1. Anmgbianev asev mba nomso mba ve lu agumaior la mba tiônnongo a iwasen nena?

NE ANMGBIANEV mba nomso mba ne lu agumaior la, ne mba tiônnongo a iwasen kpen kpen. Ne mbagenev kpishi ne mba gbang gbang shi ne mba a agee iyol kpaa. (Anz. 20:29) Ka ne er akaa kpishi u wasen anmgbianev enev mba nomso man mba kasev ken tiônnongo. Man alaghga a sar ne u hingir mbashiren tiônnongo je kpaa. Nahan kpa alaghga ne hen ner, mbagenev nenge ér ne mba iyev iyev shin ne mba a lu a mfe i kuma u a ver ne sha iantom i injaa la ga. Er ne lu iyev nahan kpa, akaa nga a ne fatyô u eren a aa na mba ken tiônnongo vea na ne jighjigh shi vea naan ne icivir kpaa yô.

2. Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

² Se lu timen sha kwagh u uma u Tor Davidi ken ngeren ne. Shi se lam kpase sha akaa a yange za hemen ken uma u ator a Yuda agen ahar yô; ka Tor Asa man Tor Yehoshafati. Se time sha mbamzeyol mba yange iorov mba utar mban tagher a mi la, kua kwagh u yange ve er yô, man kwagh u anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la vea fatyô u henen ken ikyav ve la yô.

3. Ka gbenda môm u nyi nahan anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la vea fatyô u wasen mbaganden ken tiônnongo?

³ Shighe u Davidi lu gumor la, yange fa u eren akaa a lun mbagenev a iwasen. Ikyav tese wang ér, yange ya ijende a Yehova  kôôsôô, shi fa u kuhwan ityogholov tsema tsema, nahan a kuhwa mbi sha ci u Saulu u Aôndo tsua un lu tor la. (1 Sam. 16:16, 23) Ne anmgbianev mba nomso mba ne lu agumaior la ne fa u eren akaa a aa wase mbagenev ken tiônnongo kpa? Ne mbagen kpishi ne fa. Ikyav i tesen yô, ka nea wase anmgbianev mbaganden u eren akaa sha utableeti man sha ukômputa vev, er u henen kwagh sha tseeneke ve shi wan iyol sha mbamkombo nahan i doo ve kpen kpen. Mfe u ne lu a mi sha akaa ne la ka a wase mbaganden mban kpen kpen.

4. Ka aeren a nyi i gbe u anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la vea lu a mi er Davidi nahana? (Nenge foto u a lu sha igbende la.)

⁴ Davidi yange eren akaa a yange na ior na un jighjigh yô. Ikyav i tesen yô, shighe u lu gumor la a ver ishima sha iyôngo i ter na tsembelee. Man lu tom u cier iyol kpen kpen. Davidi yange va kaa a Tor Saulu ér: “Er wanye wou a kor ilev mbi ter na yô, begha ka una va shin dwem a va kôr waniyôngo ken ikyumuile yô, m zenda un ijime, m za ta num sha a na, m ngohol un waniyôngo sha zwa.” (1 Sam. 17:34, 35) Davidi yange fa je ér, ka tom na u kuran iyôngo la, nahan a taver ishima a nôngo kwagh sha u kuran i. Anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la, vea fatyô u dondon ikyav i Davidi ne sha u eren hanma tom u i ne ve cii tsembelee.

5. Ka nyi i hemban cii anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la vea fatyô u eren er i pase ken Anzaakaa 3:32 laa?

⁵ Shighe u Davidi lu gumor la ya ijende a Yehova kôôsôô. Ijende i Davidi ya a Yehova la hemba lun kwagh u injaa a ishimataver kua mfe u lu a mi u kuhwan adiguve la. Yehova yange lu Aôndo u Davidi tsô ga, lu ijende na i kôôsôô kpaa. (Ôr Anzaakaa 3:32.) Ne anmgbianev mba nomso mba ne lu agumaior la, kwagh u hemban cii u ne fatyô u eren yô, ka u seer lun kôôsôô a Ter wen u sha la. Kwagh la una gema a bugh ne ian i zuan a ityom i icivirigh ken tiônnongo.

6. Yange ior mbagen nengen Davidi nena?

⁶ Zayol môm u Davidi yange tagher a mi yô, lu kwagh u ior mbagen nengen un ér ngu iyev iyev yum, shin ngu wanye u veren ishima sha kwagh ga la. Ikyav i tesen yô, shighe u Davidi kaa ér una za nôngo kwagh a Goliati la, Tor Saulu soo u yangen un. A kaa a na ér: “U ngu wanye tsô.” (1 Sam. 17:31-33) Cii man shighe la yô, anngô u Davidi kaa a na ér ngu  wanye u ikyoogh ga. (1 Sam. 17:26-30) Nahan kpa, Yehova yô nenge Davidi ér ngu iyev iyev yum shin ngu wanye u ikyoogh ga ze. Yange fa Davidi vindi vindi. Er Davidi suur sha ijende na Yehova ér a na un agee yô, a wua Goliati.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Ka nyi u fatyô u henen ken kwagh u yange er Davidi laa?

⁷ Ka nyi u fatyô u henen ken kwagh u er Davidi laa? Gba u u waan ishima. Shighe a kar cii ve, ior mba u vese sha ashe a ve la vea hii u nengen we ér u gande or ye. Nahan cii kpa fa wer, Yehova yô nengen sha mluashe wou shin mlu wou u sha iyol la tseegh ga. A fa injaor i u lu yô, kua kwagh u u fatyô u eren la cii. (1 Sam. 16:7) Seer lun kôôsôô vea Aôndo. Davidi yange a tôô shighe a nenge akaa a Yehova a gbe la, nahan kwagh la na yô hemba lun kôôsôô vea Aôndo. Davidi yange a hen sha kwagh u akaa a Yehova a gbe la a tese un la zulee. (Ps. 8:3, 4; 139:14; Rom. 1:20) Kwagh ugen u u fatyô u eren yô, ka u sônon Yehova wer a na u agee. Ikyav i tesen yô, mba u ze makeranta a ve la ka ve seen we ér u ngu Orshiada u Yehova yumu? Aluer ka nahan yô, sôn Yehova a wase u u wan ishima a zayol ne. Shi dondo akaawan a u zough a mi ken Mkaanem nam man ken ityakeda yase kua uvidio la. Hanma kwa u Yehova a wase u u nôngon a ma zayol yô, jighjigh u u ne un la una seer taver. Heela tseegh ga, aluer mbagenev kpa nenge er u suur sha Yehova yô, vea hemba nan we jighjigh.

8-9. Lu nyi i wase Davidi u wan ishima keghen shighe u una hingir tor laa, man ka nyi anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la vea fatyô u henen ken kwagh na laa?

⁸ Shi nenge mtaver ugen u Davidi tagher a mi yô. Yange i shighe Davidi mkurem ér a lu tor, nahan cii kpa gba u una kegh anyom aa kar imôngo cii ve una hingir tor u Yuda ye. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Lu nyi i wase Davidi u wan ishima keghen shighe laa? Davidi yange de ér iyol i kpe un ga, kpa hemba veren ishima sha kwagh u fatyô u eren la. Ikyav i tesen yô, shighe u Davidi yevese za lu ken Mbafiliti la, hen shighe la cii lu nôngon kwagh a mbahyomov mba Iserael. Kwagh u er la kura tar u Yuda cii.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Ka nyi anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la vea fatyô u henen ken ikyav i Davidi laa? Wasen anmgbianev ou sha hanma gbenda u u fetyô cii. Nenge ase kwagh u anmgbian u i yer iti na ér Ricardo * la. Yange sar un tsung u lun pania u keke, kpa mbatamen kaa a na ér ngu a kuma ga. Nahan kpa Ricardo de ér kwagh la a na un iyolkpen shin ishima i vihi un ga. Yange hemba pasen kwagh hen shighe la cii. A kaa ér: “Ka mea hide mea hen sha kwagh ne yô, m nenge er yange gba u me seer nôngon kwagh yô. Shi lu kwagh u m er je la. Yange m hide m hemba veren ishima u hiden za sôron hanma or u nan lu a isharen cii, shi mea zaan yô, m wa iyol tsembelee. Shi m za hii u henen Bibilo a or, man lu kwa wam u hiihii u henen kwagh a or je la. Er m lu pasen kwagh seer la, mciem di lu panden ken a mo.” Hegen ne, Ricardo ngu pania u tseen ishima shi ngu orshiren tiônnongo kpaa.

10. Lu nyi Davidi er shighe ugen la cii ve mase tsuan kwagh u vesen u una ere?

¹⁰ Shi nenge ase kwagh ugen u yange za hemen ken uma u Davidi ne. Shighe u Davidi man ior nav yevese Saulu yem ken tar u Mbafiliti la, ve za undu icombor ve, ve mough ve yem ityav. Er ve lu ken uitya la, mbahyomov za va ken ijime va kôr kasev vev kua mbayev vev yem a mi uikyangen. Alaghga Davidi yange ma hen ér, er un lu or u fan ityav yô,  una fatyô u duen a mhen u dedoo u za waren ior vev mba i kôr ve ikpan la. Kpa Davidi er nahan ga, yange suur sha Yehova ér a wase un. Tsô Davidi ôr pristi Abiatar va un a efodi, nahan Davidi pine Yehova ér: “Aluer me zenda ior mban ijime yô, me kohol ve kpa?” Nahan Yehova lumun a Davidi ér a za, shi kaa a na ér una hide a ior vev mbara kpaa doo doo. (1 Sam. 30:7-10) Ka nyi u fatyô u henen ken kwagh nee?

11. Cii ve u tsua kwagh u u er yô, ka nyi i doo u u ere?

¹¹ Ker kwaghwan hen mbagenev cii ve u mase tsuan kwagh u u er ye. Za idyu vea mbamaren ou. Shi aluer u lam vea mbatamen mba ve vie ken jijingi yô, vea wa u kwagh u injaa. Yehova na mbatamen mban jighjigh, man we kpaa u fatyô u eren nahan. Yehova nenge ve ér mba “uiyua” ken tiônnongo. (Ef. 4:8) Aluer u ngu dondon ikyav i jighjigh u nan ve la shi ungwan kwaghwan ve la yô, kwagh la una wase u. Hegen se time ase nen sha kwagh u se fatyô u henen ken Tor Asa yô.

12. Ka aeren a nyi Tor Asa lu a mi shighe u hii u hemen laa?

¹² Tor Asa yange lu gumor u hiden a iyol ijime shi taver ishima. Ikyav i tesen yô, shighe u ter na Abiya kpe la, Asa hingir tor, maa hii u been a ieev ken tar la kera. Shi “a kaa a Yuda er, ve̱ ker TER, Aôndo u uter vev, ve̱ wa atindiakaa ikyo kua uiniezwa kpaa.” (2 Kron. 14:1-7) Shi zum u Sera Oretiopia va ityav sha Yuda a ushoja 1,000,000 yô, Asa shi er kwagh sha kwaghfan, a suur sha Yehova ér a wase un. A kaa ér: “TERE, ma orwasen u nana nyôr hen atô u or u ageegh vea isheeror nan ngu ga, saa We; wase se TERE, Aôndo wase, gadia se mba suur sha a We.” Mkaanem ma doon tsung man tese vangertiôr u Asa lu a mi ér Yehova ngu a tahav mbu yiman un kua ior nav la. Asa yange suur sha Ter na u sha la, nahan ‘TER hemba Mbakushi’ shin Mbaetiopia ityav.—2 Kron. 14:8-12.

13. Ka nyi yange i va er Asa, man lu sha ci u nyi?

¹³ Aluer u nenge yô, u nôngon kwagh a ushoja 1,000,000 la lu kwagh u cier iyol. Kpa Asa yange suur sha Yehova nahan Yehova wase un hemba ve. Nahan kpa kwagh er vihi yô, Asa va tagher a zayol ugen yô, kera suur sha Yehova ga. Shighe u iferor Tor Baasha u Iserael va ta un mciem iyol la, Asa za ker iwasen hen tor u Shiria. Kwagh u Asa er ne za a na doo ga cii. Yehova yange tindi profeti Hanani va kaa a na ér: “Er u suur sha tor u  Shiria, u kera suur sha TER, Aôndo wou, ga yô, nahan ikyumutya i tor u Shiria war sha ikyev you je ve.” Hii shighe la je, Asa kera mem u nôngon ityav ga, ior ve shi va tan num sha a na. (2 Kron. 16:7, 9; 1 Utor 15:32) Ka nyi se hen ken kwagh ne?

14. U suur sha Yehova nena, man sha kwagh u 1 Timoteu 4:12 a er yô, kwagh la una wase u nena?

¹⁴ Hiden a iyol you ijime shi za hemen u suur sha Yehova. Shighe u yange u er batisema la, u tese wer u na Yehova jighjigh shi u suur sha a na. Yehova kpa yange saan un iyol u ngohol we ken tsombor na. Kwagh u i gbe u u er hegen yô, ka u zan hemen u suur sha Yehova. Ka mimi, alaghga shighe u i gbe u se tsua akaa a vesen yô, a lu se ican ga u suur sha Yehova. Nahan kpa ashighe agen di ye? Jighilii yô, ka hange hange u suur sha Yehova shighe u u soo u tsuan kwagh u u er yô, aluer ka sha kwagh u iemberyolough shin tom u uke shin akaa a u we ishima u eren ken uma wou kpaa. De suur sha kwaghfan wou ga. Kpa ker akaawan ken Bibilo a a zough sha mlu wou la yô, shi dondo akaawan shon kpaa. (Anz. 3:5, 6) Aluer u er nahan yô, u na a saan Yehova iyol shi mba ken tiônnongo kpaa vea naan we icivir.—Ôr 1 Timoteu 4:12.

15. Sha kwagh u i nger ken 2 Kroniku 18:1-3; 19:2 yô, ka nyi Tor Yehoshafati yange er shami ga?

¹⁵ Ka mimi se cii se yina, nahan ashighe agen ka se er kwagh shami ga. Nahan kpa, kwagh ne a de yangen se u civir Yehova a ishima i môm ga. Nenge ase ikyav i Tor Yehoshafati ne. Yange lu a aeren a doon kpishi. Shighe u lu gumor la, “a ker Aôndo u ter na, a zenden sha atindi a Na.” Heela tseegh ga, yange tindi atiator zende ken agar a Yuda cii tese ior kwagh u Yehova. (2 Kron. 17:4, 7) Er lu a isharen i eren kwagh u dedoo nahan kpa, ashighe agen Yehoshafati a er kwagh sha inja ga. Sha nahan yô, kwagen la Yehova tindi or nan za wa Yehoshafati kwagh. (Ôr 2 Kroniku 18:1-3; 19:2.) Ka nyi u fatyô u henen ken kwagh laa?

16. Ka nyi u hen ken kwagh u Rajeev laa?

¹⁶ Ungwa kwagh u i we u yô, shi er kwagh sha mi. We kpa alaghga ka i taver we u hemban veren ishima sha mcivir u Yehova er agumaior agen nahan. Mayange iyol i de kpeen we ga. Nenge ase kwagh u anmgbian u nomso u a lu gumor i yer iti na ér Rajeev ne. A umbur kwagh u er un shighe u lu anyom pue kar  la, a kaa wener: “Ashighe agen yange m fa kwagh u m soo u eren a uma wam ga. Yange m hemba soon anumbe kua akaa agen a nan mo msaanyol a u zan mbamkombo shin duen kwaghpasen la, vough er agumaior agen nahan.” Lu nyi i wase Rajeev? Ortamen ugen yange wa un kwagh kundu kundu. Rajeev kaa ér: “Yange wasem u henen sha kwaghwan u a lu ken 1 Timoteu 4:8 la.” Rajeev yange hide a iyol ijime ungwa kwaghwan la shi hen sha kwagh u vesen u gba u una er ken uma na yô. A kaa ér: “Yange m hemba veren ishima sha mcivir u Yehova.” Lu nyi i due ken kwagh ne? Rajeev kaa wener: “Yange m ungwa kwaghwan la anyom nga kar kpuaa yô, m hingir orshiren tiônnongo.”

17. Anmgbianev mba ve ze ayange ka vea nenge agumaior aa civir Yehova nahan i lu ve nena?

¹⁷ Agumaior, anmgbianev mba ve ze ayange mba ne eren Yehova tom “sha ishima i môm” shin ne civir un vea ve ken mzough la, ne doo ve ishima kpen kpen! (Sef. 3:9) Gbashima u ne lu a mi man gbenda u ka ne karen sha akaa tsong tsong u eren ityom i i ne ne la doo ve kpen kpen. Ka i doo ve a ven tsung je.—1 Yoh. 2:14.

18. Er Anzaakaa 27:11 a tese nahan, Yehova nengen anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior mba ve civir un la nena?

¹⁸ Ne anmgbianev mba nomso mba ne lu agumaior la, fa nen ner ne doo Yehova ishima shi a na ne jighjigh. Yange tsengaôron ér, ken ayange a masejime ne, agumaior kpishi aa na ayol a ve a ishima ve u eren un tom. (Ps. 110:1-3) A fa je ér, un doo ne ishima shi ne soo u civir un sha afatyô wen cii. Nahan waan ishima a mbagenev shi waan ishima a iyol you kpaa. Shighe u u er kwagh u shami ga yô, de i kôôm we shi lumun tsaha, tôô wer ka Yehova jighilii je a lu kôôm we ye. (Heb. 12:6) Eren nen hanma tom u i ne ne cii sha gbashima. Kwagh u hemban cii yô, na nen i saan Ter wen u sha la iyol sha hanma kwagh u ne eren cii.—Ôr Anzaakaa 27:11.