1. Nagnino ro nahakiragne o Babilonianao ty Daniela?

 MBE nitanora ty Daniela naho fa nindese o Babilonianao hogadraegne ta Babilona agne, sady lavitse ty tanen-draza’e a Jerosalema agne. Faie tena nikiragne ama’e o manam-pahefagne ta Babilona tagne reo ndra tie mbe nitanora reke. Nitrea iareo tie ‘tsy nisy tsiko’e, tovolahy, ranjagnegne’ sady boake amy ty taranan-droandriagne ty Daniela. (1 Sa. 16:7) Le izay ty anto’e nahavy iareo nijobogne aze mba hampiofagnegne an-dapa agne.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Ino ty raha nitsapa i Jehovah miomba i Daniela? (Ezekiela 14:14)

² Niteà i Jehovah ty Daniela, tsy noho ty fitsangana’e ndra ty toeragne nitana’e tan-dapa tao, fa noho ireke nifily ty tsy hivalike ama’e. Naho ty maregne le mbe 20 taogne teo ho eo avao ty Daniela naho fa nambara i Jehovah ho ndaty maregne manahake i Noa naho i Joba, ie amy izao iareo fa tan-tao’e maro ty nanompo i Jehovah naho tsy nivalike tama’e. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Joba 42:16, 17; vakio ty Ezekiela 14:14.) Niteà i Jehovah amparake ty niaigna’e ty Daniela.​—Dan. 10:11, 19.

3. Ino ty hodinehentika amy ty lahatsoratse toy ato?

³ Hodinehentika ato ty toetse roe nanagna i Daniela le nahavy aze ho sarobily amy i Jehovah. Hofantarentikagne voaloha’e heike tie ino iaby ze toetse rezay le ombia ty azontika anehoagne aze. Hohenteantika afara izay tie ino ty nagnampe i Daniela haneho o toetse rehoe. Le amy ty fara’e tika handineke ty azontika anahafagne aze. Afake miana-draha boake ama’e iaby tikagne ndra tie o tanorao aza ty tena nanoratagne ty lahatsoratse toy.

4. Akore ty nampisehoa i Daniela tie bey herim-po reke? Magnomeza ohatse.

⁴ Va’e hatahotse ty ndaty raike bey herim-po faie tsy mikalagne aze tsy hanao ty soa ze tahotse zay. Dogalahy tena nibey herim-po ty Daniela. Mareho ty fomba nanehoa’e izay tamy ty fotoagne retoa: Ty voaloha’e, roe taogne teo ho eo tafara ty nandravà o Babilonianao i Jerosalema. Nagninofy ty Nebokadnezara Mpanjaka i Babilona tamy izay, le nahatrea sare fara izay ty bey. Nagnorohoro ty hamono ze ndaty mahilala’e iaby reke agnisa izay ty Daniela, naho tsy rehafe iareo ama’e i nofi’ey naho ty dika’e. (Dan. 2:3-5) Nila nanao raha malaky areke ty Daniela naho tsy izay le hafoe’e ka ty fiai’e. “Nandeha mbamy i mpanjakay mbeo reke le nangatake fotoagne fagnampe’e, fa hambara’e aze i nofi’ey.” (Dan. 2:16) Nila herim-po naho finoagne ty nanao izay. Ty anto’e, tsy rehafe ty Baiboly tie fa nahay nagnazava ty dika o nofio reke taloha io. Nangatake i nama’e rey reke, le i Sadraka naho i Mesaka vaho i Abednego, “mba hihalale ty famindram-pon’Andrianagnahare i lagnitsey, le hampahafantatse iareo i raha mietakey.” (Dan. 2:18) Namale ty vavake natao iareo ty Jehovah. Noho ty fagnampea’e, le afake nagnambara ty dika i nofy i Nebokadnezaray ty Daniela. Voka’e, niavotse ty fiai’e naho ty ahy i nama’e rey.

5. Tamy mbia ka ty Daniela ro nila naneho herim-po?

⁵ Mbe nisy raha hafa ka nilae i Daniela herim-po tafara i raha niseho ignehoe. Mbe nagninofy raha mampatahotse hafa ka ty Nebokadnezara. Hatae jabajaba ka ty nitrea’e tao. Naneho herim-po ty Daniela, le nihazavae’e tama’e ty dika i nofỳ, agnisa izay tihoe hanjare ho minegne reke, le tsy ho afake hitondra heike agnate ty fotoagne tsiampeampe. (Dan. 4:25) Ho mora amy i mpanjakay ty hihevetse aze ho fahavalo naho ty hampamono aze naho rei’e zay. Faie naneho herim-po reke, le nihazavae’e tamy i mpanjakay ty dika i nofỳ.

6. Ino ty raha va’e ho nagnampe i Daniela hanagne herim-po?

⁶ Ino ty raha va’e ho nagnampe i Daniela hanagne herim-po amparake ty niaigna’e? Tamy ireke mbe nitanoray, le azo antoke fa nagnenga modely soa ho aze ty rae aman-drene’e. Azo inoagne tie nankatò ty toromareke nimea i Jehovah o rae aman-drene Israelitao iareo, le nampianatse ty ana iareo ty Lilin’Andrianagnahare. (Deot. 6:6-9) Tsy tihoe nahafantatse o Lily  Folò avao ty Daniela, fa nihai’e ka ty pitsopitson-draha nirehafegne tamy i Lalànay tao miomba ty raha toko’e ho hane o Israelitao ndra tsy toko’e ho hane iareo. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Nianatse ty tantara ty vahoan’Agnahare ka reke, le nihai’e tie ino ty raha hanjò iareo naho tsy mankatò ty fitsipi’e iareo. (Dan. 9:10, 11) Ty raha niaigna i Daniela ro nahavy aze hatoky tie manohagne aze ty Jehovah naho ty anjeli’e mahery.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ino ka ty raha hafa nagnampe i Daniela hanagne herim-po? (Henteo i sarey.)

⁷ Nianara i Daniela soa ty raha nisorate o mpaminanio, agnisa izay ty faminania i Jeremia. Izay ty nahafantara’e naho fa tafara tatoy tie, fa tsy ho ela le hifaragne ty fotoagne maha ondevo iareo a Babilona ao. (Dan. 9:2) Azo antoke fa vao mainke nampitombo ty fatokisa’e i Jehovah ty fahatreava’e ty fahatanteraha i faminaniagne rey. Le naho fa tena matoky an’Agnahare ty ndaty raike le afake ty hanagne herim-po. (Ampitahao amy ty Romanina 8:31, 32, 37-39.) Fa ty tena lahibey le nivavake tamy i Rae’e an-dagnitse agney mateteke ty Daniela. (Dan. 6:10) Nieke ty fahota’e reke sady namorake ze tam-po’e tao tama’e. Nangatake fagnampeagne ka reke. (Dan. 9:4, 5, 19) Ndaty manahake antika avao ty Daniela, le tsy tihoe fa nibey herim-po boake an-troke agne. Ty fianara’e naho ty fatokisa’e i Jehovah vaho ty vavake ty nagnampe aze hanagne io.

8. Ino ty hagnampe antika hanagne herim-po?

⁸ Ino ty hagnampe antika hanagne herim-po? Va’e handrisike antika hanagne herim-po ty rae aman-drenentika. Faie tsy azontika lovaegne amy iareo io ndra tie bey herim-po aza iareo. Raha mila ianaragne io naho teagne ty hanagne aze. Naho tea’o ty hahay raha raike, le mila magnente soa ze atao i mpagnanatse azoy rehe sady mitsikombe aze. Naho teantika ka ty hanagne herim-po le mila magnente soa ty raha natao ty hafa tika sady mitsikombe ty modeli’e. Ino areke ty raha nianarantika boake amy i Daniela? Mila mianatse soa ty Saontsin’Agnahare naho mikezake hinamagne amy i Jehovah tika, le mirehake ama’e mateteke ze raha agnate fontikagne ao. Mila matoky aze ka tika sady rese lahatse fa hagnampe antika reke. Naho manao ireo tika, le ho bey herim-po naho fa misy raha mitsapa ty finoantika.

9. Ino ty soa ho azontika naho bey herim-po tikagne?

⁹ Handrambe soa tsiefa tika naho managne herim-po. Dineho ohatse ty Ben. Nisy fianaragne natao’e zay ty tan’Alemaigne agne. Nino ty evolisiona ty ndaty iaby tamy i lakilasỳ tao, sady nao tsy maregne zao hatasa iareo ty raha rehafe ty Baiboly miomba ty famorognagne. Nanagne fahafahagne hagnazava ty anto’e inoa’e o famorognagneo, tagnatreha iareo eo ty Ben tie indraike. Tsy natahotse reke ty nanao izay. Ino ty nivoka’e? Hoe reke: “Nitsanogne soa i ramosekoy, le natao’e fotokopy i lahatsoratse misy i fagnazavagney, le nimea’e ty mpianatse tan-dakilasy ao iaby.” Nanao akore ka ty nifehetse i mpiara-mianatse ama’e rey? “Nitsanogne soa iareo” hatasa i Ben sady tena nagnaja aze. Trea boake amy igne fa naho bey herim-po ty ndaty raike, le tena hagnaja aze ty hafa. Hagnampe ze ndaty soa fo hahafantatse i Jehovah ka zay. Azo antoke areke fa maro ty anto’e mahavy antika toko’e hanagne herim-po.

10. Ino ty atao tihoe tsy mivalike?

¹⁰ Tihoe “tsy mivalike” ndra “hatea tsy miovaova”, le irehafagne ty toetse mahavy ty ndaty  roe tsy hifankafoe fa hifampipiteke mafe satria mifankatea. Mateteke o rehake rehoe ro ampiasaegne mba hirehafagne ty hatean’ Agnahare o mpanompo’eo. Faie ampiasaegne ka reo mba hirehafagne ty hatea misy amantika mpanompo’e. (2 Sam. 9:6, 7) Afake ty hitombo tsikedetsikede ty hateantika naho ty tsy fivalihantika. Tena maregne zay naho fa dinehegne ty miomba i Daniela mpaminany.

11. Akore ty nampisehoa i Daniela tie tsy nivalike reke ndra tie fa antetse aza? (Henteo ty sare amy ty fogno ty gazete toy.)

¹¹ Maro ty raha nitsapa ty tsy fivaliha i Daniela amparake ty niaigna’e. Faie ty tena nimafe, le tamy tie reke ni-90 taogne mahery. Niazo o Medianao naho o Persianao ty fitondragne ta Babilona tao tamy izay, le i Dariosy ka ty nimpanjaka tao. Nalaim-bitagne i Daniela ty manam-pahefagne ila’e tao sady tsy nagnaja i Andrianagnahare nivavaha’ey. Nikotro-draha areke iareo mba hamonoagne aze. Nisy lalàna nampanoe iareo sonia i mpanjakay, mba hitsapagne tie tsy hivalike amy i Andrianagnahare’ey vao reke sa amy i mpanjakay. Tsy toko’e hanompo i Jehovah agnate ty 30 andro sasa areke ty Daniela naho tea’e ty hagnaporofo tie tsy mivalike amy i mpanjakay reke fa manahake o ndatio iaby avao. Faie tsy nimete hivalike tamy i Jehovah reke, le natorake tan-dava i lionay tao. Namale soa aze ty Jehovah noho ireke tsy nivalike, le navota’e tam-bava i liona rey reke. (Dan. 6:12-15, 20-22) Akore ty hahavitantika tsy hivalike manahake i Daniela?

12. Ino ty nagnampe i Daniela hahavita tsy hivalike?

¹² Arake ty nitreantika tambone eo, le hahavita tsy hivalike amy i Jehovah tika naho tena tea aze. Nahavita izay ty Daniela satria le vata’e tea’e i Rae’e an-dagnitse agney. Azo antoke fa nagnampe aze ho tea i Jehovah ty nifisaintsaigna’e ty toetse’e naho ty fomba nanehoa’e aze. (Dan. 9:4) Nisaintsaigne’e ka ze raha fanjaka iaby fa natao i Jehovah tama’e naho tamy ty vahoa’e, le nanjare nankasitrake aze reke.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. a) Ino ty fitsapagne atrehe o tanorantikagneo? Magnomeza ohatse. (Henteo i sarey.) b) Ino ty azo’o avale naho misy magnontane tie manohagne ty fanambalia ty sambe lahilahy naho ty sambe ampela vao o Vavolombelo i Jehovah-o? (Henteo amy jw.org/tdx ao ty video tihoe “Hiadagne ze Ndaty Magnorike i Tena Hamarenagney.”)

¹³ Manahake i Daniela, le hodidìgne ty ndaty tsy magnaja i Jehovah naho ty fitsipi’e o tanorantikagneo. Va’e halaigne ze ndaty tsy mitovy  finoagne ndra hevetse ama’e i ndaty rey. Ty ila’e aza mampijale iareo mba hahavy iareo hivalike amy i Jehovah. Mareho ty raha niseho tamy ty lahilahy tanora raike atao tihoe Gabriel, c a Aostralia agne toy. Niatreke olagne reke naho fa nianatse tamy lisé ey. Hoe i ramosé iareoy tie: ‘Akore ty hatao’areo naho misy nama’areo mirehake ama’areo tie, tea lahilahy manahake aze ndra ampela manahake aze reke?’ Ie naho fa niavy eo, le nampitsangane’e mban-kavana i lakilasỳ eo ze manohagne ty fanambalia ty sambe lahilahy ndra ty sambe ampela, fa ze tsy manohagne izay nampitsangane’e mban-kavia mbeo. Hoe ty Gabriel: ‘Le fa iraho naho ze rahalahy raike zay avao ty nitsangagne mban-kavia mbeo satria tsy nanohagne izay.’ Fa ty raha magnarake toy ro tena nitsapa ty tsy fivaliha i Gabriel vata’e. Hoe reke: “Tafara izay, amparake ty niravà’ay, le nitsikike naho niteratera anay i mpiara-mianatse ama’ay rey. Ndra i ramose’aỳ ka aza nanao hoe izay. Nikezake nagnazava tamy iareo raho sady nirehake moramora avao naho nanahatsahatse, faie tsy nitsanogne iareo.” Ino ty nitsapa i Gabriel? Hoe reke: “Hejeko raho niteraterae o mpiara-mianatse amako reò, faie fale raho satria nahavita tsy nivalike tamy i Jehovah sady niaro ty finoako.”

14. Ino ty fomba raike hagnampe antika hahavita tsy hivalike amy i Jehovah?

¹⁴ Hahavita tsy hivalike manahake i Daniela tika naho mikezake ho tena tea i Jehovah. Hitombo ty hateantika aze naho mianatse ty toetse’e tika, agnisa izay ty fandinehagne ty raha finoro’e. (Rom. 1:20) Azo’o atao ty mamaky i andian-dahatsoratse tihoey “Nisy Namorogne Vao?” ndra henteo i video rey, naho tea’o ty hampitombo ty hatea’o i Jehovah naho ty fagnaja’o aze. Azo’o atao ka ty mamaky ty bokekele tihoe Akore ty Nampisy Antikagne? Fagnonteneagne Dime Mila Dinehegne. Hoe ty Esther, rahavave tanora boake a Danemarke agne miomba o bokekele iohoe: “Fanjaka ty raha hazavae’e ao. Tsy rehafe’e tie ino ty raha toko’e hinoa’o fa rehafe’e avao tie izao ty raha misy le ihe ty mandineke ty raha hinoa’o.” Hoe ka ty Ben, i nirehafegne taloha teoy: “Tena nagnatanjake ty finoako ty raha nivakieko tamy i lahatsoratse rey naho tamo o bokekele iohoe. Nahavy ahy ho rese lahatse io fa boake aman’Agnahare o aigneo.” Va’e hagneke ty raha rehafe ty Baiboly toy rehe naho fa boake nianatse o bokekele iohoe: “Magneva handrambe ty voninahitse, ty haja naho ty hery rehe, Jehovah, i Andrianagnahare’aỳ, satria ihe ro namboatse ze kila raha iaby sady zoton’arofo’o ty nampisy naho ty namorognagne irey.”​—Apok. 4:11. d

15. Ino ka ty fomba raike hafa hagnampe antika hinamagne amy i Jehovah?

¹⁵ Vao mainke ho tea i Jehovah ka tika naho mianatse ty miomba i Ana-dahi’ey, le i Jesosy. Nanao izay zao ty Samira, rahavave tanora an’Alemaigne agne. Hoe reke: “I Jesosy ty nahafantarako soa ty miomba i Jehovah.” Tsy nitaka i Samira tamy tie reke mbe nikede tie afake ty ho ragne’e ty Jehovah sady afake ty ho tea aze reke. Faie tsy hoe izay ty nifahatsapa’e i Jesosy. Hoe reke: “Teako ty Jesosy satria reke mora nifandrambesagne, nitea ajaja.” Arakarake ty nianara’e ty miomba i Jesosy, ty nahavy aze hifandrambe maifitse amy i Jehovah. Fa nagnino? Hoe reke: “Nanjare nitakako tsikedetsikede tie nanahake tanterake an-dRae’e ty Jesosy. Maro ty raha mampitovy iareo. Nitakako fa ty mba hahafantara o ndatio soa ty miomba i Jehovah ty agnisa ty anto’e raike nahavy aze hagnirake i Jesosy ho an-tane etoy.” (Jaona 14:9) Naho tea’o ty hagnamafe ty finamagna’o amy i Jehovah, le nagnino naho mikezake manokagne fotoagne  hianaragne miomba i Jesosy? Naho manao izay rehe, le hitombo ty hatea’o i Jehovah sady vao mainke rehe ho tapa-kevetse ty tsy hivalike ama’e.

16. Nagnino tika ro tsy toko’e hivalike amy i Jehovah? (Eksodosy 34:6; Mika 7:20)

¹⁶ Ho mpiragnetse maifitse amy ty hafa tika naho tsy mivalike ama’e sady haharetse nainai’e zay. (Rota 1:14-17) Hilamin-tsaigne sady ho sambatse ka ze ndaty tsy mivalike amy i Jehovah. Ty anto’e, mampitamà reke fa tsy hivalike amy ze ndaty tsy mivalike ama’e. (Vakio ty Eksodosy 34:6; Mika 7:20.) Mba eretsereto moa, ndra tie kidikidy aza tika naho oharegne amy i Mpamorogne antika Fara’e Amboney, le mampitamà reke fa ho tea antika avao. Tsy henga’e hikalagne aze tsy ho tea antika ty olagne atrehentika, ty fagnenjehagne, ndra o fateo aza tsy henga’e hampisarake antika ama’e. (Dan. 12:13; Lioka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Tena lahibey areke ty hitsikombentika i Daniela naho ty tsy hivalihantika amy i Jehovah.

17-18. Ino ty hianarantika amy ty lahatsoratse magnarake?

¹⁷ Nandineke ty toetse roe nanagna i Daniela tika tamy ty lahatsoratse toy ato. Faie mbe maro ty raha azontika ianaragne miomba aze. Natao i Jehovah nahatrea fahitagne maro zao ohatse reke, sady nampagninofise’e. Nimea’e fahaiagne ka reke mba hahafantatse ty dika o faminaniagneo. Maro amy irey ty fa nitanterake. Ty ila’e mirehake pitsopitson-draha hiseho amy ty hoavy sady hisy voka’e amy ty fiaigna ty ndaty tsikiraidraike an-tane etoy.

¹⁸ Hodinehentika amy ty lahatsoratse magnarake ty faminaniagne roe nisorate i Daniela. Hagnampe antika iaby handrambe fanapahan-kevetse aman-kilala ty fahatakarantika iareo, ndra fa bey tika ndra mbe tanora. Vao mainke hagnampe antika ho bey herim-po naho tsy hivalike ka i faminaniagne rey, amy izay tika ho vognogne hiatreke i fitsapagne hiseho tsy ho elay.