Paul: Yange saan se iyol je zua ga! Ken uwer u Novemba inyom i 1985 la, se mough u yemen ke tar u Liberia, ken West Africa, u za eren tom u mishen sha kwa u hiihii. Se nyôr igirgi i purugh se za gba ken tar u Senegal. Anne maa kaa ér, “Se nyôr ken Liberia ken atô u ihwa i môm.” Maa se ungwa i gba yôôn ér: “Pasenja mba ve lu yemen ken Liberia cii ve hungwa sha igirgi kera, shoja ngohol tahav ken tar la, nahan se kera fatyô u zan ker ga.” Maa se lu ken Senegal vea mbamishen mbagenev kuma ayange pue. Se lu ungwan abaver a ken Liberia. Se lu ungwan ser mba wuan ior kpishi, shi gomoti wa atabam ér or a de zenden aikighe ga. Nahan yange or a due shighe la yô, i wua nan ave ave je.

Anne: Se mba ior mba palegh zayol kpishi. Jighilii yô, shighe u m lu iyev la je, i nam itiyongo ér “Ishimanyian.” Ka a gba u me per pa je kpa, ishima i nyian mo kpishi. Kpa se kange ishima ser se yem ken tar u Liberia keng, shin er cieryol nahan kpaa.

Paul: Mo vea Anne yange se vese ijiir i môm, vegher u shin ityôtar i tar u Ingila; ya wam gba ica a ya na kuma ukilomita 8 nahan. Mo vea Anne yange se mba been kôleeji je maa se hii pania. Mbamaren av kua mama u Anne yange ve taver se ishima kpishi. Yange saan ve iyol kpishi er se tsua u eren tom u pasen kwagh hanma shighe la ken uma wase cii yô. Shighe u m lu anyom 19 la, m zua a ian i icivirigh i zan Betel. M va vôson Anne ken inyom i 1982 la yô, un kpa va kohol mo shin Betel.

Anne: Yange doo se u eren tom shin Betel kpishi. Kpa gema sar se u ma se za er tom ken tar u kwagh a hembe gban sha mbapasenkwagh yô. Er se lu eren tom shin Betel vea anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ve vande lun mbamishen yô, se nenge ieren ve shi se ungwa akaa a dedoo a yange er ve la, nahan se soo ser se kpa ma se lu mbamishen. Se lu eren msen hen Yehova sha isharen yase ne hanma tugh zan zan anyom atar. Nahan ken inyom i 1985 la, i lôhô se Makeranta u Gileadi, kelase u sha 79! Yange saan se iyol kpishi er se zua a washika la yô. Se mba za been Makeranta u Gileadi yô, i tindi se ken tar u Liberia, ken West Africa.

Paul: Yange se nyôr igirgi i hiihii i yemen ken tar u Liberia, shighe u i na ian ér agirgi a hide a zaan ken tar shon la. Hen shighe ne, mciem gba ior iyol ken tar la kpishi. Shi atabam u gomoti wa ér or a de zenden aikighe ga la lu her. Yange mciem gba ior iyol kpishi je yô, mato a va er imo hen tembekasua a taver kpa, ior ve hembe kpugh ve gba ngoron  yevese. Hanma tugh yô, yange se ôr Upasalmi sha er a cier se iyol kpishi ga yô. Er se tagher a mbamzeyol ken tar la nahan kpa, gema doo se u eren tom wase la kpishi. Hanma iyange yô, Anne a due kwaghpasen, mo di m gema m yar shin Betel, m eren tom vea John Charuk. a Yange m hen akaa kpishi hen a na, sha ci u er tsa ken tar u Liberia kpishi yô, fa mbamlu mba anmgbianev mba nomso man mba kasev tsembelee, kua mbamtaver mba ve lu tagher a mi la.

Anne: Yange er nan ve se hii tom ken Liberia ica gba ga je man maa se iyol u eren u? Lu anmgbianev asev mba nomso man mba kasev na ve kwagh lu nahan ye. Yange ve tese se ér se doo ve ishima kpishi, shi ve lu civir Yehova sha mimi. Nahan se hingir u yan ijende a ve kangenaa, shi ve hingir tsombor wase. Yange doo se u pasen kwagh ken tar la kpen kpen! Yange sea za hen ya u or man sea shi vea nan er nan soo la ga yô, i doo nan ga. Yange ior ve lamen sha mbampin mba sha akaa a ken Bibilo hanma ijiir cii, nahan i lu ican u hiin iliam a ior ga. Se lu a ior kpishi mba se henen Bibilo a ve yô, nahan i taver u zuan a shighe henen kwagh a ve cica cii. Haregh la yange doo kpen kpen!

Paul: Yange lu inja er bem pande gba nahan, zan zan anyom anyiin. Mba ker ken inyom i 1989 la yô, akaa kôr gema kpoo. Yange ityav pev. Tsô ior mba ve lu hendan a gomoti la ngohol haregh u iyaagh ki Betel lu her la hingir sha ikyev ve sha iyange i Julai 2, 1990. Yange se kera fatyô u lamen a ior mba ken ityar igen ga, kua icombor yase man afishi a shin itine je kpaa, zan zan iwer itiar. Ipila man ayôôso lu hanma ijiir cii, kwaghyan kpa lu yinan, shi i lu yaven a kasev kpishi sha apera. Zayol ne za hemen ken tar la jimin cii, zan zan anyom 14.

Anne: Ior mba ken ijô igen lu nôngon num a mba ken ijô igen wuan ior. Shoja lu sha ugodobi hanma ijiir cii. Ve lu a ikyav mbi numuv kpishi. Yange ve wuha iyol cieryol je gande. Ve lu nyôron sha uya mba iorov tôôn akaa a ve soo yô. Mbagenev yô, u wuan ior la lu ve inja er ka u wuan ikyegh nahan. Mbanumuv yisa gbenda ér ior ve de karen ga. Yange or a sendegh ér nana kar yô, ve wua nan. Nahan ve wua ior ve ta atihi sha ajiir a ve yisa gbenda la. Ve er kwagh ne ikyua a iyaagh ki Betel je kpaa. Yange i wua Mbashiada, mbamishen mbagen uhar kpa lu ker.

Hanma ijiir cii, mbanumuv mbara yange vea zua a or u ken zwa u ve ker u ihyom yô, ve wua nan. Nahan anmgbianev lu yeren anmgbianev asev mba nomso man mba kasev sha er a wua ve ga yô. Man lu u a fa kwagh ne yô, ve kpa a wua ve. Mbamishen man mba shin Betel kpa lu yeren anmgbianev. Mbashiada mba sha ajiir agen yevese va lu shin Betel, ve lu tsan ken ayou a shin inya, mbagenev lu ken ayou a sha aôndo vea vese. Yange se lu ken ruumyou môm vea tsombor ugen, tsombor la lu iorov utaankaruhar.

Paul: Hanma iyange yô, mbanumuv mbara ve nôngo ér vea nyôr ken iyou vea nenge, aluer se yer ior ker yô. Hanma kwa u ve ve yô, yange i tindi anmgbianev uhar ve due sha gyeeti ve za lamen a ve ken won, mbagenev uhar, u nomso man u kwase, ve lu ken iyou i sha aôndo ve kenger  sha windou. Anmgbianev mba uhar mba ken won mbara yange vea tile vea wa ave hen ikyum yô, se fa je ser zayol ngu ga. Kpa vea wa ave ken ijime yô, se fa je ser mbanumuv mbara soo u hiden ijime ga. Maa mba uhar mba ken iyou mbara ve va yer anmgbianev asev fese.

Anne: Ukasua mba karen imôngo yô, sha iyange igen la, anmgbianev mban kera fatyô u yangen mbanumuv mbara u nyôron ken iyaagh ki Betel ga. Yange m nyôr ken kwa vea anmgbian u kwase ugen se wuhe hunda je se senda. Kaboodu gema lu ken kwa shon. Kaboodu ne lu a an-ijiir u u yer ker kpa or a fa ga yô. Maa anmgbian u kwase ne foghol nyôr yer ker. Mbanumuv mbara yange ve dondom ijime ve unde sha iyou i sha aôndo la. Yange ve lu a uidyermbagbuuka. Ve va kuma uwegh sha hunda wase jang jang, maa Paul zamber a ve kaa ér: “Kwase wam ngu ôôn iyol.” M wuhen hunda u kaboodu u anmgbian u kwase la yer ker la yô, u er ayôôso. Shi mer me hide me sôr akaa me ver sha kaboodu la vough vough, kpa kwagh shon wa tôôn mo shighe. Yange m fa je mer mbanumuv mbara vea lu henen kwagh u m lu eren yô, nahan mciem gbam iyol je iyol yam cii lu kunden. Yange m fa je mer aluer m bugh hunda la man mbanumuv mbara nenge m ngu kunden yô, vea fa je ér m er kwagh u wanger ga. Tsô m hide m gba henen kwagh u me er yô. M er msen hen Yehova, m zamber a na mer a wasem. Maa m bugh hunda, m kende teghelee m sugh ve. Orgen ken a ve daam kera, maa kar jighilii yem hen kaboodu la, za bugh, maa gba tôôn hanma kwagh sha mi nengen. Yange kpiligh un iyol kpishi er nenge a ior mba ve lu keren la ga yô. Un vea mba ve lu vea na la cii ve ker ken ayou agen kua sha silin kpaa, kpa ve nenge a or ga.

Paul: Yange se kera zua a kwaghyan tsembelee ga kuma iwer imôngo, gema lu kwaghyan u ken jijingi lu mwar wase ye. Se lu a kwaghyan u yan pepe ga, kpa mcivir u pepe u tsombor u Betel ka u er la lu er kwaghyan wase u pepe nahan. Se wuese kpishi er kwaghyan u ken jijingi ne lu nan se agee a wan ishima hanma iyange yô.

Yange se fa dedoo je ser, aluer se due u za keren kwaghyan shin mngerem yô, se fatyô u kuran anmgbianev mba se yer ve la ga, nahan a fatyô u wuan ve. Ashighe agen Yehova yange a na se akaa a kwagh a gbe se a mi la sha shighe vough, man i lu sha igbenda i kpilighyol kpishi! Yehova yange nenge sha a vese shi wase se u wan ishima shighe u mciem gba se iyol la.

Mlu u ken tar la lu vihin gban a gba kera, kpa mimi na yô, se cii se lu a ishimaverenkeghen. Yange anmgbianev asev kpishi yevese acin imôngo, sha er vea war yô. Kpa ve za hemen u lun a jighjigh u nan ve her taveraa shi wan ishima, shin er ve lu tagher a mbamtaver mban nahan kpaa. Mbagenev lu kaan ér ican i ve lu yan la ngi wan ve ago iyol u va wan ishima sha shighe u zegecan la. Mbatamen kua anmgbianev mba nomso mba ve lu agumaior la yange ve er hanma kwagh u ve fetyô cii u wasen anmgbianev vev mba nomso man mba kasev. Anmgbianev mba yange ve yevese ve za lu sha ajiir agen la lu wasen ayol a ve, shi ve hii u pasen kwagh sha ajiir shon. Yange ve er Ayou a Tartor sha hanma kwagh u ve zough a mi ken ikyô cii, shi ve lu eren mbamkombo. Er anmgbianev lu zan mbamkombo shi pasen kwagh sha ashighe a taver ne yô, kwagh la na ve ishimaverenkeghen, shi ve zua a ishimataver kpishi. Yange sea karen akaayan man akondo yô, anmgbianev mbagen ve hemba soon ér ma i ne ve ma i lu akpa a pasen kwagh, nahan kwagh la taver se ishima kpishi. Ior kpishi mba yange ve nenge ityav mbin sha ashe a ve shi akaa a cieryol bende a ve yô, soo ér ma ve ongo loho u dedoo. Yange kpiligh ve iyol u nengen er i saan Mbashiada iyol shi ve lu a ishimaverenkeghen yô.  Mbashiada lu er iwanger i ken ime nahan. (Mat. 5:14-16) Er anmgbianev asev lu a gbashima kpishi yô, mbautyaav mbagenev mba ve wa tswam kpishi la je kpa, va hingir anmgbianev asev ken masejime.

Paul: Ashighe agen yange i gba u se due ken tar u Liberia se za zende ken tar ugen. Yange se due nahan kuma acin atar, sea za zende kpa se tsa kpishi ga tsô se hide. Ashighe agen la se due se za zende nahan kuma kwa har, hanma kwa yô se za tsa inyom jimin. Anmgbian u kwase ugen u un kpa lu eren tom u mishen yô, yange pase er gba u se undu anmgbianev asev ve lu se ken ishima la wang, ér: “Yange i tese se ken Makeranta u Gileadi la ér anmgbianev asev mba nomso man mba kasev ve doo se ishima a ishima yase cii ken tom wase la. Man lu kwagh u se er vough je la. Nahan yange ka gbe u se mough se undu anmgbianev asev ken mlu u taver kpishi ne yô, kwagh la vihi se kpen kpen.” Kpa kwagh gema er doo yô, yange se mough ken tar u Liberia kpa, se lu eren tom ken ityar i i we ndor a tar u Liberia yô. Nahan se za hemen u eren akaa kpishi u wasen anmgbianev mba ken Liberia shi suen tom u pasen kwagh u ken tar la kpoghuloo.

Anne: Ken uwer u Mei, inyom i 1996 la, sha iyange igen la se iorov unyiin se mough u zan zende shin mato u branci. I wa ityakeda i hange hange i sha kwagh u tom u pasen kwagh u ken tar u Liberia la shin mato ne. Yange se soo u yemen hen ijiir i zayol a lu ga yô. Mough hen ape se lu ken atô geri la yem hen ijiir ne gba ica kuma er ukilomita 16 nahan. Yange se mba moughon je maa, i va ta ityav sha ijiir yase. Mbanumuv lu keren ugbuuka sha aôndo. Ve kaa ér se tile. Se mba til yô, ve tule se utar ve kende shin inya. Maa ve naha mato wase la ve yem a Paul shimi. Kunda se iyol se hide se gba tilen tsô. Ica gbe ga yô, se nenge Paul lu zenden van ape se lu la, awambe lu duen un sha icur. Sha hiihii la se hen ser i ta un gbuuka. Kpa se hide se nenge ser ka nahan ga, sha ci u a lu gbuuka yô, ma a fetyô u zenden ga. Yange orgen ken mba ve yem a na shin mato la gbidye un kwagh shighe u lu daan un ér a due shin mato kera la. Yange se wuese er tôndo ivav kehelee ga yô.

Yange shoja ver mato her ikyua, ior mba cian kwagh shimi kpishi, man mato shon lu nôngon u moughon. Maa se kpa se za wever ave sha mi ser se nyôr. Kpa er ior iv shin mato la je ape nyôron lu ga yô, se zer a zer mato shon. Deraba la maa mough a mato la sha agee je se nôngo u osough haan inya. Maa se gba ngoron kaan a na ser a tile. Kpa cier un iyol gande, nahan a venda u tilen. Yange se wever ave gban gban sha er se gba ga yô, zan zan mato la kar za tilen hen ape lu zan la. Se mba hongo yô, se vôr gbeda gbeda sha ci u ave a se wever la. Shi cier se iyol je se lu kunden akarkase iyol.

Paul: Yange akondo ase ande shi lu côu côu. Se mba kenger ayol a ase yô, kpiligh se iyol kpishi er se lu uma her yô. Se za tsa hen ijiir igen, i ver igirgi her ikyua. Lu helikofta u i ta agbo a gbuuka sha mi hingir côu côu yô. Sev mbu aven yô, i tôô se shin helikofta la i yem a vese ken tar u Sierra Leone. Yange se wuese er se lu uma her yô, kpa ishima gema za se iyol kpishi sha kwagh u anmgbianev asev.

Anne: Yange se za nyôr shin Betel hen geri u Freetown, ken tar u Sierra Leone doo doo, shi anmgbianev nenge sha a vese tsembelee. Kpa ica gbe ga yô, m hide m gba umbur akaa a cieryol a yange er ken Liberia sha ashe ase la. Hanma iyange yô, i gba lun mo er kwagh u cieryol una va er nahan, maa m kera fatyô u henen kwagh tsembelee ga. Hanma kwagh a gba lun mo er ka mnyamciem nahan. Mea yav tugh kpa, m va nure m nder, m kunden shi i lum er kwaghbo una va er nahan. M ôôn akôndo akôndo. Tsô Paul a kôrom a er msen sha ci wase. Maa se wa atsam a Tartor zan zan, m va de u kunden. Yange m hen mer m kera ngu ishima sha ave am ga, shi me kera fatyô u eren tom mishen kpaa ga.

Yange kwagh ugen erem u a tsa kpa a hungur mo ga yô. Ken kasua la je, i va na se umagazin uhar. Magazin u môm la lu Awake! u Jun 8, 1996. Ngeren ugen ker lu a itinekwagh ér “Coping With Panic Attacks” (“Kwagh u U Er Shighe u Mciem Ma Gbe U Iyol Kpishi Yô”). Ngeren ne wasem u kaven er hii ve m lu a zayol ne yô. Magazin ugen la di lu Iyoukura i ken zwa Buter i Mei 15, 1996. Ngeren ugen ker lu a itine kwagh ér “Where Do They Get Their Strength?” (“Ka Han Ve Zuan a Agee?”). Iyoukura ne lu a foto u kokombu u a vihi iyol yô. Ngeren ne kaa ér, er ingyur i kokombu ka ia pev shin ia ande kpa, a za hemen u yan kwagh shi purugh her nahan, se kpa jijingi u Yehova una wase se se za hemen u wasen mbagenev shighe u iyol i kpe se sha ci u akaa a vihin a a er se la je kpaa. Ngeren mban lu gbenda u Yehova nam agee sha shighe u vough yô. (Mat. 24:45) Yange m ker ngeren mbagenev mba ve ôr kwagh sha kwagh ne yô ken ityakeda yase, m magh ve ve hingir takeda môm. Ka ve wasem kpishi. Shighe karen yô, m de u umbur akaa a vihin a yange a nam ishimanyian la.

Paul: Yange sea hide sea za ken tar u Liberia yô, i saan se iyol je i zua ga. Ken mbee u inyom i 2004 la nahan, se tsa ken tom wase ne nôngo u kuman anyom 20. Shighe ne nahan i de u nôngon ityav ken Liberia. Nahan i lu wan ago  iyol u a hii u maan afishi a branci. Maa i gema i kaa a vese ér se za er tom ugen.

Kwagh la yange taver se kpen kpen. Anmgbianev asev mba ken Liberia mbara yange ve doo se ishima tsung. Yange ve hingir tsombor wase, nahan se soo u undun ve yemen ga. Kpa se mba umbur er Yehova yange wase se shighe u se undu icombor yase se yem Makeranta u Gileadi la yô, se lumun tom u he ne. Yange i tindi se ken tar u Ghana, ikyua a tar u Liberia.

Anne: Yange se vaa kpishi shighe u se lu moughon ken Liberia la. Anmgbian u been iyol ugen u lu a kwaghfan kpishi yô, iti na ér Frank. Yange ôr se kwagh ugen u kpiligh se iyol, a kaa ér: “Gba keng u ne hungur a vese!” Maa a kaa ér: “Se fa, mayange ne hungur a vese ga, kpa gba u anmgbianev mba ken Ghana vea doo ne ishima a ishima yen cii. Ka Yehova a ne ne tom ne ye. Nahan hemba veren nen ishima sha kwagh u anmgbianev mba ken tar la.” Kwagh u anmgbian ne ôr a vese la yange wase se se kegh iyol u kôron azende a he ken tar u ior kpuaa tseegh fa se, shi hanma kwagh lu se kwagh u he la.

Paul: Nahan kpa, yange ica gba ga je maa se var a anmgbianev asev mba ken Ghana mbara, ve hingir tsombor wase. Mbashiada lu ken tar la kpishi! Yange se hen akaa kpishi ken anmgbianev asev mba ve lu civir Yehova sha mimi, shi ve lu a jighjigh u nan taveraa la. Se mba eren tom ken Ghana ka kom anyom 13 yô, shi kwagh ugen er u kpiligh se iyol. I kaa ér se za er tom hen branci u ken tar u Kenya, ken East Africa. Yange vihi se u undun anmgbianev mba ken Liberia man mba ken Ghana kpishi. Kpa ica gba ga tsô, se kôr ijende a anmgbianev mba mba ken tar u Kenya. Tar u Kenya kpa ka zege haregh u tom u lu her kpishi yô, er ken Liberia man ken Ghana nahan. Se mba eren tom hen branci la zan zan hegen.

Anne: Ken anyom a m civir Yehova ne cii, m tagher a mbamtaver kpishi ken uma wam. Ashighe agen yange mciem ma gbam iyol kpishi. Shighe u se lu sha ajiir a akaabo a lu eren shi se lu tagher a a mbamtaver kpishi yô, kwagh la una fatyô u nan se angev shi se hingir u cian gighir gighir. Gba u se ver ishima ser Yehova a kura se ken mbamlu mban nahan sha ivande ga. Hegen je kpa gbuuka ka una gba imo sha ato am yô, iyav mbu gbuusu mo shimi, ikya kpa i kôrom sha ave. Kpa m hen u suur sha igbenda i Yehova a ne se agee la cii, er sha ikyev i anmgbianev asev nahan. M nenge mer, ka sea za hemen u henen kwagh, shi eren msen, shi zan mbamkombo shi pasen kwagh yô, Yehova a wase se se za hemen u eren un tom.

Paul: Ashighe agen anmgbianev ka ve pine se ér, “Tom u ne lu eren ne doo nee?” Ityar i se eren tom ker la ia fatyô u doon, kpa ayôôso aa fatyô u moughon ker, nahan ia hingir ajiir a bo. Nahan ka nyi i hembe doon se a tar u se lu ker laa? Ka anmgbianev asev mba nomso man mba kasev mba doon se ishima, mba ve lu tsombor wase la. Shin er se dugh ken icombor kposo kposo man sha ajiir kposo kposo nahan kpa, gbenda u se henen kwagh u Yehova la cii ngu môm, shi se cii Yehova doo se ishima. Yange se hen ser mba tindin se ér se za taver ve asema, kpa jighilii yô, ve kpa ve taver se ishima.

Anmgbianev asev mba ve lu sha tar cii la ka ivande i Yehova a er yô. Tsombor wase ngu hanma ijiir sha tar cii. Er se lu ken tiônnongo je, hanma ijiir i se ze cii, ka se lu a anmgbianev mba nomso man mba kasev, shi i kundu se iyol u lun vea ve. Se nenge ser mimi je, aluer se za hemen u suur sha Yehova yô, una na se agee a wan ishima, aluer ka nyi je se tagher a mi kpaa.—Fil. 4:13.