Í Er Se Sha Gbenda U “Kpilighyol”
Í Er Se Sha Gbenda U “Kpilighyol”
‘U erem cieryol shi kpilighyol kpaa.’—PASALMI 139:14.
1. Er nan ve ior kpishi mba ve henen kwagh sha kwaghfan ve kaa ér ka Aôndo a gbe akaa a kpilighyol a shin taraa?
TAR mgbough a akaa a kpilighyol a igbetar. Akaa ne va hana? Mbagenev na jighjigh ér a gba duen tsô. Mbagenev di na jighjigh ér aluer se venda ser Orgbanakaa ngu ga yô, se fa kwagh u igbetar tsembelee ga. Ve fa dedoo ér akaauma a shin tar nga kposo kposo, shi á cimin shi á cieryol je gande u a kaa ér á gba duen abu tsô. Ior kpishi, kua mbatôvonkwaghfan u sangen yeke mbagenev nenge a akaa a a tese wang ér or u nan lu a mfe kua agee shi nan lu a inja i dedoo nan ngu, u nan gbe sha man tar yô. *
2. Lu nyi i na ve Davidi wuese Yehova?
2 Davidi, Tor u Iserael u tsuaa la yange fa dedoo ér Orgbanakaa ngu u a kom u a wuese un sha akaa a kpilighyol a a gbe la yô. Davidi yange lu uma sha shighe u kwaghfan u sangen yeke lu a lu ga yô, nahan kpa gema nenge a akaa a kpilighyol kpishi a a tese tomavee u Aôndo yô. Yange kenger iyolna nahan nenge gbenda ú i er un la tsô ikyarkyase gbidye un iyol sha mfe u Aôndo a lu a mi u gbanakaa la. Nahan á nger ér: “M ngu wuese We er U erem m lu kwagh u cieryol man u kpilighyol kpaa yô; ityom You kpiligh iyol, uma wam kpaa fa nahan dedoo!”—Pasalmi 139:14.
3, 4. Er nan i lu hange hange u hanma wase nana hen sha ityom i Yehova zulee?
3 Davidi yange hen sha kwagh u Orgbanakaa zulee, ka nahan ve yange fa dedoo ér or ngu u nan gbe akaa cii ye. Nyian ne, akaa a i tesen ken imakeranta shi i samber a mi sha abaver la mgbough a akaa a vihin jighjigh wase sha kwagh u mhii u uumace. Aluer se soo u lun a imba jighjigh u Davidi kpa lu a mi la yô, saa se henen sha kwagh zulee. Doo u se de ser mbagenev ve eren mhen sha ci wase ga hemban cii yô sha akaa a vesen, inja er sha kwagh u mlu u Orgbanakaa man ityom na nahan.
4 Kwagh ugen yô, aluer se mba henen sha ityom i Yehova yô kwagh ne una na se seer wuese un shi se lu a vangertiôr sha akaa a a tende zwa ér una va er la. Nahan kwagh ne una mgbegha se se seer fan Yehova shi civir un kpaa. Yô, se nenge nen ase er kwaghfan u sangen yeke u ainge a lumun a kwagh u Davidi yange kaa ér i er se “kpilighyol” la yô.
Gbenda u Se Vesen la Kpilighyol
5, 6. (a) Se cica cii uma wase hii nena? (b) Ahi ase ka a er tom nena?
5 ‘We U er ahi a am, ka We U maghem ken iyav mbu ngôm ye.’ (Pasalmi 139:13) Ka iveghemkwagh i nderan uma i i ndahar kpishi er zwa nulaa nahan yange i na ve se hii u lun uma ken iyav mbu ngô wase ye. Iveghemkwagh i i ndahar kpishi yum ne i̱ wa kperegh kperegh, er ka anyou u cuku u i varen akaa ker nahan. Iveghemkwagh la yange i̱ ngôôr vesen ga. Ú tse ken uya iwer ihiar yô u wa alegh ayolough a ou a vesen cica cii. Môm ken alegh shon yô lu ahi. Shighe u i mar ú la je ahi ou kuma u aa kase awambe ou, aa dugh ankaam ma bov kera shi aa pande mngerem ma ma neer ken awambe la kera, a mase shin akaa a injaa, a aa wase u ken iyol la tseegh. Aluer u ngu organden man ahi a ou a ahar la cii nga eren tom tsembelee yô, aa fatyô u kasen mngerem ma ken awambe a ou er lita ataratar nahan ken hanma miniti 45.
6 Ahi ou shi ka a wase sha er mzeram ma a ngee ken awambe kpishi ga yô, shi ka a kase awambe, a dugh akaa a injaa ga a haa kera shi a wase awambe u ningir ken iyol sha inja kpaa. Shi ka a er ityom i injaa igen kpaa; ka a gema mzeram ma i yer ér vitamin D la ma hingir mzeram ma injaam ma ka ma na akuhe a taver yô, shi ka ma er mzeram ma gen ma i yer ér erythropoietin la kpaa. Mzeram man ka ma va a mzeram ma awambem ma nyian ken akuhe. Kape i lu ve i yer ahi ér “mbatwerev mba hemban cii mba ken iyol” je la. *
7, 8. (a) Pase er wan u ken uya ka a hii u vesen yô. (b) Er nan ve a fatyô u kaan ér i er wan u a lu vesen ken uya la ‘sha uee shin ajiir a zan a shin taraa’?
7 ‘Akuhe am lu U myer ga, zum u i erem ken myer, sha uee shin ajiir a zan a shin tar la.’ (Pasalmi 139:15) Iveghemkwagh you i̱ nderan uma i̱ hiihii la yange i̱ pav ker nahan aveghemakaa a he gema due, aveghemakaa ne kpa za hemen u paven ker. Ica i gbe ga yô, aveghemakaa ne gba hingir alegh a iyolough kposo kposo. Agen hingir igbila, agen di lu ikyuhe, agen hingir inyam man kwavyolough kua alegh a iyolough agen. Aveghemakaa a nderan uma, a a lu kwagh môm la yange kohol hingir inyam man alegh a yolough agen. U tesen ikyav yô, hii shighe u i jire ú la, u tse ken uya usati utar yô akuhe a ken iyol you hii u vesen. Ú kom usati utaankaruhar yô, u vese u kuma er aseva ahar man tiôn nahan, hen shighe ne iyol you wa akuhe 206 a u gande or ve u lu a mi la cica cii bee, kpa a lu a taver ga.
8 Gbenda u kpilighyol u yange u vese ken iyav mbu ngôu la lu kwagh u or nana fatyô u nengen ga, lu inja er ka kwagh u i yer shin inya nahan. Sha mimi yô, akaa nga kpishi a se lu a fa sha kwagh u gbenda u or ka nan vese ken uya la ga yô. U tesen ikyav yô, se fa akaa a yange na ve aveghemakaa a ken iyol you hii u paven ker hingir alegh a iyolough kposo kposo la jighilii ga. Alaghga mbatôvonkwaghfan u sangen yeke vea va fa akaa shon ken hemen. Kpa er Davidi yange ôr nahan, Yehova, Orgban se fa alegh a iyolough a ase vindi vindi.
9, 10. A fatyô u kaan ér i “nger” kwagh u mjir u ijenawambe ken “ruamabera” u Aôndo nena?
9 ‘Ashe a Ou nenge ijenawambe yam, man i nger a ken ruamabera Wou cii, ka ayange a i vande veren mo a je la, zum u iyange i môm i môm lu a lu ga yô.’ (Pasalmi 139:16) Iveghemkwagh you i̱ nderan uma i̱ hiihii la i̱ lu a mfe u nderan alegh a iyolough ou jimin cii. Lu mfe ne wase ú u vese ken iwer itiankarinyiin i ú lu ken uya cii i mase maren we la ye. Shi ken anyom ikyundu kar a u vese u hingir igyanden or la kpa, lu mfe ne wase u ye. Ken atô u anyom ne cii iyol you vese sha aaven kposo kposo, aaven a u lu vesen sha mi ne cii lu sha mfe u a lu ken iveghemkwagh i nderan uma i hiihii la.
10 Davidi yange fa kwagh u aveghemakaa a nderan uma man akaa a ka a kohol a hingir alegh a yolough kposo kposo la ga, shi lu a ajingi a wan nengen ankaam ma ndahar kpishi la kpaa ga. Kpa fa dedoo ér gbenda u i jire un la tese ér ka kwagh u i vande sôron veren a ver yô. Alaghga Davidi pande fa er ijenawambe ka i hii u jiren ken uya yô, nahan a fa ér gba u ijenawambe ia jiren sha adondo adondo er i vande sôron veren nahan man ia jire sha shighe vough kpaa. A nenge gbenda u wan ka a vese ken uya la nahan a wa icam a pase ér ‘i nger u ken ruamabera’ u Aôndo.
11. Er nan ve se hingir u lun a alegh a yolough man aeren a se lu a mi nee?
11 Nyian ne í fa ér mluyol wou man aeren a ú zough a mi hen mbamaren ou man uter ou mba tsev mbara—inja er ityaven man mlu u ishigh you man ashe a ou kua ice you man aeren a ou agen udubu imôngo cii ka tom u sema u iveghemkwagh you i nderan uma la. Hanma iveghemkwagh yô ngi a mshiam ma nderan alegh a iyolough kposo kposo udubu imôngo, man mshiam man cii due ken gôgô sema kwagh u nderan uma u í yer ér DNA (deoxyribonucleic acid) la. Í “nger” mkaanem ma nderan iyol you la ken sema u iveghemkwagh you i nderan uma i̱ í yer ér DNA la. Nahan hanma kwa u aveghemakaa a ou a nderan uma a pav ker, a er aveghemakaa a he yô, sema u iveghemkwagh you i nderan uma la ka i tindi aveghemakaa a he ne a mkaanem ma nderan alegh a iyolough a ou, nahan kwagh ne a wase or u lun uma shi lun a alegh a yolough man aeren a i gbe u nana lu a mi la. Kwagh ne tese ér Un u a er se la ngu a agee man kwaghfan gande ave.
Mhen Wase Kpilighyol
12. Ka nyi jighilii i ne ve uumace ve lu kposo a ishôso?
12 ‘Aôndo, mbamhen Ou doom je! iyenge ve kpaa ngee gande. Aluer mea er iyenge ve kpaa, ma ve hembe waarawa.’ (Pasalmi 139:17, 18a) Ishôso kpaa i er i kpilighyol, igen je yô ka i ungwa shi i nenge ica i hemba uumace, shi i hemba uumace tahav kpaa. Kpa Aôndo gema na uumace tahav mbu henen kwagh hemba ishôso ica. Takerada ugen ú kwaghfan u sangen yeke kaa ér, “Er se uumace se lu kwagh môm a akaauma agen sha igbenda kpishi nahan kpa se kaha a akaauma a shin tar sha ci u se mba a mfe u lamen shi henen kwagh. Shi kwagh wase kaha kposo sha ci u ka i hange se u fan kwagh u iyol yase, nahan se pine ser: Í er iyol yase nena? Í jire se nena?” Ka mbampin mba Davidi kpa yange hen sha mi je ne.
13. (a) Davidi yange hen sha mbamhen mba Aôndo nena? (b) Se dondo ikyav i Davidi la nena?
13 Kwagh u vesen u a ne ve se lu kposo a ishôso yô, se mba a mfe u gbidyen kwar sha mbamhen mba Aôndo. * Iyua i injaa ne ka gbenda môm u tesen ér i er se sha “inja i mlu u Aôndo.” (Genese 1:27) Davidi ngise er tom a iyua ne sha inja. Yange hen sha akaa a a tese ér Aôndo ngu man sha akaa a shin tar a a tese aeren a Aôndo a dedoo la. Shi yange lu a ityakerada i Icighan Ruamabera i yange i hii ngeren la, ityakerada ne ôr akaa a Aôndo a ôr sha iyol na man ityom na yô. Ityakerada i Aôndo na i nger ne wase Davidi u fan mbamhen mba Aôndo man aeren a na kua awashima na kpaa. Er Davidi timen ken Ruamabera man sha akaa a igbetar man sha akaa a Aôndo er a na la yô, kwagh ne mgbegha un u wuese Aôndo u a gbe un la.
Jighjigh u Nan Wa Nyi man Nyi Kere?
14. Er nan ve i gbe u se fa hanma kwagh u Aôndo cii ve se na un jighjigh ga?
14 Er Davidi lu timen sha akaa a igbetar shi lu timen ken Ruamabera seer yô, a nenge ér mayange je una fa kwagh u Aôndo man tahav nav cii ga. (Pasalmi 139:6) Se kpaa kape i lu vough je la. Mayange je se fa akaa a igbetar a Aôndo cii ga. (Orpasenkwagh 3:11; 8:17) Kpa Aôndo “pase” se akaa kpishi ken Ruamabera man sha akaa a á gbe la kpaa, a aa wase mba i sar ve u fan mimi mba ve lu uma sha hanma shighe cii sha er vea lu a jighjigh u nan u a har sha akaa a ve nenge a mi la yô.—Mbaromanu 1:19, 20; Mbaheberu 11:1, 3.
15. Pase er jighjigh u nan man mlu wase vea Aôndo a zou yô.
15 Aluer se mba a jighjigh u nan yô, se lumun ser ka or u lun a mfe kpishi nan gbe uumace man tar jimin cii ye. Kpa ka cii la ga, jighjigh ne wa u se suur sha Yehova Aôndo ser ngu jim jim man a soo ér se fa un shi se ya ikyar a na kpaa. (Yakobu 4:8) Se nenge ikyav sha jighjigh u or ka nan na ter u nan u lun a dooshima la. Aluer or u kwagh a kom nan ga nan lumun ér teru una fatyô u wasen we shighe u ican i tser u ga yô, alaghga a taver we u pasen nan wer teru ka or u mimi. Kpa aluer teru vanden eren akaa a dedoo a we yô, u lu a vangertiôr wer una va u ahenge ga. Se kpaa se fa Yehova sha u timen ken Ruamabera man sha akaa a igbetar shi se mba nengen er a ongo mbamsen asev yô, nahan se suur sha a na. Kwagh ne na yô se soo u henen kwagh na shi wuese un shi civir un a ishima i môm gbem sha won. Ka kwagh u hemban doon u hanma or nana fatyô u eren je ne.—Mbaefese 5:1, 2.
Ker Kwaghwan hen Orgban Se
16. Ikyar i Davidi ya vea Yehova kôôsôô la tese se nyi?
16 ‘Tôv kwagh wam, Aôndo, fa ishima yam, karem, fa mbamhen av, nenge, shin ma gbenda u ifer a lu ken a mo yô? Hemen mo sha gbenda u tsôron.’ (Pasalmi 139:23, 24) Davidi ngise fa er Yehova a vande fan kwagh na vindi vindi yô. Yange fa ér Orgban na fa hanma mhen na man kwaghôron na cii. (Pasalmi 139:1-12; Mbaheberu 4:13) Mfe u Davidi fa kwagh u Aôndo vindi vindi ne na yô ishima pever un shimi, di er wanye ka nan tema shin ikyum i ormaren u nan u lun a dooshima ve ishima i kera nyian nan sha kwagh môm ga nahan. Davidi yange ver ishima sha ikyar i ya vea Yehova kôôsôô la nahan nôngo ér una lu a i̱ her sha u henen sha ityom i Yehova zulee shi eren msen hen a Na kpaa. Nahan upasalmi mba Davidi kpishi kua Pasalmi 139 cii ka mbamsen mba a er ken icam yô. Se kpaa kwargbidyen man msen vea wase se u sôsom a Yehova.
17. (a) Er nan ve Davidi kaa a Yehova ér a kar ishima naa? (b) Akaa a se tsough u eren sha ci u ian i se lu a mi i eren kwagh u se soo la aa bende a vese nena?
17 Er i gbe se sha ibeen i Aôndo yô i na se ian i tsuan kwagh u se soo cii. Ka ishima yase u tsuan u eren kwagh u dedoo shin u bo. Nahan kpa, nyityô kwagh i se tsough u eren cii a pine se kwagh sha mi. Davidi yange soo u nyôron nongo a mbaaferev ga. (Pasalmi 139:19-22) Yange soo u eren kwagh u una va un a mzeyol u vihin tsung ga. Nahan er Davidi gbidye kwar sha mfe u vesen u Yehova a lu a mi la yô, a hide a iyolna jime a kaa a Aôndo ér a kar mhen u ken atô ishima na shi a tese un gbenda u ua za a na ken uma yô. Akaawan a perapera a Aôndo nga sha ci u hanma or cii; nahan doo u se kpa se tsua kwagh u vough u se er yô. Yehova wa hanma wase kwagh ér nana ungwa un. Aluer se mba ungwan un yô una lumun se shi se zua a averen kpishi. (Yohane 12:50; 1 Timoteu 4:8) Aluer se mba zenden vea Yehova hanma sev yô kwagh ne una wase se se lu a bemshima shighe u se tagher a mbamzeyol mba vihin tsung je kpaa.—Mbafilipi 4:6, 7.
Dondo Orgban Wase u Kpilighyol La
18. Davidi yange hen sha akaa a Aôndo a gbe la nahan kure ikyaa ér nyi?
18 Shighe u Davidi lu gumor la ashighe kpishi a lu ken toho a kuran ilev. Nahan shighe u iyôngo na ia wa ityough inya ia yaan kwagh yô, un di a gema a kende ashe sha a kenger kwavaôndo. Shighe u tugh mbu hii u ilen yô Davidi a hen sha iengem i akaa a sha kwavaôndo man er i hii ve akaa shon a lu yô. Davidi nger ér: “Usha mba pasen icivir i Aôndo; kwavaôndo kpaa ngu tesen tom u ave Na. Sev mbun mbu er kwagh a sev mbugenev nduuluu, man tugh mbun mbu tesen tugh mbugenev kwaghfan.” (Pasalmi 19:1, 2) Davidi yange fa ér gba u una tôv una fa Or u nan gbe akaa a kpilighyol ne nahan una dondo nan. Ka kwagh u i doo u se kpa se er je ne.
19. Ka akaa a injaa a nyi igyumior man mbaganden vea hen sha kwagh u gbenda u “kpilighyol” u i er ve laa?
19 Davidi ver se ikyav sha er se dondo kwaghwan u wan na Solomon yange wa igyumior la yô. A kaa ér: “Umbur u A gbe u la sha ayange a iyev ou . . . Cia Aôndo, waan atindi Na ikyo; gadia ngun ka kwagh u ior cii ma ve er je ne.” (Orpasenkwagh 12:1, 13) Shighe u Davidi lu gumor la je fa ér i er un “kpilighyol.” Er Davidi yar tom a mfe u lu a mi la yô a zua a averen kpishi sha ayange a uma na jimin cii. Aluer se igyumior man mbaganden cii se mba wuese Orgban wase Uhembancii la shi se mba civir un yô, uma wase u hegen man u ken hemen la una doo kpishi. Bibilo tôndo zwa a ior mba ve lu ikyua a Yehova shi ve zenden sha igbenda na i perapera la ér: “Vea ume atam a iyol i been ve her; vea lu a zar kpishi, shi vea lu gese gese kpaa, sha u pasen er TER A lu u perapera yô.” (Pasalmi 92:14, 15) Nahan se mba a ishimaverenkeghen i ember ityom i kpilighyol i Orgban se la gbem sha won.
[Footnotes]
^ Ôr Awake! u Jun 22, 2004. Ka Mbashiada mba Yehova ve gber ye.
^ Shi ôr ngeren u ken Awake! u Agusutu 8, 1997, sha itinekwagh i i kaa ér, “Your Kidneys—A Filter for Life” la.
^ Ka inja er mkaanem ma Davidi a er ken Pasalmi 139:18b la tese ér aluer á tôô iyange jimin á hen sha mbamhen mba Yehova zan zan tugh ile á yav, á nder kpa akaa aa lu kpishi á una za hemen u henen sha mi nahan.
U Fatyô u Pasen Kpa?
• Gbenda u wan ka nan vese ken uya la tese ér i er se sha gbenda u “kpilighyol” nena?
• Er nan ve i doo u se henen sha mbamhen mba Yehova?
• Jighjigh wase man mlu wase vea Yehova zua nena?
[Study Questions]
[Pictures on page 15]
Wan ka nan vese ken uya sha mfe u a vande lun ken iveghemkwagh i nderan uma la
DNA
[Credit Line]
Wan u ken uya, u i lu a mar ga yô: Foto ne ka u sha ikyev i Lennart Nilsson
[Picture on page 16]
Se na Yehova jighjigh er wanye u nan suur sha ter u nan u lun a dooshima nahan
[Picture on page 17]
Davidi yange hen sha ityom i Yehova, nahan kwagh ne mgbegha un u wuese un