Aver yem sha atineakaa

Aver yem sha mver u atineakaa

Kwaghwan u Injaa u Una Wase Mbamaren u Yesen Ônov Yô

Kwaghwan u Injaa u Una Wase Mbamaren u Yesen Ônov Yô

Kwaghwan u Injaa u Una Wase Mbamaren u Yesen Ônov Yô

KWASE ugen, mba yer un ér Ruth, a ôr kwagh u iyav nav mbu hiihii wener: “Yange m lu anyom 19, m lu ken gar ugen ica a ior av shi m fa u yesen wan kpaa ga.” Ruth lu wan u mbamaren nav tswen, nahan ishima fa zan un sha kwagh u lun ormaren ga. Tsô una za han ve una zua a kwaghwan u injaa sha wono?

Orgen di mba yer un ér Jan, a yese ônov uhar ve gande ior hegen. Un yô, a kaa ér: “Sha hiihii la, m lu a vangertiôr mer me fatyô u yesen ônov av doo doo. Kpa ica i gba ga tsô m kav er m fe tom ne tsembelee ga yô.” Aluer mbamaren hii u yesen ônov vev a mciem ér vea fa tom la ityô ga shin ve hii a vangertiôr kpa va gande ve yô, vea za han ve vea zua a iwasene?

Mbamaren kpishi nyian mba keren iwasen sha Intanet. Kpa alaghga a lu u er kwaghwan u sha Intanet la ngu a mtsera ga nahan. Sha mimi yô, doo u mbamaren vea wa ikyo. Hiihii yô, u fa mba ve lu wasen we mhen sha Intanet la kpa? Ve mba shon mba ve lu wan we kwagh la ônov vev mba nena? Sha kpôô yô, doo u ú er teghelee sha nyityôkwagh i í bende a tsombor wou cii. Ashighe agen yô, kwaghwan u mbafankwagh tsor tsor je kpa ka a lu a iwasen ga. Nahan yô, ka hana u zua a kwaghwan u injaa?

Ka Yehova Aôndo, un u a lu Orhiin tsombor la a lu a kwaghwan u hemban doon cii, u a tese mbamaren er vea yese ônov vev ye. (Mbaefese 3:15) Ka un tswen a lu orfankwagh u mimi ye. Bibilo i í lu Mkaanem nam la ngi a kwaghwan u mimi man u injaa, u a lu a iwasen kpishi yô. (Pasalmi 32:8; Yesaia 48:17, 18) Nahan mase shin ishima yase u dondon kwaghwan ne.

I pine noov man kasev mbagenev mba ve yese ônov vev ve gande ve hingir ior mba lun a inja i dedoo, mba cian Aôndo ér ve pase mfe u yange ve zua a mi shighe u ve lu yesen ônov vev la. Ve kaa ér yange ve er tom sha akaawan a Bibilo nahan kwagh la wase ve kpen kpen. Shi ve lumun kpaa ér kwaghwan u Bibilo ngu a inja nyian er sha shighe u i nger Bibilo la nahan.

Vihin Shighe a Ônov Ou

Zum u i pine Catherine, ngô ugen u a yese ônov uhar ér a̱ pase kwaghwan u yange wase un yum yô, girim un iyol kpishi u teren kwagh u i er ken Duteronomi 6:7 la. Ivur la kaa ér: “Tesen ônov ou a sha gbashima je, ôron kwagh u a, zum u wea tema hen ya wou man zum u wea zenden sha gbenda man zum u wea yav inya man zum u wea moughon sha.” Catherine yange fa ér saa una vihin shighe a ônov nav keng ve una er kwagh u Bibilo i er heen ne ye.

Alaghga u kaa wer, ‘U ôron a ôr yô ka ican ga, kpa u eren yô taver.’ Hen icombor igen yô, saa ter man ngô vea eren tom u uke ve vea fatyô u koson tsombor ve ye, nahan yô mbamaren mba ve lun a ian sha won ga la vea zua a shighe u lun a ônov vev hana? Orgen u i yer un ér Torlief, u wan na a lu a tsombor na hegen yô kaa ér, aluer mbamaren mba dondon kwaghwan u a lu ken Duteronomi la yô una wase ve kpishi. Hanma ijiir i ú lu zan cii, zaan a ônov ou, nahan ú zua a akaa kpishi a lamen a ve sha mi. Torlief shi kaa ér: “Mo man wan wam yange se eren ityom i hen ya imôngo. Shi hanma shighe u mea zaan zende yô m za vea kwase wam man wan wase. Kwaghyan kpa se yaan imôngo.” Kwagh ne na yô “wan wase yeren se kwagh ga.”

Kpa, aluer wan wou tswer iliam a we di ye? Ashighe agen kwagh ngu a er nahan zum u mbayev ve lu hian ior la. Hen shighe la kpa, aluer mbamaren mba lun a ve hanma shighe yô kwagh ne una wase. Nom u Catherine u i yer un ér Ken la kaa ér, shighe u wan ve u kwase lu anyom pue kar la, a kaa a na iyange igen ér ka una lamen a na kpa un soo u keghen ato ga. Ka ahon a mbayev kpishi mba lun anyom pua kar ve gbe je ne. Ken yange er nena? A kaa ér: “Hii iyange la je m hii u vihin shighe a na kpishi, lamen a na shi pinen un mbamhen nav man akaa a zan un iyol kpaa. Kwagh ne wase kpishi.” (Anzaakaa 20:5) Ken na jighjigh wener ka er yange ve vanden lamen ayol a ve hen tsombor ve, ve kwagh ne wase wan ve u kwase la ye. “Yange m doo vea wan wam u kwase kpen kpen. Nahan cian u ôron mo kwagh môm môm ga.”

Kwagh er yô, semberee ne ngeren ugen kaa ér mbayev mba lun anyom pue kar a kar mba i lu ve er mbamaren mba vihin shighe a ônov vev kpishi ga la hemba ngeen a mbamaren mba ve kpa i lu ve nahan yô. Nahan er nan u dondo kwaghwan u Bibilo i we mbamaren la ga? Vihin shighe a ônov ou—zum u ú lu man ahumbe man zum u ú tem hen ya wou man shighe u ú lu zan zenden kua shighe u ú mough pepe shin ú yav inya tugh la kpaa. Aluer gba sha mi je yô, luun a ve hanma ijiir i ú lu zan cii. Er mkaanem ma ken Duteronomi 6:7 mara ma tese nahan, kwagh môm tsô kuma sha shighe u ú vihin a ônov ou ga.

Tese Ve Aeren a Dedoo

Orgen, mba yer un ér Mario, ngu a ônov uhar. Un kpa a ôr kwagh a kaa ér: “Tese ônov ou dooshima kpishi; ôron ve takerada.” Nahan kpa, kwagh ne saa sha u tesen ve takerada tseegh ga. Gba u u tese ve u fan mkposo u kwagh u dedoo a kwagh u bo. Mario shi kaa ér: “Henen Bibilo a ve.”

Nahan yô, Bibilo wa mbamaren kwagh ér: “Ne uter kpaa, de eren nen a ônov enev er vea yuwe ga kpa yese nen ve sha mkôôm man kwaghwan u Ter.” (Mbaefese 6:4) Mbamaren kpishi de tesen ônov vev inja i dedoo. Mbagenev na jighjigh ér mbayev vea tsua kwagh u a doo ve u eren shighe u ve gande la. Mhen ne doo je kpa? Gba u mbayev vea yaan kwaghyan u dedoo hanma shighe, ka nahan man vea vese a tsoghul ior ye, nahan kape asema ve kpa a lu je la. Gba u a waan ve kwagh hanma shighe. Aluer ônov ou hen inja i dedoo hen a we ga yô, vea hen aeren a mbakov vev mba ken makeranta shin atica a ve gayô akaa a i tesen sha televishen man ken upipambaabaver la.

Bibilo ia wase mbamaren u tesen ônov vev u paven kwagh u dedoo a kwagh u bo. (2 Timoteu 3:16, 17) Jeff ka ortamen u ken Kristu u a tse ken tom u ortamen anyom imôngo yô. A yese ônov uhar ve gande ior hegen. Jeff due a mhen ér mbamaren ve tesen ônov vev inja i dedoo ken Bibilo. A kaa wener: “Mbamaren ka vea tesen ônov vev inja i dedoo ken Bibilo yô, ve fa je ér kwagh u i lu ôron ve la ka mnenge u Un u a gbe akaa cii la, ka u mbamaren vev ga. Mo man kwase wam yange se kav er Bibilo ka i bende a mhen man ishima i or kpishi yô. Nahan anye wase yange nana er kwaghbo yô, se ker ma ivur Bibilo i i vende kwaghbo u nan er la, se yila nan ken hua, se tese nan ser nana ôr. Ashighe kpishi nana ôron i a been yô maa nan gba vaan. Nahan i kpiligh se iyol kpishi. Bibilo yange í wase ve je í hemba nyityôkwagh i se we ishima u ôron a ve shin eren cii.”

Mbaheberu 4:12 pase ér: “Mkaanem ma Aôndo ma uma je, . . . ka ma kar mbamhen kua mbaawashima kpaa.” Nahan loho u ken Bibilo la gban kan di mbamnenge mba ior mba Aôndo yar tom a ve u ngeren Bibilo la shin akaa a yange er ve la tsô ga. Kpa loho shon ka mhen u Aôndo sha kwagh u aeren a dedoo. Ka nahan ve mkaanem ma Bibilo ma lu kposo a nyityô kwaghwan u ior cii ye. Nahan aluer u ngu tesen ônov ou Bibilo yô, u ngu wasen ve u lun a ishima i Aôndo sha akaa kposo kposo. Ityesen you la ia hemba doon, shi ia hemba kôron ve ken ishima kpaa.

Catherine, u se vande ôron kwagh na la lumun a kwagh ne. A kaa ér: “Zayol u wan wase yange una lu u vesen yô, se hemba keren kwaghwan ken Mkaanem ma Aôndo cii—kwagh ne wase se kpishi!” U nenge wer doo u ú hemba yaren tom a Bibilo sha u tesen ônov ou u paven kwagh u dedoo a u bo ga zee?

Waan Ishima a Ve

Apostoli Paulu ôr kwagh u vesen ugen u una wase mbamaren kpishi u yesen ônov yô. Yange wa anmgbianev nav mba ken Kristu kwagh ér: “Ior cii ve̱ fa ishimawan yen doo doo.” (Mbafilipi 4:5) Sha kpôô yô, doo u ônov asev kpa vea nenge a ishimawan yase. Shi fa kpaa wer, aluer or ngu a ishimawan shin nan ngu norom ikyaa sha kwagh ga yô, kwagh ne tese ér nan ngu a “kwaghfan u a dugh Sha” la.—Yakobu 3:17.

Kpa, ishimawan ia wase se u yesen mbayev asev nena? Er i doo u se tese ve sha afatyô wase cii nahan kpa, se mba kighir ve ser hanma kwagh u se soo di tsô yô ve er ga. U tesen ikyav yô, Mario u se vande ôron kwagh na, u a lu Orshiada u Yehova kpaa la, kaa ér: “Yange se shi taver ônov asev asema ser ve er batisema shi ve er tom u pasen kwagh hanma shighe la kua akaa agen a tom u Aôndo kpaa. Kpa se pase ve wang ser, shighe a kuma yô ka ve vea tsua kwagh u ve soo ye.” Kanyi yange i due ken kwaghwan nee? Ônov vev mba uhar mbara cii mba eren tom u pasen ivangeli hanma shighe hegen.

Bibilo wa uter kwagh ken Mbakolose 3:21 ér: “De kumbur nen a ônov enev ga sha er asema a̱ de yen ve ga yô.” Ivur ne doo Catherine ishima kpen kpen. Ashighe kpishi anye ka nana zer vemben ormaren yô ishima i hingir u vihin nan shin nan wa nan atindi kpishi. Kpa Catherine kaa ér: “De veren ishima wer saa wan wou nana er akaa a a lu we iyol you ve ma u er la ga.” Catherine kpa ngu môm ken Mbashiada mba Yehova, nahan a kaa ér: “Wase ve sha er a saan ve iyol u civir Yehova yô.”

Jeff u se vande ôron kwagh na la kaa wener: “Shighe u ônov asev lu vesen la, ijende yam i shima shima igen kaa a vese ér hanma shighe yô ônov nav yange vea pine un kwagh yô un venda. Nahan ishima i vihi ve, i lu ve inja er mba kighir ve nahan. Tsô a due a mhen ér se yô se de eren nahan ga, kpa se ker akaa a se fatyô u lumun a ônov asev ser ve er yô.”

“Kwaghwan na ne yange doo kpen kpen.” Jeff shi kaa ér: “Yange se nôngo u fan kwagh u mbagenev ve lu eren u a lu sha ishima yase yô, sha er mbayev asev kpa vea er kwagh shon a ve imôngo yô. Sea fan cii yô, se yila ve se kaa ser: ‘Ne fa er via u via a lu eren ingin shin ingira kpa? Ka nen pe zaan gaa?’ Ashighe agen yô, vea kaa ér se za a ve mape, a tume se iyol kpa se gba zan tsô. Se lu eren akaa ne cii sha er vea hen ér ka vea pine se kwagh je se venda ga yô.” Ka u wan ishima jighilii je la—inja na yô ka u sangen a sange sha dooshima ga shi norom ikyaa sha kwagh ga shi wan mbagenev ikyo aa u peren atindi a Bibilo shio.

Zua a Iwasen ken Kwaghwan u Injaa

Noov man kasev mba se er kwagh ve sha heen ne kpishi ka mbamaren mba tamen hegen. Doo ve kpishi er ônov vev kpa ve lu yaren tom a atindiakaa a Bibilo ne u yesen mbayev vev nahan. U hen wer kwaghwan u Bibilo una fatyô u wasen we ga zee?

Zum u Ruth, u se vande ôron kwagh na la vea nom na, hingir mbamaren yô, ashighe agen i lu ve inja er mba a ma kwagh u wasen ve ga nahan. Kpa ve lu a mi je. Bibilo i í lu Mkaanem ma Aôndo la lu a kwaghwan u hemban cii sha ci ve. Mbashiada mba Yehova gber ityakerada i dedoo kpishi, i wasen ior u henen Bibilo i ia wase mbamaren yô. Igen yô ka takerada u i yer ér Hen Kwagh sha Ikyev i Ortesen Uhemban La man Takerada Wam ú Akaaôron a Bibilo man u i yer ér Questions Young People Ask—Answers That Work la, kua The Greatest Man Who Ever Lived. Torlief, nom u Ruth kaa ér: “Akaawan a ken Bibilo nga kpishi nyian a mbamaren vea gema keen shin keera kpa vea zua a mi yô. Aluer ve er sha akaawan ne yô, aa wase ve u yesen wanye, tesen nan akaa kposo kposo.”

[Box/Picture on page 4]

Kwagh u MBAFANKWAGH TSOR TSOR Ve Er man Kwagh u BIBILO i Er sha Kwagh . . .

U Tesen Ônov Dooshima Yô:

Ikpurorfantakerada ugen John Broadus Watson wa mbamaren kwagh ken takerada u i yer ér The Psychological Care of Infant and Child (inyom i 1928) la wener: “Mayange de kuven” ônov ou shin “susen ve zwa” ga. “De lumun wer ve tema u sha anam ga.” Kpa semberee ne, ikpurkwase u fantakerada Vera Lane man Dorothy Molyneaux pase ken magazin u i yer ér Our Children (uwer u Maaci 1999) la ér: “Kwaghtôvon ugen tese ér mbayev mba kiriki mba i biishi a ve ga shi i ôron kwagh a ve sha dooshima kpaa ga la mba vesen sha inja ga.”

Kpa Yesaia 66:12 gema ôr kwagh u dooshima u Aôndo yange tese ior nav er mbamaren ka ve tese ônov vev dooshima nahan la. Yesu kpa, zum u mbahenen nav lu yangen ior ér ve de ve a mbayev vev mbakiriki hen a na ga yô, a kôôm mbahenen nav ér: “De nen mbayev mba kiriki, ve̱ va her a Mo; de kera yangen nen ve ga.” “Tsô A kuve ve . . . A ver ve doo doo.”—Marku 10:14, 16.

U Tesen Ônov Inja i Dedoo Yô:

Ikpurorfantakerada Bruno Bettelheim yange ôr ken magazin u i yer ér New York Times u ken inyom i 1969 la wener, wanye ngu a “ian i lun a mbamnenge mba nan sha akaa. [Ormaren u nan] nana de [pasen] nan kwagh u nana er ga, kpa i̱ lu mfe u nan zough a mi ken uma u nan la a̱ wase nan u lun a mbamnenge mbara ye.” Kpa anyom nga karen er 30 nahan yô, ikpurorfantakerada Robert Coles, u a nger takerada u i yer ér The Moral Intelligence of Children (inyom i 1997) la di gema kaa ér: “Gba u mbayev vea fa kwagh u ve lu eren yô,” shi gba u mbamaren vev man mbaganden mbagenev vea “tese ve akaa a vea eren ken uma ve man anza a dedoo” kpaa.

Anzaakaa 22:6 wa mbamaren kwagh ér: “Tese wanye gbenda u nana za yô, nahan shighe u nana bee iyol je kpaa, nana pav a u ga.” Inja igen i ishemberti i ken zwa Heberu i í gem ér “tese” la ka “u hiin kwagh.” Man i nger ishemberti ne ken ivur ne sha u pasen mhii u ka i hii u tesen wanye shighe u nan lu iyev la yô. Nahan, i wa mbamaren kwagh ér ve hii u tesen mbayev vev inja i dedoo shighe u ve lu iyev la je. (2 Timoteu 3:14, 15) Ashighe kpishi, ka ve kôr ityesen i í tese ve iyev la je ve saa a mi.

U Tsahan Mbayev Yô:

Ikpurorfantakerada James Dobson yange nger ken takerada u i yer ér The Strong-Willed Child (inyom i 1978) la wener: “Ter u fan kwagh ka nana gbidyen wan u nan yô, nan hen inja i dedoo.” Kpa, ikpurorfantakerada ugen, Benjamin Spock ôr ken kwaghngeren ugen u ken takerada u vesen u i yer ér Baby and Child Care (inyom i 1998), mgber u sha utaankaruhar la wener: “Ka a gbidyen mbayev yô, ve hii u henen ér mbaganden ka ior mba eren kwagh sha asema a ve, ka vea lu a ibo sha kwagh je kpaa.”

Kpa Bibilo gema ôr kwagh u tsaha ér: “Kwagir man tsaha mba ne kwaghfan.” (Anzaakaa 29:15) Nahan kpa, ka mbayev cii i doo u a gbidyen ve ga. Anzaakaa 17:10 kaa a vese ér: “Myange hembe nyôron orfankwagh ken ishima, a u gbidyen ibumeor akpa kwa deri.”