Inyaregh man Aeren A Dedoo Kwagh u Akaa a Mbayiase a Tese Se La

KEN uwer u Aipor 7, 1630 la, iorov deri unyiin mough ken tar u Ingila mough shin utso unyiin gba yemen ken tar u Amerika. Mbakpishiv ken a ve lu mbafantakerada tsema tsema man mbakasuav mba lun a inyaregh kua mbadyuuv mba iyouidyu i tar u Ingila kpaa. Kwagh u na ve ior mban kighir mough undu tar ve lu yemen tar ugen yô, lu m-ban u inyar man kasua u Ityav mbi Yuropa mbi Anyom Ikyundugber mbi i lu nôngon zan a mi ave (ken inyom i 1618 zan zan inyom i 1648) va a mi la. Nahan ior mban ta cia ér kwagh eren or, tsô ve mough ve undu uya vev man ikpenga ve kua anmgbianev vev man hanma kwagh u ve lu a mi cii ve yem ken tar ugen sha u vea za ker inyaregh yô.

Ior mban kpa lun di mbakasua mba keren kwagh u vea er sha ci u mtsera ve tsô ga. Ve lu mba pasenkwagh Aôndo mba tseen asema mba ve lu yevese tôvacan yô, i yilan ve ér Puritans. * Awashima ve lu u tímin ijiir i mbacian Aôndo, ape ve kua ônov vev vea hingir mbanyarev a u peren atindi a Bibilo shio yô. Mba za nyer a nyôr ken gar u Salem, ken kpentar u Massachusetts, ken Amerika nahan, maa ve kôr an-ijiir kpuaa ikyua a kpe zegemnger hingir u ve. Ve yila ijiir ve i he ne ér Boston.

Taver Ve u Lun Mbanyarev shi Lun a Aeren a Dedoo Kpaa

Orhemen ve John Winthrop, u lu gomna ve kpaa la, nôngo sha afatyô na ér ior nav mban ve hingir mbanyarev shi ve eren akaa a dedoo a ior mba hen ijiir ve i he ne. A soo ér ve lu a inyaregh kua aeren a dedoo kpaa. Kpa taver ve kpishi u lun a inyaregh man aeren a dedoo. Er a nenge ér kwagh ne taver ve yô, a tôô shighe gôgônan a lam a ve sha kwagh u inyaregh ki lun a mi hen atô u mbacian Aôndo.

Winthrop yange na jighjigh er mbahemenev mba Puritan mbagenev nahan ér u keren inyaregh kpoghuloo ka kwaghbo keng ga. A kaa ér ityôkyaa i vesen i se keren inyaregh yô ka u wasen mbagenev. Nahan aluer or ngu a inyaregh kpishi yô, nana hemba eren akaa a dedoo. Kwase u tôvon akaa a mbayiase ugen, mba yer un ér Patricia O’Toole kaa ér: “Ka akaa kpuaa tseegh yange hemban zan mba Puritan iyol a kwagh u lun orinyar ye. I nengen inyaregh ki lun a mi kpishi ér ka iveren i Aôndo, kpa kwagh ne gema lu imeen i vesen i mgbeghan or ér nana gba ken isholibo i iyolgengese . . . shi nana er asorabo agen kpaa.”

Winthrop kaa a ior nav ér ve eren kwagh akuma akuma shi ve kôr ayol a ve tsaha, ka nahan ve vea palegh asorabo a inyaregh kua taryan u ve a mi la ye. Kpa, ica gba tsô isharen i ve lu a mi i zuan a liba ken kpengaeren la na yô iniôngon i Winthrop lu nôngon ér ve kuran atindi a Aôndo shi ve doo ayol a ve la cii gba sha mi ga. Mbaahendanev mbagenev ken ve gba puun un kaan ér ngu kighir ve, shi ngu wan ave sha akaa a ve. Nahan mbagen kaa ér i er ishangen i sange ior mbagen kpa ve lu mbahemen. Mbagen mough za tema twev hen ijiir igen, lu eren akaa ve. I yilan ijiir shon ér Connecticut.

O’Toole shi kaa ér: “Mzehemen man mkpeyol man pati u eren lu kwagh u vesen hen mba Puritan mba ken Massachusetts mbara. Akaa ne hange ve kpishi, nahan kwagh gba ve sha kwagh u Winthrop wa ve ér mbainyarev ve̱ eren akaa a dedoo a mbagenev la ga.” Ken inyom i 1649 yô, Winthrop maa kpe sha anyom 61. A nôngo u kpen a kwagh ave shio. Shin er ityô na i yange i lu yeke ye yeke ne i war mbamzeyol kpishi nahan kpa, Winthrop kera lu uma u nengen a tar u dedoo u a ver ishima u nengen a mi la ga.

Mba Keren Tar u Dedoo la Her

Ka John Winthrop tseegh yange lu a ishimaveren ér una zua a tar u dedoo ga. Hanma inyom yô, ior udubu deri uderi ka ve mough ken Afrika man ken Imbusutarimese i Ityoughkitaregh ki Ashia man sha Ityoughkitaregh ki Yuropa kua ityar i ken Latin Amerika ve yem twev ajiir agen, ve lu a ishimaveren ér vea za zua mkpeyol. Ityakerada i he uderi uderi kua mbamkohol man ajiir a ombon akaa sha Intanet a i veren hanma inyom la nga a tôndo zwa ér aa tese ior er vea hingir mbainyarev yô, nahan kwagh ne a taver mbagenev asema u yemen twev. Mimi yô ior kpishi mba keren inyaregh kpoghuloo, henen ér vea zua a ki shi vea eren aeren a dedoo kpa her.

U ôron kwagh sha mimi yô, inyaregh ki keren kpoghuloo va a akaa a vihin kpishi. Ashighe kpishi mba ve soo u hingir mbainyarev la ka ve gbihi aeren a dedoo a ve sha ci u uyôughyôughmbaakaav, man ashighe agen je yô, ka i lu jighjigh u ve ne Aôndo je ve ta kera ye.

[Footnote]