1. Inogne ty raha nahafale o Jiosy ni-ndevo ta Babilona agneo?

 TENA nifale o Jiosio. ‘Nirisihe i Jehovah Andrianagnahare tamy ty alala i fagnahy masi’ey ty Kirosy Mpanjaka i Persa’ mba hagnafake o Israely ni-ndevo ta Babilona tagne tagnate ty taogne marò. Nirehake i mpanjakay tie afake miheregne an-tanendraza’e agne o Jiosio mba hagnoregne indraike i Anjomba i Jehovah-y, i Andrianagnahare o Israelioy. (Ezra 1:1, 3) Tena talily soa zay! Ty anto’e, nidika io tie hagneregne ty fivavahagne maregne amy i tane nimey i Jehovah o vahoa’eoy agne o Jiosio.

2. Inogne ty raha natao o Jiosio voaloha’e naho vaho niavy ta Jerosalema agne iareo?

² Tamy 537 T.K. ty niavia o Jiosy niheregne ta Jerosalema agne voaloha’eo. Io ty nirovabey ty fanjakà i Joda, i fanjakagne t’atimo agney. Vaho niavy agne kedekede o Jiosy rehoe, le nanomboke nagnoregne indraike i tempolỳ. Ie tamy 536 T.K. le fa nivita iareo oregne ty foto’e.

3. Inogne ty raha sarotse natrehe o Jiosio?

³ Faie niatreke fanoheragne mafe o Jiosy rehoe naho vaho nanomboke nagnoregne i tempolỳ indraike. ‘Nanao ze hahakivy iareo’ o firenena nagnodidigne iareò ‘mba tsy hanohiza iareo ty famboaragne’ i tempolỳ. (Ezra 4:4) Faie mbe nisy raha raty ambone izay natrehe o Jiosio. I Artaksersesy ty mpanjaka vaovao ninday i Persa tamy 522 T.K.  * Nieretseretse areke o mpanohetse iareò tie afake hampijanogne tanterake i asa fagnoregnagney naho ‘mampiasa amy ty fomba raty o lalànao’ iareo, satria nisolo i mpanjaka i Persay, fa tsy i raike talohay. (Sal. 94:20) Nandefa taratasy tamy i Artaksersesy Mpanjaka agne iareo, le nirehafe iareo tao tie manao raha hanoheragne aze o Jiosio. (Ezra 4:11-16) Nino i vande i mpanohetse reỳ i mpanjakay, hafara’e nagnomey lily hikalagnagne i fagnoregnagne i tempolỳ. (Ezra 4:17-23) Ty  voka’e, nijanogne tsy namboatse i tempolỳ o Jiosio.​—Ezra 4:24.

4. Inogne ty raha natao i Jehovah tafara ty nandrarà o mpanohetseo ty famboaragne i tempolỳ? (Isaia 55:11)

⁴ Nanapa-kevetse i ndaty mpanompo sampy nitoboke nagnodidigne o Jiosio rey naho ty ndaty ila’e nanagne fahefagne tamo o fanjakagne Persianao tao, fa hampijanogne ty famboaragne i tempolỳ. Faie fa nanapa-kevetse ty Jehovah tie hotohizagne avao ty famboaragne i tempolỳ, sady toe lava tanterahe’e avao ze raha safirie’e. (Vakio ty Isaia 55:11.) Nijobogne i Zakaria, mpaminany bey herim-po ty Jehovah, le nagnomey fahitagne mahaliagne valo aze mba horehafe’e amo o Jiosio hampaherezagne iareo. O fahitagne rehoe le nagnampe iareo hahatrea tie tsy misy anto’e toko’e hatahora iareo o mpanohetseo sady nandrisike iareo ka mba hanohy hanao i asa i Jehovah-y avao. Tamy ty fahitagne fahadime ty Zakaria, le nahatrea fisian-jiro naho hatae oliva roe.

5. Inogne ty hodinehentikagne ato?

⁵ Miatreke raha mahakivy tika iaby kindraike. Handrambe soa areke tika naho mandineke ty fampaherezagne nimey i Jehovah o Israelio, tamy ty alala i fahitagne fahadime nitrea i Zakariay. Ty fahatakarantikagne o fahitagne iohoe le hagnampe antika hanompo i Jehovah avao sady tsy hivalike ama’e naho fa itika miatreke fanoheragne naho fiovagne sady naho tsy le azoazontikagne ty tari-dalagne meigne antika. Ireo ty hodinehentikagne amy ty lahatsoratse toy.

6. Nagnino ro nampahery o Jiosio i fahitagne nitrea i Zakaria miomba i fisian-jiroy naho i hatae oliva roey? (Henteo ty sare amy ty fogno ty gazete toy.)

⁶ Vakio ty Zakaria 4:1-3. I fahitagne miomba ty fisian-jiro naho i hatae oliva roey, le nagnomey hery o Jiosio mba hahafaha iareo manohy i asay avao ndra tie teo ty fanoheragne nahazo iareo. Amy ty fomba akore? Voamare’o vao fa tsy mete lany ty menake tamy i fisian-jiroy? I hatae oliva roey ty nagnisy menake i finga tambone fisian-jiroy eoy. Le i menake boake amy i finga iohoey ty mirorogne mbamy jiro fito ambane’e ao rey mba hahavy iareo ho velogne avao. Hoe ty Zakaria: “Ino ty dika iareo?” Le izao ty navale i anjelỳ aze: “‘Tsy amy ty alala ty tafike, ndra ty hery, fa amy ty alala ty fagnahiko’, hoe ty Jehovah tompo ty tafike.” (Zak. 4:4, 6) I menake boake amy i hatae oliva roey le mampiseho ty hery ty fagnahy masy i Jehovah. Tsy mete lany o heri’e iohoe. Tsy misy dika’e ty tafy o firenena matanjake Persianao naho oharegne amy ty hery i fagnahy masy i Jehovah-y. Noho ty fagnampea i Jehovah o Jiosy nagnoregne o tempolio reo, le afake ty hamita i asay avao iareo ndra inogn’ino fanoheragne mahazo iareo. Tena nampahery iareo ze hafatse zay. Ty raha nila natao o Jiosio areke le ty natoky i Jehovah naho nanohy i asay avao. Le izay vata’e ty natao iareo ndra tie mbe teo aza i fanoheragney.

7. Inogne ty raha niova sady nagnampe i mpamboatse i tempolỳ rey?

⁷ Nisy raha niova ka nampahery o Jiosy nagnoregne i tempolỳ reo. I Dariosy I ty nanjare mpanjaka i Persa. Tamy ty taogne faharoe nanjakà’e tamy 520 T.K., le nitrea’e fa tsy ara-drare’e ty fandraragne ty fagnoregnagne i tempolỳ. (Ezra 6:1-3) Tamy izay ty Dariosy le nagnomey lily ty hamitagne i asay. Va’e tsy nampoize o ndatio ze raha natao i mpanjakay zay. Faie tsy izay avao ty raha natao’e. Nagnomey lily o firenena nagnodidigne o Jiosio ka i mpanjakay mba handraragne iareo tsy hanakatsakagne ty fagnoregnagne i tempolỳ sady hagnomey vola naho ze raha ilaegne amy i fagnoregnagney. (Ezra 6:7-12) Ty voka’e, nivita o Jiosio ty fagnoregnagne i tempolỳ, efatse taogne mahery tafara izay. Ty dika izay tamy 515 T.K.​—Ezra 6:15.

8. Nagnino rehe ro afake ty ho bey herim-po naho fa misy manohetse?

 ⁸ Miatreke fanoheragne ka ty ankamaroa o mpanompo i Jehovah-o tie amy zao. Voarara ohatse ty asantikagne amy ty tane ila’e agne. Va’e ho tsepahegne areke ty rahalahintika amy i tane rey agne, le “hindesegne amo o governora naho o fanjakagneo ey”, sady fitoriagne vita ho aze amy iareo io. (Mat. 10:17, 18) Faie kindraike misolo ty mpitondra agne, le manjare afake manompo malalake i rahalahy naho i rahavaventikagne rey. Ndra va’e hisy mpitsara soa fagnahy hampiboake lily magnenga antika hitory malalake. Miatreke fanoheragne amy ty endre’e hafa ka ty Vavolombelo i Jehovah ila’e. Va’e tsy horara o fanjakagneo ty asa fitoriagne ataontikagne amy ty tane misy iareo agne, fa ty keleia iareo ro va’e handrara iareo tsy hanompo i Jehovah. (Mat. 10:32-36) Faie mateteke o mpanohetseo ro mahatsapa tie hoe rano atondrake gisa avao ty kezake atao iareo handraragne antikagne. Ty ila’e amy i ndaty nampijale antika taloha rey aza nanjare Vavolombelo i Jehovah nafana fo naho fa tafara tatoy. Ko kivy areke rehe naho fa miatreke fanoheragne. Managna herim-po! Tsy misy anto’e toko’e hampatahotse azo, satria managne i Jehovah rehe sady ampea’e amy ty alala i fagnahy masi’e maherỳ ka.

9. Nagnino ty Jiosy ila’e ro nitagny naho fa nahatrea ty foto i tempoly vaovaoy?

⁹ Nirovetse ty ila’e amo o Jiosy fa antetseo naho fa nahavazoho ty nagnoregnagne i tempoly vaovaoy. (Ezra 3:12) Fa nagnino? Satria hoe “tsy nisy dika’e” ty nifivazohoa iareo i tempoly vaovaoy ‘naho oharegne tamy ty voninahy i tempoly’ naore i Solomonay. (Hag. 2:2, 3) Tsy nitovy tamy ty hasoa i tempoly talohay ty hasoa i vaovaoy, le izay o tsy nitante iareò. Faie nagnampe iareo tsy ho kivy i fahitagne nitrea i Zakariay. Fa nagnino?

10. Nagnino ty reha i anjely voarehake amy Zakaria 4:8-10 aoy ro nagnampe o Jiosio tsy ho kivy?

¹⁰ Vakio ty Zakaria 4:8-10. Ino ty tea i anjelỳ horehafegne naho fa nirehake reke tie “ho fale o Jiosio hahatrea i pilò an-tagna i Zerobabela [governora o Jiosio] eỳ”? O pilò le fitaovagne ampiasaegne mba hamantaragne tie mahitsy soa vao ty raha raike. Te hagnomey toky o vahoa i Jehovah-o areke i anjelỳ tie ndra tie tsy ho soa manahake i talohay aza i tempolỳ, le ho vita avao sady hifagnarake amy ty iteava i Jehovah aze. Hahafale i Jehovah io naho fa vita le toko’e hahafale iareo ka. Ty raha tena lahibey amy i Jehovah le tihoe, hifagnarake amy ty zoton’arofo’e ty fanompoagne aze amy i tempoly vaovaoy ao. Naho ohatse areke ty hanompo i  Jehovah amy ty fomba eke’e naho ty hahazo ty fankasitraha’e ro tena nifantoha o Jiosio, le ho nifalefale indraike iareo.

11. Inogne ty raha sarotse atrehe ty mpanompo i Jehovah ila’e tie amy izao?

¹¹ Tsy mora amy ty ankamaroantikagne ty miatreke o fagnovàgneo kindraike. Nisy tamantika zao nanompo marain-tsy hariva tagnate ty taogne maro, faie nahazo fanendreagne vaovao naho fa tafara tatoy. Ty ila’e ka tsy maintsy nijanogne tamy ty fanendreagne aze noho ty tao iareo, ie amy zao tena nitea’e ty nanao i andraiki’ey. Ara-dalàna aloha naho malahelo tika naho fa misy voka’e amantikagne manokagne i fiovagney. Va’e tsy tena ho haintika ty anto’e ndra tsy ho eke ty saintikagne zay amy ty voaloha’e. Va’e ho manigne i raha nahazatse antika taloha rey aza tika. Ty voka’e, va’e ho kivy tika, le hieretseretse tie tsy mahavita bey ho ahy i Jehovah sasa. (Ohab. 24:10) Faie nagnino i fahitagne nitrea i Zakariay ro magnampe antika hagnomey ty fara’e soa vitantika hoahy i Jehovah?

12. Nagnino i fahitagne nitrea i Zakariay ro magnampe antika tsy ho kivy naho fa miova ty raha iaignantikagne?

¹² Ho mora amantikagne ty hizatse i fiaignagne vaovaoy naho mikezake hanagne ty fomba fiheve i Jehovah tika. Maro ty raha miambake atao i Jehovah tie amy zao sady managne tombotsoa miambake tika, satria enga’e hiara-hiasa ama’e hanao izay. (1 Kor. 3:9) Va’e hiova areke ty fanendreagne antika fa ty hatea i Jehovah antika tsy mba hiova zao. Naho misy voka’e amy ty fiaigna’o manokagne areke ty fagnovàgne misy amy i fandaminagne eo, le mikezaha mba tsy handany ron-doha handinehagne tie: ‘Ino ty anto i fagnovàgne rey?’ Ndra, ‘fa nagnino raho ro ...?’ Ndra aleo mivavake amy i Jehovah hagnampea’e azo hahatrea ty anto’e mahasoa i fagnovàgney ta tie hagniry avao i fiaigna’o talohay. Ndra aleo ze raha azo’o atao ro eretsereto fa tsy ze raha tsy azo’o atao sasa. (Mpito. 7:10) Ianarantika amy i fahitagne nitrea i Zakariay fa tena ilaegne ty managne toe-tsaigne soa avao. Amy izay ndra tie miova aza ty raha iaignantika, le ho falefale naho hanompo i Jehovah soa avao tika.

13. Nagnino ty Israelita ila’e ro nieretseretse tie mbe tsy fotoagne mete soa hagnoregnagne i tempolỳ indraike ty tamy izay?

¹³ Nivoarara ty fagnoregnagne i tempolỳ. Faie “nanomboke nagnoregne indraike i anjomban’Andrianagnaharey” i lahilahy tinendre hitarike o Israelio rey, le i Jesoa Mpisorom-bey naho i  Zerobabela governora. (Ezra 5:1, 2) Va’e nieretseretse ty ila’e amo o Jiosio tie hoe hafahafa ze raha atao iareo zay. Ty anto’e, tsy afake mietake o fahavalo iareò o Jiosio naho fa magnoregne i tempolỳ sady va’e hagnoho-doza iareo ty fanoagne izay. Nila nimeagne toky areke ty Jesoa naho i Zerobabela tie nanohagne iareo ty Jehovah. Inogne ty natao i Jehovah mba hagnomeagne toky iareo?

14. Inogne ty toky niazo i Zerobabela Governora naho i Jesoa Mpisorom-bey, arake ty Zakaria 4:12, 14?

¹⁴ Vakio ty Zakaria 4:12, 14. Amy ty tapa’e amo o fahitagne nitrea i Zakaria iohoe i anjelỳ, le nampahafantatse i mpaminany i Jehovah tsy nivalikey tie, i hatae oliva roey le manondro i “voahoso i Jehovah roey.” Tsy ia zay fa i Jesoa naho i Zerobabela. Hoe “mitsangagne agnila i tompo ty tane toy iabỳ” eo ndra agnila i Jehovah eo o lahilahy roe rehoe. Tena voninahitse lahibey zay. Midika areke zay tie natoky iareo ty Jehovah. Toko’e hatoky ty fanapahan-kevetse nirambese o lahilahy roe rehoe naho ty tari-dala i Jehovah areke o Israelio ndra manao akore ndra manao akore toromareke meagne iareo.

15. Akore ty anoroantikagne fa magnaja ty tari-dala i Jehovah boake amy ty Saontsi’e ao tika?

¹⁵ Mbe mitarike o vahoa’eo ty Jehovah tie amy izao. Amy ty fomba akore? Amy ty alala ty Saontsi’e ndra ty Baiboly. Ao ty isaontsia’e amantikagne ty fomba tea’e hanompoagne aze. Akore ty ampisehoantika fa magnaja ty tari-dalagne boake amy ty Saontsin’Agnahare ao tika? Mila manokagne fotoagne mba hamakiagne soa naho hisaintsaignagne ze raha vakientikagne ao tika. Saintsaigno zao naho fa mamaky Baiboly ndra o boke aman-gazetentikagneo rehe: ‘Manokagne fotoagne mba handinehagne naho hisaintsaignagne ze raha nivakieko vao raho? Naho misy hamarenagne “sarotse takaregne”, manao fikarohagne vao raho? Sa le avy le vakieko malakilaky agne avao i fagnazavagne rey?’ (2 Pet. 3:16) Naho ohatse tika manokagne fotoagne mba hisaintsaignagne ty raha ampianare i Jehovah antika, le ho vitantika ty hagnorike ty tari-dala’e naho hamita i asa fitoriagney.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. Inogne ty hagnampe antika hagnorike ty tari-dalagne boake amy ty “mpanompo mahihitse naho mahimbagne” ndra tie tsy tena azoazontikagne aza?

¹⁶ Magnomey tari-dalagne antika amy ty alala ty “mpanompo mahihitse naho mahimbagne” ka ty Jehovah. (Mat. 24:45) Va’e tsy ho azoazontika ty tari-dalagne omey o mpanompo mahihitseo kindraike. Va’e hahazo toromareke miomba ty raha toko’e hatao naho fa misy loza arake ty natiora ohatse tikagne. Faie va’e hieretseretse  tika tie: ‘Raha tsy hisy ama’ay atoy zay.’ Ndra va’e hieretseretse ka tika tie mitao loatse o mpanompo mahihitseo tamy i arete-manjamagney. Inogne ty toko’e hataontika naho ohatse hoe hafahafa zay i toromarekey? Azontikagne atao ty mandineke ty soa nirambese ze Israelita nagnorike ty raha nirehafe i Jesoa naho i Zerobabela. Azontikagne saintsaignegne ka ty tantara hafa amy Baiboly ao fa nivakientikagne. Ty anto’e, kindraike o vahoa i Jehovah-o le mahazo toromareke hoe hafahafa zay naho arake ty fomba fiheve o ndatio. Faie nandrombake ty fiay iareo ty fagnorihagne i toromarekey.​—Mpits. 7:7; 8:10.

17. Inogne ty nivoka i fahitagne miomba ty fisian-jiro naho i hatae oliva roey tamo o Jiosio?

¹⁷ Va’e nitsielatsiela avao i fahitagne fahadime nitrea i Zakariay, faie tena nagnampe o Jiosio hazoto hanao i asa iareoy naho ty fanompoa iareo. Naho fa nanao raha nifagnarake amy i fahitagney ka iareo, le nanjare nahatsapa tie tena tea naho nanohagne vaho nagnomey tari-dalagne iareo ty Jehovah. Tamy ty alala ty fagnahy masigne, i heri’e tsy misy hoe’ey ty nagnampea’e iareo hanao i asa iareoy naho ho falefale avao.​—Ezra 6:16.

18. Inogne ty voka i fahitagne nitrea i Zakariay ama’o?

¹⁸ Misy voka’e lahibey amy ty fiaigna’o ka i fahitagne nitrea i Zakariay. Arake ty nidinehentikagne tato, le afake magnampe azo io mba hahazo ty hery ilae’o hiatrehagne o mpanohetseo, ho falefale avao naho fa miova ty raha iaigna’o, sady hatoky naho hagnorike ty tari-dalagne azo’o ndra tie tsy tena azoazo’o aza. Inogne areke ty toko’e hatao’o naho fa miatreke raha sarotse rehe? Henteo ty raha nitrea i Zakaria. Magnaporofo io fa tena tea i Jehovah o Vahoa’eo. Naho fa avy eo le manoa raha mifagnarake amy ty raha trea’o. Ty dika izay, matokia i Jehovah sady tohizo avao ty fanompoa’o aze amy ty fo’o. (Mat. 22:37) Naho manao izay rehe, le hagnampe azo mba hanompo aze am-pifaleagne nainai’e ty Jehovah.​—Kol. 1:10, 11.