buat neʼebé loos.

18, 19. Tanbasá mak ita tenke hakaʼas an atu fó laran-kmaan ba maluk fiar-naʼin sira? Oinsá mak ita halo ida-neʼe?

¹⁸ Fó laran-kmaan. Maromak Jeová hanoin tebes kona-ba sira neʼebé “laran-kraik” no “sira neʼebé laran-kanek”. (Isaías 57:15) Ninia Liafuan fó laran-manas mai ita atu “fó aten-barani”, ka fó laran-kmaan ba sira neʼebé laran-kraik. (1 Tesalonika 5:​11, 15) Ita bele fiar katak Maromak hatene no hafolin ita-nia hakaʼas an atu fó laran-kmaan ba maluk fiar-naʼin sira neʼebé sente triste tan problema barak neʼebé hatodan sira.

 ¹⁹ Maibé, saida mak Ita bele hatete atu hametin maluk kristaun ida neʼebé sente laran-kraik? Labele sente katak Ita tenke hadiʼa ninia problema. Dala barak Ita bele ajuda hodi koʼalia liafuan neʼebé mamar. Koʼalia iha dalan neʼebé halo maluk neʼebé laran-kraik neʼe sente katak Ita hanoin nia. Husu se Ita bele halo orasaun hamutuk nia, Ita bele husu Maromak Jeová atu ajuda nia atu hatene katak Maromak no mós maluk sira seluk hadomi nia. (Tiago 5:​14, 15) Fó-­hatene nia katak kongregasaun presiza no hafolin nia. (1 Korinto 12:12-​26) Hodi nia bele sente kmaan, diʼak atu lee eskritura ida husi Bíblia neʼebé hatudu katak Maromak Jeová loloos hanoin kona-ba nia. (Salmo 34:18; Mateus 10:29-​31) Uza tempu neʼebé presiza atu fahe “liafuan neʼebé diʼak” ho maluk neʼebé sente laran-­kraik. Halo ida-neʼe husi Ita-nia laran hodi nia sente katak nia maluk hotu hadomi no hafolin nia.​—Provérbios 12:25.

20, 21. Antes fó konsellu, diʼak atu hanoin kona-ba pergunta tolu saida?

²⁰ Konsellu neʼebé diʼak. Nuʼudar ema neʼebé la perfeitu ita hotu presiza simu konsellu. Bíblia fó-hatene ita: “Rona ba konsellu no simu dixiplina bá, hodi nuneʼe ó bele sai matenek iha ó-nia futuru.” (Provérbios 19:20) Laʼós katuas deʼit mak fó konsellu. Inan-aman fó konsellu ba oan sira. (Efeso 6:4) Irmán neʼebé iha esperiénsia liu karik presiza fó konsellu ba feto-klosan sira. (Tito 2:​3-5) Kuandu domin mak book  ita atu fó konsellu, fasil liu ba ita-nia maluk atu simu konsellu neʼe, no la sente laran-kraik. Saida mak bele ajuda ita atu fó konsellu iha dalan hanesan neʼe? Antes fó konsellu, hanoin toʼok kona-ba pergunta tolu tuirmai neʼe: Tanbasá mak haʼu hakarak fó konsellu? Konsellu neʼebé haʼu atu fó, mai husi neʼebé? No oinsá mak haʼu bele hatoʼo konsellu neʼe?

²¹ Konsellu neʼebé diʼak nia hun mak ema neʼebé atu fó konsellu nia atitude. Husu ba Ita-nia an: ‘Fasil mai haʼu atu simu konsellu husi ema hanesan saida?’ Se Ita sente katak ema neʼebé fó konsellu neʼe hanoin kona-ba Ita, nia la fó konsellu deʼit tanba nia hirus, no nia la fó konsellu tan razaun neʼebé laloos, fasil liu ba Ita atu simu konsellu neʼe, loos ka lae? Entaun kuandu Ita fó konsellu ba ema seluk Ita tenke iha hanoin no razaun neʼebé loos atu halo ida-neʼe. No mós, konsellu neʼebé lori rezultadu diʼak mós tenkesér mai husi Maromak nia Liafuan. (2 Timoteo 3:​16) Kuandu ita hatoʼo konsellu no lee eskritura ruma, ita tenkesér iha razaun neʼebé loos husi Bíblia atu ita hatoʼo konsellu neʼe. Tan neʼe katuas sira kuidadu duni atu la obriga ema seluk atu tuir sira-nia hanoin. No, sira la uza sala eskritura hodi halo ema hanoin katak Bíblia apoia sira rasik nia hanoin. No mós, konsellu neʼebé diʼak no fasil liu ba ema atu simu mak konsellu neʼebé fó hodi “tau masin”, katak koʼalia ho laran-diʼak, hodi nuneʼe maluk neʼe sente katak Ita nafatin respeitu nia.​—Koloso 4:6.

22. Ita sei hakaʼas an atu uza prezente kbiit atu koʼalia iha dalan saida deʼit?

²² Loos duni, kbiit atu koʼalia mak prezente neʼebé furak husi Maromak. Ita-nia domin ba Maromak Jeová tenke book ita atu uza prezente neʼe iha dalan neʼebé diʼak, laʼós iha dalan neʼebé arbiru deʼit. Hanoin nafatin katak liafuan neʼebé ita koʼalia iha kbiit​—kbiit atu hametin ka atu hatún. Entaun mai ita hakaʼas an atu uza prezente neʼebé mai husi Maromak tuir ninia hakarak​—“hametin” ba malu. Ita-nia liafuan sei fó laran-manas no halo ema sente kmaan no sei ajuda ita atu hela nafatin iha Maromak nia domin.