ቶማስ¹ * ዊልያምስ፡ ካብቶም ሸውዓተ ወለዶና እቲ ቐዳማይ፡ ኣብ ዓዲ እንግሊዝ፡ ሆርንካስል ኣብ እትብሃል ከተማ ብ20 ጥሪ 1815 ተወልደ። ድሕሪ ኽልተ ዓመት፡ ኣዲኡ ስለ ዝሞተት ንዕኡን ንሰለስተ ኣሕዋቱን ኣቦኦም ጆን ዊልያምስ እዩ ኣዕብይዎም። ጆን ንቶማስ ጽርበት ዕንጨይቲ እኳ እንተ መሃሮ፡ ንሱ ግና ካልእ ሞያ እዩ ዚደሊ ነይሩ።

ኣብቲ ግዜ እቲ፡ ኣብ መላእ ዓዲ እንግሊዝ ሃይማኖታዊ ተሓድሶ ኣስፋሕፊሑ ነበረ። እቲ ሰባኺ ዝነበረ ጆን ወስሊ ኻብ ቤተ ክርስትያን ዓዲ እንግሊዝ ተፈንልዩ፡ ማሕበር ሜቶዲስት መስረተ። እዛ ማሕበር እዚኣ፡ ናይ ብሕቲ መጽናዕቲ መጽሓፍ ቅዱስን ወንጌላውነትን ዝያዳ ኣትኵሮ ብዚህቡ ጉጅለ ሰባት ዝቖመት እያ። ትምህርትታት ወስሊ ብቑልጡፍ ኣስፋሕፍሐ። ስድራ ቤት ዊልያምስ ከኣ ነቲ ትምህርትታት ሓንጎፋይ ኢሎም ተቐበልዎ። ቶማስ፡ ነዊሕ ከይጸንሐ ሰዓቢ ወስሊ ብምዃን፡ ወለንተኛ ሚስዮናዊ ሰባኺ ዀይኑ ኣብ ደቡብ ሰላማዊ ውቅያኖስ ኣገልገለ። ኣብ ሓምለ 1840 ንሱን ብዓልቲ ቤቱ ሜሪን² ናብታ ኣብ ፊጂ እትርከብ ሓንቲ ኻብተን እሳተ ጎመራ ዝበዝሐን ደሴታት ዝዀነት እሞ፡ በላዕቲ ሰብ ዚነብሩላ ዝነበሩ ደሴት ላኬባ * በጽሑ።

ቶማስን ሜሪን ኣብ ፊጂ ኣብ ዝነበሩለን ቀዳሞት ዓመታት፡ ከቢድ ሽግራት እዮም ኣሕሊፎም። ኣብቲ ድሑር ኵነታትን ትሮፒካዊ ሙቐትን ንነዊሕ ሰዓታት ይሰርሑ ነበሩ። ከም ዓሌታዊ ዂናት፡ ማሕነቕቲ መበለታት፡ ቅትለተ ናጽላ፡ ከምኡ እውን ሰብ ናይ ምብላዕ ባህሊ ዝኣመሰለ ብቓላት ኪግለጽ ዘይከኣል ዜፍርህ ኵነታት ኣጓኒፍዎም እዩ። እቶም ህዝቢ ኸኣ ብሓፈሻ ነቲ መልእኽቶም ኣይተቐበልዎን። ሜሪን ቦኽሪ ወዳ ጆንን ከቢድ ሕማም ብምሕማሞም ኣብ ኣፍ ሞት በጺሖም ነበሩ። ብ1843 ቶማስ፡ “ተደቘስኩ . . . ዓቕለይ ድማ ጸበበኒ” ብምባል ጸሓፈ። እንተዀነ ግና፡ ንሱን ሜሪን፡ ካብታ ኣብ የሆዋ ኣምላኽ ዝነበረቶም እምነት፡ ሓይሊ ብምርካብ ኪጸንዑ ኸኣሉ።

ኣብ መንጎ እዚ ግዜ እዚ፡ ቶማስ ነቲ ናይ ጽርበት ዕንጨይቲ ሞያኡ ብግቡእ ብምጥቃም ኣብ ፊጂ፡ ንድፊ ኣባይቲ ኤውሮጳ ዘለዎ ናይ መጀመርታ ቤት ሰርሐ። እታ ልዕል ዝበለ ምድሪ ቤት ዝነበራን ነፋሻን መንበሪቶም፡ ንኣቓልቦ እቶም ኣብቲ ኸባቢ ዚነብሩ ፊጂያውያን ዝሰሓበት እያ ነይራ። ህንጸት እታ ቤት ቅድሚ ምዝዛሙ፡ ሜሪ ኻልኣይ ወዳ ወለደት፣ እዚ ኸኣ ቶማስ ዊልቶን³ ዊልያምስ፡ ካብቶም ሸውዓተ ወለዶና እቲ ኻልኣይ እዩ።

ብ1843 ቀዳማዊ ቶማስ፡ ንወንጌል ዮሃንስ ናብ ፊጂኛ ኣብ ምትርጓም ሓገዘ፣ እዚ ኸኣ ኣዝዩ በዳሂ ዕዮ እዩ ዀይንዎ ነይሩ። * እንተዀነ ግና፡ ፍሉይ ተውህቦ ዝነበሮ ትኵርን መስተውዓልን ዝዀነ ኣንትሮፖሎጅየኛ (ብዛዕባ ስነ ፍልጠት ወዲ ሰብ ዜጽንዕ ክኢላ) እዩ ነይሩ። ነቲ ብዛዕባ እቲ ኣብ 19 ኽፍለ ዘመን ዝነበረ መነባብሮ ፊጂያውያን ዝገበሮ መጽናዕቲ፡ ኣብታ  ፊጂ ኤንድ ፊጅያንስ (1858) ዘርእስታ መጽሓፉ ብጥንቃቐ ኣስፊርዎ እዩ።

ቶማስ ብድሕሪ እቲ ን13 ዓመት ኣብ ፊጂ ዘሕለፎ ጻዕሪ ዝመልኦ ህይወት፡ ጥዕና ስለ ዝሰኣነ ምስ ስድራ ቤቱ ናብ ኣውስትራልያ ገዓዘ። ፍሉጥ መራሕ ሃይማኖት ኰይኑ ንነዊሕ ግዜ ድሕሪ ምግልጋሉ ኸኣ ብ1891 ኣብ ባላራት፡ ቪክቶሪያ ሞተ።

ብ1883 ቶማስ ዊቶን ዊልያምስን ሰበይቱ ፌቤንን⁴ ምስ ስድራ ቤቶም ናብታ ኣብ ምዕራብ ኣውስትራልያ እትርከብ ፐርዝ እትብሃል ከተማ ገዓዙ። እቲ ኣርተር በክወል⁵ ዊልያምስ ዚብሃል ምንኣስ እቲ በዅሪ ወዶም፡ ኣብቲ ግዜ እቲ ወዲ ትሽዓተ ዓመት እዩ ነይሩ። ንሱ ኻብቶም ሸውዓተ ወለዶና እቲ ሳልሳይ እዩ።

ኣርተር ወዲ 22 ዓመት ምስ ኰነ ሃብቲ ንምድላብ ኣብታ ኻብ ፐርዝ 600 ኺሎ ሜተር ርሒቓ እትርከብ ካልጉሊ እትብሃል ጽቡቕ ዕደና ወርቂ ዝነበራ ኸተማ ኸደ። ኣብኡ ድማ፡ በቶም ሽዑ ኣህጉራውያን ተመሃሮ መጽሓፍ ቅዱስ ተባሂሎም ዚፍለጡ ዝነበሩ ናይ የሆዋ መሰኻኽር እተሓትማ ጽሑፋት ኣንበበ። ብተወሳኺ፡ ምስ መጽሔት ዛዮንስ ዎችታወር ኵንትራት ኣተወ። ኣርተር በቲ ዘንበቦ ስለ እተማረኸ፡ ነቲ ዝረኸቦ ሓድሽ ፍልጠት ንኻልኦት ኬካፍሎምን ኣኼባታት መጽናዕቲ መጽሓፍ ቅዱስ ኬካይድን ጀመረ። በዚ ንእሽቶ ኣጀማምራ እዚ ኣቢሉ እዩ ኸኣ ዘመናዊ ንጥፈታት ናይ የሆዋ መሰኻኽር ኣብ ምዕራብ ኣውስትራልያ ኪቕልቀል ዝጀመረ።

ኣርተር ነቲ ዚመሃሮ ዝነበረ ንስድራ ቤቱ እውን ይነግሮም ነበረ። ኣቦኡ ቶማስ ዊቶን ነቲ ኣርተር ምስ ተመሃሮ መጽሓፍ ቅዱስ ዚገብሮ ዝነበረ ሕብረት ደጊፍዎ እዩ፣ እንተዀነ ግና ነዊሕ ከይጸንሐ ሞተ። ፌቤን ኣዲኡን እተን ቫዮሌትን ሜሪን ዚብሃላ ኣሓቱን ከኣ ተመሃሮ መጽሓፍ ቅዱስ ኰና። ቫዮሌት ቀናእ ናይ ምሉእ ግዜ ወንጌላዊት ወይ ፈላሚት ኰነት። ኣርተር፡ “ቫዮሌት ካብቶም ኣብ ምዕራብ ኣውስትራልያ ዝነበሩ ፈለምቲ እታ ኣዝያ ቐናእ፡ ከምኡ እውን ጻዕራምን ዝበለጸትን ፈላሚት እያ ነይራ” በለ። ምናልባት ቃላት ኣርተር ብስምዒት እተጸልወ ኪኸውን ዚኽእል እኳ እንተዀነ፡ እቲ ቫዮሌት ዝነበራ ቕንኣት ግና ነቶም ስዒቦም ዝመጹ ወለዶ ዊልያምስ ሓያል ጽልዋ ገይሩሎም እዩ።

ድሕሪ ግዜ ኣርተር ተመርዓወ፣ ናብታ ብሕርሻ ፍረታት እትፍለጥ ኣብ ደቡባዊ ምዕራብ ኣውስትራልያ እትርከብ ዶኒብሩክ እትብሃል ከተማ ኸኣ ገዓዘ። ኣብኡ ድማ፡ ነቲ ብዛዕባ 1914 ዚሕብር ትንቢታት መጽሓፍ ቅዱስ ብቕንኣት ይእውጅ ስለ ዝነበረ “ናይ 1914 ጽሉል ኣረጊት!” ዚብል ሳጓ ኣውጽኡሉ። * እንተዀነ ግና፡ ቀዳማይ ውግእ ዓለም ምስ ጀመረ እዚ ላግጺ እዚ ኣቋረጸ። ኣርተር ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ እተመስረተ ጽሑፋት ኣብ መስኮት እቲ ዚውንኖ ዝነበረ ድኳኑ ብጉሉሕ ከም ዚርአ ብምግባር፡ ነቶም ዓማዊሉ ብቐጻሊ ይምስክረሎም ነበረ። ኣርተር ንሰረተ እምነት ስላሴ ኣዝዩ ይቃወሞ ስለ ዝነበረ፡ ሰረተ እምነት ስላሴ ቕዱስ ጽሑፋዊ ኸም ዝዀነ መርትዖ ንዘቕረበ ሰብ 100 ፓውንድ ኪህቦ ምዃኑ ዚገልጽ ምልክት ኣብቲ መስኮት ገበረ። እንተዀነ ግና፡ ገንዘብ ዝወሰደ ኣይነበረን።

ኣብ ዶኒብሩክ፡ ጕጅለታት መጽናዕቲ መጽሓፍ ቅዱስን ኣኼባታት ጉባኤን ኣብ ቤት እንዳ ዊልያምስ ይግበር ነበረ። ጸኒሑ፡ ኣርተር ነታ ኣብ ምዕራብ ኣውስትራልያ ናይ ፈለማ ዝዀነት ኣዳራሽ መንግስቲ ኣምላኽ ወይ መአከቢ ቦታ ሃነጸ። ኣብ 70ታት  ዓመት ዕድሚኡ እውን ከይተረፈ ጁባኡ ተኸዲኑ፡ ክራባታኡ ኣሲሩ ኣብቲ ዶል ዚብሃል ፈረሱ ተወጢሑ፡ ኣብ ብምልእታ ኣውራጃ ዶኒብሩክ ካብ ጫፍ ናብ ጫፍ ይሰብኽ ነበረ።

ደቂ ኣርተር ብባህርያት ኣቦኦም ኣጸቢቖም እዮም ተጸልዮም፣ ንሱ ህዱእን ምዕሩግን ዝዀነ ቕንኣት ዝነበሮ ኣገልጋሊ እዩ ነይሩ። ጓሉ ፍሎረንስ⁶ ኣብ ህንዲ ሚስዮናዊት ኰይና ኣገልጊላ እያ። ኣርተር ሊንድሲን⁷ ቶማስን ዚብሃሉ ደቁ ኸኣ ከም ኣቦኦም ሽማግለታት ጉባኤ ብምዃን ንነዊሕ ዓመታት ኣገልገሉ።

እቲ ኣቦ ኣቦሓጎይ ዝነበረ ኣርተር ሊንድሲ፡ በቲ ሕያውነት ዝመልኦ ባህርዩ ዚፍለጥ ፍቱው ሰብ እዩ ነይሩ። ወትሩ ምስ ሰባት ግዜ የሕልፍን ብኣኽብሮት ይሕዞምን ነበረ። ብተወሳኺ፡ ኣብ 18 ዞባዊ ግጥማት ቈረጻ ዕንጨይቲ ብምዕዋት ን12 ዓመት ጐብለል ብዓል ፋስ እውን ኰይኑ እዩ።

እቲ ወዲ ኽልተ ዓመት ዝነበረ ሮናልድ⁸ (ኣቦሓጎይ)፡ ፋስ ወሲዱ ነታ ኣብ ጥቓ ቤቶም ዝነበረት ንእሽቶ ተኽሊ ቱፋሕ ኪቘርጻ ኸሎ ኣርተር ምንም ኣይተገረመን። ኣደ ሮናልድ ተጠንቒቓ ነታ ተኽሊ ጀነነታ እሞ ኣማስያኡ ኣዝዩ ፍሉይ መቐረት ዘለዋ ፍረ ቱፋሕ ኣፍረየት። እዛ ሓዳስ ዘርኢ እዚኣ፡ ቱፋሕ ለይዲ ዊልያምስ ዚብል ስም ተዋህባ፣ ካብኣ ኸኣ እታ ክሪፕስ ፒንክ ኣፕል እትብሃል ኣብ ዓለም ፍልጥቲ ዝዀነት ዘርኢ ቱፋሕ ተዳቐለት።

ኣቦሓጎይ ሮናልድ፡ ጸኒሑ ዝያዳ ኣትኵሮኡ ኣብ ሞያ ህንጸት ገበረ። ንሱን ዓባየይን ኣብ ዕዮ ህንጸት ናይ የሆዋ መሰኻኽር ወለንተኛታት ኰይኖም ንሓያሎ ዓመታት ኣብ ኣውስትራልያን ደሴታት ሰሎሞንን ኣገልጊሎም እዮም። ሕጂ ዕድሚኡ ኸባቢ 80 ዓመት እኳ እንተዀነ፡ ኣቦሓጎይ ገና ኣብ ዕዮ ህንጸት ኣዳራሻት መንግስቲ ኣምላኽ ይተሓጋገዝን ሽማግለ ጉባኤ ዀይኑ ኣብ ምዕራብ ኣውስትራልያ የገልግልን ኣሎ።

ወለደይ ጀፍሪ⁹ ዊልያምስን ጃነስ¹⁰ ዊልያምስን ንውርሻ ስድራ ቤቶም ብምስዓብ፡ ንዓይን¹² ንካተሪና¹¹ ሓብተይን ንክርስትያናዊ ስርዓታት ኣኽቢርና ኸም እንርእዮ ገይሮም ኬዕብዩና ብዙሕ እዮም ጽዒሮም። ወዲ 13 ዓመት ምስ ኰንኩ ኸኣ ምስ የሆዋ ኣምላኽ ብሕታዊ ርክብ መስረትኩ። ኣብ ሓደ ክርስትያናዊ ኣኼባ ተኣኪበ ኸለኹ፡ እቲ ሽዑ ኣባል ኣማሓዳሪ ኣካል ናይ የሆዋ መሰኻኽር ዝነበረ ጆን ባር፡ ነቶም መንእሰያት ዝዀኑ ተኣከብቲ፡ “ነቲ ንየሆዋ ኽትፈልጥዎን ከተፍቅርዎን ዘሎኩም ክቡር ኣጋጣሚ ኣይተጥፍእዎ” ኢሉ ኺምሕጸኖም ከሎ ሰማዕክዎ። በታ ምሸት እቲኣ ህይወተይ ንየሆዋ ኣምላኽ ወፈኹ። ድሕሪ ኽልተ ዓመት ከኣ ፈላሚ ዀይነ ኸገልግል ጀመርኩ።

ሎሚ፡ ኣነን ችሎን ብዓልቲ ቤተይን ኣብ ሰሜናዊ ምዕራብ ኣውስትራልያ ኣብ እትርከብ ቶም ፕራይስ እትብሃል ዕደና ዚካየደላ ኸተማ፡ ኣብ ናይ ምሉእ ግዜ ኣገልግሎት ባህ ኢሉና ነገልግል ኣለና። ዜድልየና ነገራት ንምምላእ ከኣ ናይ ክፍለ ግዜ ስራሕ ንሰርሕ ኢና። ወለደይን ካተሪና ሓብተይን ሰብኣያ ኣንድሪውን ኣብታ ብሸነኽ ሰሜን 420 ኪሎ ሜተር ርሒቓ እትርከብ ፖርት ሄድላንድ እትብሃል ከተማ ፈለምቲ ዀይኖም የገልግሉ ኣለዉ። ኣነን ኣቦይን ከኣ ሽማግለታት ጉባኤ ዄንና ነገልግል ኣለና።

ካብቶም ሸውዓተ ወለዶና እቲ ቐዳማይ ዝዀነ ቶማስ ዊልያምስ ንየሆዋ ኣምላኽ ንምግልጋል ቈራጽነት ገበረ። ኣባሓጎታተይ ነቲ ናይ እምነትን ኣገልግሎትን ውርሻ ንዓይ እውን ኣውሪሶምኒ እዮም። ከምዚ ዝበለ ኽቡር መንፈሳዊ ውርሻ ብምርካበይ ናይ ብሓቂ እተባረኽኩ ዀይኑ እዩ ዚስምዓኒ።