Ú Fatyô U “Paven Kwagh U Dedoo A Kwagh U Bo” Kpa?

“Karen nen faan nen kwagh u a doo Ter ishima yô.”—MBAEFESE 5:10.

1. Ka sha nyi gbenda nahan uma u ainge una fatyô u taver tsung-nu, man ka sha ci u nyi?

 “TERE, m fa, gbenda u or ngu sha ikev i nan ga; or u zenden la, mvershigh u iaven i angahar a nan ngu sha ikev i nan ga.” (Yeremia 10:23) Kwagh u mimi u yange Yeremia ôr ne hemba gban sha gbir ainge cii. Sha ci u nyi? Ka sha ci u se mba ken “ashighe a ican,” er Bibilo i tsenge kaan nahan. (2 Timoteu 3:1) Hanma iyange cii, se mba tagher a akaa a zan iyol tsung a ka a na i gba u se tsua kwagh u se er yô. Akaa ne aa lu a vesen shin a kiriki kpaa nga benden a mlu wase tsung je—sha iyol man shin ishima kua ken jijingi kpaa.

2. Ka akaa a nyi aa lu ior inja er ka a ikyoogh ga, kpa Mbakristu mba ve tsegh ayol a ve yô, ve nenge á nena?

² A fatyô u kaan ér akaa kpishi a se tsough u eren sha ayange ne ka a a hingir ikye yase u tsuan yô, shin ka a ikyoogh ga. U tesen ikyav yô, hanma iyange cii ka i gba u se tsua iti ikyondo i se haa yô, kua kwaghyan u se ya man ior mba se lam a ve, man ambaakaa la nahan. Ka i mena se ishima se gbaa eren akaa ne tsô, se fa henen sha a yumuu ga. Kpa ambaakaa ne ka a ikyoogh ga miminii? Hen Mbakristu mba ve tsegh ayol a ve yô, iyol i se tsough u wuhan man hwe u eren man kwagh u se tsough u yan man kwaghôron wase man ieren yase cii ka i tese hanma shighe ér se mba mbacivir Uhembansha, Yehova Aôndo. I umbur se mkaanem ma apostoli Paulu ma a nger nahan ne, ér: “Aluer nea yaan kwagh, shin nea maan kwagh shin nea eren nyityô kwagh kpaa, eren nen akaa cii sha ci u icivir i Aôndo.”—1 Mbakorinte 10:31; Mbakolose 4:6; 1 Timoteu 2:9, 10.

3. Ka akaa a tsuan u eren a nyi nahan a lu a numben a mi ga?

³ Ka been heela kera yô, akaa agen a hemban lun a hange hange nga inya. U tesen ikyav yô, mtsough u or tsuan ér nana er ivaa shin nana lu kwav la, benden a uma u nan tsung je, shi ka lu gbem kpaa. U ôron sha mimi yô, u tsuan or u or nan soo u vôson, sha u ngula a̱ lu ikyar u nan sha ayange a nan cii la, ka kwagh u kiriki ga. * (Anzaakaa 18:22) Heela tseegh ga, u tsuan mba vea lu azende ase man mba se luun ikyooso ikyooso a ve la man takerada u henen man tom u eren kua iemberyolough man anumbe a eren kpaa, akaa ne ka a bende a mlu wase u ken jijingi la, ashighe agen je yô ka a bende a mi tsung je—nahan i lu u benden a mkpeyol wase u gbem sha won la je la.—Mbaromanu 13:13, 14; Mbaefese 5:3, 4.

4. (a) Kanyi se fatyô u eren ve a doo tsung-nu? (b) Ka mbampin mba nyi i gbe u timen sha mini?

 ⁴ Er se tagher a akaa ne cii yô, ka a inja u se zua a tahav mbu paven kwagh u dedoo a u bo shin kwagh u a lu inja er ka u dedoo la a kwagh u a lu u dedoo jim jim la. Bibilo kaa ér: “Gbenda ugen sha mnenge u or yô, ka u lu vough, kpa mkur u u yô, ka igbenda i kuugh je.” (Anzaakaa 14:12) Nahan, se pine ser: ‘Se er nan ve se zua a mfe u paven kwagh u dedoo a kwagh u bo laa? Ka hanma ijiir se gema sha u zuan a kwagh u hemen se gbenda sha er se tsua akaa a se soo u tsuan laa? Ior mba tsev man mbaainge cii, ve er nan sha gbaa ne, man kanyi i dugh kere?’

‘Kwaghfan man Atseregh a Gbilinigh’ a Taregh

5. Ka nyi imba tar yange Mbakristu mba tsuaa mbara lu kereghe?

⁵ Mbakristu mba sha derianyom u hiihii mbara yange ve lu ken tar u yange kwagh u Mbagrika man u Mbaroma man mbamhen vev hemba gban ishima yô. Sha vegher ugenegh yô, mkpeyol man yôughyôugh lu ken uma u Mbaroma, u ior kpishi yange ve nenge ér ka kwagh u saren la. Gema sha vegher ugenegh di yô, iniongoior i fan kwagh tsor tsor lu sha ayange la, lu hômon a kwaghfan u horon mbera mbera u Plato man Aristotle la gong gong tseegh ga kpa shi kua iniongo i he anza er mba Epikuria man mba Setoika nahan. Zum u apostoli Paulu va ken Atene sha zende na u mishen u sha uhar la yô, mba Epikuria man mba Setoika mba fan kwagh tsula va tagher a na, ka ve mba yange ve henen ér ve hemba Paulu, “orlyam ne” je la.—Aerenakaa 17:18.

6. (a) Kanyi akaa yange lu imeen hen Mbakristu mba hiihii mbara? (b) Ka kwaghwan u nyi yange Paulu wa?

⁶ Kera ka kwagh u ican u kaven e̱r i hii ve mbagenev ken Mbakristu mba tsuaa mbara yange ve gba soon uma u kehen iyol man mlu u ior mba yange ve kase ve la ga. (2 Timoteu 4:10) Yange lu inja er ior mba yange ve hoghor iyol a tar la ve lu a mbamtsera shi due ve doo nahan, shi lu inja er kwagh u yange ve tsua la lu u vough yô. Yange lu inja er tar lu a akaa a injaa a nan ior kpa gbenda u uma u Mbakristu mba ve tsegha ayol a ve la yô, ú lu a ma kwagh u nan or ga nahan. Nahan cii kpa apostoli Paulu ta icin ér: “Ver nen ishima, or nana̱ de ker ne yemen a ven sha kwaghfan shin sha atseregh a gbilinigh ga. Akaa ne ka sha inja i ukaaer mba ior la, shi ka sha inja i ujijingi mba taregh mba hiihii, kera ka sha inja i Kristu a lu ga.” (Mbakolose 2:8) Hii nan ve yange Paulu ôr kwagh ne?

7. Mfe u taregh ngu a inja kighir nan jimi?

⁷ Paulu yange wa imba kwagh la sha ci u yange nenge kwagh u bo u bo yer lu keghen ior mba tar yange ú saa ve la. Myar u yange yar tom a ishember i “kwaghfan shin sha atseregh a gbilinigh” la lu sha ikyav je. Ishemberti i i yer heen ér “kwaghfan” ne inja na kpôghôô yô, ka “msoo u soon mkav shi zendan un ityô kpaa.” U eren nahan la tseegh yô, a fatyô u lun kwagh u injaa. Jighilii yô, Bibilo taver se ishima ér se̱ ker mfe man kwaghfan u a lu u vough la, hemban je yô ken takerada u Anzaakaa la. (Anzaakaa 1:1-7; 3:13-18) Kpa Paulu yô gema kar imba “kwaghfan” ne sha “atseregh a gbilinigh” la. Sha mkaanem ma genem yô, Paulu yange nenge kwaghfan u tar ú ne ior la ér ka gbilin kwagh shi ka icugh kpaa. Di er mbolombolo u i fehe un nahan, kape yange lu sha ashe inja er a taver iyol je la, kpa lu a an mpe iyol ga. U or a̱ har sha “kwaghfan shin sha atseregh a gbilinigh” a taregh sha u paven kwagh u bo a u dedoo la ka gbilinkwagh, je yô a fatyô u lun kwagh u una va nan a aahe je kpaa.

Mba Ve Kaan Ér ‘Ifer Ka Kwagh u Dedoo man Kwagh u Dedoo Yô Gema Ka Ifer La’

8. (a) Ka hen unô ior ve gem sha u keren kwaghwana? (b) Ka kwaghwan u nyi a kera gbe kwagh ga?

⁸ Akaa gema kposo ainge joo ga. Ken hanma mlu u orumace cii mbà nôngon kwagh dumbur. Ior mba wan kwagh sha kwagh u ivaa man tsombor man mbangeren akaa ken upipambaabaver man mba nan ayol a ve itikwagh ér ve mbá mbasôron or iyol man mbakpehen ishor i asan man mba yengen or iyol ker man ambaaior la nahan kegh a kegh iyol u wan ior kwagh sha akaa—ngohol injar je. Kpa kanyi kwaghwan ve ne ioro? Ashighe kpishi ka ve daa akaawan a Bibilo i̱ we sha kwagh u anzaagh la kera sha u ian i̱ due vea er anza a ior ainge yô. U tesen ikyav yô, e̱r gomoti venda ér una lumun “nomso ve̱ vôson nomso shin kasev ve̱ vôson kasev” ga yô, ngeren u orgberen  pipaabaver i vesen i ken tar u Canada i i yer ér The Globe and Mail la kaa ér: “Ken inyom i 2000 ne nahan, u yangen ér iorov uhar mba ve soo ayol a ve tsung ve̱ de kera eren ishima ve i i hange ve yum la ga sha ci u ve cii mba nomso yum shin mbá kasev yum la ka ityumbulugh jighilii.” Inja i i neer ainge yô, ka u haan iyol inya a kwagh, kera ka u keren kwagh a mshi ga. Hanma inja i dedoo cii i nenge ér ngi a mshi; ér inja i doon za been ngi ga.—Pasalmi 10:3, 4.

9. Ka nyi akaa ior kpishi mba i nengen ér ka ashagbaaior hen ityô la ka ve erene?

⁹ Ior mbagenev di yô, mba veren ashe a mba ve ze gwa hen ityô shi ve lu a kwagh a ve la—mbanyarev man mbaduen ati—ér ka mba vea nengen ken a ve man vea tsuan kwagh u vea er je la. Shin er i nengen mbanyarev man mbaduen ati mbà hen ityô ér ka mba civirigh nahan kpa, ka a̱ hide sha anza a dedoo e̱r mimi man msuur u suur sha or nahan yô, ve ôron i lu sha ikpazwa tseegh. Ka a̱ hange ior kpishi a tahav man mtsera u inyar yô, ve gba dorugh eren akaa shi ve ndyar atindi a anza a dedoo la ve kar ve yem kwagh ve. Mbagenev ka vea ngure keren gwa man itizan yô ve gema anza a dedoo ve ta kera, kwagh je kpa a gba ve ga ve gema ve lumun ieren i dang man i i ker kunya yô. Nahan kwagh u ka a due ker yô, ior mba hen ijiir la ve hingir mba kwagh u mtsera a hange ve, ve te icia ér, “A lu nan kpa doo a doo” yô. Ka kwagh u kpilighyol er ka a̱ gema sha gbaa u kwagh u a lu u dedoo man u bo ve i tsume ior shi i nzughur ve nahana?—Luka 6:39.

10. Mkaanem ma Yesaia ôr ter kwagh u dedoo man u bo la ma gba mimi nena?

¹⁰ Akaabo a a dugh ken kwagh u ior ve har sha mnenge u dang ve ve tsough u eren la kase se cii ningir tser—ka avese a paven man icombor i sarem man icimbiv mbi man sha inja ga man msôrom ma man ganden ikyaa inya man ikyaior i garen ityough ker man mba eren ijimba man iangev mbi tsaren sha myav u yaven a kwase shin nomsoor je la, se hila ter di akaa kpuaa tsô. Sha kpôô yô, ma í hii nan je ve kwagh ma a kera lu nahan ga, e̱r ka a̱ hide sha gbaa u kwagh u dedoo man u bo ve ior ve gbihi akaa a tesen gbenda u vough laa? (Mbaromanu 1:28-32) Kwagh ne ngu vough er ngise profeti Yesaia lu yôô nahan, ér: “Kwagh á tser mba ve yer ifer er, kwagh u dedoo, man kwagh u dedoo yô, ve gem ve yer er ifer la; mba ve gem ime i̱ hingir iwanger, shi ve gem iwanger i̱ hingir ve ime la; man ve ver myough er ka mnyohom, man mnyohom di er ka myough la! Kwagh á tser mba ve nengen ayol a ve er ve mba mbafankwagh, man shi ve nengen ayol a ve er ve mba mbakavenkwagh yô!”—Yesaia 5:20, 21.

11. Aluer or soo u fan kwagh u a lu u dedoo man u bo yô, hii nan ve i lu mhen u kpeegh aluer nan suur sha iyol i nan yô?

¹¹ Er Mbayuda mba tsuaa mba yange “ve nengen ayol a ve er ve mba mbafankwagh” mbara Aôndo de ve ga nahan, kwagh la tese ér hemba kan a inja u se palegh u haren sha ayol a ase zum u se nôngon u fan shin ma kwagh a̱ lu u dedoo shin una lu u bo la. Ior kpishi ainge lumun a kwagh u ka i kaa ér “gba den tsô ishima you i̱ hemen we la” shin “er kwagh u ú hen wer ka u shami la cii” la. Imba ieren ngila nahan ka i ikyoogh kpa? Sha kwagh u Bibilo i kaa yô, ka i ikyoogh ga, sha ci u i kaa wang nahan ér: “Ishima i wa atseregh je hemba hanma kwagh cii, i vihi je gande;  ka an nana fatyô u fan i?” (Yeremia 17:9) We ú har sha or u wan atseregh man u vihin tu wer nana̱ hemen we ú tsua ma kwagha? Taver tsô. Aluer ka u ú er kwagh je kpa, ka kwagh u imbaor la i kaa ér u̱ er la alaghga ú venda u eren ye. Ka nahan ve Bibilo i umbur se nahan ye, ér: “Or u nan suur sha ishima i nan iyol i nan yô, ka ibumeor je, kpa or u nan zenden sha kwaghfan yô, á yima nan.”—Anzaakaa 3:5-7; 28:26.

U Henen Kwagh u Aôndo A Lumun a Mi Yô

12. Hii nan ve i gbe u se karen se faan er “ishima i Aôndo” i lu?

¹² Er i gbe u se har sha mfe u taregh ga, mfe wase ayol a ase kpaa ga yô, a va kuman u tsuan kwagh u dedoo shin u bo yô, kanyi kwagh se ere? Nenge kwaghwan u wang u tsumen ga u apostoli Paulu yange wa nahan ne, wener: “De hingir nen inja i môm a tar ne ga, kpa i̱ gema ne sha mgem u he u mhen wen sha er né kar er ishima i Aôndo i lu yô man kwagh u a doo man a kom u rumun un man shi a lu vough la kpaa yô.” (Mbaromanu 12:2) Hii nan ve i gbe u se kar er ishima i Aôndo i lu? Yehova na mlumun ken Bibilo jighilii shi ka mlumun u utaha kpaa, wener: “Er Usha ve tav sha ve gbe ica a tar nahan, kape igbenda Yam i tav i hembe igbenda yen la, mbamhen Av kpaa ve hembe mba enev je la.” (Yesaia 55:9) Sha nahan yô, u gban di haren sha mfe wase tseegh shin kwagh u se nenge ser ka u dedoo la yô, i wa se kwagh ér: “Karen nen faan nen kwagh u a doo Ter ishima yô.”—Mbaefese 5:10.

13. Mkaanem ma Yesu ma i nger ken Yohane 17:3 la ma tese er i lu hange hange u fan kwagh u Aôndo a lumun a mi la nena?

¹³ Yesu Kristu yange ôr kwagh u mgbe ne var var nahan ér: “Man uma u tsôron yô, ka u ve̱ fa U, We Aôndo u mimi tswen, man shi Un u U tindi la, ka Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Ishemberkwaghôron i yange i hii ngeren ken zwa Grika, i gem ér “fa” la ngi a ikyav i vesen tsung je. Sha kwagh u takerada u pasen asemberakaa, ú i yer ér Vine’s Expository Dictionary la u kaa yô, ikyav i ishember shon “tese mzough u a lu hen atô u or u nan fe kwagh la man kwagh shon u nan fe la; sha gbaa ne yô, kwagh u i fe la ngu or u nan fe un la a inja, nahan kape mzough la kpa a lu or shon a inja je la.” U yan ikyar a or hemba di u gban fan or u or shon nan lu la shin gban fan di iti i nan tsô la. Kwagh la shi wa u fan akaa a nan soo la ker kua a nan soo ga la kpaa, kua u fan inja i nan man utswer mba nanev—shi paregh ve kpaa.—1 Yohane 2:3; 4:8.

U̱ Tsaase Mkav Wase U ken Ishima La

14. Paulu yange pase wener kanyi i lu tamen kwagh u á pav anikyundanev mba ken jijingi kposo a mbagandene?

¹⁴ Tsô se er nan ve se fatyô u zuan a agee a paven kwagh u dedoo a kwagh u bo? Mkaanem ma Paulu nger Mbakristu mba ve lu Mbaheberu ken derianyom u hiihii la ma na mlumun. Yange nger wener: “Hanma or u nan me atumba yô, nan ngu a via sha kwaghôron u perapera ga gadia nan ngu wanikundan je. Kpa kwaghyan u taver yô, ngu sha ci u mbaganden, ka ve mba ve er  tom sha mkav u ken ishima [la], hoghor ve u paven kwagh u dedoo a kwagh u bo.” “Atumba” a Paulu a pase kwagh u á ken avur a karen la wener ka “atôakaa a hiihii a sha akaaôron a Aôndo la,” a pav á heen a ver kposo a “kwaghyan u taver” u a lu “sha ci u mbaganden,” mba ve ‘er tom sha mkav u ken ishima ve, i hoghor ve u paven kwagh u dedoo a kwagh u bo’ la.—Mbaheberu 5:12-14.

15. Hii nan ve i gbe u saa or a nôngo kwagh taveraa ve nana zua a mfe u sha kwagh u Aôndo?

¹⁵ Ikyav i kwagh ne, hiihii yô, saa se nôngo taveraa se zua a mkav u vough u sha kwagh u akaa a Aôndo a soo la, di er i nger ken Bibilo, Mkaanem nam nahan. Se mba keren tihi atindi u̱ a tesen ér, er ngun, kpa de eren ngula ga, sha er se fa kwagh u i gbe u se er man u i gbe u se er ga la ze. Bibilo ka imba takerada la ga. Kpa Paulu gema pase wener: “Icighanruamabera cii ka Aôndo A ne i nger ye. Ngu a inja sha ityesen man sha mkôôm man sha myange man sha myese u ken perapera kpaa, sha u or u Aôndo nana̱ kuma nana̱ lu a agoyol sha ci u hanma tom u dedoo.” (2 Timoteu 3:16, 17) Cii man se zua a mtsera ken ityesen man mkôôm man myange la yô, a gba u se yar tom a ishima yase man mhen wase. Kwagh ne ka kwagh u kiriki ga, kpa injar i ka i̱ due ker la—ka mkom u or ‘kuman shi lun a agoyol sha ci u hanma tom u dedoo’ je la—ne iniôngon la i saan ashe ga.—Anzaakaa 2:3-6.

16. Ikyav i or ‘eren tom sha mkav u nan u ken ishima’ la yô ér kanyi?

¹⁶ Nahan, er Paulu yange kaa nahan, mbaganden ka ve “er tom sha mkav u ken ishima, hoghor ve u paven kwagh u dedoo a kwagh u bo” la. Kape sema u kwagh ne ú lu je ne. Ishemberkwaghôron i í nger ér “er tom sha mkav u ken ishima” la ikyav na jighilii yô, ér “i tsaase alegh a henen kwagh a mi la (er or u eren anumbe nahan.)” (Kingdom Interlinear Translation) Or u nan fe anumbe tsembelee yô, nana fatyô u eren anumbe kpase kpase je yô, a lu inja er kwagh u yuhwan ngu hen a nan ga nahan. Sha hanma shighe cii nan fa kwagh u alegh a yolough a nan kuma nan, shi nan fa kwagh u nana er ve nana mase eren kwagh u nan soo la nana kondo vough yô. Akaa ne cii ka u tsaase iyol tsung shi memen iyolkaren ga la.

17. Ka sha nyi gbenda nahan man i doo u se lu er mbafan anumbe a dughun igyônôgyô nahana?

¹⁷ Aluer se soo ser hanma shighe cii kwagh u se tsough u eren la a̱ lu u shami yô, a gba u se kpa se tsaase iyol yase, sha gbaa u ken jijingi la, di er or u eren anumbe a dughun igyônôgyô nahan. Gba u hanma shighe cii se fa kwagh u mbamhen asev man alegh a yolough ase á kuma se. (Mateu 5:29, 30; Mbakolose 3:5-10) U tesen ikyav yô, ú kôron iyol you tsaha sha u kera nengen akaa a ijimbagh ga shin keghen ato a ityogholough man kwaghôron u ijimbagh ga kpa? Sha mimi yô, akaa a dang ne kase se ningir tser. Nahan cii kpa, kohol cii har sha a vese, ka se se soo ve aa wa amise ken ishima yase man mhen wase ye. Se fatyô u kaven orpasalmi u a kaa nahan la, ér: “Me kera ver kwagh u dang sha ashe am mayange ga; m kôr aeren a mba ve kaha ve undu gbenda la ihom, aa var a mo ga. . . . Or u nan eren aie kpaa, nana kera tema sha ishigh yagh ga.”—Pasalmi 101:3, 7.

Tsaase Mkav Wou u ken Ishima la I̱ Hoghol We

18. Ishemberti i i nger ér “hoghor” ken mpase u Paulu a pase kwagh u or tsaase mkav u nan u ken ishima la i tese nyi?

¹⁸ Fa dedoo wer saa a “hoghor” se iyol ve se fatyô u tsaase mkav wase u ken ishima la sha er se pav kwagh u dedoo a kwagh u bo ye. Inja na yô, hanma shighe u i gbe u se tsua u eren ma kwagh cii, se hen u yaren tom a mkav wase la sha er se  fa akaawan a Bibilo i we sha kwagh la man er á er tom sha á kpaa. I̱ lu ikye you u zeren timen ken ityakerada i i har sha Bibilo la, i i lu “wanakiriki u jighjigh man u fan kwagh” a ne la. (Mateu 24:45) Shi Mbakristu mba ve vie la kpa se ker iwasen hen a ve. Nahan cii kpa, iniôngon yase i se nôngon sha tseeneke wase ser se hen Mkaanem ma Aôndo la, kua msen u eren sônon Yehova sha u a̱ tese se gbenda shi a̱ na se jijingi la, akaa ne cii aa va se a injar kpishi ken hemen.—Mbaefese 3:14-19.

19. Aluer se za hemen u tsaase mkav wase u ken ishima yô, ka averen a nyi se zua a mini?

¹⁹ Se nguren zan hemen u tsaase mkav wase u ken ishima la yô, ishimaveren yase i lu u se “kera lu mbayev mba ka i daase a ve i yem a ve wue wue sha ahumbe a ityesen, sha atseregh a ior, sha mtsugh u tsughun ior tsumen a ve sha wayo la ga.” (Mbaefese 4:14) Kpa se haren sha mfe wase man mkav u se kav kwagh u Aôndo a soo la yô, se fatyô u tsuan u eren kwagh u shami vough, a̱ lu kwagh u kiriki shin a̱ lu u vesen kpaa, u una lu se a inja shi una maa a maa mba se civir a ve imôngo la man hemban je yô, kwagh u una doo Ter wase u sha la yô. (Anzaakaa 27:11) Kwagh la ka iveren man mkor ken ayange a ican ne je zua ga!

[Footnote]

Ú Fatyô u Pasen Kpa?

• Kanyi mkav i gbe u or a lu a mi sha u tsuan u eren kwagh u dedoo?

• Hii nan ve i lu kwagh u shami ga u veren ashe a mbaduen ati shin haren sha mhen wase zum u se soo u paven kwagh u bo kposo a kwagh u dedoo?

• Hii nan ve i gbe u se fa kwagh u a Aôndo a lumun a mi la shighe u se tsough kwagh u se er la, man se er kwagh ne nena?

• Ikyav i ‘tsaase mkav u ken ishima’ la kanyi?

[Study Questions]

[Picture on page 21]

U veren ashe a mbanyarev man mbaduen ati sha u ve̱ tese gbenda la ka gbilin kwagh

[Picture on page 22]

Saa se fa alegh a yolough ase a kuma se, di vough er or u eren anumbe a dughun igyônôgyô nahan