Vavolombelo i Jehovah 1 500 eo ho eo ty nimate, tagnate i famonovonoagne kopa bey natao o Naziaoy tamy Aly Lahibey II. Nisy 35 000 eo ho eo ty Vavolombelo i Jehovah tan’Alemaigne agne naho tamy ty firenena hafa nifehé o Naziao tamy izay. Mbe tsy fantatse tie inogne maregne ty nahafate ty ila’e amy iareo. Mbe mitohy ty fikarohagne izay hatrake amy izao, le va’e hisy pitsopitso’e naho isake vaovao haboake afarafara agne.

•  Inogne ty nahafate iareo?

•  Nagnino iareo ro nenjehegne?

•  Taia iareo ro nimate?

•  Iretoa ty Vavolombelogne ila’e nivonoegne tamy izay

•   Nivonoegne. Fa ho 400 ty Vavolombelogne nivonoegne tan’Alemaigne agne naho tamy ty firenena hafa nifehé o Naziao. Nitsaraegne ty ankamaroa’e, le nivoaheloke ho mate sady nitapahegne ty loha’e naho fa niavy eo. Nisy tamy iareo tinifitse ndra nahantogne, ie amy izao mbe tsy nitsaraegne.

•   Nijalejale tamy iareo ginadray. Vavolombelogne 1 000 mahery ty nimate tamy tobe fitanagney agne naho tamy ty pirizo o Naziao ao. Inogne ty nahavy iareo ho nimate? Nisy tamy iareo ohatse, nampanoegne asa mafe loatse, ndra nampijaléjalégne, ndra nimate ty keré, ndra nimate ty tsintsigne, ndra narare, ndra tsy nivoatsabo. Ty ila’e ka nampijaléjalégne tamy tie reke nigadra, le nimate reke tafara kede ty niakara’e boake am-pirizo ao, naho fa nitapetse i Aly Lahibey II.

•   Anto’e hafa: Nivonoegne tamy ty gaze ty Vavolombelogne ila’e. Nisy ka nanoagne fagnandramagne ara-pitsaboagne, le izay ty nahafate aze. Ty ila’e ka nipikiràgne raha mahafate.

 Nenjehegne o Vavolombelo i Jehovah-o satria nankatò avao ze raha rehafe ty Baiboly. Tsy nagneke, ohatse, iareo naho fa niforesé o Naziao hanao ty raha rarà ty Baiboly. Ndraleo iareo nankatò an’Andrianagnahare toy izay hankatò ndaty satria “Andrianagnahare ty mpitondra iareo.” (Asan’ny Apostoly 5:29) Intoagne ty ila’e amy ty safidy natao iareo:

1.   Tsy nizilike tamy ty politike. Mitovy avao amo o Vavolombelo i Jehovah amy ty firenena sambe hafa amy izaò, le tsy nimete nizilike tamy ty politike ty Vavolombelo i Jehovah tamy ty faritse nifehé o Naziao. (Jaona 18:36) Noho ze raha zay areke, le...

   •   tsy nanao maramila ndra nanohagne aly iareo.​—Isaia 2:4; Matio 26:52.

   •   tsy nifily iareo naho fa nisy fifilianagne sady tsy nizilike tamy ty fikambana o naziao.​—Jaona 17:16.

   •   tsy nanangan-tagnagne iareo naho fa nahatrea ty lakroa o naziao sady tsy nirehake i fanalamagne tihoey “Heil Hitler!”​—Matio 23:10; 1 Korintianina 10:14.

2.   Tsy niala tamy ty fivavaha’e. Niraràgne ty fivavaha iareo tamy izay, faie mbe nanao ty raha retoagne avao iareo:

   •   Niarake nivory mba hivavake naho hanompo an’Andrianagnahare.​—Hebreo 10:24, 25.

   •   Nitory i talily soa amy Baiboly aoy sady nizara boke naho gazete ara-baiboly.​—Matio 28:19, 20.

   •   Nagnampe ty mpiharo tanàgne tama’e, agnisa izay o Jiosio.​—Marka 12:31.

   •   Tsy nimete niala tamy ty fivavaha’e. Tsy nimete, ohatse, iareo naho fa nampanoegne sonia taratasy mirehake tie tsy hino sasa ze raha inoa’e.​—Marka 12:30.

 Tsy mahagaga naho mirehake ty Profesora Robert Gerwarth tie o Vavolombelo i Jehovah-o “avao ro antoko o ndaty nenjehe ty fitondra i Hitler noho ty fivavaha’e.” a Tena tsy niova hevetse o Vavolombelo i Jehovah-o, le tena nampieke ze ndaty niarake nigadra tama’e tamy i tobe fitanagney ao. Izao, ohatse, ty nirehafe ty gadra raike boake Otrisy agne: “Tsy nimete nandeha nialy iareo. Ndraleo iareo vinono toy izay hamono ndaty, ndra ia reke ndra ia.”

•   Tamy i tobe fitanagney tao. Nimate tamy i tobe fitanagney ao ty ankamaroa ty Vavolombelogne nitsepahe o Naziao. Nisy, ohatse, ty nimate tamy ty tobe retoa tao: Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, naho Sachsenhausen. Voaporofo fa Vavolombelo i Jehovah 200 teo ho eo ty nimate tamy ty tobe fitanagne ta Sachsenhausen tagne.

•   Tam-pirizo tagne. Nampijaléjalégne ty Vavolombelogne ila’e tam-pirizo tagne, le tsy napoke naho tsy le fa nimate. Nisy ka ty naratse mafe satria nampijaléjalégne tamy tie reke natao famotopotoragne, le izay ty nahafate aze.

•   Tamy i toeragne famonoagney agne. Tamy ty pirizo i Berlin-Plötzensee naho i Brandenburg vaho i Halle/Saale agne ro tena maro Vavolombelogne vinono. Ankoatse ireo, le voaporofo fa nisy toeragne 70 eo ho eo ka namonoagne Vavolombelo i Jehovah.

•  Agnaragne: Helene Gotthold

   Toeragne namonoagne aze: Ta Plötzensee agne (Berlin)

   Managne anake roe ty Helene. Fa tsinepake mateteke reke. Niafake ty ana’e tamy 1937 satria nampijalégne reke tagnate ireke natao famotopotoragney. Nitapahegne ty loha’e tamy ty pirizo i Plötzensee a Berlin agne tamy 8 Desambra 1944.

•  Agnaragne: Gerhard Liebold

   Toeragne namonoagne aze: Ta Brandenburg agne

   Roapolo taogne ty Gerhard tamy reke nitapahen-doha tamo o pirizo iohoe tao tamy 6 Mey 1943. Tao ka ty nanapahagne ty loha i baba’e roe taogne taloha izay. Nanoratse taratasy ty Gerhard taloha ty namonoagne aze, le nanao veloma ty keleia’e naho i fofombali’ey reke. Izao ty nirehafe’e tao: “Soa avao raho fa nimea i Tompo hery, fa naho tsy izay, le tena tsy ho nahavita niatreke ty raha hoe izao!”

•  Agnaragne: Rudolf Auschner

   Toeragne namonoagne aze: Ta Halle/Saale agne

   Vaho 17 taogne ty Rudolf tamy tie reke nitapahen-doha tamy 22 Septambra 1944. Izao ty nirehafe’e tamy ty taratasy nisorate’e mba hanoagne veloma i rene’e: “Fa maro ty rahalahy niazo ty raha hoe izao, le mba toroko ka zao.”