‘Suur Sha Iti I Yehova’

“Me undu atereghaior man atsanaior [her] . . . , vea suur sha iti i Yehova.”—SEF. 3:12.

1, 2. Ka iyange i nyi i sôôn van sha uumace, er ijeverahumbe nahana?

 Í LU nahan gba u ú yer uraahumbe ken ate vee? Ate u ú yer uraahumbe ker la una fatyô u wasen we, kpa aluer ka ijeverahumbe i vihin ayou yô, alaghga ate la una wase u a kuma ga.

² Ijeverahumbe igen ngi van, ka ijeverahumbe i i ver ishigh u timin uumace jimin cii. Ka “iyange i mvihi,” i i lu er ijeverahumbe nahan yô. “Iyange i vesen i TER” ne ia bende a uumace cii. Nahan kpa, se fatyô u zuan a ijiir, i se yer her yô. (Ôr Sefania 1:14-18.) Se yer sha “iyange i iyugh i TER,” i̱ i̱ sôôn van la nena?

Ayange a Mvihi a sha Ashighe a Tsuaa La

3. Ka “ura u awombogh man ijeverahumbe u vihin kwagh” u nyi yange va sha ikwe i pue i tartor u Iserael laa?

³ Iyange i Yehova la ia hii sha u timin ukwaghaôndo mba aiegh sha tar kera purututu. Hide sha gbaa u yeren la yô, se time sha yiase i ior mba Aôndo mba sha ayange a tsuaa mbara tsô se zua a mlumun. Yesaia, u lu uma sha derianyom u sha anigheni C.S.Y. (Cii man Shighe u Yesu) la, yange tôô mtsaha u Yehova una va a mi sha ikwe pue i tartor u Iserael, u yange u venda mimi la kar sha “ura u awombogh man ijeverahumbe u vihin kwagh,” u ior vea zua a ijiir i yeren ga yô. (Ôr Yesaia 28:1, 2.) Kwaghôron u profeti la yange hii kuren ken inyom i 740 C.S.Y. la, zum u tar u Ashiria va ta num sha tar u ikwe i pue, i kwe u Eferaim hemba duen ti ker la.

4. “Iyange i vesen i TER” igen yange i va sha Yerusalem ken inyom i 607 C.S.Y. la nena?

⁴ Ken inyom i 607 C.S.Y. la, “iyange i vesen i TER” igen shi va sha Yerusalem kua tartor u Yuda, sha u tsahan Mbaiserael mba ve kera lu jighjigh hen Aôndo ga la. Kwagh la yange er sha ci u Mbayuda kpa venda mimi. Mbababilon mba Nebukadinesar lu hemen ve la yange ve ver ishigh u timin Yuda kua gartamen na, Yerusalem. Mbayuda maa yem hen “ijiir i aiegh i yeren,” inja na yô, ve za ya ikyar a tar u Igipiti ér u wase ve. Nahan kpa, Mbababilon ese a ese ‘ijiir i yeren’ ve la, er ka ijeverahumbe nahan.—Yes. 28:14, 17.

5. Kanyi ia er nongoior u Aôndo zum u mtim una va sha kwaghaôndo u aiegh laa?

⁵ Iyange i vesen i Yehova i yange i va sha Yerusalem la lu ikyav i tesen mtsaha u una va sha Mbakristu mbaaiev mba hen shighe wase ne yô. Heela tseegh ga, ior mba ve lu ken ukwaghaôndo mba aiegh mbagenev mba ve lu agbaa a  “Zegebabilon,” u a lu tartor u kwaghaôndo u aiegh sha tar cii la kpa, a tim ve purututu. A been yô, a mase timin mbaaferev mbagenev mba vea shi ken tar u Satan ne cii eleghee. Nahan kpa, nongoior u Aôndo yô, ua war sha ci u ve yer ken Yehova.—Mpa. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21.

IJiir i Yeren i Kpôô Kpôô man i ken Jijingi

6. Ior mba Yehova vea fatyô u zuan a ijiir i yeren nena?

⁶ Hegen je kpa, ior mba Aôndo vea fatyô u zuan a ijiir i yeren hen shighe u mkur ne nena? Ka se zua a ijiir i yeren i ken jijingi sha u ‘civir iti i TER’ shi eren un tom sha gbashima. (Ôr Malaki 3:16-18.) Nahan kpa, se fa er i gbe u se er kwagh a hemba u civir iti i Yehova tseegh tsô la yô. I nger ér: “Hanma or u nan yer sha iti i Ter yô, nana war.” (Rom. 10:13) Myom u Yehova una na se la har sha u se yilan sha iti na la. Shi mbaasemaamimi kpishi vea fatyô u nengen a mkposo u a lu hen atô u Mbakristu mba ve “civir iti na” sha mimi, shi ve lu Mbashiada nav la, man uumace mba ve civir un ga la.

7, 8. Yange i war Mbakristu mba sha derianyom u hiihii mbara nena, man mwar ve la ngu kwaghmôm a u mbacivir Aôndo nyian nena?

⁷ Nahan cii kpa, se zua a myom hen ijiir i yeren i ken jijingi la tseegh ga. Aôndo tôndo zwa ér una yima ior nav shighe u iyange na ia va la. Se nenge a ikyav i kwagh ne shighe u Cestius Gallus hemen akumautya a Mbaromanu ve za ta num sha Yerusalem ken inyom i 66 la. Yesu yange tsengaôron ér a “pande” ayange a ican la. (Mat. 24:15, 16, 21, 22) Kwagh la yange er shighe u mbautyaav mba Mbaromanu va kase gar la wa un atô, kpa ve gba hiden tsô ve yem la. Nahan kwagh la bugh gbenda u ‘yiman ior’ mbagenev, ka Mbakristu je la. Ve zua a ian i yevese duen ken gar la shi undun haregh u gar shon jimin cii. Mbagenev yange ve per ifi u Yordan ve za yer sha iwo, i i lu yande u ifi shon vegher u sha ityoughkitaregh la.

⁸ Se fatyô u tesen er mlu u Mbakristu mbara a lu kwaghmôm a u ior mba Aôndo nyian yô. Tsuaa la, Mbakristu mba sha derianyom u hiihii la zua a ijiir i yeren. Kape mbacivir Aôndo nyian kpa vea zua a ijiir i yeren je la. Nahan kpa, kwa ne yô, a kera lu u yevese za yeren hen ma ijiir sha tar ne ga, sha ci u Mbakristu mba mimi mba hanma ijiir sha tar ne cii. Nahan cii kpa, “uicuwanmbaiorov” kua mba ve ye ikyar a ve kangenaa la vea yer ken Yehova kua nongo na, u u lu er uwo la, vea war mtim u una va sha Mbakristu mba vendan mimi la.

9. Ka unô ve nôngo ér vea na i hungur a iti i Aôndo kpum kpumuu? Tese ikyav.

⁹ Shi kwagh ugen yô, Mbakristu mba aiegh kuma u mtim u a lu van la una tim ve, sha ci mbahemenev vev venda u tesen ior vev iti i Aôndo shi ve venda u tesen ve mimi sha kwagh u Aôndo kua atindiakaa a na. Hii ken inyom i 500 zan zan va ken inyom i 1500 la, yange i fa iti i i lu iti i Aôndo kpôô kpôô la ken veghertar u Yuropa wuee je. Iti i Aôndo, i i nger i sha asangaabaacaa anyiin a ken Zwa Heberu, i yer ér Tetragrammaton, ve ka i hide i nger i ér YHWH shin (JHVH) la, yange i ngeren i sha inyar man sha kpekpeyou ken ishi, man ken ityakerada kpishi man ken mbamgem mba Bibilo kpishi, kua ken ucôôci mba Mbakatoliko man Mbaprotestanti je kpaa. Nahan kpa, ken ayange ne, mba nôngon ér a dugh iti i Aôndo ken mbamgem mba Bibilo kera kuaa shi i de kera yilan shin ngeren iti i i lu i na kpôô kpôô la tsô kpaa ga. Ikyav i môm i i tese mimi u kwagh ne yô, ka Washika u Jun 29, 2008, u kwaghaôndo u Mbakatoliko yange nger hen mzough u ubishôôpu, u i yer ér Bishops’ Conferences, sha kwagh u ‘iti i Aôndo’ la. Ken washika la, kwaghaôndo u Mbakatoliko wa ubishôôpu kwagh ér ve gema asangaabaacaa a anyiin a i yer ér Tetragrammaton la sha ajiir a i nger a ken Bibilo la cii ér “Ter.” Poopu kaa ér, shighe u Mbafada ve lu eren adua yô, ve de yer Aôndo sha iti i i lu i na kpôô kpôô la ga, shi i de teren i ken icam shin ken msen tsô kpaa ga. Shi mbahemenev mba ukwaghaôndo mbagenev ken Mbakristu mba aiegh man mba ken ukwaghaôndo mba ve lu Mbakristu  ga kpa ve yer mimi sha kwagh u or u Aôndo u mimi la a lu jim jim la hen ior umiliôn umiliôn mba ve dondon ve la.

A Yima Mba ve lu Tseghan Iti i Aôndo La

10. Mba nan iti i Aôndo icivir nyian nena?

¹⁰ Kwagh u Mbashiada mba Yehova ve eren, u a tese tseer tseer ér ve mba kposo a ukwaghaôndo mbagenev yô, mba nan iti i Aôndo icivir. Mba tsegh iti la sha u yilan i sha icivir. Doo Yehova a mba ve suur sha a na la, nahan ngu a hingir hanma kwagh u i gbe u una hingir cii sha u veren ior nav doo doo shi kuran ve kpaa. “A fa mba ve suur sha a Na yô.”—Nah. 1:7; Aer. 15:14.

11, 12. Lu unô ve suur sha iti i Yehova ken tar u Yuda u tsuaa laa, man ka unô ve lu eren nahan sha ayange nee?

¹¹ Shin er ior mba ken tar u Yuda u tsuaa la kpishi va hingir u vendan mimi nahan kpa, mbagenev lu mba ve ‘suur sha iti i Yehova’ yô. (Ôr Sefania 3:12, 13.) Zum u Aôndo tsaha Mbayuda mba ve venda mimi, nahan a na ian Mbababilon va hemba tar u Yuda ityav shi yem a Mbayuda uikyangen la, ior mbagenev er Yeremia man Baruki man Ebedimeleki nahan, i bende ve ave ga. Yange ve lu “ken atô” u tar u u undu mcivir u mimi yô. Mbagenev tile sha mimi shighe u ve lu ken uikyangen la. Ken inyom i 539 C.S.Y. la, Shirushi hemen Mbamede man Mbapershia ve za hemba Babilon ityav. Ica kera gba ga maa Shirushi yôô ér Mbayuda mba ve shi her la ve hide ken tar ve.

¹² Sefania yange tsengaôron kwagh u mba vea hide a mcivir u mimi la ér, Yehova una war ve shi una ember ve kpaa. (Ôr Sefania 3:14-17.) Sha ayange a ase ne kpa Kwagh er nahan. Yange mba veren Tartor u Aôndo sha yô, Yehova sagh mba i shigh ve mkurem mba ve tile sha jighjigh la ikyangenev mbi ken jijingi, ve due ken Zegebabilon kera. Nahan ngu ember ve zan zan nyian.

13. Ka ikyangenev mbi nyi i lu saghen akuraior cii kera?

¹³ Mba ve lu a ishimaverenkeghen i lun uma shin tar gbem sha won la kpa ve due ken Zegebabilon kera shi kera mba ken ikyangenev mbi atesen a kwaghaôndo a aiegh ga. (Mpa. 18:4) Sha nahan yô, kwagh u i nger ken Sefania 2:3 la kure sha gbenda u vesen sha ayange a ase ne, ér: ‘Ker nen Yehova, ne mbaasemaleghlegh mba sha tar cii.’ Mbaasemaleghlegh mba sha tar cii, mbalun a ishimaverenkeghen i yemen sha shin lun shin tar kpaa cii, ve yer ken iti i Yehova hegen.

Iti i Aôndo Ka Kurayol Ga

14, 15. (a) Kanyi akaa mbagenev ve yaren tom a mi er ka kurayol nahana? (b) Kanyi i gbe u se yar tom a mi er ka ortsughum ga?

¹⁴ Mbaiserael mbagenev yange ve nengen tempel ér ka kurayol u una kura ve sha ikyev i mbaihyomov vev yô. (Yer. 7:1-4) Cii man shighe ne yô, Mbaiserael nengen areki u ikyuryan ér ka akombo a kuran ve ken uitya. (1 Sam. 4:3, 10, 11) Ikyumenor u i yilan un ér Constantine the Great la yange kpile ikyav sha iperutya i ushoja nav. I̱ lu asangaabaacaa a ken zwa Grika, a i yer ér khi man rho, a a lu asangaabaacaa a ahar a hiin ititom i “Kristu” ken zwa Grika la. Awashima na yô lu u ikyav ne i kuran ushoja nav ken uitya. Shi i kaa ér riga i̱ iyôgh i í tese sha peeji u sha 7 la ka riga i Tor u tar u Sweden, Gustav Adolph u̱ sha II, u̱ yange nongo ityav mbi vihin tsung mbi ukwaghaôndo mba ityar i ken veghertar u Yuropa nôngo la, yange huan yô. Í nger iti i Yehova sha mon u riga la kpeher kpeher ér “Iehova.”

¹⁵ Ior mba Aôndo mbagenev mba ve tagher a azôv yô ka ve yer ken Yehova sha u yilan iti na genger genger. Nahan kpa, gba u a nenge ma kwagh u i nger iti i Aôndo sha mi ér ka kurayol shin a eren kwagh a mi ayange ayange er ka ortsughum nahan, inja er kwagh shon una fatyô u eren ahir a kuran uma u or ga. Ngura ka u yeren ken iti i Yehova la ga.

Gbenda u Se Yer Nyian La

16. Se fatyô u zuan a mkor u ken jijingi nyian nena?

¹⁶ Nyian se yer hen ijiir i yeren i ken jijingi  hen ape ior mba Aôndo jimin cii ve zuan a mkor la. (Ps. 91:1) “Wanakiriki u jighjigh man u fan kwagh” man mbatamen mba ken tiônnongo mba te se icin sha aeren a aa fatyô u vihin mkor wase yô. (Mat. 24:45-47; Yes. 32:1, 2) Nenge er ka i shi tan se icin sha kwagh u keren uyôughyôughmbaakaav yô, man er icintan i sha ambaakaa la i kor se sha akaa a vihin mlu wase vea Yehova yô. Man hide sha kwaghbo ua lu ken ieren i wan kwagh ikyo ga, i ia fatyô u nan se se hingir u hunden ishima a mcivir u Yehova la di ye? Mkaanem ma Aôndo kaa ér: “Ishimahunden i mbalanenkwagh ia wua ve . . . Kpa hanma or u nan ver ato her a mo yô, nana tema doo doo, ishima ia yôhôr nan, nana kera lu a mciem ma cian ican la ga.” (Anz. 1:32, 33) Shi ka sea nôngon sha afatyô wase cii ser se za hemen u lun wang sha aeren a ase yô, kwagh la a wase se se za hemen u lun ken mkor u ken jijingi her.

17, 18. Kanyi i lu wasen ior umiliôn imôngo u yeren ken iti i Yehova nyiana?

¹⁷ Shi hen sha ishimataver i wanakiriki u jighjigh a lu nan se ér i̱ gba se ishima u eren kwagh u Yesu lu kaa ér se pase loho u dedoo u Tartor se tser tar la kpaa. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Sefania yange ter kwagh ugen u una wase ior u yeren ken iti i Aôndo yô. A kaa ér: ‘Hen shighe la Me gema zwa u ior ua hingir zwa u wang, sha u ve cii ve̱ yila sha iti i Yehova man ve̱ er Un tom ishima i môm yô.’—Sef. 3:9.

¹⁸ Zwa u wang la kanyi? Zwa u wang la ka mimi u Mkaanem ma Aôndo a ne i nger la ma er sha kwagh na kua mba awashima nav la. Ka u lam zwa la sha gbenda ugen shighe u lu pasen ior mfe u mimi sha kwagh u Tartor u Aôndo man er Tartor shon ua tsegha iti na yô, man shighe u u lu lamen a ior var var sha kwagh u paase hemen u Aôndo iyol kua shighe u lu ôron ve kwagh sagher sagher sha kwagh u averen a tsôron a uumace mba jighjigh vea zua mi la. Er ior kpishi ve lu lamen zwa u sha injakwagh ne yô, mba̱ ‘yilan sha iti i Yehova’ mba seer a seer ingyegh shi mba ‘eren Un tom sha ishima i môm’ kpaa. Sha kpôô yô, ior umiliôn imôngo sha tar cii yer ken Yehova hegen.—Ps. 1:1, 3.

19, 20. Mba yange ve suur sha “ijiir i aiegh i yeren ker” sha ayange a tsuaa la yange ve va ahenge nena?

¹⁹ Gba u ior mba ken tar ne vea nôngo a mbamzeyol mba i lu inja er a fatyô u sôron ve sha won ga la. Er ior kpishi ve fe gbenda u vea sôr mbamzeyol vev ga yô, mba suur sha uumace mba ve yen ne. Shin mba a ishimaverenkeghen ér mbapatii vea sôr mbamzeyol vev, di vough er tar u Iserael u tsuaa la suur sha ityar i i wa ndor a u la shi u ya ikyar a i sha u keren iwasen nahan. Nahan kpa, u fa er kwagh la yange wase tar u Iserael ga yô. Shi nyian kpa ma tar môm, shin Mzough u Ityar Cii kpa, una fatyô u been a mbamzeyol mba uumace ga. Nahan ityôkyaa i ior ve nengen iniongo i mbapatii man ikyar i ve ye a iniongo ne la ér ka ijiir i yeren yô shi kanyi? Kwaghôron u profeti u ken Bibilo kaa ér iniongo la cii ka “ijiir i aiegh i yeren ker.” U fatyô u nengen iniongo la nahan man a lu vough, sha ci u ior mba ve lu suur sha i la cii vea va ahenge.—Ôr Yesaia 28:15, 17.

²⁰ Ica ia kera gba ga tsô, iyange i Yehova i i lu er ka ijeverahumbe i vihin ayou la ia va sha tar  ne. Igbenda i uumace ve henen ér vea yer la cii ia kuma u kuran ve sha iyange la ga, shin ajiir a ve a koson ubom la shin inyaregh vev kpa kia wase ve ga. Yesaia 28:17 a pase ér: “Awombo aa kar a ijiir i aiegh i yeren ker la kera, ijiir i waren ker kpaa, mngerem maa kuwa a i kera.”

21. Ka mtsera u nyi se fatyô u zuan a mi sha u eren kwagh u ivur i sha inyom i 2011 ne i kaa laa?

²¹ Hii hegen zan zan shighe u iyange i Yehova ia va la, ior mba Aôndo vea zua a ijiir i yeren i mimi man i waren ken Yehova Aôndo wase. Inja i iti i Sefania la tese or u nan lu ijiir i yeren ne jim jim yô; inja i iti ne ér “Yehova Yer.” Nahan doo u kwaghwan u injaa ne una lu ivur i sha inyom i 2011; kwaghwan shon ér: ‘Suur sha iti i Yehova.’ (Sef. 3:12) Hegen je kpa, se fatyô u yeren ken iti i Yehova shi doo u se er nahan, se suur sha a na a ishima i môm. (Ps. 9:10) De se umbur nen mkaanem ma taver se ishima ma Aôndo a ne i nger ne ayange ayange, ma kaa ér: ‘Iti i Yehova ka gôgôyou u taven u taver, orperapera ka nan yevese nan ta kimi, nan war.’—Anz. 18:10.

Baver We Kpa?

• Se yer ken iti i Yehova hegen nena?

• Gba u se suur sha “ijiir i aiegh i yeren ker” ga sha ci u nyi?

• Ka ijiir i yeren ker i nyi i tende zwa ér se va zua a mi ken hemene?

[Mbampin mba ngeren u henen]

[Mkaanem ma sha peeji 6]

Ivur i sha inyom i 2011 ne ér: ‘Suur sha iti i Yehova.’—Sefania 3:12.

[Ape i zough a foto ne yô u sha peeji 7]

Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung “Schwarzburger Zeughaus”