Skip to content

Skip to table of contents

JESÚS MARTÍN | ISTÓRIA

“Jeová salva haʼu iha tempu neʼebé susar liu hotu”

“Jeová salva haʼu iha tempu neʼebé susar liu hotu”

Haʼu moris iha sidade Madríd iha tinan 1936. Ba ema Españól neʼebé jerasaun hanesan haʼu, neʼe mak tinan neʼebé sira sei nunka haluha. Neʼe mak tinan neʼebé funu sivíl hahú akontese iha España.

 Funu sivíl neʼe lori terus boot ba España durante besik tinan tolu, no halo ema barak hetan kanek iha dalan fíziku no emosionál, inklui mós haʼu-nia apá. Nia sempre fiar metin ba Maromak, maibé nia sai hirus kuandu haree padre Katólika sira envolve an iha funu neʼe. Entaun nia deside atu haʼu no haʼu-nia alin-mane labele batizmu iha igreja Katólika.

Francisco Franco iha relasaun metin ho igreja Katólika

 Iha 1950, Testemuña ba Jeová naʼin-rua dere ami-nia odamatan. Haʼu-nia apá rona ba sira no komesa estuda Bíblia semana-semana ho sira. Iha tempu neʼebá haʼu tinan 14, no haʼu gosta tebes tebe bola. Apá koko fó publikasaun sira husi Testemuña ba Jeová mai haʼu atu lee, maibé haʼu lakohi. Lokraik ida bainhira haʼu fila ba uma depois joga tiha bola, haʼu husu ba haʼu-nia amá: “Amá, ema sira neʼebé hanorin Bíblia agora iha neʼe ka?” Haʼu-nia amá dehan: “Sin, sira iha sala vizita hamutuk ho ó-nia apá.” Haʼu halai lalais ba fali estrada.

 Maibé haʼu-nia apá nunka husik haʼu-nia hahalok atu hapara nia estuda Bíblia. Tuir loloos, nia hadomi lia-loos neʼebé nia aprende no iha tinan 1953 nia hetan batizmu nuʼudar Testemuña ba Jeová. Haʼu interese kona-ba ninia batizmu, no komesa husu pergunta barak ba haʼu-nia apá. Haʼu mós husu atu hameno Bíblia ida ba haʼu rasik. Nia husu joven Testemuña ida naran Máximo Murcia atu estuda Bíblia ho haʼu. Tinan rua liutiha kuandu haʼu tinan 19, haʼu hetan batizmu nuʼudar Testemuña ba Jeová iha Mota Jarama, Madríd nia parte leste.

Haklaken durante ditadór Franco nia tempu

 Durante tinan 1950, haklaken no halibur hamutuk mak susar tebes. Ditadór Francisco Franco mak ukun España, no nia hakarak igreja Katólika mak domina nasaun tomak. Rezultadu mak polísia fó-terus ba Testemuña ba Jeová. Ami halibur iha uma privadu no kuidadu tebes atu viziñu mós labele nota ami no kesar ba polísia. Ami mós haklaken husi uma ba uma ho kuidadu tebes, porezemplu haklaken ba uma rua ka tolu depois muda lalais ba fatin seluk. Ema barak rona mensajen neʼebé ami hatoʼo, maibé laʼós ema hotu mak gosta.

Irmaun F. W. Franz hatoʼo diskursu iha ami-nia reuniaun boot neʼebé segredu

 Haʼu hanoin-hetan bainhira haklaken ba uma ida neʼebé padre Katólika nian. Kuandu haʼu esplika ami-nia objetivu hodi vizita, nia husu: “Sé mak fó autorizasaun ba imi? Ó hatene ka lae haʼu bele kesar imi ba polísia?” Haʼu esplika katak ami prontu ona se buat ruma hanesan neʼe akontese. Haʼu mós dehan: “Jesus Kristu nia inimigu mós koko atu kaer nia. Ida-neʼe mós bele akontese ba ninia dixípulu sira, loos ka lae?” Padre neʼe la kontente ho haʼu-nia resposta, nia tama ba uma laran no telefone ba polísia. Klaru, haʼu sai husi fatin neʼe no bá kedas.

 Maski ami hasoru situasaun difisil oioin, maibé haklaken-naʼin atus balu iha España hetan ema barak neʼebé interese ba lia-loos neʼebé ami haklaken. Iha Fevereiru 1956, kuandu haʼu tinan 19, haʼu hetan knaar atu serbí nuʼudar pioneiru espesiál. a Ami barak neʼebé sai pioneiru mak sei joven no seidauk iha esperiénsia, maibé iha misionáriu balu neʼebé fó treinu no enkoraja ami. Haʼu hetan knaar hamutuk ho pioneiru joven ida seluk atu serbí iha sidade Alicante, neʼebé ema ida seidauk haklaken. Fulan balu deʼit, ami komesa estuda Bíblia ho ema barak no fahe publikasaun atus ba atus.

 Klaru katak ema nota buat neʼebé ami halo. Depois hela tiha ba fulan balu iha Alicante, polísia kaer ami no hadau ami-nia Bíblia. Sira hatama ami ba sela durante loron 33, depois lori ami ba Madríd, no iha neʼebá mak sira husik livre ami. Maibé ida-neʼe mak akontesimentu kiʼik deʼit se kompara ho buat neʼebé sei akontese tuirmai.

Tempu neʼebé susar liu iha haʼu-nia moris

 Kuandu haʼu tinan 21, haʼu hetan orden atu tama militár. Haʼu presiza aprezenta haʼu-nia an iha kuartél militár nian iha Nador, sidade ida iha Morocco norte neʼebé uluk parte ba España. Iha neʼebá, iha xefe tanente nia oin, haʼu ho respeitu esplika katak haʼu sei la tama militár no haʼu mós sei la uza militár nia farda. Polísia militár lori haʼu ba komarka Rostrogordo iha Melilla, hodi hein ba tribunál militár nia desizaun.

Prizaun Rostrogordo, iha Melilla

 Antes haʼu-nia julgamentu, komandante militár España iha Morocco deside atu koko troka haʼu-nia hanoin. Rezultadu mak sira hamoe haʼu, baku haʼu ho xikote ba minutu 20, no tebe haʼu monu ba rai toʼo besik dezmaia. Komandante neʼe nafatin la kontente no sama haʼu-nia ulun ho ninia botas no nia para só deʼit kuandu haʼu-nia raan komesa sai. Tuirmai nia lori haʼu ba ninia eskritóriu no hakilar: “Keta hanoin katak haʼu toʼo iha neʼe deʼit. Prepara ó-nia an no ó sei hetan neʼe loroloron!” Nia haruka ninia guarda atu xave metin haʼu iha sela iha rai okos. Sela neʼe bokon no nakukun, no haree hanesan haʼu la iha tan esperansa.

 Haʼu sei hanoin-hetan kuandu haʼu latan iha rai iha sela laran, no haʼu-nia ulun iha raan barak neʼebé belit hela. Haʼu la iha buat ida só deʼit manta mihis ida atu taka haʼu-nia isin no laho balu neʼebé halai bá-mai. Haʼu bele halo deʼit orasaun ba Jeová atu fó forsa hodi bele tahan hasoru susar. Iha sela neʼebé nakukun no malirin, haʼu halo orasaun la para. b

 Iha loron tuirmai, haʼu hetan baku tan ba dala segundu. Tempu neʼebá militár ida seluk mak baku haʼu. Komandante hateke deʼit atu haree buat hotu laʼo tuir ninia hakarak. Iha tempu neʼebá haʼu komesa hanoin, haʼu bele tahan susar neʼe ba tempu kleur liután ka lae. Iha kalan segundu iha sela laran, haʼu harohan ba Jeová atu husu ajuda.

 Iha loron terseiru, komandante bolu tan haʼu ba ninia fatin. Haʼu taʼuk tebes katak haʼu sei hetan baku tan. Haʼu harohan ba Jeová nuʼudar haʼu laʼo ba fatin neʼe. Sekretáriu ba tribunál militár, Don Esteban c hein hela haʼu. Nia mai atu hahú prosesa haʼu-nia kazu.

 Bainhira Don Esteban haree ligadura iha haʼu-nia ulun, nia husu mai haʼu saida mak akontese. Haʼu laran-rua atu fó-hatene ba nia tanba taʼuk katak haʼu sei hetan baku, maibé haʼu fó sai buat hotu. Depois rona didiʼak tiha buat hotu, Don Esteban hatete: “Haʼu labele hapara kazu neʼe. Maibé ó bele fiar katak la iha ema ida mak sei baku tan ó.”

 Sin neʼe loos duni, durante haʼu-nia tempu restu iha komarka, ema ida nia liman mós la kona haʼu. Haʼu nunka hatene tanbasá mak juís neʼe hili loron neʼe atu koʼalia ho haʼu. Buat neʼebé haʼu hatene mak Jeová hatán haʼu-nia orasaun iha dalan neʼebé la hanesan baibain. Haʼu haree oinsá Jeová salva haʼu iha tempu neʼebé susar liu hotu no la husik haʼu atu hetan terus neʼebé liu fali haʼu-nia kbiit. (1 Korinto 10:13) Haʼu hasoru kazu neʼe hodi tau fiar tomak ba Jeová.

Iha prizaun Ocaña

 Tribunál deside kastigu haʼu ba tinan 19 iha komarka laran no depois aumenta tan tinan tolu tanba “la halo tuir”. Depois maizumenus fulan 15 iha Morocco, sira transfere tan haʼu ba komarka Ocaña, neʼebé besik Madríd, atu kompleta haʼu-nia kastigu. Muda ba Ocaña mak hanesan bensaun husi Jeová. Neʼe haree hanesan paraízu se kompara ho Rostrogordo. Haʼu-nia sela iha kama, kolxaun, no kolxa balu. Depois liutiha tempu balu, haʼu hetan knaar atu tau matan ba komarka nia osan. Maibé tanba iha komarka ba tempu kleur, neʼe halo haʼu sente mesamesak. Buat ida neʼebé susar liu hotu mai haʼu mak labele ransu ho sira neʼebé serbí Jeová.

 Dala ruma haʼu-nia inan-aman vizita haʼu, maibé haʼu presiza tebes hetan anima liután. Haʼu-nia inan-aman hatete mai haʼu katak irmaun sira seluk mós la hola parte iha militár. Entaun haʼu halo orasaun ba Jeová, hodi husu atu haruka netik irmaun ida hamutuk ho haʼu iha komarka neʼe. No dala ida tan, Jeová hatán haʼu-nia orasaun liu fali buat neʼebé haʼu husu. Lakleur, irmaun laran-metin naʼin-tolu mai iha komarka Ocaña. Sira mak Alberto Contijoch, Francisco Díaz, no Antonio Sánchez. Haʼu mesak deʼit ba tinan haat maibé ikusmai haʼu bele ransu ho irmaun sira. Ami naʼin-haat bele estuda hamutuk no haklaken ba prizioneiru sira seluk.

Sai livre no fila fali ba serbisu

 Ikusmai, iha tinan 1964, haʼu sai livre. Haʼu-nia kastigu uluk ba tinan 22 maibé hamenus ba deʼit tinan neen ho balu. Iha loron neʼebé haʼu sai husi komarka, haʼu bá tuir reuniaun ba dala primeiru. Maski haʼu presiza gasta osan uitoan neʼebé haʼu iha atu selu taxi atu bá fali Madríd, haʼu toʼo iha reuniaun-fatin iha tempu neʼebé loos. Haʼu sente kontente tebes hamutuk ho irmaun-irmán sira! Maibé haʼu laʼós deʼit kontente atu ransu ho maluk sira. Haʼu hakarak kedas atu serbí fali nuʼudar pioneiru. Maski polísia kontinua fó susar ba irmaun-irmán sira, maibé ema nafatin rona kona-ba liafuan diʼak, no iha serbisu barak liután atu halo.

 Durante tempu neʼe, haʼu hasoru Mercedes, irmán joven ida neʼebé serbí nuʼudar pioneiru espesiál. Mercedes mak irmán neʼebé haraik an no laran-manas haklaken ba ema hotu neʼebé nia hasoru. Nia mós laran-diʼak no laran-luak, hahalok sira-neʼe halo nia furak tebes. Ami laran-monu ba malu, depois tinan ida ami kaben. Mercedes hanesan bensaun ida mai haʼu.

Ho Mercedes depois ami-nia loron kazamentu

 Fulan balu depois ami-nia kazamentu, ami hetan knaar atu vizita kongregasaun sira. Semana-semana ami vizita kongregasaun la hanesan, ami tuir reuniaun ho sira no haklaken hamutuk. Kongregasaun foun barak komesa harii iha España, no irmaun-irmán sira presiza hetan ajuda no anima. Ba tempu uitoan, haʼu mós hetan knaar atu serbí iha Testemuña ba Jeová nia edifísiu segredu iha Barcelona.

 Ami-nia atividade neʼebé ami halo subasubar remata iha tinan 1967 kuandu governu hasai lei atu fó liberdade relijiaun nian ba sidadaun hotu iha España. Iha tinan 1970, Testemuña ba Jeová sai legál. Ikusmai, ami bele halibur hamutuk, ami iha Reuniaun-Fatin rasik, no mós loke sukursál.

Hetan knaar foun

 Iha tinan 1971, Mercedes no haʼu hetan konvite atu serbí permanente iha sukursál foun iha Barcelona. Maibé depois tinan ida, Mercedes isin-rua no ami-nia oan-feto Abigail moris. Neʼe katak haʼu para halo serbisu iha Betel no halo fali knaar seluk, neʼe mak atu haboot ami-nia oan-feto.

 Kuandu Abigail sai joven ona, sukursál husu ami atu halo fali knaar atu vizita kongregasaun. Ami halo orasaun kona-ba neʼe no husu irmaun maduru sira nia matadalan. Irmaun katuas ida hatete: “Jesús, se sira hakarak imi atu halo fali knaar atu vizita kongregasaun, imi presiza dehan sin.” Entaun ami komesa fali buat foun iha ami-nia moris. Foufoun, ami vizita kongregasaun sira neʼebé besik ami-nia área atu nuneʼe ami bele tau matan ba Abigail. Tuirmai nia sai boot no komesa halaʼo ninia moris rasik, no neʼe fó oportunidade ba ami atu aumenta liután ami-nia serbisu tempu-tomak.

 Durante tinan 23, Mercedes no haʼu halo knaar hodi vizita kongregasaun oioin. Haʼu kontente tebes ho priviléjiu neʼe tanba fó haʼu oportunidade atu fahe esperiénsia no enkoraja sira neʼebé idade kiʼik. Dala ruma haʼu serbí nuʼudar instrutór ba eskola katuas kongregasaun nian no eskola ba sira neʼebé serbí tempu-tomak, no ami hela iha Betel Madríd. Tuir loloos, husi Betel ba Mota Jarama mak kilómetru 3 deʼit, neʼe mak mota neʼebé haʼu hetan batizmu iha tinan 1955. Iha tempu neʼebá haʼu nunka hanoin katak loron ida haʼu sei fila fali mai fatin neʼe atu ajuda joven mane no feto hodi kaer sira-nia responsabilidade iha Jeová nia serbisu.

Dirije eskola

 Husi tinan 2013, ami hetan fali knaar atu serbí nuʼudar pioneiru espesiál. Tuir loloos la fasil mai ami atu halo mudansa hodi husik knaar atu vizita kongregasaun no sai fali pioneiru, maibé neʼe mak buat neʼebé loos atu halo. Foin lalais, haʼu hetan problema ho saúde, inklui hetan operasaun komplikadu ho fuan. Iha tempu neʼebá, haʼu mós presiza sadere ba Jeová nia ajuda, no hanesan baibain, nia nunka husik haʼu. No durante tinan 56, haʼu hetan apoia husi haʼu-nia feen Mercedes, neʼebé sempre laran-metin hodi halo knaar oioin hamutuk.

 Dala ruma haʼu hanoin fali kuandu haʼu instrutór hela. Haʼu nafatin hanoin-hetan joven sira-nia oin neʼebé laran-manas nuʼudar estudante. Sira-nia laran-manas fó-hanoin haʼu kona-ba kuandu haʼu sei joven no laran-manas bainhira foin komesa halo serbisu ba Jeová. Sin, dala ruma haʼu presiza tahan susar balu, maibé haʼu mós hetan esperiénsia diʼak barak. Hasoru susar neʼebé boot hanorin haʼu lisaun importante, no buat neʼebé importante liu mak labele tau fiar ba ita-nia kbiit rasik. Haʼu-nia terus fó oportunidade atu haree Jeová nia liman neʼebé forte, liman neʼebé sempre fó haʼu kbiit maski iha haʼu-nia tempu neʼebé susar liu hotu.—Filipe 4:13.

Mercedes no haʼu kontinua serbí tempu tomak

a Pioneiru espesiál mak ema neʼebé serbí Maromak tempu-tomak neʼebé sukursál husi Testemuña ba Jeová mak haruka ba fatin neʼebé presiza liután ema neʼebé hanoin Bíblia.

b Sela mamuk neʼe, neʼebé metru kuadradu 4 deʼit no la iha sentina, mak uluk sai haʼu-nia hela-fatin ba fulan hitu. Haʼu toba iha rai ho haʼu-nia manta.

c Liafuan “Don” mak títulu ida atu hatudu respeitu iha nasaun sira neʼebé koʼalia lian Españól. Liafuan neʼe uza antes naran primeiru.