ข้ามไปยังเนื้อหา

ข้ามไปยังสารบัญ

“เรือจากคิททิม” แล่นข้ามทะเล

“เรือจากคิททิม” แล่นข้ามทะเล

“เรือ​จาก​คิททิม” แล่น​ข้าม​ทะเล

ทะเล​เมดิเตอร์เรเนียน​แถบ​ตะวัน​ออก​เป็น​บริเวณ​ที่​เคย​เกิด​ยุทธการ​ทาง​ทะเล​หลาย​ครั้ง. ลอง​นึก​ภาพ​การ​ประจัน​หน้า​ครั้ง​หนึ่ง​ที่​เกิด​ขึ้น​ห้า​ร้อย​ปี​ก่อน​สมัย​พระ​คริสต์. เรือ​ลำ​หนึ่ง​ที่​มี​ความ​คล่องตัว​สูง​ซึ่ง​เรียก​ว่า​เรือ​ไตร​รีม​แล่น​มา​ด้วย​ความ​เร็ว​เต็ม​อัตรา. ฝีพาย​ประมาณ 170 คน​ซึ่ง​นั่ง​เรียง​อยู่​ที่​กราบ​เรือ​ทั้ง​สอง​ข้าง​เป็น​แถว​สาม​ชั้น​ลด​หลั่น​กัน ต่าง​เกร็ง​กล้ามเนื้อ​อัน​แข็ง​แกร่ง​ของ​ตน​ขณะ​พาย​เรือ โดย​โยก​ตัว​ไป​ข้าง​หน้า​และ​ข้าง​หลัง​บน​เบาะ​หนัง​ที่​รัด​ติด​กับ​สะโพก.

เรือ​แล่น​ตัด​ฝ่า​คลื่น​มุ่ง​ไป​ยัง​เรือ​ของ​ศัตรู​ด้วย​ความ​เร็ว​ราว ๆ เจ็ด​ถึง​เก้า​นอต (13-17 กิโลเมตร​ต่อ​ชั่วโมง). เรือ​ที่​ตก​เป็น​เป้าหมาย​พยายาม​หนี. ใน​ช่วง​คับขัน​นั้น​เอง เรือ​เป้าหมาย​ก็​จะ​กลับ​ลำ​อย่าง​ยาก​ลำบาก และ​ด้าน​ข้าง​เรือ​ก็​จะ​กลาย​เป็น​เป้า​ที่​เปิด​โล่ง​โดย​ไม่​มี​อะไร​ป้องกัน. เครื่อง​กระทุ้ง​หุ้ม​ทอง​สัมฤทธิ์​ซึ่ง​ติด​อยู่​ที่​หัว​เรือ​รบ​ไตร​รีม​ก็​เจาะ​ทะลุ​เข้า​ไป​ใน​ตัว​เรือ​ที่​เปราะ​บาง. เสียง​ดัง​สนั่น​ของ​ไม้​กระดาน​เรือ​ที่​แตก​เป็น​เสี่ยง ๆ และ​เสียง​น้ำ​ทะเล​ที่​พุ่ง​เข้า​มา​ตรง​รู​โหว่ สร้าง​ความ​ตื่น​ตระหนก​ให้​กับ​ฝีพาย​ของ​ศัตรู. บน​เรือ​ไตร​รีม นัก​รบ​ติด​อาวุธ​ครบ​มือ​กลุ่ม​เล็ก ๆ จะ​รีบ​ไป​ที่​ทาง​ออก​ตรง​กลาง​และ​บุก​ขึ้น​ไป​บน​เรือ​ที่​ได้​รับ​ความ​เสียหาย. ใช่​แล้ว เรือ​รบ​โบราณ​บาง​ลำ​น่า​กลัว​จริง ๆ!

นัก​ศึกษา​พระ​คัมภีร์​สนใจ​เป็น​อย่าง​ยิ่ง​เกี่ยว​กับ​การ​อ้าง​ถึง “คิททิม” หรือ “เรือ​จาก​คิททิม” หลาย​ครั้ง ซึ่ง​บาง​ครั้ง​เป็น​เชิง​พยากรณ์. (อาฤธโม 24:24; ดานิเอล 11:30, ล.ม.; ยะซายา 23:1) คิททิม​อยู่​ที่​ไหน? เรา​รู้​อะไร​บ้าง​เกี่ยว​กับ​เรือ​จาก​คิททิม? และ​เหตุ​ใด​คำ​ตอบ​จึง​น่า​จะ​เป็น​เรื่อง​ที่​คุณ​ควร​สนใจ?

โยเซฟุส นัก​ประวัติศาสตร์​ชาว​ยิว​เรียก​คิททิม​ว่า “เฮทีมอส” ซึ่ง​ติด​ต่อ​เกี่ยว​ข้อง​กับ​เกาะ​ไซปรัส. เมือง​คิทีออน (หรือ​ซิเทียม) ซึ่ง​อยู่​ทาง​ฝั่ง​ตะวัน​ออก​เฉียง​ใต้​ของ​เกาะ​ยิ่ง​ทำ​ให้​เมือง​คิททิม​มี​ความ​เกี่ยว​ข้อง​มาก​ขึ้น​กับ​เกาะ​ไซปรัส. ใน​ทาง​ภูมิศาสตร์ เกาะ​ไซปรัส​ตั้ง​อยู่​บน​ชุม​ทาง​ของ​เส้น​ทาง​การ​ค้า​ขาย​สมัย​โบราณ เกาะ​นี้​จึง​อยู่​ใน​ทำเล​ที่​ดี​มาก​เนื่อง​จาก​อยู่​ใกล้​ศูนย์กลาง​การ​ค้า​ทาง​ทะเล​ของ​เมดิเตอร์เรเนียน​ฝั่ง​ตะวัน​ออก. เนื่อง​ด้วย​ที่​ตั้ง​ทาง​ภูมิศาสตร์ บ่อย​ครั้ง​ไซปรัส​จึง​จำ​ต้อง​เข้า​ข้าง​ชาติ​ใด​ชาติ​หนึ่ง​ที่​สู้​รบ​กัน เกาะ​ไซปรัส​จึง​กลาย​เป็น​พันธมิตร​ที่​มี​อำนาจ หรือ​ไม่​ก็​เป็น​อุปสรรค​ที่​สร้าง​ความ​ยุ่งยาก.

ชาว​เกาะ​ไซปรัส​และ​ท้อง​ทะเล

หลักฐาน​ทาง​โบราณคดี​จาก​การ​ขุด​ค้น​ใต้​ท้อง​ทะเล​และ​ใน​หลุม​ศพ รวม​ถึง​งาน​เขียน​โบราณ​และ​ภาพ​วาด​บน​เครื่อง​ปั้น​ดิน​เผา ช่วย​ให้​เรา​เห็น​ภาพ​เรือ​จาก​เกาะ​ไซปรัส. ชาว​เกาะ​ไซปรัส​ยุค​แรก ๆ เป็น​ช่าง​ต่อ​เรือ​ที่​เชี่ยวชาญ. บน​เกาะ​มี​ป่า​ไม้​หนา​แน่น และ​มี​อ่าว​กำบัง​ลม​ซึ่ง​ใช้​เป็น​ท่า​เรือ​ธรรมชาติ. ต้น​ไม้​จะ​ถูก​ตัด​ไม่​เพียง​เพื่อ​นำ​มา​สร้าง​เรือ แต่​ยัง​ถูก​นำ​มา​ใช้​ใน​การ​หลอม​ทองแดง​ซึ่ง​เป็น​ทรัพยากร​ธรรมชาติ​ที่​ทำ​ให้​เกาะ​ไซปรัส​มี​ชื่อเสียง​ใน​โลก​โบราณ.

การ​ค้า​ด้าน​การ​ส่ง​ออก​ที่​เฟื่องฟู​ของ​เกาะ​ไซปรัส​หนี​ไม่​พ้น​การ​จับตา​มอง​ของ​ชาว​ฟินิเซีย​ซึ่ง​ตั้ง​อาณานิคม​ตาม​ที่​ต่าง ๆ ตลอด​เส้น​ทาง​การ​ค้า​ของ​พวก​เขา. หนึ่ง​ใน​อาณานิคม​ดัง​กล่าว​คือ​คิทีออน บน​เกาะ​ไซปรัส.—ยะซายา 23:10-12.

หลัง​จาก​ที่​เมือง​ไทร์ (ตุโร) ล่ม​จม ดู​เหมือน​ว่า​ชาว​เมือง​นั้น​บาง​คน​ได้​ลี้​ภัย​มา​อยู่​ที่​คิททิม. เป็น​ไป​ได้​ว่า​ผู้​ก่อ​ตั้ง​อาณานิคม​ชาว​ฟินิเซีย​ซึ่ง​เชี่ยวชาญ​ใน​การ​เดิน​เรือ​ได้​ช่วย​ส่ง​เสริม​ความ​ก้าว​หน้า​ด้าน​เทคโนโลยี​การ​เดิน​เรือ​ให้​กับ​ชาว​เกาะ​ไซปรัส​อย่าง​มาก. ตำแหน่ง​ที่​ได้​เปรียบ​ทาง​ยุทธศาสตร์​ของ​คิทีออน​ยัง​เป็น​การ​คุ้ม​กัน​อย่าง​ดี​สำหรับ​เรือ​ของ​ชาว​ฟินิเซีย​ด้วย​เช่น​กัน.

เชี่ยวชาญ​ใน​การ​ค้า​ระหว่าง​ประเทศ

ใน​ช่วง​เวลา​นั้น การ​ค้า​ขาย​บริเวณ​ฝั่ง​ตะวัน​ออก​ของ​ทะเล​เมดิเตอร์เรเนียน​สมัย​โบราณ​มี​ความ​ซับซ้อน. โภคภัณฑ์​ราคา​แพง​จาก​ไซปรัส​ถูก​ส่ง​ทาง​เรือ​ไป​ยัง​เกาะ​ครีต, เกาะ​ซาร์ดิเนีย, และ​เกาะ​ซิซิลี รวม​ถึง​เกาะ​ต่าง ๆ ใน​ทะเล​อีเจียน. มี​การ​ค้น​พบ​เหยือก​และ​แจกัน​จาก​ไซปรัส​ใน​บริเวณ​ดัง​กล่าว และ​เครื่อง​ปั้น​ดิน​เผา​ของ​ชาว​ไมซีเนียน (ชาว​กรีก) พบ​ใน​ไซปรัส​เป็น​จำนวน​มาก. จาก​การ​วิเคราะห์​แท่ง​โลหะ​ทองแดง​ที่​ค้น​พบ​ใน​เกาะ​ซาร์ดิเนีย​ทำ​ให้​นัก​วิจัย​บาง​คน​เชื่อ​ว่า​โลหะ​เหล่า​นั้น​มา​จาก​ไซปรัส.

ใน​ปี 1982 มี​การ​ค้น​พบ​ซาก​เรือ​อับปาง​สมัย​ปลาย​ศตวรรษ​ที่ 14 ก่อน​สากล​ศักราช​ไม่​ไกล​จาก​ชายฝั่ง​ตอน​ใต้​ของ​ตุรกี. ใน​การ​ขุด​สำรวจ​ใต้​ท้อง​ทะเล​มี​การ​ค้น​พบ​สมบัติ​อัน​ประเมิน​ค่า​มิ​ได้​หลาย​อย่าง เช่น แท่ง​ทองแดง​ที่​เชื่อ​ว่า​มา​จาก​ไซปรัส, อำพัน, เหยือก​ของ​ชาว​คะนาอัน, ไม้​มะเกลือ, งา​ช้าง, ชุด​เครื่อง​ประดับ​ทองคำ​กับ​เงิน​ของ​ชาว​คะนาอัน, และ​เครื่อง​ประดับ​รูป​แมลง​และ​ของ​อื่น ๆ จาก​อียิปต์. จาก​การ​วิเคราะห์​ดิน​เหนียว​ที่​ใช้​ทำ​เครื่อง​ปั้น​ดิน​เผา​ที่​พบ​บน​เรือ บาง​แหล่ง​อ้างอิง​ระบุ​ว่า​เรือ​ดัง​กล่าว​น่า​จะ​สร้าง​โดย​ชาว​ไซปรัส.

น่า​สนใจ ใน​ช่วง​เวลา​ที่​กะ​ประมาณ​ว่า​เรือ​นี้​อับปาง บีละอาม​ได้​อ้าง​ถึง​เรือ​จาก​คิททิม​ใน “คำ​กล่าว​ปริศนา” ของ​เขา. (อาฤธโม 24:15, 24) เห็น​ได้​ชัด​ว่า เรือ​ของ​ชาว​ไซปรัส​เป็น​ที่​รู้​จัก​กัน​ดี​ใน​แถบ​ตะวัน​ออก​กลาง. เรือ​ดัง​กล่าว​มี​ลักษณะ​เช่น​ไร?

เรือ​สินค้า

มี​การ​ค้น​พบ​แบบ​จำลอง​เรือ​ที่​ทำ​จาก​ดิน​เหนียว​จำนวน​มาก​ใน​หลุม​ศพ​ที่​เมือง​อะมาทัส​โบราณ​บน​เกาะ​ไซปรัส. แบบ​จำลอง​ดิน​เหนียว​เหล่า​นี้​ให้​ข้อมูล​ที่​มี​ค่า​ซึ่ง​ช่วย​ให้​ทราบ​ว่า​เรือ​ของ​ชาว​ไซปรัส​มี​ลักษณะ​เช่น​ไร และ​แบบ​จำลอง​บาง​ชิ้น​จัด​แสดง​อยู่​ใน​พิพิธภัณฑสถาน.

แบบ​จำลอง​เหล่า​นั้น​แสดง​ให้​เห็น​ว่า เรือ​ใน​ยุค​แรก​เป็น​เรือ​ที่​ทำ​ขึ้น​เพื่อ​ทำ​การ​ค้า​อย่าง​สันติ. ตาม​ปกติ​แล้ว เรือ​ขนาด​เล็ก​ใช้​ฝีพาย 20 คน. มี​การ​ออก​แบบ​ตัว​เรือ​ให้​กว้าง​และ​ลึก​เพื่อ​ขน​ส่ง​สินค้า​และ​ผู้​โดยสาร​ใน​การ​เดิน​ทาง​ระยะ​สั้น​ตาม​ชายฝั่ง​ของ​เกาะ​ไซปรัส. พลินี​ผู้​อาวุโส​ได้​กล่าว​ว่า​ชาว​เกาะ​ไซปรัส​ออก​แบบ​เรือ​ให้​มี​ขนาด​เล็ก และ​น้ำหนัก​เบา​ซึ่ง​ขับ​เคลื่อน​โดย​ใช้​ฝีพาย และ​บรรทุก​ของ​ได้​ถึง 90 ตัน.

ต่อ​มา ก็​มี​เรือ​สินค้า​ขนาด​ใหญ่​กว่า​ซึ่ง​เป็น​แบบ​ที่​เหมือน​กับ​เรือ​ที่​ค้น​พบ​ใกล้​ชายฝั่ง​ตุรกี. เรือ​บาง​ลำ​บรรทุก​สินค้า​ได้​ถึง 450 ตัน​ใน​ทะเล​ใหญ่. เรือ​ขนาด​ใหญ่​อาจ​มี​ฝีพาย​มาก​ถึง 50 คน โดย​นั่ง​ข้าง​ละ 25 คน และ​ยาว 30 เมตร​และ​มี​เสา​สูง 10 เมตร.

เรือ​รบ​จาก​คิททิม​ใน​คำ​พยากรณ์​ของ​คัมภีร์​ไบเบิล

พระ​วิญญาณ​ของ​พระ​ยะโฮวา​อยู่​เบื้อง​หลัง​คำ​แถลง​นี้: “กำปั่น​จะ​มา​จาก​ฝั่ง​เมือง​ซีติม [“คิททิม,” ล.ม.] แล​ตี​ทำลาย​พวก​อัศฮร.” (อาฤธโม 24:2, 24) คำ​ทำนาย​นี้​เป็น​จริง​ไหม? เรือ​จาก​ไซปรัส​เกี่ยว​ข้อง​กับ​ความ​สำเร็จ​เป็น​จริง​นี้​อย่าง​ไร? เรือ​จาก​คิททิม​เหล่า​นี้​ไม่​ใช่​เรือ​สินค้า​ที่​มา​อย่าง​สันติ​ซึ่ง​ล่อง​มา​ใน​ทะเล​เมดิเตอร์เรเนียน. เรือ​เหล่า​นี้​เป็น​เรือ​รบ​ที่​สร้าง​ความ​หายนะ.

เมื่อ​รูป​แบบ​ของ​สงคราม​เปลี่ยน​ไป จึง​มี​การ​ปรับ​รูป​ทรง​ของ​เรือ​ให้​คล่องตัว​ขึ้น​และ​มี​อำนาจ​ใน​การ​ทำลาย​ล้าง​มาก​ขึ้น. เรือ​รบ​ของ​ไซปรัส​ใน​ยุค​แรก​สุด​อาจ​เป็น​แบบ​ภาพ​วาด​ที่​พบ​ใน​อะเมทัส. เรือ​ใน​ภาพ​นั้น​มี​ลักษณะ​ยาว​เรียว​และ​มี​ท้าย​เรือ​โค้ง​ขึ้น​และ​ม้วน​เข้า​หา​ตัว​เรือ คล้าย​กับ​เรือ​รบ​ของ​ชาว​ฟินิเซีย. เรือ​นี้​มี​เครื่อง​กระทุ้ง​และ​มี​โล่​ทรง​กลม​ที่​ด้าน​ใด​ด้าน​หนึ่ง​ใกล้​ท้าย​เรือ​เรียง​ราย​ไป​จน​ถึง​หัว​เรือ.

ศตวรรษ​ที่​แปด​ก่อน ส.ศ. ก็​มี​เรือ​ไบรีม (เรือ​ที่​มี​ฝีพาย​นั่ง​อยู่​ที่​กราบ​เรือ​ข้าง​ละ​สอง​ชั้น) ปรากฏ​ขึ้น​เป็น​ครั้ง​แรก​ใน​กรีซ. เรือ​ชนิด​นี้​ยาว​ประมาณ 24 เมตร และ​กว้าง 3 เมตร. ใน​ตอน​แรก มี​การ​ใช้​เรือ​ชนิด​นี้​เพื่อ​ขน​ส่ง​ทหาร​ไป​ยัง​สนาม​รบ​ที่​อยู่​บน​บก. ไม่​นาน มี​การ​คำนึง​ถึง​ข้อ​ได้​เปรียบ​ของ​การ​เพิ่ม​ฝีพาย​ชั้น​ที่​สาม และ​ติด​เครื่อง​กระทุ้ง​หุ้ม​ทอง​สัมฤทธิ์​ที่​หัว​เรือ. เรือ​แบบ​ใหม่​นี้​เป็น​ที่​รู้​จัก​ใน​ชื่อ​ไตร​รีม ดัง​ที่​กล่าว​ถึง​ตอน​ต้น​ของ​บทความ. เรือ​ชนิด​นี้​มี​ชื่อเสียง​โด่งดัง​ใน​ช่วง​ยุทธการ​ที่​ซาลามิส (ปี 480 ก่อน ส.ศ.) เมื่อ​ชาว​กรีก​เอา​ชนะ​กอง​เรือ​รบ​ของ​เปอร์เซีย​ได้.

ต่อ​มา อะเล็กซานเดอร์​มหาราช​ได้​สั่ง​เคลื่อน​กอง​เรือ​รบ​ไตร​รีม​ไป​ทาง​ตะวัน​ออก​เพื่อ​แผ่​ขยาย​อาณา​เขต​ปกครอง. เรือ​เหล่า​นั้น​ถูก​ออก​แบบ​สำหรับ​การ​รบ ไม่​ใช่​เพื่อ​การ​เดิน​ทาง​ไกล​ใน​ทะเล​ใหญ่ เนื่อง​จาก​มี​เนื้อ​ที่​จำกัด​ใน​การ​เก็บ​เสบียง​อาหาร. นี่​จึง​เป็น​เหตุ​ให้​ต้อง​หยุด​พัก​ที่​เกาะ​อีเจียน​เพื่อ​หา​เสบียง​อาหาร​และ​ซ่อม​บำรุง​เรือ. เป้าหมาย​ของ​อะเล็กซานเดอร์​คือ​ทำลาย​กอง​เรือ​รบ​ของ​เปอร์เซีย. อย่าง​ไร​ก็​ตาม เพื่อ​จะ​ประสบ​ผล​สำเร็จ ก่อน​อื่น​เขา​ต้อง​ยึด​ป้อม​ปราการ​บน​เกาะ​ของ​เมือง​ไทร์​ที่​ยาก​จะ​พิชิต​ได้​เสีย​ก่อน. เกาะ​ไซปรัส​จึง​เป็น​จุด​แวะ​พัก​ใน​การ​เดิน​ทาง.

ชาว​เกาะ​ไซปรัส​สนับสนุน​อะเล็กซานเดอร์​มหาราช​ใน​การ​ล้อม​เมือง​ไทร์ (332 ก่อน ส.ศ.) โดย​จัด​หา​กอง​เรือ​รบ​ให้ 120 ลำ. กษัตริย์​สาม​องค์​ของ​ไซปรัส​นำ​กอง​เรือ​รบ​มา​ร่วม​สมทบ​กับ​อะเล็กซานเดอร์. พวก​เขา​เข้า​ร่วม​ใน​การ​ล้อม​เมือง​ไทร์​ซึ่ง​ใช้​เวลา​นาน​ถึง​เจ็ด​เดือน. เมือง​ไทร์​ล่ม​สลาย​และ​คำ​พยากรณ์​ของ​คัมภีร์​ไบเบิล​ก็​สำเร็จ​เป็น​จริง. (ยะเอศเคล 26:3, 4; ซะคาระยา 9:3, 4) เพื่อ​แสดง​ความ​ขอบคุณ อะเล็กซานเดอร์​มอบ​อำนาจ​พิเศษ​แก่​กษัตริย์​ไซปรัส.

ความ​สำเร็จ​เป็น​จริง​ที่​น่า​ทึ่ง

สตราโบ นัก​ประวัติศาสตร์​สมัย​ศตวรรษ​แรก​เล่า​ว่า​อะเล็กซานเดอร์​ได้​สั่ง​ให้​เรือ​จาก​ไซปรัส​และ​ฟินิเซีย​มา​ช่วย​ใน​การ​รบ​ที่​คาบสมุทร​อาหรับ. เรือ​เหล่า​นี้​มี​น้ำหนัก​เบา​และ​ง่าย​ต่อ​การ​แยก​ชิ้น​ส่วน เรือ​เหล่า​นั้น​จึง​มา​ถึง​เมือง​แทปซาคัส (ทิฟซาห์) ทาง​ตอน​เหนือ​ของ​ซีเรีย​ภาย​ใน​เจ็ด​วัน​เท่า​นั้น. (1 กษัตริย์ 4:24) จาก​ที่​นั่น เป็น​ไป​ได้​ที่​จะ​เดิน​ทาง​ลง​มา​ตาม​แม่น้ำ​จน​ถึง​บาบิโลน.

ฉะนั้น ถ้อย​คำ​ที่​ดู​เหมือน​คลุมเครือ​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​จึง​สำเร็จ​เป็น​จริง​อย่าง​น่า​ทึ่ง​ประมาณ​สิบ​ศตวรรษ​ต่อ​มา! ตรง​กัน​กับ​ถ้อย​คำ​ที่​อาฤธโม 24:24 กอง​ทหาร​ของ​อะเล็กซานเดอร์​มหาราช​ได้​บุก​ตะลุย​จาก​มาซิโดเนีย​ไป​ทาง​ตะวัน​ออก​และ​พิชิต​ดินแดน​อัสซีเรีย และ​ใน​ที่​สุด​ก็​เอา​ชนะ​จักรวรรดิ​มิโด-เปอร์เซีย​อัน​ยิ่ง​ใหญ่​ได้.

ข้อมูล​เกี่ยว​กับ “เรือ​จาก​คิททิม” แม้​มี​ไม่​มาก​นัก แต่​ก็​ชี้​ถึง​ความ​สำเร็จ​อัน​น่า​ทึ่ง​ของ​คำ​พยากรณ์​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​ได้​อย่าง​ไม่​ผิด​พลาด. หลักฐาน​ทาง​ประวัติศาสตร์​ดัง​กล่าว​เสริม​ความ​มั่น​ใจ​ว่า เรา​สามารถ​วางใจ​คำ​พยากรณ์​ที่​พบ​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล. คำ​พยากรณ์​ที่​วางใจ​ได้​เช่น​นั้น​หลาย​ข้อ​เกี่ยว​ข้อง​กับ​อนาคต​ของ​เรา​ที​เดียว เรา​จึง​ควร​เอา​ใจ​ใส่​คำ​พยากรณ์​เหล่า​นั้น​อย่าง​จริงจัง.

[แผนที่​หน้า 16, 17]

(ราย​ละเอียด​ดู​จาก​วารสาร)

อิตาลี

ซาร์ดิเนีย

ซิซิลี

ทะเล​อีเจียน

กรีซ

ครีต

ลิเบีย

ตุรกี

ไซปรัส

คิทีออน

ไทร์

อียิปต์

[ภาพ​หน้า 16]

แบบ​จำลอง​เรือ​รบ​ไตร​รีม​ของ​ชาว​กรีก

[ที่​มา​ของ​ภาพ]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[ภาพ​หน้า 17]

แบบ​จำลอง​เรือ​รบ​โบราณ​ไบรีม​ของ​ชาว​ฟินิเซีย

[ที่​มา​ของ​ภาพ]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[ภาพ​หน้า 17]

แจกัน​ที่​มี​ภาพ​เรือ​จาก​ไซปรัส

[ที่​มา​ของ​ภาพ]

Published by permission of the Director of Antiquities and the Cyprus Museum

[ภาพ​หน้า 18]

เรือ​สินค้า​โบราณ ดัง​ที่​กล่าว​ถึง​ใน​ยะซายา 60:9