Skip to content

Skip to table of contents

1918​—Tinan atus ida liubá

1918​—Tinan atus ida liubá

Livru The Watch Tower, 1 Janeiru 1918, komesa ho liafuan: “Tinan 1918 sei lori saida?” Funu Mundiál Primeiru akontese daudauk iha Europa, maibé tuir Estudante Bíblia sira-nia haree, iha akontesimentu balu neʼebé sei lori buat diʼak ba sira no ba mundu.

MUNDU KOʼALIA KONA-BA DAME

Iha 8 Janeiru 1918, Prezidente Woodrow Wilson nia diskursu ba Kongresu Estadus Unidus fó sai ideia 14 neʼebé nia sente katak importante atu bele iha “justisa, pás no estabilidade”. Nia fó sujestaun atu nasaun sira koʼalia ba malu, hamenus armas, no harii “asosiasaun jerál ida ba nasaun sira” hodi lori benefísiu ba nasaun hotu. Ninia ideia “Quatorze Pontos” neʼe, ikusmai uza ba hodi forma Liga Nasaun sira-nian no Tratado de Versalhes, nuneʼe Funu Mundiál Primeiru ramata ona.

KONTRADÓR SIRA LA HETAN SUSESU

Maski problema barak mosu iha tinan antes neʼe, * maibé buat neʼebé akontese iha enkontru tinan nian ba Watch Tower Bible and Tract Society halo Estudante Bíblia sira hanoin katak sira mós atu hetan dame.

Iha enkontru neʼe, neʼebé halaʼo iha 5 Janeiru 1918, irmaun balu neʼebé uluk kaer pozisaun iha Betel koko atu kontrola fali organizasaun maski hasai tiha husi Betel. Richard H. Barber, katuas laran-metin neʼebé vizita kongregasaun hahú enkontru neʼe ho orasaun. Hatoʼo tiha relatóriu kona-ba serbisu neʼebé sira kumpre durante tinan kotuk, sira halaʼo eleisaun atu foti diretór sira. Irmaun Barber fó Joseph Rutherford nia naran no mós irmaun naʼin-neen tan. Tuirmai advogadu ida neʼebé hamutuk ho sira neʼebé kontra, fó ema naʼin-hitu nia naran, inklui mós sira neʼebé hasai tiha husi Betel. Maibé sira la hetan susesu. Maioria hili irmaun Rutherford ho irmaun naʼin-neen neʼebé laran-metin atu sai diretór sira.

Irmaun barak neʼebé tuir enkontru neʼe hatete katak Jeová fó bensaun boot tebes ba enkontru neʼe liu fali tinan sira seluk. Maibé sira haksolok ba tempu badak deʼit.

HIRUS KONA-BA THE FINISHED MYSTERY

Estudante Bíblia sira fahe livru The Finished Mystery ba fulan balu ona. Lia-loos husi Bíblia neʼebé hakerek iha livru neʼe, book tebes ema laran-loos.

Edward F. Crist, katuas neʼebé vizita kongregasaun iha rai-Kanadá konta kona-ba kaben-naʼin ida neʼebé lee livru The Finished Mystery, no semana lima deʼit sira simu ona lia-loos. Nia dehan: “Feen-laʼen neʼe dedika sira-nia an atu halo Maromak nia hakarak no laʼo ba oin ho diʼak tebes.”

Mane ida neʼebé simu livru neʼe fó sai fali informasaun husi livru neʼe ba ninia kolega sira. Informasaun husi livru neʼe kona tebes nia. Nia konta: “Haʼu laʼo daudauk iha estrada [no] haʼu sente buat ida hanesan tezolu monu tun no kona haʼu-nia kabaas, afinál neʼe mak livru ‘The Finished Mystery’. Haʼu lori livru neʼe ba uma no lee hotu livru neʼe. . . . Ikusmai haʼu foin hatene katak ulun-naʼin relijiaun ida . . . mak soe livru neʼe husi janela tanba hirus . . . Se kompara ho buat seluk neʼebé ulun-naʼin relijiaun neʼe halo ona iha ninia moris, hodi soe livru neʼe husi janela nia ajuda ema barak liu atu aprende kona-ba lia-loos. . . . Tanba ema neʼe nia hirus mak agora ami fó hahiʼi ba Maromak.”

Laʼós ulun-naʼin relijiaun neʼe deʼit mak hirus. Iha 12 Fevereiru 1918, autoridade iha rai-Kanadá bandu livru neʼe, tanba sira duun katak livru neʼe koʼalia kona-ba kontra funu no soran ema atu kontra governu. Lakleur autoridade iha Estadus Unidus mós halo hanesan. Autoridade sira halo revista ba Betel no eskritóriu sira iha Novaiorke, Pensilvánia no Kalifórnia atu buka razaun hodi fó sala ba irmaun sira neʼebé dirije organizasaun. Iha 14 Marsu 1918, Departamentu Justisa ba Estadus Unidus bandu livru The Finished Mystery. Sira dehan katak livru neʼe hanetik ema atu tuir funu no kontra lei intelijénsia.

TAMA KOMARKA

Iha 7 Maiu 1918, Departamentu Justisa hetan mandatu-kaptura ba Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, no Clayton Woodworth. Sira duun katak irmaun sira-neʼe “kontra lei no halo krime todan hodi soran ema la halo tuir autoridade, la laran-metin no lakohi kumpre obrigatóriu militár no forsa marítimu Estadus Unidus nian”. Sira tuir julgamentu iha 5 Juñu 1918, maibé oportunidade atu sai livre kiʼik tebes. Tanbasá?

Prokuradór-Jerál iha Estadus Unidus hatete katak lei neʼebé irmaun sira kontra mak lei intelijénsia neʼebé governu implementa “atu luta hasoru propaganda”. Iha 16 Maiu 1918, Kongresu la konkorda atu halo mudansa ba lei intelijénsia neʼe, tanba mudansa neʼe atu fó protesaun ba ema neʼebé fó sai “buat neʼebé loos, ho motivu diʼak, no lori benefísiu ba ema seluk”. Iha sira-nia debate, sira koʼalia barak kona-ba livru The Finished Mystery. Kona-ba neʼe, relatóriu ida husi Kongresu Estadus Unidus hatete: “Ezemplu ida kona-ba propaganda perigu neʼe mak livru ho naran ‘The Finished Mystery’ . . . Livru neʼe book soldadu sira atu la hafolin nasaun no book ema . . . kontra obrigatóriu militár.”

Iha 20 Juñu 1918, juri ida fó sai katak irmaun naʼin-ualu kontra ona lei. Loron tuirmai, juis julga sira hodi dehan: “Propaganda relijiaun neʼebé defensór sira hakaʼas an atu hanorin no habelar . . . mak perigu liu fali grupu soldadu husi Militár Alemaña nian. . . . Sira tenke hetan kastigu todan.” Semana rua liutiha, irmaun naʼin-ualu neʼe tama komarka iha Atlanta, Jeórjia, ho prizaun penál entre tinan 10 toʼo 20.

KONTINUA HALAʼO SERBISU HAKLAKEN

Durante tempu neʼe, ema fó-terus makaʼas ba Estudante Bíblia sira. FBI investiga sira-nia atividade no halo relatóriu barak hasoru sira. Relatóriu sira-neʼe hatudu katak ita-nia irmaun sira hakaʼas an hodi haklaken nafatin.

Xefe korreiu ida husi Orlando, Florida, hakerek karta ba FBI dehan: “[Estudante Bíblia sira] haklaken husi uma ba uma no dala barak sira halo iha kalan. . . . Haree hanesan sira la taʼuk atu haklaken nafatin no kontinua provoka ema seluk.”

Koronél ida husi Departamentu Funu nian hakerek ba FBI hodi fó-hatene kona-ba Frederick W. Franz nia atividade. Irmaun Franz ikusmai serbí nuʼudar membru ba Grupu Administradór. Koronél neʼe hatete: “F. W. Franz . . . faʼan livru ‘Finished Mystery’ rihun ba rihun.”

Charles Fekel hetan terus makaʼas, no nia mós ikusmai serbí nuʼudar membru ba Grupu Administradór. Autoridade sira kaer nia tanba fahe livru The Finished Mystery no hatama nia ba komarka iha Baltimore, Maryland, ba fulan ida no sira hafuhu dalan neʼebé nia kontaktu ema seluk. Sira hanaran nia “inimigu aliadu husi rai-Áustria”. Bainhira nia fó sasin ho aten-brani ba ema neʼebé halo interrogasaun ba nia, nia hanoin fali Paulo nia liafuan iha 1 Korinto 9:16 neʼebé hatete: “Se haʼu la fó sai liafuan diʼak neʼe, susar boot mai haʼu!”. *

Estudante Bíblia sira haklaken ho badinas, sira mós buka apoiu husi ema seluk atu hasai irmaun sira husi prizaun iha Atlanta. Anna K. Gardner konta: “Ami sempre koko dalan oioin. Bainhira irmaun sira iha komarka, ami buka apoiu husi ema seluk. Ami laʼo husi uma ba uma. Ami hetan ema rihun ba rihun nia apoiu. Ami fó-hatene ba ema sira katak, irmaun sira-neʼe halo tuir deʼit Kristu no ema hatama sira ba komarka la tuir justisa.”

REUNIAUN BOOT SIRA

Durante tempu susar neʼe, halaʼo beibeik reuniaun boot hodi hametin irmaun-irmán sira. Livru The Watch Tower hatete: “Reuniaun boot 40 liu . . . mak halaʼo durante tinan neʼe . . . Relatóriu hatudu katak reuniaun boot sira-neʼe halaʼo ho susesu. Uluk, reuniaun boot sira halaʼo iha fulan balu deʼit iha tinan ida nia laran, maibé agora fulan-fulan mós halaʼo reuniaun boot sira.”

Ema laran-loos simu nafatin lia-loos. Iha reuniaun boot ida iha Cleveland, Ohio, maizumenus ema naʼin–1.200 mak tuir no naʼin-42 hetan batizmu, inklui mós mane joven ida neʼebé “hadomi tebes Maromak, la hanesan ema boot seluk iha mundu neʼebé la hatudu fiar ba Maromak”.

TUIRMAI SAIDA MAK SEI AKONTESE?

Toʼo tiha 1918 nia rohan, Estudante Bíblia sira la hatene saida mak sei akontese ba sira iha futuru. Eskritóriu balu iha Brooklyn faʼan ona no sede-jerál muda fali ba Pittsburgh, Pensilvánia. Bainhira irmaun sira neʼebé dirije organizasaun hetan daudauk kastigu iha komarka, irmaun sira seluk halo planu atu halaʼo enkontru tinan nian iha 4 Janeiru 1919. Saida mak sei akontese?

Ita-nia irmaun sira hakaʼas an atu halaʼo nafatin sira-nia serbisu. Sira iha fiar neʼebé metin katak sira sei hetan rezultadu diʼak, tan neʼe sira hili eskritura tinan nian ba 1919: “Armas naran deʼit neʼebé ema halo hodi kontra ó sei la hetan susesu.” (Isaías [Yesaya] 54:17) Tuirmai situasaun troka derrepente neʼebé hametin tebes sira-nia fiar no fó kbiit ba sira atu halo serbisu barak liután iha futuru.

^ par. 6 Haree informasaun husi Buku Tahunan Saksi-Saksi Yehuwa 2017 ho títulu “Seratus Tahun Yang Lalu​1917”, pájina 172-176.

^ par. 22 Haree esperiénsia husi Charles Fekel iha livru The Watchtower, 1 Marsu 1969, ho títulu “Joys Through Perseverance in Good Work”.