ሮማዊ ዜግነት ንሓደ ሰብ ኣብ ዝኸዶ ኽፋል እቲ ሃጸያዊ ግዝኣት መሰላትን ሓለፋታትን ንኺረክብ ይሕግዞ ነበረ። ሓደ ሮማዊ ዜጋ ንሕጊ ሮሜ ደኣ እምበር ንሕጊ እተን ኣብ ትሕቲ እቲ ሃጸያዊ ግዝኣት ዝነበራ ኸተማታት ኪግዛእ ኣይግደድን እዩ ነይሩ። ብገለ ነገር እንተ ተኸሲሱ፡ በቲ ናይቲ ኸባቢ ሕጊ ኺፍረድ ፍቓደኛ ኪኸውን ዚኽእል እኳ እንተዀነ፡ ጕዳዩ ኣብ መጋባእያ ሮሜ ንኺስማዕ እውን መሰል ነበሮ። ምናልባት ንሞት ምስ ዚፍረድ ድማ ናብ ሃጸይ ሮሜ ይግባይ ኪብል መሰል ነይርዎ እዩ።

ነዚ መሰላት እዚ ኣመልኪቱ፡ እቲ ኣብ ቀዳማይ ክፍለ ዘመን ዚነብር ዝነበረ ሲሰሮ ዚብሃል ሮማዊ በዓል ስልጣን፡ “ንሓደ ሮማዊ ዜጋ እንተ ኣሲርካዮ ገበን፡ እንተ ገሪፍካዮ ድማ ሓጢኣት፡ ንሞት እንተ ፈሪድካዮ እሞ ኸኣ ዳርጋ ንወላዲኻ ወይ ንመቕርብካ ኸም እትቐትል ዘለኻ እዩ” በለ።

ሃዋርያ ጳውሎስ ኣብ ብዘሎ ሃጸያዊ ግዝኣት ሮሜ ሰቢኹ እዩ። ነቲ ኸም ሮማዊ ዜጋ መጠን ዝነበሮ መሰላት ከም እተጠቕመሉ ድማ ኣብ ሰለስተ ኣጋጣሚታት ተመዝጊቡ ኣሎ፦ (1) እቶም ኣብ ፊልጲ ዝነበሩ ኣመሓደርቲ ስለ ዝገረፍዎ መሰላቱ ኸም እተጋህሰ ሓበሮም። (2) ኣብ የሩሳሌም፡ ካብ መግረፍቲ ምእንቲ ኺድሕን ዜግነቱ ኣፍለጠ። (3) በቲ ናይ ሮሜ ሃጸይ ዝነበረ ቄሳር ብቐጥታ ንኺስማዕ፡ ይግባይ ብምባል ጕዳዩ ናብኡ ኣቕረቦ።—ግብሪ ሃዋርያት 16:37-39፣ 22:25-28፣ 25:10-12።

እቲ ኣበው ዝነበረ ያእቆብ ንመጓሰ ኣኮኡ ላባን ን20 ዓመት ዚኣክል ጓስዩ እዩ። ያእቆብ ነተን ክልተ ደቂ ላባን ምእንቲ ኺምርዖ 14 ዓመት ጓሰየ፣ ናይተን ዝተረፋ 6 ዓመት ድማ ዓስቡ ብጥሪት ተኸፍለ። (ዘፍጥረት 30:25-33) ቢብሊካል ኣርክዮሎጂ ረቪው ዘርእስታ መጽሔት፡ “ከምቲ ኣብ መንጎ ላባንን ያእቆብን እተገብረ ናይ ጕስነት ስምምዕ፡ ጥንታውያን ጸሓፍትን ኣንበብትን መጽሓፍ ቅዱስ ጽቡቕ ገይሮም ዚፈልጥዎ ነገር እዩ ነይሩ” ብምባል ገለጸት።

እቲ ኣብ ኑዚ፡ ላርሳ፡ ከምኡ እውን ኣብ ካልእ ቦታታት ዘመናዊት ዒራቕ እተረኽበ ጥንታዊ ዝዀነ ውዕላት ነዚ ዜርኢ እዩ። ሓደ ውዕል፡ ካብቲ ዓመታዊ ዚግበር ምቕምቃም ኣባጊዕ ጀሚሩ ናብቲ ዚቕጽል ዓመት ዚሰጋገር እዩ ነይሩ። ጓሶት ነተን ጥሪት ብሓላፍነት ምእንቲ ኺጓስይወን ብዕድመን ብጾታን ተቘጺረን ይውሃባኦም ነበራ። ድሕሪ ሓደ ዓመት፡ እቲ ዋና ብመጠን እቲ እተገብረ ስምምዕ፡ ጸምርን እተፈላለየ ፍርያት ጸባን ውላዳት እተን ማልን ካልእ ነገራትን ይቕበል ነበረ። ካብቲ እተገብረ ስምምዕ ንዝሓለፈ ተወሳኺ ፍርያት ድማ እቲ ጓሳ ይወስዶ ነበረ።

ቍጽሪ እተን መጓሰ ዚውስኽ፡ ኣብቲ ነቲ ጓሳ ብሓላፍነት እተዋህባኦ ኣንስትዮ ኣባጊዕ እዩ ዚምርኰስ። ሚእቲ ሽበን፡ ብሓፈሻ 80 ዕየት ኬፍርያ ትጽቢት ይግበረለን ነበረ። እተን መጓሰ ብዝዀነ ይኹን ምኽንያት ካብቲ ቝጽረን ምስ ዚጐድላ፡ እቲ ጓሳ ኺዓድየን ነበሮ። በዚ ኸምዚ፡ ነተን ብሓላፍነት እተዋህባኦ እንስሳታት ብጥንቃቐ ንኺሕዝ ይድረኽ ነበረ።