ปฐมกาล 24:1-67

  • หา​ภรรยา​ให้​อิสอัค (1-58)

  • เรเบคาห์​มา​พบ​อิสอัค (59-67)

24  อับราฮัม​แก่​มาก​แล้ว และ​พระ​ยะโฮวา​อวยพร​อับราฮัม​ให้​เจริญ​ใน​ทุก ๆ ด้าน+  วัน​หนึ่ง อับราฮัม​พูด​กับ​คน​รับใช้​ที่​อายุ​มาก​ที่​สุด​ใน​บ้าน​ซึ่ง​คอย​ดู​แล​ทรัพย์​สมบัติ​ทุก​อย่าง​ของ​เขา+ว่า “เอา​มือ​ของ​คุณ​มา​วาง​ไว้​ใต้​ต้น​ขา​ของ​ผม​เถอะ*  ผม​จะ​ให้​คุณ​สาบาน​ต่อ​หน้า​พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​แห่ง​สวรรค์​และ​โลก​ว่า คุณ​จะ​ไม่​หา​ลูก​สาว​ของ​ชาว​คานาอัน​ซึ่ง​เป็น​คน​ที่​เรา​อาศัย​อยู่​ด้วย​นี้​มา​เป็น​ภรรยา​ลูก​ชาย​ของ​ผม+  แต่​คุณ​ต้อง​ไป​หา​ภรรยา​ให้​อิสอัค​ลูก​ชาย​ของ​ผม จาก​ญาติ​พี่​น้อง​ของ​ผม+ใน​แผ่นดิน​ที่​ผม​เคย​อยู่”  แต่​คน​รับใช้​ถาม​อับราฮัม​ว่า “ถ้า​ผู้​หญิง​คน​นั้น​ไม่​อยาก​มา​ที่​แผ่นดิน​นี้​กับ​ผม​ล่ะ​ครับ ผม​จะ​ต้อง​พา​ลูก​ชาย​ของ​คุณ​ไป​ที่​นั่น​หรือ​เปล่า?”+  อับราฮัม​บอก​เขา​ว่า “อย่า​พา​ลูก​ชาย​ของ​ผม​ไป​ที่​นั่น​อย่าง​เด็ดขาด+  พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​แห่ง​สวรรค์​ผู้​ที่​พา​ผม​ออก​มา​จาก​บ้าน​พ่อ​และ​ออก​มา​จาก​แผ่นดิน​ของ​ญาติ​พี่​น้อง​ของ​ผม+ พระองค์​พูด​และ​สาบาน​กับ​ผม+ว่า ‘เรา​จะ​ยก​แผ่นดิน​นี้+ให้​ลูก​หลาน​ของ​เจ้า’+ พระเจ้า​องค์​นี้​แหละ​ที่​จะ​ใช้​ทูตสวรรค์​ของ​พระองค์​ให้​นำ​หน้า​คุณ+และ​คุณ​จะ​หา​ภรรยา​ให้​ลูก​ชาย​ของ​ผม​จาก​ที่​นั่น+  แต่​ถ้า​ผู้​หญิงคน​นั้น​ไม่​อยาก​มา​กับ​คุณ คุณ​ก็​จะ​หมด​หน้า​ที่​ตาม​คำ​สาบาน​ที่​ให้​ไว้​กับ​ผม แต่​ห้าม​พา​ลูก​ชาย​ของ​ผม​ไป​ที่​นั่น”  คน​รับใช้​ก็​วาง​มือ​ไว้​ใต้​ต้น​ขา​อับราฮัม​นาย​ของ​ตัว​เอง และ​สาบาน​กับ​เขา​ตาม​นั้น+ 10  คน​รับใช้​จึง​นำ​อูฐ​ของ​นาย​มา 10 ตัว​และ​นำ​ของ​ขวัญ​อย่าง​ดี​ทุก​อย่าง​ของ​นาย​มา​ด้วย แล้ว​ออก​เดิน​ทาง​ไป​เมโสโปเตเมีย ไป​เมือง​ที่​นาโฮร์​อาศัย​อยู่ 11  เมื่อ​เขา​มา​ถึง​บ่อ​น้ำ​นอก​เมือง​ประมาณ​ตอน​เย็น​ซึ่ง​เป็น​เวลา​ที่​พวก​ผู้​หญิง​มัก​ออก​มา​ตัก​น้ำ เขา​ก็​ให้​อูฐ​หยุด​พัก 12  แล้ว​เขา​อธิษฐาน​ว่า “พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​ของ​อับราฮัม​นาย​ของ​ผม วัน​นี้​ขอ​ให้​ผม​ทำ​สำเร็จ​และ​ขอ​พระองค์​แสดง​ความ​รัก​ที่​มั่นคง​ต่อ​อับราฮัม​นาย​ของ​ผม 13  ตอน​นี้ ผม​ยืน​อยู่​ที่​บ่อ​น้ำ​และ​ผู้​หญิง​ชาว​เมือง​นี้​กำลัง​จะ​ออก​มา​ตัก​น้ำ 14  ถ้า​ผม​พูด​กับ​ผู้​หญิง​คน​ไหน​ว่า ‘ขอ​ผม​ดื่ม​น้ำ​ใน​ไห​นั้น​สัก​หน่อย​เถอะ’ แล้ว​เธอ​ตอบ​ว่า ‘เชิญ​เลย​ค่ะ แล้ว​ดิฉัน​จะ​เอา​น้ำ​ให้​อูฐ​ของ​คุณ​กิน​ด้วย’ ก็​ขอ​ให้​ผู้​หญิง​คน​นั้น​เป็น​คน​ที่​พระองค์​เลือก​ให้​อิสอัค​ผู้​รับใช้​ของ​พระองค์ เมื่อ​เป็น​อย่าง​นี้ ผม​ก็​จะ​รู้​ว่า​พระองค์​รัก​นาย​ของ​ผม​จริง ๆ ไม่​เปลี่ยน​แปลง” 15  เขา​อธิษฐาน​ยัง​ไม่​ทัน​จบ เรเบคาห์​ก็​แบก​ไห​ใส่​น้ำ​ออก​มา เรเบคาห์​เป็น​ลูก​สาว​ของ​เบธูเอล+ เบธูเอล​เป็น​ลูก​ชาย​ของ​มิลคาห์+ มิลคาห์​เป็น​ภรรยา​ของ​นาโฮร์+ และ​นาโฮร์​เป็น​พี่​ชาย​ของ​อับราฮัม 16  เรเบคาห์​สวย​มาก เธอ​เป็น​สาว​บริสุทธิ์ ไม่​เคย​มี​เพศ​สัมพันธ์​กับ​ผู้​ชาย เธอ​เดิน​ลง​ไป​ที่​บ่อ​และ​ตัก​น้ำ​ใส่​ไห​แล้ว​เดิน​กลับ​ขึ้น​มา 17  คน​รับใช้​เลย​รีบ​วิ่ง​ไป​หา​เรเบคาห์​และ​พูด​ว่า “ขอ​น้ำ​ใน​ไห​ให้​ผม​ดื่ม​สัก​หน่อย​เถอะ” 18  เธอ​พูด​ว่า “เชิญ​เลย​ค่ะ” แล้ว​เธอ​ก็​รีบ​ยก​ไห​น้ำ​ลง​และ​เท​ให้​เขา​ดื่ม 19  เมื่อ​เธอ​เอา​น้ำ​ให้​เขา​ดื่ม​แล้ว​ก็​พูด​ว่า “ดิฉัน​จะ​ตัก​น้ำ​ให้​อูฐ​ของ​คุณ​กิน​จน​อิ่ม​ด้วย” 20  แล้ว​เธอ​ก็​รีบ​เท​น้ำ​ใน​ไห​ใส่​ราง​น้ำ​และ​วิ่ง​ไป​ที่​บ่อ​น้ำ​หลาย​รอบ​เพื่อ​ตัก​น้ำ​ให้​อูฐ​ของ​เขา​กิน​ทุก​ตัว 21  คน​รับใช้​นั้น​ก็​รู้สึก​ทึ่ง​และ​เฝ้า​มอง​เธอ​อยู่​เงียบ ๆ เขา​คอย​ดู​ว่า​พระ​ยะโฮวา​จะ​ทำ​ให้​การ​เดิน​ทาง​มา​ครั้ง​นี้​ประสบ​ความ​สำเร็จ​หรือ​ไม่ 22  เมื่อ​อูฐ​กิน​น้ำ​อิ่ม​แล้ว คน​รับใช้​นั้น​จึง​เอา​ห่วง​จมูก​ทองคำ 1 วง​หนัก​ครึ่ง​เชเขล* กับ​กำไล​ข้อ​มือ​ทองคำ 2 วง​หนัก 10 เชเขล*ให้​เรเบคาห์ 23  แล้ว​ถาม​ว่า “บอก​หน่อย​ว่า​เธอ​เป็น​ลูก​สาว​ใคร ที่​บ้าน​ของ​พ่อ​เธอ​พอ​จะ​มี​ที่​ให้​พวก​เรา​พัก​ค้าง​คืน​ไหม?” 24  เธอ​ตอบ​เขา​ว่า “ดิฉัน​เป็น​ลูก​สาว​ของ​เบธูเอล+ที่​เป็น​ลูก​ชาย​ของ​มิลคาห์​กับ​นาโฮร์+ค่ะ” 25  เธอ​บอกอีก​ว่า “เรา​มี​ฟาง​กับ​หญ้า​เยอะ​แยะ แล้ว​ก็​มี​ที่​ให้​พัก​ค้าง​คืน​ด้วย” 26  คน​รับใช้​นั้น​จึง​หมอบ​ลง​ขอบคุณ​พระ​ยะโฮวา 27  และ​พูด​ว่า “ขอ​ให้​พระ​ยะโฮวา​ได้​รับ​การ​สรรเสริญ พระองค์​เป็น​พระเจ้า​ของ​อับราฮัม​นาย​ของ​ผม พระองค์​แสดง​ความ​รัก​ที่​มั่นคง​และ​รักษา​สัญญา​ที่​ให้​ไว้​กับ​นาย​ของ​ผม​เสมอ พระ​ยะโฮวา​นำ​ผม​มา​ถึง​บ้าน​ญาติ​พี่​น้อง​ของ​นาย​ผม​แล้ว” 28  เรเบคาห์​ก็​วิ่ง​ไป​บอก​เรื่อง​นี้​ให้​แม่​กับ​คน​ที่​บ้าน​รู้ 29  เรเบคาห์​มี​พี่​ชาย​ชื่อ​ลาบัน+ ลาบัน​วิ่ง​ออก​ไป​หา​ชาย​คน​นั้น​ที่​บ่อ​น้ำ​นอก​เมือง 30  ทันที​ที่​ลาบัน​เห็น​ห่วง​ที่​จมูก​กับ​กำไล​ที่​ข้อ​มือ​เรเบคาห์ และ​ได้​ยิน​เธอ​เล่า​ว่า​ผู้​ชาย​คน​นั้น​พูด​กับ​เธอ​อย่าง​ไร ลาบัน​ก็​ไป​หา​ผู้​ชาย​คน​นั้น​ซึ่ง​ยัง​ยืน​อยู่​ที่​บ่อ​น้ำ​กับ​ฝูง​อูฐ 31  และ​พูด​ว่า “ผู้​ที่​ได้​รับ​พร​จาก​พระ​ยะโฮวา อย่า​ยืน​อยู่​ข้าง​นอก​แบบ​นี้​เลย มา​กับ​ผม​เถอะ ผม​เตรียม​บ้าน​และ​ที่​สำหรับ​อูฐ​ไว้​ให้​แล้ว” 32  ผู้​ชาย​คน​นั้น​จึง​เข้า​มา​ใน​บ้าน แล้ว​เขา*ก็​ถอด​เครื่อง​เทียม​อูฐ​ออก เอา​ฟาง​กับ​หญ้า​ให้​อูฐ​กิน และ​เอา​น้ำ​สำหรับ​ล้าง​เท้า​มา​ให้​ผู้​ชาย​คน​นั้น​กับ​คน​ที่​มา​ด้วย​กัน 33  แต่​เมื่อ​อาหาร​ถูก​ยก​มา​ตั้ง​ไว้​ตรง​หน้า​ผู้​ชาย​คน​นั้น​แล้ว เขา​กลับ​พูด​ว่า “ผม​จะ​ไม่​กิน​จน​กว่า​จะ​ได้​พูด​เรื่อง​ที่​ผม​ต้อง​พูด​ก่อน” ลาบัน​จึง​บอก​ว่า “เชิญ​พูด​เถอะ” 34  เขา​จึง​พูด​ว่า “ผม​เป็น​คน​รับใช้​ของ​อับราฮัม+ 35  และ​พระ​ยะโฮวา​อวยพร​นาย​ของ​ผม​มาก​มาย พระองค์​ช่วย​ให้​เขา​ร่ำรวย​มาก ให้​เขา​มี​แกะ วัว เงิน ทอง คน​รับใช้​ชาย​หญิง อูฐ และ​ลา+ 36  ซาราห์​ภรรยา​นาย​ของ​ผม​มี​ลูก​ชาย​ให้​นาย​ของ​ผม​คน​หนึ่ง​ตอน​ที่​เธอ​อายุ​มาก​แล้ว+ และ​นาย​ของ​ผม​จะ​ยก​ทุก​อย่าง​ที่​เขา​มี​ให้​ลูก​คน​นี้+ 37  นาย​จึง​ให้​ผม​สาบาน​และ​บอก​ผม​ว่า ‘อย่า​หา​ลูก​สาว​ชาว​คานาอัน​ซึ่ง​เป็น​เจ้าของ​แผ่นดิน​ที่​ผม​อาศัย​อยู่​นี้​มา​เป็น​ภรรยา​ลูก​ชาย​ของ​ผม+ 38  แต่​ให้​ไป​หา​ลูก​หลาน​ของ​พ่อ​ผม ไป​หา​ญาติ​พี่​น้อง​ของ​ผม+ แล้ว​หา​ภรรยา​ให้​ลูก​ชาย​ของ​ผม​จาก​ที่​นั่น’+ 39  ผม​ถาม​นาย​ของ​ผม​ว่า ‘ถ้า​ผู้​หญิง​คน​นั้น​ไม่​อยาก​มา​กับ​ผม​ล่ะ​ครับ?’+ 40  นาย​บอก​ผม​ว่า ‘พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​ที่​ผม​รับใช้+จะ​ส่ง​ทูตสวรรค์​ของ​พระองค์+ให้​ไป​กับ​คุณ​และ​ช่วย​ให้​การ​เดิน​ทาง​ของ​คุณ​ประสบ​ความ​สำเร็จ ให้​คุณ​หา​ภรรยา​ให้​ลูก​ชาย​ของ​ผม​จาก​ญาติ​พี่​น้อง​ของ​ผม​และ​จาก​ลูก​หลาน​ของ​พ่อ​ผม+ 41  แต่​ถ้า​คุณ​ไป​หา​ญาติ​พี่​น้อง​ของ​ผม​แล้ว​พวก​เขา​ไม่​ให้​เธอ​มา​กับ​คุณ คุณ​ก็​จะ​หมด​หน้า​ที่​ตาม​ที่​ได้​สาบาน​ไว้​กับ​ผม คุณ​ไม่​ได้​ผิด​คำ​สาบาน’+ 42  “วัน​นี้​พอ​มา​ถึง​บ่อ​น้ำ ผม​อธิษฐาน​ว่า ‘พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​ของ​อับราฮัม​นาย​ของ​ผม ขอ​พระองค์​ช่วย​ให้​การ​เดิน​ทาง​มา​ของ​ผม​ครั้ง​นี้​ประสบ​ความ​สำเร็จ 43  ตอน​นี้ ผม​ยืน​อยู่​ที่​บ่อ​น้ำ ถ้า​มี​ผู้​หญิง+ออก​มา​ตัก​น้ำ ผม​จะ​พูด​กับ​เธอ​ว่า “ขอ​น้ำ​ใน​ไห​ให้​ผม​ดื่ม​สัก​หน่อย​เถอะ” 44  ถ้า​เธอ​ตอบ​ว่า “เชิญ​ดื่ม​ค่ะ แล้ว​ดิฉัน​จะ​ตัก​น้ำ​ให้​อูฐ​ของ​คุณ​กิน​ด้วย” ขอ​ให้​ผู้​หญิง​คน​นั้น​เป็น​คน​ที่​พระ​ยะโฮวา​เลือก​ให้​ลูก​ชาย​ของ​นาย​ผม’+ 45  “ผม​อธิษฐาน​ใน​ใจ​ยัง​ไม่​ทัน​จบ เรเบคาห์​ก็​แบก​ไห​น้ำ​ออก​มา​แล้ว​เดิน​ลง​ไป​ตัก​น้ำ​ที่​บ่อ ผม​จึง​พูด​กับ​เธอ​ว่า ‘ขอ​น้ำ​ให้​ผม​ดื่ม​สัก​หน่อย​เถอะ’+ 46  เธอ​ก็​รีบ​ยก​ไห​น้ำ​ลง​และ​พูด​ว่า ‘เชิญ​ดื่ม​ค่ะ+ แล้ว​ดิฉัน​จะ​เอา​น้ำ​ให้​อูฐ​ของ​คุณ​กิน​ด้วย’ ผม​จึง​ดื่ม​น้ำ และ​เธอ​ก็​เอา​น้ำ​ให้​อูฐ​กิน​ด้วย 47  แล้ว​ผม​ถาม​เธอ​ว่า ‘เธอ​เป็น​ลูก​สาว​ของ​ใคร?’ เธอ​ตอบ​ว่า ‘ดิฉัน​เป็น​ลูก​สาว​ของ​เบธูเอล​ที่​เป็น​ลูก​ชาย​ของ​นาโฮร์​กับ​มิลคาห์’ ผม​จึง​เอา​ห่วง​จมูก​ใส่​ให้​เธอ​และ​เอา​กำไล​ข้อ​มือ​สวม​ให้​เธอ+ 48  แล้ว​ผม​ก็​หมอบ​ลง​ขอบคุณ​พระ​ยะโฮวา​และ​สรรเสริญ​พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​ของ​อับราฮัม​นาย​ของ​ผม+ ผู้​นำ​ผม​ให้​มา​ถูก​ทาง ให้​มา​พบ​หลาน​สาว​ของ​พี่​ชาย​ของ​นาย​ผม​เพื่อ​จะ​ได้​พา​ไป​ให้​ลูก​ชาย​ของ​เขา 49  แล้ว​ใน​ตอน​นี้ พวก​คุณ​ต้องการ​แสดง​ความ​รัก​ที่​มั่นคง​และ​ความ​ไว้​วางใจ​ต่อ​นาย​ของ​ผม​ไหม? ถ้า​ไม่ ก็​ขอ​ให้​บอก ผม​จะ​ได้​รู้​ว่า​ควร​ทำ​ยัง​ไง​ต่อ​ไป”+ 50  ลาบัน​กับ​เบธูเอล​ตอบ​ว่า “พวก​เรา​ไม่​มี​สิทธิ์​จะ​บอก​ว่า ‘ได้’ หรือ ‘ไม่​ได้’ เพราะ​เรื่อง​นี้​มา​จาก​พระ​ยะโฮวา 51  เรเบคาห์​ก็​อยู่​นี่​แล้ว พา​เธอ​ไป​เถอะ ให้​เธอ​ไป​เป็น​ภรรยา​ของ​ลูก​ชาย​นาย​ของ​คุณ​ตาม​ที่​พระ​ยะโฮวา​บอก​ไว้” 52  เมื่อ​คน​รับใช้​ของ​อับราฮัม​ได้​ยิน​อย่าง​นี้ เขา​ก็​หมอบ​ลง​กับ​พื้น​นมัสการ​พระ​ยะโฮวา 53  แล้ว​ก็​เอา​เครื่อง​ประดับ​ที่​ทำ​จาก​เงิน​และ​ทอง​พร้อม​กับ​เสื้อ​ผ้า​ออก​มา​ให้​เรเบคาห์ และ​เอา​ของ​มี​ค่า​ต่าง ๆ ให้​พี่​ชาย​กับ​แม่​ของ​เธอ 54  จาก​นั้น เขา​กับ​คน​ที่​มา​ด้วย​กัน​ก็​กิน​และ​ดื่ม แล้ว​พวก​เขา​ก็​พัก​ค้าง​คืน​ที่​นั่น พวก​เขา​ตื่น​มา​ตอน​เช้า​และ​คน​รับใช้​ของ​อับราฮัม​ก็​พูด​ว่า “ให้​ผม​กลับ​ไป​หา​นาย​เถอะ” 55  พี่​ชาย​กับ​แม่​ของ​เรเบคาห์​พูด​กับ​เขา​ว่า “ให้​เธอ​อยู่​กับ​พวก​เรา​อีก​หน่อย​หนึ่ง​เถอะ อย่าง​น้อย​ก็​อีก​สัก​สิบ​วัน​แล้ว​ค่อย​ไป” 56  แต่​เขา​บอก​ว่า “อย่า​รั้ง​ผม​ไว้​เลย ใน​เมื่อ​พระ​ยะโฮวา​ช่วย​ให้​การ​เดิน​ทาง​มา​ของ​ผม​ประสบ​ความ​สำเร็จ​แล้ว ขอ​ให้​ผม​กลับ​ไป​หา​นาย​ของ​ผม​เถอะ” 57  พวก​เขา​จึง​บอก​ว่า “ถ้า​อย่าง​นั้น​พวก​เรา​จะ​เรียก​เธอ​มา​ถาม” 58  แล้ว​พวก​เขา​ก็​เรียก​เรเบคาห์​มา​ถาม​ว่า “จะ​ไป​กับ​ผู้​ชาย​คน​นี้​ไหม?” เธอ​ตอบ​ว่า “ไป​ค่ะ” 59  พวก​เขา​จึง​ให้​เรเบคาห์+ญาติ​ของ​พวก​เขา​กับ​แม่​นม*+ออก​เดิน​ทาง​ไป​กับ​คน​รับใช้​ของ​อับราฮัม​และ​คน​ที่​มา​กับ​เขา 60  พวก​เขา​อวยพร​เรเบคาห์​ว่า “น้อง​รัก ขอ​ให้​เธอ​มี​ลูก​เต็ม​บ้าน​มี​หลาน​เต็ม​เมือง และ​ให้​ลูก​หลาน​ของ​เธอ​ยึด​เมือง​ต่าง ๆ ของ​คน​ที่​เกลียด​ชัง​พวก​เขา”+ 61  เรเบคาห์​กับ​สาว​ใช้​ของ​เธอ​ก็​ขึ้น​ขี่​อูฐ​และ​เดิน​ทาง​ตาม​คน​รับใช้​ของ​อับราฮัม คน​รับใช้​นั้น​ก็​พา​เรเบคาห์​ไป 62  ส่วน​อิสอัค​ซึ่ง​ตอน​นั้น​อยู่​ใน​เนเกบ+ เขา​เดิน​อยู่​บน​ทาง​ไป​เบเออร์ลาไฮรอย+ 63  แล้ว​ก็​ลง​ไป​เดิน​อยู่​ใน​ทุ่ง​เพื่อ​คิด​ใคร่ครวญ​บาง​เรื่อง+ ตอน​นั้น​เป็น​ตอน​ใกล้​ค่ำ พอ​เขา​เงย​หน้า​ขึ้น​ก็​เห็น​ขบวน​อูฐ​กำลัง​มา 64  เมื่อ​เรเบคาห์​เงย​หน้า​ก็​เห็น​อิสอัค เธอ​ก็​รีบ​ลง​จาก​อูฐ 65  เธอ​ถาม​คน​รับใช้​ของ​อับราฮัม​ว่า “ผู้​ชาย​ที่​อยู่​ใน​ทุ่ง​ที่​กำลัง​เดิน​ตรง​มา​หา​พวก​เรา​คือ​ใคร?” คน​รับใช้​ตอบ​ว่า “นาย​ของ​ผม​เอง” เธอ​จึง​หยิบ​ผ้า​มา​คลุม​หัว​ไว้ 66  แล้ว​คน​รับใช้​ก็​เล่า​เรื่อง​ทั้ง​หมด​ที่​ได้​ทำ​ไป​ให้​อิสอัค​ฟัง 67  จาก​นั้น อิสอัค​ก็​พา​เรเบคาห์​เข้า​ไป​ใน​เต็นท์​ของ​ซาราห์​แม่​ของ​เขา+ ซึ่ง​เป็น​การ​แสดง​ว่า​เขา​รับ​เรเบคาห์​เป็น​ภรรยา เขา​รัก​เธอ​มาก+ แล้ว​อิสอัค​ก็​คลาย​ความ​โศก​เศร้า​จาก​การ​ตาย​ของ​แม่+

เชิงอรรถ

ดู​เหมือน​ว่า​นี่​เป็น​วิธี​ยืน​ยัน​คำ​สาบาน​ของ​คน​ใน​สมัย​โบราณ
5.7 กรัม ดู​ภาค​ผนวก ข​14
114 กรัม
อาจ​หมาย​ถึง​ลาบัน
คือ คน​ที่​เคย​เป็น​แม่​นม แต่​ตอน​นี้​เป็น​คน​รับใช้