Er Se Fa Ser Aôndo Ngu La
Vegher u sha 3
Er Se Fa Ser Aôndo Ngu La
1, 2. Kanyi tindi u sha igbetar a wase se u fan shin Aôndo una lu yô?
GBENDA môm u karen fan shin Aôndo una lu yô ka u yaren tom a kwaghfan u i lumun a mi sha won cii ne: Kwagh u i er un yô ngu a or u nan er un yô. Er kwagh u i er la a hembe kperegh la, kape u nan er kwagh shon kpaa nan lu a mkav je la.
2 Ikyav i tesen yô, kenger ya wou ningir tser. Utebul, mkônom, udeseke, agambe, mtem, uperengi, agbándé, kua akaa agenegh a yan kwagh a mi la cii or er a er á, di vough er ukpekpe, ityembeyoughough, kua usilin nahan. Kpa, akaa la taver u eren yum ga cii. Er akaa a a taver ga je kpaa i gbe u saa or nana er á yô, ka a inja u kaan er akaa a a hembe kperegh la a gba u saa or u lun a mfe tsung nana er á ga zee?
Tar Wase u Kpilighyol
3, 4. Ka nena tar u wase se u fan er Aôndo ngu?
3 U agogo a̱ lu yô saa or u eren agogo nana lu. Tar wase u u lu a akaa a nan iwanger je i gande u timen fan la, amba er Iyange kua akum a na a ningir i̱ sha aaven a karen kpe mayange ga sha hanma derianyom la di ye? Man tar u kpilighyol u se lu shimi, u i yer er Ikpa Asan, u u lu a asan keregh i hembe ubiliôn 100 la di ye? Ú vande tilen tugh kenger Ikpa Asan la er á lu kpa? Doo ú nengen kpa? Yô hen a se sha kwagh u zege tar ne u u mgbough a akaa a iwangeregh er Ikpa Asan wase ne nahan kua agenegh ubiliôn i ngee i gande ôron la! Shi, zende u akum a sha la ngu vough vough je yô ken anyom a a kar uderi uderi la cii i kar ve sha akaa a tesen ashighe a a hembe lun vough la.
4 Aluer agogo, a á taver u eren yum ga je kpa tese er or u eren agogo ngu yô, tar u u kperegh je i gande u tôvon shami la kpa tese er or u gban ú man or u eren ú nan ngu. Ka nahan ve Bibilo i̱ kaa a vese er ‘se̱ kende ashe sha, se̱ nenge’ ye, shi i̱ pine er: “Ka an nan gbe akaa ne?” I̱ na ikyar er: ‘Ka un [Aôndo] u a dugh a akum a ve sha iyenge ve, a yer a cii sha ati ati. Sha mvese u agee a Na man sha ci u mtaver u tahav Nav la, mô môm u lun ga ngu ga.’ (Yesaia 40:26) Nahan, mgbe u tar ne ka sha ikyev i tahav mbu i nengen a mi ga, mbu kaven kwagh la—Aôndo.
I Ndera Tar Ngu Kposo Je
5-7. Ka atôakaa a nyi sha mlu u taregh a tese er ngu a Ornderana?
5 Er mbatôvon sha akaa ka vea seer henen sha kwagh u tar yô, ka ve seer kaven e̱r yange i gba ú kposo sha u ior ve̱ tema sha ú yô. Ú gba ica a iyange akuma akuma sha er ua zuan a iwanger man mtsee er i doo la yô. Ka ú ningir iyange ú tser kwa môm ken inyom, ú kpeese akuma akuma, sha u tesen ashighe shin tar sha ajiir kposo kposo. Tar kpaa ngu ningir sha hwange u ú vough vough hanma ahwa 24, sha u nan iwanger sha ashighe kua ime. Shi ngu a mlu u use man ahumbe a injaa sha er se fatyô u ôôn sha er avaan a usu aa senen aa kera vihin se iyol ga yô. Shi ngu a mngerem man tareghnyaagh ú u lu kpee sha u kahan kwaghyan la.
6 Aluer akaa ne cii, kua agenegh kpaa, á kohol á lu eren tom ken mzough ga yô, uma ma a fetyô u lun ga. Akaa la cii yange lu aburaburu? Ngeren u i yer er Science News la kaa er: “Ka inja er amba mlu la kua akaa a eren vough vough la ma a gbe van aburabur ga nahan.” Ei, ma ve gbe duen tsô ga. Yange vande lun awashima u Ornderan u hembancii la.
7 Aluer ú nyôr ken iyou i doon nengen man ú nenge i̱ iv a akaayan keregh poo, i̱ lu a usu u nan mtsee kua akaa a nan ahumbe a ndôhôr kpaa, shi i̱ lu a pom u ningir a mngerem, nahan ú kaa wer nyi? Ú kaa wer i̱ gba va ngin iyol i i̱ tsô shinii? Ei, ú kaa wer ka or u kaven kwagh man u fan eev dedoo yange nan ndera shi nan kpe iyol nan maa i̱ zulee ye. Tar ne kpaa yange i ndera shi i er ú sha ue sha u nan akaa a mba teman ken ú mbara vea soo yô, man ú hemba kperegh shi ú ngee a akaa kimi hemba nyityô iyou i lun a akaa cii.
8. Kanyi igenegh sha mlu u tar i̱ tese ikyo i wan sha dooshima i Aôndo sha avese?
8 Shi, time sha akaa agenegh kpaa kpishi a a ne uma a doo yum la. Kenger uimondon atô kposo kposo mba human doon mba ve ne uumace iember la. Shi akaayan nga atô kposo kposo a nyohon se u yan. Akô nga, kua iwo, ubermbamngerev, man akaa a gbaaôndo agenegh a doon kenger. U seer yô, m-mile u iyange u doon kenger u ka á seer nan se msaanyol la ye? Shi ken ishôso kpaa, ka doon se u kenger er ônov mba iwaav, ônov mba kpatema, man ônov mba uzendeinya mbagenev ka vea numben la gaa? Nahan tar mgbough a akaa a doonashe a kpilighyol a a lu kpee sha m-sue u uma wase ga yô. Akaa ne tese er yange i ndera tar sha gbenda u doon kpishi, a uumace ken ishima, sha er sé gba lun di uma tsô ga kpa sé lu ember uma yô.
9. Ka an yange nan gba tara, man yange gba ú sha ci u nyi?
9 Sha ci u nahan yô, kwagh u injaa u á mase ôron yô ka u fan Un u a ne akaa ne cii la, er orngeren Bibilo yange ôr kwagh u Yehova Aôndo la: “Ka We je, U gbe Sha man tar ye.” Sha ci u nyi? A na ikyar sha u pasen mlu u Aôndo er ka “u A maa tar man A er u kpaa la, ka Un A ver u ye; A gba u er u̱ lu gbilin dang ga, A maa u sha er ior ve̱ tema sha u.”—Yesaia 37:16; 45:18.
Ankwagh u Uma u Kpilighyol La
10, 11. Ka sha ci u nyi ankwagh u uma u ken iyol la a kpilighyol yumu?
10 Akaa a uma di ye? Gba u or a gba ve a gba ga he? Ikyav i tesen yô, hen a se sha mbamlu mba kpilighyol mbagenev mba ankwagh u wasen uma ken iyol la. Ken takerada na u i yer er Evolution: A Theory in Crisis la, ortimen sha aveghemakaa a uma Michael Denton kaa wen-er: “Akaa a hemban ndahar ken ankaam ma umav sha tar nyian cii, ankaam ma umav ma wasen uma ken iyol mbara, ka akaa a lun kperegh kperegh kpishi. Shin er mba hemban gban jime ken akaa a wasen uma ken iyol ne ve ndahar tsung nahan kpaa, . . . hanmô yô ngu a afo a na man akaa kimi a wasen un u varen ikyar i yaren tom a mi kuma udubu udubu i i cimin u kaven yô . . . cimin je hemba nyityô kwaghhendan u or vande eren cii a kwagh u karen shami shio ken tar u akaa a lun a uma shio la cii.”
11 Sha kwagh u tom u ankaam ma umav ve eren ken iyol sha u tesen ibeen i mbamaren la yô, a kaa wen-er: “Tahav mbu akaa a wasen uma ken iyol a i yer er DNA la a eren sha u koson mkaanem la kehe je hemba makwagh u i vandefan la; ngu a yar tom tsema tsema je yô mkaanem ma kwagh a gbe shami sha u maren or la ma cimin gande kpa ma yuhwa ga je er ishange wua nahan. . . . Sha mze shimi u kwaghfan u sha marami u akaa a wasen uma ken iyol a tese ken igbar sha kwagh u uma ne yô, [akaa] a tesen mzehemen wase a hemban la je kpaa a tile zamber. Se fa se yina.”
12. Kanyi kwagh ortimen sha akaa yange ôr sha mhii u ankwagh u wasen uma ken iyol la?
12 Denton seer wen-er: “Mcimin u ankwagh u uma u i fe a hembe ndahar cii la gande je yô a fatyô u lumun er imbakwagh la i̱ gba duen abu iyol i i̱ kpoo sha gbenda u i fe ga la ga.” Or u nderan kwagh shi maan kwagh yange er un a er kpee.
Mhirinim Asev Ma Kpilighyol
13, 14. Ka sha ci u nyi hirinigh ku hembe kpilighyol a ankwagh u wasen uma u ken iyol laa?
13 Or u tôvon sha akaa ne shi kaa er: “Sha mlu u kperegh kperegh yô, ankwagh u uma môm tseegh kuma u karen sha hirinigh ku orough ga. Hirinigh ku orough ku a igbila i ankaam ma umav keregh kuma er miliôn dubu pue nahan. Hanma gbela u ankwagh u uma yô ngu a igbila i i peregh sha igbila igenegh ken mhirinim kuma ingegh er hii dubu pue yem ken dubu deri pue nahan. Kohol cii yô igbila i i peregh i zough ken hirinigh ku orough cii ngi ikua u kuman er . . . miliôn miliôn kwa dubu nahan.”
14 Denton za hemen wen-er: “Aluer í lu igbila kpeghee tseegh ken hirinigh ia zough vough vough je kpa, mbamzough mba kimi mbara ma ve hembe ngeen a ujuan mba akaa a samber a kwaghôron a a lu sha Tar cii.” Nahan a pine er: “Ma kwagh u gban duen abu una fatyô u kohol sha inja vough vough nahan mayange kpa?” Anyiman nga ga, ikyar i á na yô er ei. Ka keng hirinigh ku á lu a Ornderan man Oreren ku u̱ nan lu a ikyo i wan yô.
15. Mbagenev mba kaan er nyi sha kwagh u hirinighi?
15 Mlu u hirinigh ku oruma la na yô ukômputa mba ve hembe cii la je kpaa hingir er ka utsembaakaav mba ve lu a ma tahav ga nahan. Orngeren akaa sha kwaghfan u yeke Morton Hunt kaa wen-er: “M-umbur wase u tsevaa la ka a kôr akaa a lu a mi i hemba ngeen a zege kômputa u timen sha akaa kwa ubiliôn imôngo.” Ortwer u paven ityou Dr. Robert J. White mase kulen kwaghôron er: “M ngu a kwagh u ôron ugenegh kposo ga kpa ka u me mase kaan mer Mfe u Tamen ngu, u á maa shi á ne mvese u cieryol ken hirinigh ku lun a mfe-u-nderan kwagh ne—kwagh u mfe u or a yen shami ca je yô. . . . M na jighjigh mer kwagh ne ngu a mhii, Or yange nan na er kwagh a̱ lu nahan.” Or shon la yange nan lu a ikyo i wan kpaa.
M-ertom u Kpilighyol u Awambe La
16-18. (a) Ka sha igbenda i nyi awambe a lu tseer tseer yumu? (b) Se mase kaan ser nyi sha kwagh ne?
16 Yô, shi hen ase sha m-ertom u kpilighyol u awambe sha er ka á samber aa zar kwaghyan ken iyol kua ahumbe shi á kura iyol sha angev mbu za van a va la. Sha kwagh u awambe a nyian, a a lu kwagh u vesen ken awambe la yô, takerada ú i yer er ABC’s of the Human Body la pase er: “Aniberawambe môm tseegh ngu a ankaam ma ken awambe hemba miliôn 250 ca je . . . Ken iyol i or cii ve kuma ingegh er triliôn 25 nahan, ngee kuma u, aluer i samber hen inya yô, a yisa ityembe i gbidyen bor u sha ave je er anyiin nahan. . . . Mbatsev ka vea kpeen yô, mbahev shi ve va i kuma miliôn 3 ken hanma sekônd.”
17 Sha kwagh u ankaam ma ken awambe ma pupuu, ma ma kpaa ma lu vegher ugen u awambe a kpilighyol la yô, takerada shon ne shi pase se er: “Er awambe a nyian la a lu ityô i môm tseegh nahan kpaa, awambe a pupuu nga keregh ikwe imôngo, hanma ityô ngi a tahav mbu nôngon a mbaihyomov mba iyolough sha gbenda u u zough sha ugenegh ga yô. U tesen ikyav yô, kwe ugenegh, ka u tim ankaam ma ve kpe ken iyol la. Ikwe igenegh ka i tsev mbaerentahav mbu yangen angev mbu nyôron ken iyol, wuan iangev mbi ken akaa a nyôron ken iyol la, shin tseren kwagh u nan angev la avur avur menan kuaa je.”
18 Nenge imba kwagh u kpilighyol u i er i ver vough vough ne sha wono! Mimi je nyityô kwagh u i ver sha inja vough shi a lu mkor tsembelee yum nahan una lu a or u nan er un shi nan we ikyo shami kpee—ka Aôndo je la.
Akaa Agenegh a Kpilighyol
19. Á kar ishe sha ma tomaveegh u or nena?
19 Akaa a kpilighyol agenegh nga kpishi ken iyol i or. U môm ka ishe, i er í doo je gande u karen sha ma kyamera u tôôn foto a mi. Ortimen sha akaa a nan iwanger Robert Jastrow kaa wen-er: “Yange i ndera ishe sha inja; ma ornderan ajingi a nengen akaa ken ica môm kpaa yange ma nan er ma hemba nahan ga.” Shi takerada ú i yer er Popular Photography la pase er: “Ashe a or nga hembe nengen a akaa vindi vindi a foto u tôôn la. Nga nengen kwagh avegher atar, ka a nenge i samber wuee, a mlu u wan ime ciin shio, a nenge i yem hweng zan zan gbem . . . U karen kyamera sha ishe i or la ka u panden í icivir. Ishe i or hemba ngin inja er kômputa u hemban lun a mfe u i ne un la, u a lu aa mkav u timen sha akaa, ka a er tom fele fele, shi igbenda i tom na i hembe nyityô kwagh u or nan er la ca je, a̱ lu kômputa shin kyamera kpaa yô.”
20. Akaa agenegh a kpilighyol sha iyol i or kanyi?
20 Yô, shi hen a se, sha gbenda u alegh a iyolough ka a er tom ken mzough môm a mfe wase shio la. U tesen ikyav yô, ka se wa kwaghyan kua kwaghman atô kposo kposo shin iyav asev, nahan cii kpa iyol ka i tsaa akaa la cii sha u nan tahav. Kar nungwan akaa kposo kposo nahan ken tank mkure u mato tsô ú nenge una e̱r ma tom yô! Tsô shi ivande igen ngi i mar, m-er u wanikyundan u doonashe—sha ibeen i mbamaren nav—ken iwer itiankarinyiin tseegh. Man kwaghfan u wanye u anyom kpeghee tseegh ka nan hen u lamen ken zwa u lun kperegh tsung la di ye?
21. Ka vea time sha mlu u kpilighyol u iyol i or yô, mbahenen kwagh ka ve kaa er nyi?
21 Een, akaa a kpilighyol imôngo, ukpyerenmbaakaav mba i gbe ken iyol i or la ta se hindi iyol. Ma injinia u nana fatyô u eren ambaakaa ne nan ngu ga. Akaa ne aa fatyô u lun ityom i i gbe duen abu tsô shinii? Mayange ga. Kpa, zum u ka vea time sha avegher a kpilighyol a iyol i or yô, mba henen kwagh ken ishima ka ve ôr, vough er orpasalmi ngise ôr nahan er: “M ngu wuese We [Aôndo] er U erem m lu kwagh u cieryol man u kpilighyol kpaa yô; ityom You kpiligh iyol.”—Pasalmi 139:14.
Ormaan u Uhemban La
22, 23. (a) Ka sha ci u nyi i doo u se lumun er Orgbanakaa ngu? (b) Bibilo kaa vough sha kwagh u Aôndo er nyi?
22 Bibilo kaa er: “Hanma ya yô or maa un a maa, kape í lu je la; kpa Aôndo maa akaa cii.” (Mbaheberu 3:4, The Jerusalem Bible) Er nyityô ya cii, shin u a lu ican u maan ga je kpaa, a lu a or u maan un keng yô, tar u u hembe lun kperegh kperegh, a akaauma a a lu kposo kposo sha tar ne, ua lu a ormaan ú keng je. Man er se lumun ser ambaakaa er agirgi a purugh, utelevishen, kua ukômputa cii ka uumace ve er á yô, se kera lumun ser Un u a ne uumace hirinigh ku eren ambaakaa ne cii la kpaa ngu mape ga he?
23 Bibilo yô i̱ lumun, i̱ yila un er “TER, Aôndo u A gbe Usha man A nalegh ve, u A samber tar a akaa a a dugh sha u la, u A ne ior mba ve lu sha u la iôôn” la. (Yesaia 42:5) Bibilo pase shami vough nahan er: “We, Ter Aôndo wase, U kuma u ngohol iengem man icivir man agee gadia U gba akaa cii man ka sha ishima You kpaa a lu, shi i gbe a kpaa ye.”—Mpase 4:11.
24. Ka nena se fa ser Aôndo ngu?
24 Een, se fatyô u fan ser Aôndo ngu sha ci u akaa a a gbe la. “Hii sha igbetar je mba nengen a mlu [u Aôndo] u i nengen a mi sha ashe ga la . . . mba nengen a mi sha ashe a ishima ken aeren a [Aôndo].”—Mbaromanu 1:20.
25, 26. Er nan ve u yaren tom a kwagh sha inja ga la i lu ityôkyaa i nyiman er kwagh shon ban a or u eren un ga?
25 Aluer kwagh u i er la i kera yar tom a mi sha inja ga yô tese er kwagh la ngu a or u eren un ga ze. A fatyô u yaren tom a igirgi i purugh sha akaa a bem, sha u kuran ior sha ahumbe zan a ve zende. Kpa shi a fatyô u yaren tom a mi sha u timin kwagh, er u za tan bom mape nahan. U eren tom a mi sha gbenda u nan mtim la tese er ngi a or u eren í ga ze.
26 Sha gbenda shon môm, er ashighe kpishi uumace ka ve er akaabo la tese er mba a Oreren ve ga, shin Aôndo ngu ga yum ze. Sha kwagh ne yô, Bibilo kaa vough er: “Nenge, mtsum wene! Ormaantyegh nana lu kwagh môm a inyaityuu, nahan kwagh u i er un, una kaa a u a er un la er: A erem ga, shin kwagh u a gbe un, una kaa a un u a gbe un la er: Ngu a mkav ga, kpa?”—Yesaia 29:16.
27. Ka sha nyi se fatyô u veren ishima ser Aôndo una na se ikyar sha mbampin sha kwagh u ican i yana?
27 Orgbanakaa tese mkav na ken ityom i kpilighyol i a er la. A tese er mimi je un wa ikyo sha kwagh wase sha u maan tar er u̱ doo akuma akuma sha er sé lu uma sha ú yô, sha u eren ayol a ase kua mbamhen asev sha gbenda u kpilighyol, shi eren akaa a doon kpishi sha er se̱ ember yô. Mimi je una tese mkav man ikyo i wan na la sha u nan akar sha mbampin amba er: Hii nan Aôndo á ne ican i yan iana? Una er nyi shamini?
[Mbampin Mba Ngeren u Henen]
[Foto u sha peeji 5 la]
Tar, a ahumbe a kuran ú cii, ka iyagh ki doon tsung ki Aôndo u a lu a ikyo i wan a maa sha ci wase yô
[Foto u sha peeji 6 la]
Yange i maa tar a ikyo i wan i dooshima sha er se̱ ember uma zan zan gbem yô
[Foto u sha peeji 7 la]
‘Hirinigh môm tseegh ngee a ujuwan hemba akaa a samber a kwaghôron a a lu sha Tar cii.’—Ortimen sha aveghemakaa-á-uma
[Foto u sha peeji 8 la]
“Yange i ndera ishe sha inja; ma ornderan ajingi a nengen akaa ken ica môm kpaa yange ma nan er ma hemba nahan ga.”—Ortimen sha akaa a nan iwanger
