Miseho amy ty rene-tsoratse hebereo efatse יהוה ty tahinan’Andrianagnahare, sady miherekeregne im-7000 amy Soratse Hebereo ao. “Jehovah” ty nandikagne o Rene-tsoratse Efatse rehoeke amy ty Baiboly Dikan-drehake Tontolo Vaovao. O tahinagne iohoeke ty miherekeregne maro agnate Baiboly ao. Maro ty tahinan’engegne nampiasae ty mpanoratse Baiboly. Ohatse “Tompo ty Hery”, “Andìndìgne” naho “Andriatompo” faie i Rene-tsoratse Efatse rey avao ro anognona iareo ty tahinan’Andrianagnahare ambata’e.

Le ty vatan-tegna i Jehovah Andrianagnahare ro nampanoratse o tahina’eo agnate Baiboly ao. Nampanorate’e zao ty Joela mpitoky tie: “Ze mitoka ty tahina i Jehovah ro ho avotse.” (Joela 2:32) Hoe ka ty nampanorate’e amy Salamo 83:18: “Mba ho fanta o ndatio fa ihe raike avao ro managne ty tahinagne tihoeke: Jehovah, ro Ambone Bey ambone tane etoy!” Amy ty boke i Salamo ao avao, le fa miherekeregne im-700 ty tahinan’Andrianagnahare. O Salamò amy izao nampihiraegne naho nampagnerekeregnegne ty borizàn’Andrianagnahare. Inogne ty anto’e tsy ahatreavagne ty tahinan’Andrianagnahare amy ty Baiboly maro? Inogne ty anto’e nampiasà ty Dikan-drehake Tontolo Vaovao tihoeke “Jehovah”? Inogne ty dika o tahinagne iohoeke?

Inogne ty anto’e tsy ahatreavagne ty tahinan’Andrianagnahare amy ty Baiboly maro? Maro ty mieretseretse fa tsy mipay tahinagne ambata’e anognonagne aze ty Andrianagnahare, fa Tompo ty Hery. Ty ila’e ka magnorike ty fombafomba Jiosy tie nao tsy mete ty manognogne ty tahinan’Andrianagnahare tsy mone hanivetive aze zao. Ty ila’e ka mino fa tsy fantatse ty fanognonagne ty  tahinan’Andrianagnahare, le ndraleo mampiasa ty tahinan’enge’e “Andriatompo” ndra “Andrianagnahare.” Atoro ty anto’e retoagne fa tsy maregne iaby zao:

• Ahatreavagne ty tahinan’Andrianagnahare ze horognam-boke misy ty Saontsi’e, agnate izay ze fa sinoratse haehae taloha i Kirisity. Tsy toko’e ho haligno ze mieretseretse tie tsy mete ty manognogne ty tahinan’Andrianagnahare fa Tompo ty Hery reke. Fa rinehake taloha eo fa ty vatan-tegnan’Andrianagnahare ro nampanjilike ty tahina’e im-7000 amo o Saontsi’eo ao. Izay ty magnamaregne fa teàn’Andrianagnahare hahafantatse naho hampiasa ty tahina’e tikagne.

• Tsy nafaha o Jiosy mpanoratse lilio tamy ty Baiboli’e ao ty tahinan’Andrianagnahare ndra tie tsy nimete nanognogne i tahinagney iareo. Toko’e ho fanta iareo mieretseretse tie tsy hay tognonegne ty tahinan’Andrianagnahare zay. Nahatreavagne i tahinagney ze horognam-boke nitrea ta Qoumrân, agnila i Riake Matey agne. Magneke avao ty mpandika rehake ila’e fa nitrea tamy ty soratse tagnagne tam-boaloha’e o tahinagne iohoeke kanao sinora’e abodý tihoe “ANDRIATOMPO.” A naho magneke o mpandika rehakeo fa niherekeregne agnarivo’e tagnate Baiboly ao ty tahinan’Andrianagnahare, inogne ty anto’e tsy nahamahimahigne iareo hagnafake ndra hanolo aze? Ia ty nagnomey fahefagne iareo hanao izay? Iareo avao ty mahafantatse ty vale izay.

• Toko’e ho dinehe iareo mirehake tie tsy toko’e hampiasaegne ty tahinan’Andrianagnahare, fa nao tsy fantatse soa ty fanognonagne aze, fa tsy manahake ty anognona ty Kirisitianagne amy izao ka ty nanognona o apositolio ty agnara i Jesosy. Toko’e tsy hanognogne ty agnara i Jesosy ka iareo naho ty maregne. Va’e Yeshoà zao ty nanognona ty Kirisitianagne Jiosy ty agnara i Jesosy. Mashiah, ndra “Mesia” ty va’e nanognona’e i “Kirisity.” Ze Kirisitianagne nirehake girike ka nanao aze Iesos Kirisitôs, le ze Kirisitianagne nirehake latina nanao aze Ieʹsus Chriʹstus. Naho ie nampanoraten’Andrianagnahare tamy ty Soratse Girike ao ty agnara i Jesosy. Nampiasa aze avao ty Kirisitianagne voaloha’e, faie ze fanognonagne aze amy ty rehake girike ty nampiasae’e, fa tsy ty nifanognonagne aze amy ty rehake hebereo. Izay ka ty anto’e nahavy ty Komity ty Fandikagne ty Baiboly Tontolo Vaovao mampiasa tihoeke “Jehovah”, ndra tie tsy fantatse soa ty nifanognonagne ty tahinan’Andrianagnahare, tamy ty firehake hebereo voaloha’e.

Inogne ty anto’e nampiasà ty Dikan-drehake Tontolo Vaovao tihoeke “Jehovah”? Adika tihoe YHWH ndra JHVH i rene-tsoratse  hebereo efatsey (יהוה). Naho ty maregne, le tsy misy ana-tsoratse ty fanoratagne aze tamy ty rehake hebereo tamy izay. Le avy le nihay ze namaky aze ze ana-tsoratse toko’e ho tognonegne fa mbe nampiasa rehake hebereo hambo’e ty ndaty tamy izay.

Tagn’arivo tao’e tafara ty nività ty Soratse Hebereo, vaho nisia o Jiosy nahatrea fianaragneo teboke naho tsipike kede sakaraza’e o rene-tsoratseo hahafantaragne ty ana-tsoratse miharo ama’e. Nanagne hevetse diso ty Jiosy tamy izay fa nao tsy azo tognonegne ty tahinan’Andrianagnahare. Izay ty nahavy iareo nanolo aze “Andriatompo.” Hafara’e naho fa nanoratse ty tahinan’Andrianagnahare iareo, le ze ana-tsoratse tamy i tahinan’engegne rey ao ro naharo amy i Rene-tsoratse Efatse rey. Ndra tie nampiasaegne ty teboke naho ty tsipike kede, le mbe tsy fantatse soa avao ty nifanognonagne i tahinan’Andrianagnaharey tamy ty rehake hebereo hambo’e. Misy ka ty mihevetse fa va’e “Yahveh” i tahinagney. Ty ila’e managne fanognonagne hafa. Iao, zao ty andikagne ty tahinan’Andrianagnahare amy ty horognam-boke rehake girike misy ty Levitikosy nitrea tamy ty Riake Mate agne. Maro ka ty mpanoratse nampiasa ty fanognonagne amy ty rehake girike, ohatse, Iae ndra Iabe ndra Iaoe. Faie sambe tsy misy mahavany mirehake tie izao ndra izao ty maregne. Tsy fantantikagne ty nifanognona i mpanompon’Andrianagnahare taolo rey i tahinagney amy ty rehake hebereo. (Genesisy 13:4; Eksodosy 3:15) Faie fantantikagne tie nagnerekeregne nampiasa ty tahina’e ty Andrianagnahare naho fa nifampirehake tamy ty mpanompo’e. Nampiasa o tahinagne iohoe ka iareo naho fa nanognogne ty tahina’e sady nampahafantatse ty ndaty hafa.​—Eksodosy 6:2; 1 Mpanjaka 8:23; Salamo 99:9.

Inogne ty anto’e nijobogna ty Dikan-drehake Tontolo Vaovao tihoeke “Jehovah”? Fa ela ty nampiasà o ndatio tahinagne iohoeke.

 Naho fa nandika ty Boke Dime Voaloha’e amy Baiboly ao zao ty William Tyndale tamy ty taogne 1530, le ty “Iehouah” ro nampiasae’e. Nandika ty Salamo ka ty Henry Ainsworth tamy ty taogne 1612, sady nampiasa tihoe “Iehovah.” Naho fa namboaregne indraike o dikan-drehake iohoeke tamy ty taogne 1639 sady natao an-taratasy niharo tamy i Boke Dime Voaloha’e rey, le ty fanoratse tihoe “Jehovah” ro nampiasaegne. Naho fa henteagne ka ty Baiboly malagasy naboa i London Missionary Society tamy ty taogne 1835, le tihoe “Jehovah” ro miherekeregne ao.

Nandika ty boke Salamo ty ndaty malaza amy ty fahaian-draha atao tihoe Joseph i Bryant Rotherham tamy ty taogne 1911, amy ty boke atao tihoe Fianaragne ty Salamo (angilé). Nihazavae’e fa tsy “Yahveh” ro ampiasaegne fa “Jehovah” fa io ty mahazatse ty mpamaky Baiboly sady maro ty magneke aze. Izao ka ty nihazavae i A. Kirkpatrick ndaty mahay Baiboly, tamy ty taogne 1930: “Mirehake o mpandineke lalan-drehakeo fa Yahveh ndra Yahaveh ro toko’e hampiasaegne. Faie i Jehovah ro fa mahazatse amparake izay. Toe tsy ty fanognonagne aze ro lahibey. Ty hahafantara o ndaty aze tie Tahinagne Ambata’e zay ro paliagne fa tsy tahinan’engegne hambagne amy ty ‘Andriatompo.’”

Inogne ty dika ty tahinagne tihoe Jehovah? Boake amy ty razandrehake hebereo “magnatò” ty tahinagne Jehovah. Naho ty heve ty Komity ty Fandikagne ty Baiboly Tontolo Vaovao, le “Manao ze Hahatò Reke” ty dika i tahinagney. Mbe tsy le mirehake loatse tikagne tie io ro fara’e mete fa sambe managne ty heve’e o ndaty mahay rahao. Magneva i Jehovah o dika i tahina’ey iohoeke fa Mpamboatse naho Mpagnatò ze raha safirie’e reke. Ie ty namboatse ze kila raha, agnate izay o anjelio naho o ndatio. Manao ty hahavy ze raha safirie’e ka reke.

Mbe agnate ty dika ty tahina i Jehovah avao ka ty rehafe ty Eksodosy 3:14 tie: “Hatoroko fa Izaho i Magnatò ze Safirikoy” ndra “Hagnatò ze Raha Teàko Raho.” Ty dika izay mahavita miovaova mifanandrife amy ze raha teà’e reke hampahavy ty safiri’e. Tsy izay avao ty dika ty tahina i Jehovah, fa mbe raike amy ty toetoetse mampiambake aze avao zay. Tsy ty vata’e avao ro mahay miova hifanandrife amy ze raha irie’e, fa hai’e ampiasaegne naho ovagne amy ze raha ipalià’e aze ka ze raha namboare’e hagnatò ze raha safirie’e.