Ior Mbá Keren Mbahemenev mba Dedoo

“Yem kera, kuma se a we. Se zamber Aôndo, yem undu se a ican yase!”—Mkaanem man ka ma Oliver Cromwell ngise ôr yô; Leopold Amery, or u shin Iyouidyu i tar u Britain la kpa va kimbir ôron ma.

Í lu nôngon Ityav mbi Tar cii Mbi sha Uhar la iwer kar kuma anigheni hen shighe la; mbi wua ior kpishi, shi mbi kar kwagh a tar u Britain man akar a na je kera doo ato ga. Tsô Leopold Amery kua mbagenev ken gomoti nenge ér doo u á ver orhemen u he. Nahan zum u Iyouidyu i Kiriki i tar u Britain tema mkohol ken uwer u Mei ayange 7, ken inyom i 1940 la yô, Orvesen Amery ôr mkaanem ma i tér ma sha heen ne a Orhemen Tar Neville Chamberlain. Ayange atar nga kar yô, Orvesen Chamberlain hungwa ikyônough, Winston Churchill kar tema.

GBA u uumace vea lu a orhemen keng, kpa ka hanma orhemen cii nana fatyô u hemen sha inja ga. Hen ya je kpa, saa orya nana fa hemen keng, ga yô mayange a saan kwase u nan iyol kua mbayev ga. Nahan gema hen ase a ishima you tsô ú nenge er tom u orhemen ikyurior shin tar ú hembe yuhwan cii yô! Ka nahan man í taver kpishi u zuan a mbahemenev mba dedoo yum ye.

Nahan yô, ken atô u anyom udubu imôngo a a kar ne, í bum ator kwa kimbir kimbir, í er ayôôso sha ajiir kpishi, ushoja ngohol tahav sha igyosough acin imôngo, shi í tsua ior kwa imôngo imôngo í ver ér ve hemen, shi ishangen kpa í er ngee gande ôron, shi í wua mbahemenev kpishi sha apera, shi í musan ugomoti kpaa kposo kposo. Ior kpishi ngise ve lu ator, mbagenev lu mbatarev, mbagenev lu upesiden, mbagen di lu mbaakawe mba vesen, mbagenev yô lu anomaior a hemen tar, kpa hegen ve hungwa ikyônough. Mbahemenev mba lun a tahav kpishi je kpa, akaa nga a va er kpoo a̱ nga á hungwa ve sha ikyôn kera yô. (Nenge akwati u sha peeji 5 u a kaa ér, “Akaa a Nga A Na Ve Or Hungwa sha Ikyôn Kera Kpoo La.”) Nahan cii kpa, ka ican kpishi u zuan a or u fan hemen tsembelee, u nana hemen gbem yô.

“Se Gba Wan Nen Ishima Tsô” —Shin Kwagh Ugen Ngu u Se Eree?

Kwagh ne ka nahan yô, ior kpishi tôô ér mayange je a fatyô u zuan a hemen u dedoo sha won ga. Ken ityar igenegh yô, shighe u ka a haan ishangen la ior ka ve hemba tesen er kwagh a kera gbe ve sha ma kwagh môm u i lu eren ga, shi kwagh a hembe ve kpaa yô. Geoff Hill, ortôônabaver ken Afrika, kaa ér: “Zum u ior ka vea nenge ér kwagh ngu u vea er sha ican i ve lu yan la ga yô, kwagh ka a kera gba ve u [haan ishangen] ga, u zan a za her je kpa ka ve kera za  ga kuaa. . . . Ken Afrika yô, ior ka vea haa ishangen ga yô, kwagh ne ngu a tese ér ve tema kpe ve iyol keng ga. Ashighe kpishi, kwagh ne ka i lu mliam je mba ve nenge ér or wa ve ikyo ga la ve lu vaan ye.” Orngeren abaver ken ipipaabaver igen ken tar u Amerika kpa nger kwagh u ishangen igen i yange í wa iyol u eren yô, wener: “M tôm mer ma or u lun a myen shio ma nan til ishangen ne.” Shi á kaa wener: “Kpa mba ve til í cii or ngu nahan ga. Ma or ngu ga kuaa. Se gba wan nen ishima tsô.”

Sha mimi yô, gba u uumace vea “gba wan” ishima a mbahemenev vev mba ve yen la tsô shinii? Er mbahemenev ve kan shio u nengen sha mbamgbe mba ior vev yô, kwagh ne gema tese ér mayange je se tsa sha won se zua a orhemen u dedoo ga shinii? Ei. Hemen ngu u ú hembe doon cii yô. Kwaghngeren u dondon ne una pase se or u nan kom u nana hemen orumace yô, shi una pase er hemen na ua lu ior umiliôn imôngo mba sha ajiir kposo kposo, kua we kpaa, a iwasen yô.

[Pictures on page 3]

Foto u a lu sha, ken imese la ka: N. Chamberlain

Foto u a lu sha, ken iyan la ka: L. Amery

Foto u shin kpe la ka: W. Churchill

[Credit Lines]

Chamberlain: I zua a foto ne sha ikyev i Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: I zua a foto ne sha ikyev i Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: I zua a foto ne sha ikyev i The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)