M Nenge Mseer U Iyôngo I Aôndo Ken Tar U Korea

Kwaghôron u Milton Hamilton

“Vihi se u ôron ne ser, gomoti u ken tar u Korea venda takerada wen u yemen ken tar ugen za eren tom mishen la shi i soo ér ne lu ken tar ne kpaa ga. . . . Er i lu nahan yô, se hila tindi ne ken Japan anshighe kpuaa tsô.”

MO VEA kwase wam yange se zua a loho ne ken mbee u inyom i 1954, ken gar u Brooklyn, New York, ken tar u Amerika. Yange se bee makeranta u Gileadi u sha 23 la ken iyaagh ki genegh ikyua a gar u New York ken mhii u inyom la. Shighe u se zua a washika u i nger sha heen ne la, se hila lu eren tom mishen ken gartamen u ken tar u Indiana, u i yer ér Indianapolis la.

Mo vea kwase wam Liz (u yange i yilan un ér Liz Semock) la yange se lu klase môm ken kôleeji. Se vôso ayol a ase ken inyom i 1948. Tom u pasen kwagh hanma shighe ne doo un ishima tsung, kpa soo u undun tar u Amerika yemen za eren tom mishen ken tar ugen ga. Lu nyi i na ve gema ishima?

Liz yange lumun ér una za mkombo u mba ve soo u zan makeranta u Gileadi la vea mo. Yange i er mkombo ne shighe u i kumba mkohol u ityar ityar ken inyom i 1953, ken agirigi u anumbegh u Yankee ken gar u New York la. Mkombo la been yô, se nger apelekeshen u zan makeranta u Gileadi. Kwagh ka a er yô, i lôhô se ér se za makeranta ne vea klase u una hii ken Febewari 1954 la.

Ityav mbi i nôngo ken tar u Korea anyom atar, mbi bee ken inyom i 1953 la mbi vihi tar la gburu gburu. Er i tese ken washika u i er sha heen ne nahan, ijiir i se hii zan yô, lu ken tar u Japan. Yange se tsa shin baaji ayange 20 u yemen ken tar u Japan. Mo man kwase wam kua mbamishen mbagenev ataratar mba i tindi ve ken tar u Korea la se za nyôr ken tar u Japan ken Janawari 1955. Anmgbian Lloyd Barry, u lu ityough sha afishi a branci a ken tar u Japan hen shighe la va ker se gbenda ape baaji hungwa se la sha ahwa ataratar sha use. Yange kua avese yem avese ken iyaagh ki mbamishen ken gar u Yokohama. Sha iyange shon la je se due kwaghpasen.

Se Nyôr ken Tar u Korea

Shighe kar yô, se ngohol takerada u nan se ian i zan ken tar u South Korea. Mba ker ken Maaci 7, 1955 yô, se nyôr igirgi i purugh hen tashan u vesen u ken gar u Tokyo, u i yer ér Haneda la se yem ken tashan u Yoido, ken gar u Seoul. Anmgbianev mba ken tar u Korea mba hemban 200 yange ve va kegh se gbenda. Yange saan hanma or iyol je se haa mliam ma iemberegh ashe. Mbashiada mba Yehova yange ve lu ken tar u Korea iorov 1,000 tseegh. Yange se hen ser, ior mba ken tar u Korea cii ve bee ayol a ve shi mba eren kwagh kpa kwagh môm, vough er ior kpishi ken tar u Amerika kpa ve henen nahan. Kpa ica i gba  ga tsô, se kav ser kwagh hemba nahala. Yange se nenge ser, mba a zwa ve kua abaacaa a ve tseegh ga, kpa mba a gbenda u ve yôron kpaa. Shi mluyol ve man gbenda u ve wuhan iyol la kaha kposo kua gbenda u ve eren akaa agen la kpaa, inja er gbenda u ve maan ayou nahan.

Kwagh u yange hii taver se yô, lu u henen zwa u Korea. Ma takerada môm kpa se lu a mi ú ua wase se u henen zwa u Korea ga. Shi se mase kaven ser, se fatyô u yilan asember a ken zwa Korea vough er Buter a yer kwagh nahan ga. Saa or nana hen abaacaa a ken zwa Korea ve nana fatyô u yilan asember a ken zwa la vough ye.

Yange se yila asemberatii kpishi sha mi ga. U tesen ikyav yô, kwase wam Liz yange soo u pinen orya ugen ér una lu a Bibilo yô. Orya ne gema kura ishigh sha, maa za va a ikpa ashanu. Jighilii yô, lu Bibilo i̱ í yer ken zwa Korea ér sungkyung la Liz fatyô u yilan tsembelee ga ve yila ér sungnyang shin ashanu ye.

Iwer ngi karen kpuaa yô, i na se ian ér se bugh iyaagh ki mishen ken gar u Pushan, u lu hen kpemnger vegher u imbusutariyan i tar u Korea la. Mo man kwase wam kua anmgbianev mbakasev mbagenev uhar, mba yange i tindi ve hen ijiir shon la se kôr haya ken ayou a kiriki atar. Ayou ne lu a mngerem ma pom kua ihyungwa i tan mngerem ga. Kpa tugh mbua ilen yô, pom ugen a kura mngerem akôndo a mi sha kparyou u sha uhar la. Nahan hanma iyange yô, se nder sha use, se kese mngerem se haa ken uikya. Yange sea soo u man mngerem yô, se jiidi ma gayô se haa icigh shimi sha er maa doo man yô.

Yange se tagher a mbamzeyol mbagenev kpaa. Usu u latriki faan lun ga, nahan i taver se u kiren akondo sha injin u kiren kwagh la, shi u kôôn kpa i lu se ican. Kicin yase lu hua u karen nyôron ken iyou shi se yôron sha atse a Buter a i yer ér stove la. Hanmô wase nan lu a iyange i nan yôron yô. Yange se mba tse ken tar u Korea anyom atar nga karen yô, mo man kwase wam Liz cii se tôô angev mbu sha mtema. Mba ve eren tom mishen hen shighe ne cii tôô angev mbun. Iwer yange i kar imôngo cii ve se zua a guda ye, kpa se gbaan iangev mbigenev.

Se Zua a Iwasen i Hemban Tôvacan

Tar u Korea ka môm ken ityar i ken veghertar u Ashia u i nôngo ityav ker ken anyom a karen 55 la yô. Sha nahan yô, i pav Korea ker, i tôndo ijiir hen atô i shoja i North Korea shin i South Korea zaan her ga yô. Ijiir i i tôndo la gba ica a gartamen u South Korea er umai 35 nahan. Mba ker ken inyom i 1971 yô, anmgbian Frederick Franz, u lu shin ijiirtamen i ken Brooklyn la va sôr se. M za ver un gbenda m kighir hen ijoughtar i North Korea man South, ape ushoja mba ken ityar ne cii zaan her ga yô. Ken anyom a karen la mbahemenev  mba Mzough u Ityar Cii ve va mkombo her kua mbahemenev mba tar u Korea.

Yange se venda u nyôron iyol ken ayôôso a patii a tar ne kua ayôôso a i lu eren ken haregh u Korea la. (Yoh. 17:14) Er Mbashiada mba Yehova mba ken tar u Korea venda ér vea nôngo ityav vea wua anmgbianev vev ga yô, i kôr ve je hemba iorov 13,000 nahan i za wuhe. Kohol cii yô, anyom a i wuhe ve ken purusu jimin cii lu anyom 26,000. (2 Kor. 10:3, 4) Anmgbianev mba ve lu agumaior ken tar la yange ve fa je ér vea ya ican, kpa icile tenger ve sha ityou ga. Kwagh ka a er i vihi yô, gomoti u tar la nenge Mbakristu mba ve lumun u nôngon ityav ga cii ér mba “mbaiv.”

Shighe u i lu nôngon Ityav mbi Tar Cii Mbi sha Uhar ken 1944 la kpa m venda u nôngon ityav, nahan i wuhem ken purusu ken gar u Lewisburg ken Pennsylvania anyom ahar man tiôn. Er anmgbianev mba ken Korea ya ican kpishi ken purusu nahan kpa, m fa ican i anmgbianev mba ve lu agumaior ne ya ken purusu yô. Er anmgbianev mba ken Korea kpishi fa ér se mbamishen kpa se ya ican er ve nahan yô, kwagh la taver ve ishima.—Yes. 2:4.

Se Tagher a Ican

Ayôôso a i er ken inyom i 1977 la lu sha ci u se venda u nôngon ityav. Mbahemenev mba tar u Korea yange ve hen ér se wa igyumior i ken tar u Korea kwagh ér ve de nenge ityav ga. Nahan gomoti u Korea wa tindi ér ormishen u nan undu tar u Korea nan ze ken tar ugen cii nana de kera hidi ga. I wa tindi ne ken inyom i 1977 zan zan 1987. Yange sea undu tar u Korea hen shighe la yô, se kpa ma se yem yem i môm. Sha nahan yô, ken anyom la cii se za nenge a ior asev ga.

Ashighe kpishi se lam vea mbahemenev mba ken tar u Korea se pase ve ser, se mba mbadondon mba Kristu, se mba nenge ityav ga. Ken masejime yô, ve va nenge ér tindi u ve wa la wase ga nahan tindi shon tsa anyom pue tseegh. Hen shighe la mbamishen mbagenev undu tar u Korea sha ci u mnyoon, kpa se mbagenev yô, se za mape ga, man doo se kpishi er se lu her nahan.

Ken kwavanyom u 1980 la, mba ve lu tôvon se a ican la wa mbahemen nongo wase ne aie iyol ér ve wa igyumior i ken tar u Korea kwagh ér ve de nenge ityav ga. Nahan gomoti yila se maa gba pinen se akaa. Mba yange ve ôr se ijir ken Janawari 22, 1987 la zua se a ibo iyol shio. Kwagh ne bunde mbaaie mbagenev mba alaghga ma ve we se iyol ken hemen la kpaa.

Aôndo Ver Tom Wase Doo Doo

Er se venda u nôngon ityav yô, i hendan a tom wase u pasen kwagh ken tar u Korea ken anyom a i lu tôvon se a ican kpoghuloo la. Kwagh ne na yô, taver kpishi u zuan a ijiir i injaa i kumban mbamkohol mba vesen. Nahan Mbashiada mba Yehova maa Iyou i Mkohol ken gar u Pusan, lu Iyou i Mkohol i hiihii ken gar la je la. Yange i lum kwagh u civirigh kpishi u nan kwaghôron u tseghan Iyou i Mkohol la sha iyange i Aipor 5, 1976, man mba ve lu her yô, lu iorov 1,300.

Hii ken inyom i 1950 la je, hanma shighe yô, ka i shi tindin ushoja mba ken tar u Amerika ér ve za er tom ken tar u Korea. Ushoja mbagenev kpishi hide ken tar ve va hingir Mbashiada mba Yehova.  Ashighe kpishi ka se zua a uwashika mba ve nger se yô, man i saan se iyol kpishi er se wase ve ve hingir u civir Yehova nahan.

Kwagh ka a er i vihi yô, mba ker ken Setemba 26, 2006 yô, Liz, kwase wam u doon mo ishima la sar ku. Ku na nyoon mo kpishi. Ken anyom 51 a a lu uma la cii, hanma tom u yange a nam cii a lumun u eren, ma shighe môm kpa gba ahôn ga. Kwa môm kpa er mhen shin kaa ér un soo u hiden yemen ken tar u Amerika, ape yange kaa ér mayange una undu ga la ga.

M za hemen u eren tom shin iyagh ki Betel ki ken tar u Korea la. Sha hiihii la tsombor u Betel u ken tar u Korea la u lu di kpuaa tsô, kpa nyian yô, ve nger je kuma iorov 250. Kam kwagh u civirigh kpishi u eren tom imôngo vea iorov mba utaan kar uhar mba ve lu Kômatii u Nengen sha Branci u nengen sha tom u ken tar u Korea la.

Er tar u Korea lu ken ican shighe u se va nyôr ker la nahan kpa, hengen ne yô, ngu môm ken ityar i i hembe lun a kwagh ave cii yô. Mbashiada mba Yehova mba hemban iorov 95,000 mba ken tar u Korea hegen man iorov 40 sha ityough ki deri mba eren tom pania shin ishuen pania. Ka akaa a a ne ve i doom u eren Aôndo tom ken tar u Korea je ne, shi doom kpishi er m nenge iyôngo i Aôndo i lu seer ken tar ne nahan.

[Picture on page 24]

Mo vea mbamishen mbagenev se va nyôr ken tar u Korea

[Picture on page 24]

Se lu eren tom ken gar u Pusan

[Picture on page 25]

Mo vea anmgbian Franz hen ijiir i ushoja mba South Korea man mba North Korea zaan her ga la, ken inyom i 1971

[Picture on page 26]

Mo vea Liz cii man kpe ye

[Picture on page 26]

Branci u ken Korea, ape m za hemen u eren tom vea tsombor u Betel la