Aver yem sha atineakaa

Aver yem sha mver u atineakaa

Igbetar Ngi Pasen Icivir I Aôndo!

Igbetar Ngi Pasen Icivir I Aôndo!

Igbetar Ngi Pasen Icivir I Aôndo!

“Usha mba pasen icivir i Aôndo; kwavaôndo kpaa ngu tesen tom u ave Na.”—PASALMI 19:1.

1, 2. (a) Er nan ve uumace ve fetyô u nengen a iengem i Aôndo jighilii ga? (b) Mbatamen mba 24 mbara na Aôndo icivir nena?

 “ÚFATYÔ u nengen a ishigh Yagh ga; gadia or á fatyô u nengen a Mo, shi lun uma ga.” (Ekesodu 33:20) Kape Yehova kaa a Mose je la. Uumace vea fatyô u nengen a iengem i Aôndo jighilii shi lun uma her ga, gadia mba di inyam man awambe tsô. Nahan kpa, yange i tese apostoli Yohane ken mpase u sha mnenge mlu u Yehova u tan ihindi iyol la tema lu sha ikyônough Nagh ki torough ki engem.—Mpase 4:1-3.

2 Ujijingi mba jighjigh yô, vea fatyô u kenger sha ishigh ki Yehova jighilii je, mba er uumace nahan ga. Ken ujijingi mban yô, ka “mbatamen ikundu kar unyiin” mba ve til sha ityough ki mbá 144,000 mba ken mpase u sha mnenge u i̱ tese Yohane akaa a sha la. (Mpase 4:4; 14:1-3) Ka vea kenger iengem i Aôndo nahan ve er nena? Mpase 4:11 ôr ér mba yôôn kaan ér: “We, Ter Aôndo wase, U kuma u ngohol iengem man icivir man agee gadia U gba akaa cii man ka sha ishima You kpaa a lu, shi i gbe a kpaa ye.”

Er i Hii Ve Ve̱ Lu a “Ityôkwagh i Ishôôgh” Ga Yô

3, 4. (a) A lu shami ga u or kaan ér jighjigh u nan ér Aôndo ngu la zua sha kwaghfan u sangen yeke ga nena? (b) Ashighe agen yô, kanyi ka i na ve or venda u nan jighjigh ér Aôndo nguu?

3 Ishima i̱ sagher we ker u nan Aôndo icivir kpa? Uumace kpishi asema nga ve ker nahan ga, mbagenev je yô, nyiman ér Aôndo ngu ga kuaa. U tesen ikyav yô, orgen u timen sha akaa a sha kwavaôndo nger kaa wener: “Ka Aôndo yange mough gba usha man tar vough vough sha ci u mtsera wase yee? . . . Mhen la ka u dedoo. Kpa mo yô, m na jighjigh mer ka u mimi ga. . . . Kuma ken ato u se gban di kaan tsô ser ka Aôndo á gbe sha man tar ga cii.”

4 Igbenda i kwaghfan u sangen yeke a yaren tom a í u timen sha ma kwagh la ngi a ikighir—í saa sha kwagh u uumace vea fatyô u nengen a mi shin henen kwagh sha mi vighe vighe la tseegh. Ka a luun nahan ga je, kwaghfan ne maa a hingir mbamhen mba iorov shin mbaahaba mba keren sha kwagh tsô. Nahan er ‘Aôndo á lu jijingi’ yô, uumace vea fatyô u yaren tom a igbenda i kwaghfan u sangen yeke la timen sha kwagh na ga. (Yohane 4:24) Nahan yô, aluer or fatyô u yaren tom a igbenda ne ga tsô maa nan kaa ér mne u nan Aôndo jighjigh la zua sha kwaghfan u sangen yeke ga yô, nan ngu manger a manger jighilii. Ortôvonkwaghfan u sangen yeke, Vincent Wigglesworth u á lu ken Yunivasiti i Cambridge la una kera kaa ga yô, igbenda i kwaghfan u sangen yeke i timen sha kwagh la har sha “jighjigh u nan.” Í har sha jighjigh u nan nena? “Í har sha mne u nan jighjigh dông ér akaa a igbetar cii nga eren tom sha ‘atindi a gbaaôndo.’ ” Nahan aluer or venda u nan jighjigh ér Aôndo ngu, kpa nan gema nan lumun a igbenda i kwaghfan u sangen yeke i timen sha kwagh la yô, nan ngu musan di a musan jighjigh u nan ugen sha ugen ga he? Ashighe agen yô, mbagenev ka ve venda u nan jighjigh ér Aôndo ngu sha apera je, sha ci u ve soo mimi ga. Orpasalmi nger wener: “Iferor ka nana manger yô, [nan time sha kwagh ga tsô] nan kaa er: Una or iyev ga; sha mbamhen nav cii, a hen er: Aôndo ngu ga.”—Pasalmi 10:4.

5. Er nan ve ityôkwagh i môm i ishôôgh i lu i or a nyiman ér Aôndo ngu ga ze?

5 Kpa, mne u nan jighjigh ér Aôndo ngu la ka jighjigh u nan u gbilinigh ga, gadia akaa nga kpishi a a tese ér Aôndo ngu yô. (Mbaheberu 11:1) Ortimen sha akaa a sha kwavaôndo, Allan Sandage kaa ér: “Taver mo kpishi u lumun mer akaa a a lu [sha tar jimin cii], sha inja sha inja ne gba duen abu tsô, kwagh a fatyô u lun nahan ga cii. Kwagh ngu u a ne ve akaa a lu sha inja sha inja nahan yô. Mo yô, m nenge mer Aôndo cimin kpishi, taver u fan kwagh na, nahan cii kpa akaa a igbetar a kpilighyol cii ka hen a na a dugh ye, ka un a ne vé akaa a lu ye.” Apostoli Paulu ngise kaa a Mbakristu mba ken Roma ér: “Hii sha igbetar je mba nengen a mlu [u Aôndo] u i nengen a mi sha ashe ga la, inja na yô, ka agee a Na a tsôron man mlu Na u sha inja i Aôndo la, mba nengen a mi sha ashe a ishima ken aeren a Na. Nahan mba a ityôkwagh i ishôôgh ga.” (Mbaromanu 1:20) Hii “sha igbetar je”—jighilii yô, hii shighe u i gba uumace mba kaven kwagh, mba vea fatyô u kaven ér Aôndo ngu la je—ikyav tese ér Aôndo ngu u a lu Orgbanakaa u lun a tahav kpishi, u a kom icivir yô. Mba ve vende u kaven icivir i Aôndo cii mba a ityôkwagh i ishôôgh ga. Kpa ka nyi ikyav jighilii nahan igbetar i tese se?

Usha man Tar mba Pasen Icivir i Aôndo

6, 7. (a) Usha mba pasen icivir i Aôndo nena? (b) Ka sha ci u nyi usha ve “samber” a imo ve?

6 Pasalmi 19:1 na ikyar sha mpin ne kaa ér: “Usha mba pasen icivir i Aôndo; kwavaôndo kpaa ngu tesen tom u ave Na.” Davidi yange kav er asan a a te iwanger sha “kwavaôndo” la á tese ikyav wanger wanger aa akpelan shio ér Aôndo u iengem ngu yô. Shi á kaa wener: “Sev mbun mbu er kwagh a sev mbugenev nduuluu, man tugh mbun mbu tesen tugh mbugenev kwaghfan.” (Pasalmi 19:2) Usha mba pasen kwaghfan u Aôndo man tahav nav mbu gbanakaa sha use use man hanma tugh kpaa. Kwagh ne ka inja vough er usha mba ôron kwagh wuese Aôndo “nduuluu” nahan.

7 Nahan kpa, saa or nana lu a mkav ve nana fa er usha ve ne Aôndo iwuese ye. “Mba lamen ga, zwa kpaa mba a min ga, mba fetyô u ungwan imo ve kpaa ga.” Kpa, shiada i usha ve lu eren ving ving ne ka i ageegh kpen kpen. “Imo ve samber sha tar sha won cii, kua akaaôron a ve kpaa, zan zan ikighir i tar je.” (Pasalmi 19:3, 4) Ka inja vough er usha “samber” a imo ve tar sha won cii sha er shiada i ve lu eren ving ving la ia tser sha tar cii yô.

8, 9. Ka akaa a nyi nahan á kpilighyol sha kwagh u iyange?

8 Davidi za hemen pase kwagh u kpilighyol ugen u Yehova a gbe yô, wener: “A ver iyange tenti ker [sha kwavaôndo]; i yô, ngi er orkwasehe u ka nan duen ken iyou i nan, i ember er ortaveryol nahan, sha u zan ayem sha hwange u i. Mdugh u i ka ken ikighir i Sha je; mningir u i kpaa ka zan zan za ar sha ikighir na igen, ma kwagh lun myer sha mtsee u i kpaa ga.”—Pasalmi 19:4-6.

9 Aluer í tôô iyange í kar sha asan agen yô i̱ kehe akuma akuma tsô. Nahan kpa, iyange ka ishan i kehen kpen kpen; i̱ kehe hemba ajiir agen a á ningir i̱, a á lu er tar wase nahan la yem zende zende. Ngeren ugen kaa ér iyange i̱ “yuhwa” hemba tar wase u orumace a lu sha ú ne jimin cii kwa “dubu 330!” Tahav mbu i̱ mbu udugh akaa tilen a mi la kôr tar tile a mi sha ihwa u ú vough, ngu ningir iyange; ape mbu ker tar mbu til a mi la gba ica a iyange kuma ukilomita miliôn 150, man kporom tsô kpa tar kporom a iyange hemba ape ú lu la shin ú yem ica hemba heela ga. Iwanger i iyange i í aren a tar wase ne ndahar tsung je, kpa ngi sha inja vough kuma u or á lu uma.

10. (a) Iyange ka i̱ nyôr ken “tenti” u i̱ shi i̱ due ker sha nena? (b) Ka i̱ za ayem er “ortaveryol” nahan nena?

10 Orpasalmi ôr kwagh u iyange sha injakwagh wener ngi er “ortaveryol” u ka á due vegher ne shighe u sev mbu av á za ayem á za ar vegher la, tugh mbua ilen yô maa á mem ken “tenti” na yô. Zum u ka sea nenge iyange ia yem á za mire vegher la yô, ka i lu inja er i yem i za tema ken “tenti” inja vough er ngi memen nahan. Kpernan sev mbua aven tsô shi i̱ za due gaegh, i̱ mondo iwanger i lu inja “er orkwasehe u ka nan duen ken iyou i nan” nahan. Davidi lan er tugh yange mbua ile ve wuhe u kôr un tsung shighe u lu orkuranilev la ga. (Genese 31:40) Á umbur er iwanger i iyange yange í ta un i shambe un iyol fese je, shi i wanger hen ikyôngough ki un tem her la kpaa yô. Sha kpôô yô, ma shighe môm kpa iyange i̱ vôron u duen “zende” u i̱ ken ityoughkitaregh zan zan za kuren ken ityôtar hanma sev er “ortaveryol” nahan ga.

Asan man Azuku-Asan a Tan Hindi Iyol

11, 12. (a) Mkar u Bibilo i kar asan sha waarawa la tese nyi kwagh i kpilighyol? (b) Alaghga tsô sha won jimin cii kehe kuma nena nahana?

11 Er Davidi lu a anar u wan sha ashe kenger ken iamegh yemen ca hiinii ga yô, á nenge a asan udubu kpuaa tseegh. Nahan kpa, kwaghtôvon ugen u i tôv semberee ne tese ér iyenge i asan a or á fatyô u nengen a mi sha mbaanar mba wan sha ashe kenger ken iamegh yemen ca hiinii la ngee je kuma miliôn dubu kwa miliôn dubu kwa dubu 70! Ngise Yehova tese wener asan ngee je cier iyol, gadia á kar iyenge i asan sha “waarawa u shin kpezegemnger.”—Genese 22:17.

12 Anyom kar hegen imôngo aa mbatimen sha akaa a sha kwavaôndo yange ve nenge a kwagh u ve̱ kaa ér ka “akaa a kiriki a tan iwanger, a a dugh sha kwavaôndo wang ga yô.” Mbatôvonkwaghfan u sangen yeke yange ve hen ér “akaa a tan iwanger a a we nongo a ningir gbilititi” ne nga ken ijuku asan i tar wase kpa ú lu ker i yer ér Milky Way la. Ken inyom i 1924 la, i mase kaven ér môm ken akaa a tan iwanger ne, u a hembe lun ikyua ikyua i yer un ér Andromeda la ka ijuku asan jighilii je—man ape ijuku asan ne i̱ lu la aluer iwanger mough shin tar ne ngi yemen ioo sha ayem a iwanger i yemen la je kpa á tôô í er anyom miliôn uhar nahan u nyôron sha mi! Mbatôvonkwaghfan u sangen yeke ker ahaba ainge ér azuku asan nga iyenge je kuma ubiliôn ubiliôn, man hanma ijuku asan yô ngi a asan ker kuma udubu udubu—azuku asan agenegh je yô, nga a asan ubiliôn ubiliôn. Nahan kpa, Yehova er “iyenge i asan, A ii a ati cii.”—Pasalmi 147:4.

13. (a) Kwagh u ancôgholov man anyamaiwa kpilighyol nena? (b) Kanyi i tese ér mbatôvonkwaghfan u sangen yeke “fa atindi a Sha” ga?

13 Ngise Yehova pine Yobu wener: “U fatyô u kangen ikor i Ancôgholov, shin u saghen ikangenev mbi Anyamaiwa?” (Yobu 38:31) Ancôgholov man anyamaiwa ka asan a nga a due sha kwavaôndo á tile kwagh u á kposo a asan agen yô. Shin er alaghga asan ne á lu ca a agen nahan kpa, hanma shighe u se kenger á yô, nga a tile ijiir i môm di tsô, nga gem ga. Er mayange je asan ne á gem ape á til la ga yô, zegetakerada u pasen asemberakaa u̱ i yer ér The Encyclopedia Americana la kaa ér nga “tesen mba nahan agirgimnger man mba nahan akaa a purugh yemen ken iamegh gbenda, shi nga a wase ior u kaven asan agenegh kpaa.” Kpa, ma or fatyô u fan “ikor” i i kange ancôgholov man anyamaiwa ve ve̱ til sha nongo vough nahan ga. Een, zan zan hegen je kpa mbatôvonkwaghfan u sangen yeke vea fatyô u nan ikyar sha mpin u i pin ken Yobu 38:33 ér: “U fa atindi a Sha kpa?” la ga.

14. Cimin ior kpishi u fan er iwanger ngi i pav ker i samber nena?

14 Shi i pine Yobu mpin ugenegh u mbatôvonkwaghfan u sangen yeke vea fatyô u nan mlumun sha mi ga yô, ér: “Gbenda u zan henpe i pav iwanger ngu hana?” (Yobu 38:24) Orngerenkwagh ugen kaa ér mpin u i pin sha kwagh u iwanger ne ka “tamen mpin u kwaghfan u sangen yeke u sha ayange ne.” Mbagrika mbagenev mbafankwagh tsura yange ve lu a mhen ugen kposo sha kwagh u iwanger; ve hen ér iwanger ngi dugh ken ashe a or. Sha ashighe a ase ne yô, mbatôvonkwaghfan u sangen yeke hen ér iwanger ngi a aveghemakaa a a magh á hingir iwanger yô. Mbagenev hen ér iwanger ngi yemen adivir adivir er agôndoamnger nahan. Nyian ne, mbatôvonkwaghfan u sangen yeke na jighjigh ér iwanger ka adivirakaa a yemen er agôndoamnger nahan shi ka aveghemakaa kpaa. Nahan cii kpa, mba a kav mlu u iwanger tsembelee ga, shi mba a fa er ngi i “pav” ker ve i samber ga.

15. Zum u se hen sha kwagh u usha yô, á lu se ken ishima er Davidi nahan nena?

15 Aluer ú hen sha akaa ne cii yô, we kpa ishima a sagher we ker, á lu ú ken ishima er orpasalmi Davidi nahan, á kaa wener: “Er m veren ishima sha akaa a sha aôndo a a lu tom u . . . ahôaveegh Ou, ka uwer man asan a U ver a yô, or ngu nyi ve U umbur nana? man wan u or kpaa er U we nan iko yô?”—Pasalmi 8:3, 4.

Tar man Akaa a A Lu sha Ú la Nga Pasen Icivir i Yehova

16, 17. Akaauma a shin “aiv” a mnger nga wuese Yehova nena?

16 Pasalmi 148 pase igbenda igen i akaa a igbetar a lu nan Aôndo icivir yô. Ivur 7 kaa ér: “Wuese nen TER shin tar, ne ishôso i vesen i shin zegemnger kua aiv cii kpaa.” “Aiv” a zegemnger nga a akaa a kpilighyol kpishi a a tese kwaghfan u Aôndo man tahav nav yô. Zegeishu igen i̱ í yer ér Whale u il la ngi a myohom je kuma utôn 120—myohom man kuma er myohom ma unor-tar mba vesen 30 nahan! Ishima i ishu ne tseegh kpa kehe indi kuma ukilogram 450 man ngi i̱ samber a awambe ken iyol i ishu ne i ngee je i kuma myohom ukilogram 6,400! Zegeishu i vesen i ken zegemnger ne i fe zende tyô shin mnger ga shinii? Mayange ga. Mzough u Yuropa u a wasen sha u i̱ de woo ishôso i vesen i shin zegemnger abu ga la kaa ér zegeishu i̱ í yer ér Whale u il ne ngu a “yevese shin ityeku” je i doo i gande. Anar ugen u tesen zende u zegeishu ne tese ér “ishu ne igen yange i yem zende kuma ukilomita 16,000 ken atô u iwer 10.”

17 Kera yô, ishu igen i̱ í yer ér bottle-nose dolphin la ka i̱ tsuwe shin mnger i̱ due sha i̱ hide i̱ tume i̱ yem shin atô mnger ica hiinii i kuma umita 45, kpa i kaa ér ishu ne igen yange i̱ tsuwe i̱ hide tume i̱ yem shin atô mnger ica hiinii je kuma umita 547! Ka ia tume ia sen ica hiinii imba ne nahan, ka i̱ er nan ve i̱ war sha wono? Ishima i ishu ne ka i er tom kure kure shighe u ka ia senen la, nahan ishu ne ka i daa awambe a i i yem a mi ken ishima kua ken huhu man ken mhirinim ma i kpaa. Shi ishu ne ngi a mzeram ma gen ken iyol ma ka ma kôr ahumbe ma koso yô. Ishôso i shin mnger igen i í yer í ér Elephant seal man shi sperm whale la je yô, ngi hembe tsuwen tumen yemen shin atô mnger cii. Magazin ugen u i yer ér Discover la kaa ér “ishôso ne ka ia nguren senen shin atô ioo nahan yô, ngi hendan a iyuhwa mnger ga, ngi i de iyuhwa i himbe huhu u i jimin cii.” Ngi i gema i koso ahumbe ken igbila i i. Sha kpôô yô, ishôso ne ngi tesen se kwaghfan u Aôndo u hembanagee cii la!

18. Mngerem ma ken ityeku tese se kwaghfan u Yehova nena?

18 Mngerem ma ityeku je kpa tese kwaghfan u Yehova. Magazin u Scientific American la kaa ér: “Hanma iniender ki mngerem ma ityeku ma sha zar mnger zan zan yem kighir umita 100 shin atô cii, ma a imendenegh mbi veghem udubu udubu mbi se fatyô u nengen a mi bong ga, mbi mbi kor shin mnger yô.” Imendenegh mbi veghem mbin ka mbi er tom er ka ikyô nahan; ka mbi kàsè ahumbe mbi dugh ahumbe a bo kera i kuma myohom utôn ubiliôn ubiliôn. Ka imendenegh mbin mbi hembe nan se ahumbe a dedoo sha tar cii ye.

19. Usu man senou mba eren ishima i Yehova nena?

19 Pasalmi 148:8 kaa ér: “Usu man ura u awombogh man senou man irkpiigh, man uraahumbe u u eren sha mkaanem Nam vough” la. Akaa a igbetar a a lu a uma ga la kpa Yehova yaren tom a á sha u kuren awashima na. Hen ase sha kwagh u usu. Upuembaanyomov imôngo mba karen ken ijime la, i nengen usu u hian mkôngom ér ka usu u vihin a vihi akaa tseegh. Mbatimenshaakaa na jighjigh hegen ér usu ngu a iwasen hen ikyasen yase kpishi; ngu u hia ikyon i í tse kpishi shin í lu vôngon yô, shi u wase ishamakaa í vese shi inya kpa i doo, shi u wase u úrun akôngo kpaa. Senou kpa ngu a iwasen tsung; ngu a ndôhôr inya, á er í í doo, shi uifi kpa ve hide ve iv mngerem poo, shi imendenegh man uzendenya kpa ngu a cir ve iyol, nahan a wase ve ve kpe wuhe ga.

20. Iwo man ikyon ngi uumace a iwasen nena?

20 Pasalmi 148:9 ôr se kwagh u: “Iwo man agungu cii, ikon i umen atam kua usedar cii kpaa.” Iwo i vesen tese agee a Yehova a hemban cii. (Pasalmi 65:6) Kpa ka heela tseegh ga, ngi a iwasen kpekpe. Ibaver igen i i dugh hen Makeranta u Timen sha Mlu u Uikyasen u ken gar u Bern ken tar u Switzerland la kaa ér: “Uifi mba vesen mba sha tar cii hii sha iwo. Ka mngerem ma ken iwo ior kpishi sha tar ve me shi ve eren akaa a mi ye . . . ‘Ambor a mnger’ ne nga a inja kpishi sha ci u mkpeyol u uumace.” Ikyon je kpa ngi van un u a gbe i̱ la a icivir. Ibaver igen i Gbartom u Mzough u Ityar Cii u Nengen sha Uikyasen la kaa ér ikyon “ngi a inja sha ci u mkpeyol u ior sha tar cii . . . Ikyon atô kposo kposo ngi ve ior a inyaregh kpishi; ka í gber i̱ í pav ker abamber abamber í tee, igen yô, ka atam a i̱ man mningem ma i̱ la ma ne ior inyaregh ye. Ior kpishi mba kuman iyenge biliôn uhar sha tar jimin cii ka ikyon ve yôron iwer a mi ye.”

21. Pase er kwa-kon di nahan ú tese ér i ndera ú sha inja yô.

21 Mlu u i ndere kon ú lu la kpa tese ér un u a er ú la ngu a kwaghfan. Hen ase sha kwagh u kwa-kon. Ngu a kwagh iyol er tsur nahan, u̱ ka a yàngè ú u̱ uman kera yô. Shi ngu a aveghemakaa sha ishi, shin ikyum i kwagh u á lu ú iyol er tsur la; aveghemakaa ne nga a kwagh ugen u i yer ér chloroplast yô. Chloroplast ne di gema ngu a akaa agen a lun iyol shough shough aa a ngohol iwanger yô. Ikya ngi i̱ yar tom a iwanger ne sha gbenda u kpilighyol i̱ er kwaghyan. Kon ka u urugh mngerem shin amise a ú ú kar a mi ken sema u ú ken aveghemakaa a lun kperegh kperegh ú yem a mi sha ikya. Kwa-kon di gema ngu a ahula a ndahar udubu udubu ken ijime aa nga a bughun a kuran ahumbe a i yer ér carbon dioxide la shi a cirin her yô, (mba yer ahula ne ér stomata). Iwanger ngi i na ikya tahav nahan í magh mngerem man ahumbe a carbon dioxide ne í er kwaghyan. Kon ngu u hide u ya kwaghyan u ú er iyol i ú ne. Kpa, kon ka u er tom ne cii ving ving, i doo kpen kpen. Mayange ngu vihin ahumbe sha tom u ka u er ne ga, kpa ka u gema u na a na se ahumbe a dedoo!

22, 23. (a) Ka akaa a kpilighyol a nyi nahan inyon man inyam igen i erene? (b) Ka mbampin mbagenev mba nyi i gbe u se time sha mini?

22 Pasalmi 148:10 ôr kwagh ter “inyamtoho man uzendenya cii, akaa a a kper a kpela inya man inyon i purugh cii kpaa.” Uzendenya man inyon i purugh kpishi ngi eren akaa a kpilighyol tsung. Ikpande ka i purugh i yem ica kpen kpen (igen la yange i purugh i yem ica je kuma ukilomita 40,000 ken ayange 90 tseegh). Annyon ugen u i yer ér blackpoll warbler la ka a mough ken Imbusutarimese i Amerika a purugh aa u tilen shio i hemba ahwa 80 a yem ken Imbusutariyan i Amerika. Rakumi koson mngerem sha igyundu er ior kpishi ve hen nahan ga; ka a koso ma shin uya, nahan ma wase un a yem zende ca je kpa a kpe imura ga. Akaa ne cii na yô, ka a lu mbainjinia u varen umashin shin nderan akaa a he yô, ve vande kenger uzendenya vighe vighe, nahan ve zua a kwagh u una wase ve yô. Orngeren ityakerada Gail Cleere kaa wener: “Aluer ú soo u nderan ma kwagh u una er tom sha inja . . . una nzughul kwagh ga yô, ú zua a ma ikyav ken akaa a igbetar i ú nenge ker ú ndera kwagh shon yô.”

23 Sha mimi yô, igbetar ngi pasen icivir i Aôndo! Asan a sha kwavaôndo man imendenegh man uzendenya cii mba nan Orgbanakaa icivir, hanma ve sha gbenda na. Kpa se uumace di ye? Se wuese Aôndo er akaa a igbetar nahan nena?

Ú Umbur Kpa?

• Er nan ve mba nyiman ér Aôndo ngu ga la ve lu a ityôkwagh i môm ishôôgh ga?

• Asan man ajiir agen a sha kwavaôndo, a á lu er tar wase nahan la nga pasen icivir i Aôndo nena?

• Ishôso i shin zegemnger man uzendenya tese ér Orgbanakaa ngu u a lu a dooshima nena?

• Akaa a igbetar a lun a uma ga la nga eren ishima i Yehova nena?

[Study Questions]

[Picture on page 18]

Mbatôvonkwaghfan u sangen yeke kaa ér asan a or a fatyô u nengen a mi la ngee je kuma miliôn dubu kwa miliôn dubu kwa dubu 70!

[Credit Line]

Frank Zullo

[Picture on page 20]

Ishu i̱ í yer ér bottle-nose dolphin la

[Picture on page 21]

Abamber a senou

[Credit Line]

snowcrystals.net

[Picture on page 21]

Anwan ikpande