1. U lun tsevaa la inja na ér nyi? (2 Timoteu 4:5)

 SHIGHE u ishima i vihi se sha kwagh yô, adooga a taver se u suen Yehova kua nongo na sha mimi, aluer se wa ikyo ga yô. Aluer se tagher a imba zayol la yô, se er nan ve se sue Yehova sha mimi here? Gba u se lu tsevaa shi se lu per, se tile dông sha jighjigh u nan. (Ôr 2 Timoteu 4:5.) U lun tsevaa yô ka u wan ishima, henen kwagh sha gbenda u vough, shi nôngon sha afatyô wase cii lun a mnenge u Yehova sha akaa. Aluer se mba eren nahan yô, shighe u ishima i vihi se kpa, se hen kwagh sha gbenda u vough.

2. Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

² Ken ngeren u yange se hen kasua u a kar la, se time sha mbamzeyol utar mba ka se tagher a mi sha ikyev i ior mba ve civir Yehova ga yô. Ken ngeren ne di, se lu timen sha mbamzeyol utar mba se tagher a mi ken tiônnongo, mba ka ve na i taver se u henen kwagh er Yehova nahan yô. Ve yô ka (1) shighe u se nenge ser ma anmgbian u nomso shin u kwase nan er kwagh a vese dang yô, (2) shighe u Yehova a tsaha se yô, man (3) shighe u i taver se u suen akaa a i gem ken nôngo u Yehova yô. Shighe u se tagher a mbamzeyol mban yô, se lu tsevaa nan ve, se za hemen u suen Yehova kua nongo na sha mimi?

3. Aluer se nenge ser anmgbian er kwagh a vese dang yô, alaghga se er nena?

³ I lu nahan anmgbian u nomso shin u kwase, shin anmgbian u nan lu hemen hen atô wase je kpaa, er ortamen nahan, nan ôr shin nan er kwagh a we maa hingir we iyongo vee? Adooga  nan yô nan tôô ér kwagh la ka iyongo ga. (Rom. 3:23; Yak. 3:2) Kpa alaghga ieren i nan na yô, ishima doo u ga. Kwagh la tseegh na u fatyô u yaven tugh ga. Alaghga u lu henen wer, ‘Kwagh u anmgbian ne a er ne nahan, nongo ne ka u Aôndo je kpa?’ Kape Satan a soo ér se henen kwagh vough je la. (2 Kor. 2:11) Mhen u vough ga ne una na yô, se undu Yehova kua nongo na. Nahan aluer se nenge ser anmgbian er kwagh a vese dang yô, se er nan ve se za hemen u lun tsevaa, shi se palegh u henen kwagh er Satan a soo laa?

4. Yosev yange lu tsevaa shighe u i er kwagh a na dang la nena, man ka akaa nyi se fatyô u henen ken ieren na laa? (Genese 50:19-21)

⁴ De gbe iyongo ga. Shighe u Yosev lu gumor la, anmgbianev nav mba vesen er kwagh a na dang je gande. Ve kôr un ihyom, shi mbagenev soo u wuan un je kpaa. (Gen. 37:4, 18-22) Ken masejime yô, ve tee un za hingir kpan. Kwagh ne na yô, Yosev tagher a mbamzeyol mba vihin kpishi, ya ican a mi kuma anyom 13. Yosev yange ma hen ér adooga un doo Yehova ishima ga. Shin ma hen ér Yehova undu un hen shighe u kwagh tser un yum la. Kpa Yosev gba iyongo ga. Lu tsevaa sha u wan ishima. Va zua a ian i yange una soo kpa ma or iyev sha anmgbianev nav yô. Kpa palegh u oron iyev, gema tese ve dooshima shi de ve kwaghbo. (Gen. 45:4, 5) Yosev er nahan sha ci u fatyô u henen kwagh sha inja. Yange hemba veren ishima sha mbamzeyol nav ga, kpa nenge a awashima u Yehova, u lu kwagh u hemban cii la. (Ôr Genese 50:19-21.) Ka nyi se hen ken kwagh ne? Aluer i er kwagh a we dang kpa, de gbe iyongo a Yehova ga, shin de henen wer a undu u ga. Kpa hide hen sha gbenda u a wase u ve u lu wan ishima a zayol wou la. Shi aluer mbagenev er kwagh a we dang kpa, de ve kwaghbo, shi umbur wer “dooshima cirin asorabo kpishi.”—1 Pet. 4:8.

5. Miqueas yange lu tsevaa shighe u nenge ér i er kwagh a na dang la nena?

⁵ Nenge ase kwagh u yange er ortamen ugen sha ayange a ase ne shin veghertar u South America yô, iti na ér Miqueas. b A pase er yange mbatamen mbagenev ken nongo u Yehova lam a na dang ve lu un ken ishima yô. A kaa ér: “Lu hiin je vanger yuhwam la. Yange cier mo iyol. M fatyô u yaven tugh ga, shi m lu vaan sha ci u m tôô mer kwagh hembam.” Nahan kpa, Miqueas lu tsevaa, nahan nôngo kpoghuloo ishima de u vihin un. Yange er msen hen Yehova nduuluu. Lu sônon ér Yehova a na un icighan jijingi kua agee a una fatyô u wan ishima yô. Shi ôr ngeren mba ken ityakeda yase, mba ve wase un yô. Ka nyi se hen ken kwagh ne? Aluer u nenge wer anmgbian u nomso shin u kwase nan er kwagh a we dang kpa, wa ishima shi nôngo sha afatyô wou cii de gbe iyongo ga. Sha ci u u fa kwagh u a lu zan nan iyol ve nan er nahan ga. Nahan er msen hen Yehova, sôn un a wase u u lu a mnenge u nan kpa nan lu a mi la. Aluer u er nahan yô, kwagh la una wase u u nengen er anmgbian la nan lu a awashima u eren kwagh u vihin we ga yô, maa kwagh shon una bee u ken ishima. (Anz. 19:11) Umbur wer, Yehova fa er i lu u ken ishima la, shi una na u agee a u fatyô u wan ishima yô.—2 Kron. 16:9; Orpa. 5:8.

6. Er nan ve i gbe hange hange u se fa ser Yehova tsahan se ka sha ci u se doo un ishima? (Mbaheberu 12:5, 6, 11)

⁶ Yehova ka una tsaha se yô, kwagh la a na vanger a yuhwa se kpen kpen. Kpa aluer se mba henen sha er i vihi se ken vanger la tseegh yô, alaghga se hii u nengen ser i tsaha se sha mimi ga, shin gba u ma i tsaha se yum nahan ga. Kwagh ne una na yô, se kera kav kwagh u hange hange u i gbe u se fa ne ga, kwagh shon  yô ka un ne: Yehova tsahan se ka sha ci u tesen se ér se doo un ishima. (Ôr Mbaheberu 12:5, 6, 11.) Aluer se zer henen sha er tsaha la u nyoon se ken vanger la gbem yô, Satan una zua a ian i tan num sha a vese. A soo ér se venda tsaha la, man u hemban vihin cii yô, se lu paleghaa a Yehova kua tiônnongo. Aluer i sember tsahan we yô, u er nan ve u lu tsevaa?

7. (a) Er i tese ken foto nahan, Peteru yange ngohol tsaha nahan, Yehova er tom a na nena? (b) Ka nyi u hen ken ieren i Peteru laa?

⁷ Lumun tsaha, nahan sôr akaa a i gbe u u sôr la. Yesu yange kôôm Peteru sha ashe a mbaapostoli mbagenev kuma acin imôngo. (Mar. 8:33; Luka 22:31-34) A shi nan kpa yange kunya kôr Peteru a iyol na! Nahan kpa, Peteru za hemen u dondon Yesu sha mimi. Yange lumun mkôôm la shi hen kwagh ken akaa a a er shami ga la. Nahan Yehova na Peteru injar sha ieren i mimi la, shi na un ityom i vesen ken tiônnongo u Kristu jimin cii. (Yoh. 21:15-17; Aer. 10:24-33; 1 Pet. 1:1) Ka nyi se fatyô u henen ken ieren i Peteru laa? Ka sea hemba veren ishima sha kunya shin ihyeen i i tsaha se ve se hen ser se ya la ga, sea ngohol tsaha la shi sea sôr akaa a i gbe u se sôr la yô, tsaha la u wase se kua mbagenev. Aluer se er nahan yô, Yehova kua anmgbianev asev vea hemba soon u eren tom a vese.

8-9. Yange i tsaha Bernardo nahan, sha hiihii la lu un ken ishima nena, kpa ka nyi yange i wase un ve kôôm mhen naa?

⁸ Nenge ase kwagh u yange er anmgbian ugen ken tar u Mozambique yô, iti na ér Bernardo. Yange i dugh un ortamen kera. Sha hiihii la, lu Bernardo ken ishima nena? A kaa ér: “Yange ishima vihim sha ci u m soo tsaha la ga.” Zayol na yô, lu henen er mba ken tiônnongo vea nenge un la. A kaa ér: “Yange iwer wa karen kpuaa cii ve m nenge tsaha la sha gbenda u vough, shi m hide m na Yehova kua nongo na jighjigh ye.” Ka nyi yange i wase Bernardo gema mnenge naa?

⁹ Bernardo yange kôôm mhen na. A kaa ér: “Shighe u m lu ortamen la, m ôr anmgbianev Mbaheberu 12:7 sha u wasen ve mer ve nenge tsaha u Yehova sha gbenda u vough. Kwagh ne va eren mo yô, m hen sha ivur ne, mer: ‘Ka an i gbe u nana dondo kwagh u ivur ne i kaa laa?’ Ka mbacivir Yehova cii, kua mo kpaa.” Nahan Bernardo sôr akaa a yange gba u una sôr la, sha er una za hemen u suen Yehova kua nongo Na yô. Yange seer nan ishima sha Bibilo i ôron, shi a tôô shighe kpishi a hen sha kwagh u a ôr  la. Shin er ishima za un iyol sha gbenda u lu henen ér anmgbianev nenge un la nahan kpa, lu duen kwaghpasen a ve imôngo, shi nan ikyaa ken mbamkombo mba tiônnongo. Shighe karen yô, i hide i na Bernardo ortamen. Aluer i sember tsahan we, er Bernardo nahan yô, de hemban henen sha ihyeen i u nenge wer u ya sha tsaha shon la ga. Ngohol kwaghwan la, nahan sôr akaa a i gbe u u sôr la. c (Anz. 8:33; 22:4) Aluer u er nahan yô, na jighjigh wer Yehova una na u injar, er u ze hemen u suen un kua nongo na sha mimi yô.

10. Ka nyi yange i gema sha ci u ikyurior i Iserael la ve, alaghga taver Mbaiserael mbagenev u suene?

¹⁰ Shighe u nongo u Yehova u gem akaa yô, kwagh la una na a taver se u suen Yehova sha mimi. Man aluer se kôr ityough ga yô, se de mbamgem mbara vea pav se a Yehova je kpaa. Ikyav i tesen yô, hen er yange i gema kwagh ugen sha ci u ikyurior i Iserael sha ikyev i Tindi u Mose la ve, lu Mbaiserael mbagenev yô. Shighe u Yehova lu a na ve atindi ga la, mbayaav eren akaa a yange gba u upristi tseegh vea eren yô. Yange ve maa atse a nanden nagh sha mi, shi ve nande nagh sha ci u icombor ve. (Gen. 8:20, 21; 12:7; 26:25; 35:1, 6, 7; Yobu 1:5) Kpa mba va ne ve atindi yô, i kera lumun ér mbayaav ve eren tom u icivirigh la ga. Yehova tsua upristi ken tsombor u Aron ér ve naan iniav. Hii shighe la je, yange orya u nan dugh ken tsombor u ônov mba Aron ga nana hii u eren kwagh er ka pristi nahan yô, i wua nan. d (Lev. 17:3-6, 8, 9) Lu mgem ne na ve Kora man Datan kua Abiram mough vea uityombaiorov mbagenev 250 u hendan a hemen u Mose man Aron yee? (Num. 16:1-3) Se fa jighilii ga. A lu nyi je i na ve ve er nahan kpa, kwagh u se fe yô, Kora vea ior nav mbara yange ve kera sue hemen u Yehova sha mimi ga. Aluer ka taver we u suen akaa a i gem ken nongo u Yehova la yô, u er nena?

11. Ka nyi se fatyô u henen ken ieren i Mbalevi mba ken tsombor u Kohati laa?

¹¹ Sue hanma kwagh u i gem ken nongo u Yehova cii. Shighe u Mbaiserael lu zenden ken taaikyôngo la, i ver Mbalevi mba ken tsombor u Kohati sha tom u vesen. Yange a gba u a hembe hen afo a mough yô, Mbakohati ve tôô areki u ikyuryan ve mough cii mbagenev ve mase moughon ye. (Num. 3:29, 31; 10:33; Yos. 3:2-4) Lu tom u icivirigh kpen kpen! Nahan kpa, Mbaiserael mba za tem ken Tar u Ityendezwa la yô, i gema akaa sha ci ve. Kera lu u a zenden a areki hanma shighe ga. Nahan, sha shighe u Solomon tema tor la, i ver Mbakohati mbagenev lu mbawanatsam, mbagenev lu mbakuranhunda, mbagen lu mbanengen sha ayou a koson akaainjaa. (1 Kron. 6:31-33; 26:1, 24) Ijiir i môm kpa i ôr ér Mbakohati gba ahon shin ve kaa ér i hide i ver ve sha ma tom ugen u hemban ityom ne, sha ci u yange i ver ve sha tom u icivirigh yum ga. Ka nyi se fatyô u henen ken kwagh ne? Sue hanma kwagh u nongo u Yehova u gem cii a ishima you i môm, kua mgem u a bende a tom wou je kpaa. Hanma tom u i ne u cii yô, i saan we iyol u eren u. Umbur wer, u ungwan imo i Yehova la hemba gban un kwagh a hanma tom cii.—1 Sam. 15:22.

12. Yange i na Zaina washika u duen Betel nahan, lu un ken ishima nena?

¹² Nenge ase kwagh u anmgbian u kwase ugen hen tiôntar u ken Ashia u i yer ér Midle East la yange er zum u i musan un tom u u doo  un kpishi yô, iti na ér Zaina. Yange er tom shin Betel hemba anyom 23, maa i na un washika ér a due a za lu ikpur pania. A kaa ér: “Yange kundam iyol kpishi. M nenge mer m ngu a iwasen ga, shi m zer pinen ken ishima yam mer, ‘Ka nyi m ere?’ ” Man kwagh u na ve ishima hemba vihin un cii yô, anmgbianev mba hen tiônnongo na lu kaan a na ér: “Wea er tom wou la tsembelee yô, nongo u Yehova ma u de ér we u yem ga.” Zaina yange saan ga shighe wa karen; ure kpishi je yô hanma tugh a vaa. Kpa a kaa ér: “Kpa m nenge mer m doo Yehova kua nongo na ishima; mayange m ta akperan sha kwagh la ga.” Zaina yange er nan ve fatyô u lun tsevaa?

13. Ka nyi Zaina yange er ve ishima de u vihin unu?

¹³ Zaina yange nôngo ishima de u vihin un. Yange ôr ngeren mba ken ityakeda yase mba ve wase un fatyô u wan ishima a zayol u tagher a mi ne yô. Ngeren u a lu a itinekwagh ér “You Can Cope With Discouragement!” (“Ú Fatyô u Wan Ishima Shighe u Kwagh a Vihi U Yô!”), u ken Iyoukura i ken zwa Buter i Febewari 1, 2001 la, yange wase un kpishi. Ngeren shon pase er Marku u a nger takeda u Bibilo la kpa alaghga yange vihi un shighe u va gba u una kera er tom u vanden eren la ga yô. Zaina kaa ér, “Lu ikyav i Marku la surum ishima ye.” Zaina shi lu vea azende a na her kôôsôô. Lu eren akaa vea tiônnongo na vough vough; shi tôô ken ishima na ér un hee ga. Yange nenge ér ka icighan jijingi a tesen nongo u Yehova kwagh u ua er ye, shi nenge ér anmgbianev mba ve hemen ken nongo u Yehova la wa un ikyo kpishi. Heela tseegh ga, shi kav er nongo u Yehova ka u er kwagh u u nenge ér ka u hemban doon la sha ci u mzehemen u tom u Yehova yô.

14. Ka akaa a nyi nahan yange nongo wase gema ve taver Vlado u suene, man lu nyi i wase unu?

¹⁴ Ortamen ugen ken tar u Slovenia, u a lu anyom 73 yô, iti na ér Vlado, yange iyol kpe un zum u i magh tiônnongo na sha ugen, shi i senda Iyou i Tartor i tiônnongo na la ér ve zaan mkombo vea tiônnongo ve u he la yô. A kaa ér: “Yange m kav er Iyou i Tartor yase i doonashe ngira nahan, i gba wuhen i tsô ér i de nyer mkombo ker ga la ga. Ishima vihim sha ci u se sember sôron i. M ngu orkapinta, nahan lu mo je m er ikyav mbi hev mbigenev mbi i haa ker la ye. Shi er yange i magh tiônnongo wase sha ugen yô, gba u a nyôôso akaa kpishi, a yange taver se mbapasenkwagh mba se bee iyol la u eren yô.” Ka nyi yange i wase Vlado ve lumun  u eren kwagh u i kaa ér i er laa? A kaa ér: “Ka wea eren akaa er nongo u Yehova u tese la yô, kwagh la a wase u kpishi. Akaa a i lu geman hegen ne nga wan se ago iyol sha akaa kpishi a a va gema ken hemen la.” I magh tiônnongo wou sha ugen shin i musan we tom, nahan ka taver we u eren akaa sha gbenda u i tese ér i gema eren laa? Na jighjigh wer Yehova fa er i lu u ken ishima la. Aluer u lumun u eren akaa a i gem la shi u var a Yehova kua nongo u a lu eren tom a u la sha mimi yô, kwagh la una wase u kpen kpen.—Ps. 18:25.

15. Shighe u se tagher a mbamzeyol ken tiônnongo yô, se lu tsevaa nena?

¹⁵ Er mkur u tar ne a zurum yô, gba u a gema akaa ken nongo u Yehova keng. Man aluer se wa ikyo ga yô, mbamgem mbara vea na a taver se u suen Yehova. Nahan gba keng u se lu tsevaa. Aluer u nenge wer anmgbian u nomso shin u kwase er kwagh a we dang yô, nôngo sha afatyô wou cii de gbe iyongo ga. Aluer i tsaha u yô, de henen sha ihyeen shin kunya u u nenge wer u ya la tseegh ga, kpa nenge wer ka dooshima Yehova a tese u ye, nahan ngohol tsaha shon, shi sôr akaa a i gbe u u sôr la. Shi shighe u nongo u Yehova u gem akaa a a bende a we yô, sue akaa a i gem la sha mimi shi eren a er i tese la.

16. U er nan ve u za hemen u suur sha Yehova kua nongo na?

¹⁶ Shighe u i taver we u suen Yehova sha ci u ma zayol u ken tiônnongo yô, za hemen u suur sha Yehova kua nongo na. Kpa kwagh u una wase u u eren nahan yô, a gba u u lu tsevaa, ka u wan ishima, henen kwagh sha gbenda u vough, shi nôngon sha afatyô wou cii lun a mnenge u Yehova sha akaa je la. Timen sha kwagh u ior mba Bibilo i kaa ér ve kpa yange ve wa ishima a mbamzeyol mba we kpa u tagher a mi la yô, shi gbidye kwar sha ieren ve la. Er msen hen Yehova wer a wase u. Shi mayange de lu paleghaa a tiônnongo ga. Nahan a lu nyi je i er u kpa, Satan una fatyô u paven we a Yehova shin nongo Na ga.—Yak. 4:7.