1-3. (a) Mbaigipiti yange ve anger Mbaiserael nena? (b) Yehova lu nôngo kwagh sha ci u ior nav nena?

Í YISA Mbaiserael hen atô—bo ijem lu ve vegher ne, zegemnger lu di vegher la deemee, pe karen lu ga. Kweutya u Igipiti u vihin tu tsung, ú yange u wua kwagh ishar i̱ de la, lu zendan van ken ijime fee, ú wa ishima u timin ve vindi vindi. * Kpa, Mose lu di taver ior mba Aôndo ishima her tsô wener ve̱ de yen ishima ga. A kaa a ve ér, “TER Una nôngo ityav sha ci wen.”—Ekesodu 14:14.

² Nahan kpa, ikyav tese ér Mose yila Yehova, nahan Aôndo gema kaa wener: “Ka nyi u vaan a Moo? . . . We gema gbough ough kende sha, naregh uwegh ough sha zegemnger pav un.” (Ekesodu 14:15, 16) Time ase sha kwagh u lu za hemen la yôô. Fese nahan Yehova tindi ortyom na, tsô ibeenegh ki lun er ityôgh la kar hile Iserael ken ijime, samber lu er ka kpekpe nahan, yange Mbaigipiti u tan num sha a ve. (Ekesodu 14:19, 20; Pasalmi 105:39) Mose maa naregh uwegh nagh. Ijeverahumbe va ta sha zegemnger, pav un. Mngerem mara maa ma kôrough ijiir i môm ma gba akpoghor ma hingir er kpekpe nahan, ma bugh gbenda gbanger kuma u ikyurior la cii ia kar yô!—Ekesodu 14:21; 15:8.

³ Er Farao tagher a imba utaha ngin nahan, yange ma na zwa ér ikyumutya na i̱ hide ijime. Kpa, er Farao wa igbongor yum yô, a de a na a na zwa ér i̱ zenda ve ityô. (Ekesodu 14:23) Mbaigipiti maa kar hungwa shin tareghnyaagh u zegemnger la, gba zendan mbara ijime a shin ishima shio, kpa ica gba  ga tsô numtan ve la gema hingir anzughul, akaver a sha akekeautya ve la gba tsuan kera. Mbaiserael mba peren mba til sha tar yande la cii yô, Yehova maa kaa a Mose ér: “Naregh uwegh ough sha zegemnger, mngerem ma̱ hide ma̱ zua her, ma̱ cir Mbaigipiti a akeke a ve kua mbaanyinyav vev kpaa.” Mngerem ma ma lu er kpekpe nahan la ma hembe, ma himbir Farao man ikyumutya na cii!—Ekesodu 14:24-28; Pasalmi 136:15.

4. (a) Yehova lu tese shin Zegemnger u Nyian ér un ngu nyi oro? (b) Alaghga ior mbagenev vea nenge gbenda u i er kwagh u Yehova ne nena?

⁴ Myem u i yima Iserael shin Zegemnger u Nyian la ka kwagh u vesen ken akaaeren a Aôndo a uumace hii shighe u i gba tar la je. Yehova lu tese hen ijiir la er un lu “orutya” yô. (Ekesodu 15:3) Nahan kpa, ú nenge sha gbenda u i er kwagh u Yehova ne nena? Sha mimi yô, ityav mbi va orumace a mnyoon man ican je zua ga. Mase zan gbenda u Aôndo a yaren tom a tahav nav mbu timin kwagh la gema ngu yangen we a yange u kporom hen a na shinii?

5, 6. (a) Er nan ve i yer Aôndo sha inja vough ér “TER u akum a Sha”? (b) Ityav mbi Aôndo kaha kposo a mbi orumace nena?

⁵ I yila Aôndo ken Ruamabera u ken Zwa Heberu ér “TER u akum a Sha” war kuman kwa deri utar, gema ken Ruamabera u Mbakristu u ken Zwa Grika di i yila un nahan kwa har. (1 Samuel 1:11) Er Yehova a lu Orhemen Uhemban yô, ngu a akum a mbatyomov sha ikyev. (Yosua 5:13-15; 1 Utor 22:19) Tahav mbu akumautya ne a lu a mi mbu timin kwagh la mbu cieryol. (Yesaia 37:36) Mtim u uumace ka kwagh u doon u timen sha mi ga. Kpa, doo u se umbur ser, ityav mbi Aôndo mbi er ayôôso a uumace ve eren la nahan ga. Alaghga mbahemenev mba shoja shin mbapativ vea nôngo u pasen ér ityôkyaa i í ne ve ve te num sha ma tar ugen la, ka i injaa.  Kpa ityav mbi uumace cii, ka mbi kua hua man kangegh ker kpee.

⁶ Yehova yô, ngu nahan ga, ka gbe moughon un ken ishima gaagh maa eren kwagh je ga. Duteronomi 32:4 pase ér: “[Yehova] Ka vande, tom Na ngu vough; gadia igbenda Na cii, ngi jighilii. Ka Aôndo u jighjigh, ngu a ifer ga, Un ka u perapera man u mimi.” Mkaanem ma Aôndo tswer ishima i vihin shin uwegh ga la, man tswam man ipila kpaa. (Genese 49:7; Pasalmi 11:5) Nahan Yehova gbe karen tsô eren kwagh a ityôkyaa shio ga. Ka i kar a kar ve a yar tom a tahav nav mbu timin kwagh la ye, shi yaren tom a mbu shighe u gbenda ugen u lu u kuren kwagh u a soo la ga tseegh. Ka di vough er yange ôr sha ikyev i profeti na Esekiel nahan, ér: “Ku u iferor doomoo? Kape Ter AÔNDO A kaa ne; kera sarem er ma nan gem ishima ma nan undu gbenda u nan, ma nan zough a uma gaa?”—Esekiel 18:23.

7, 8. (a) Yobu kure ikyaa sha mlan sha kwagh u atsan a yan a na la ér nyi? (b) Elihu kôôm mhen u Yobu sha gbaa ne nena? (c) Kwagh u lu er Yobu ne tese se nyi kwagha?

⁷ Tsô, er nan ve Yehova a yaren tom a tahav mbu timin kwagh laa? Cii man se na mlumun sha mpin ne yô, se fatyô u hiden umbur kwagh u orjighjigh Yobu la. Satan lu kaa imbwase wener Yobu—man jim je yô, hanma orumace je kpaa—nana tile sha perapera u nan her zum u i er nan ican ga. Nahan Yehova na mlumun sha imbwase la sha u nan Satan ian ér a̱ kar perapera u Yobu. Kwagh u gema va ker yô, angev kôr Yobu shi igbenda inyar na cii saa ishe, shi ônov nav kpa saa ku cii. (Yobu 1:1–2:8) Er Yobu ti fa akaa a a na ve kwagh lu nahan la ga yô, a kure ikyaa sha mlan ér ka Aôndo a lu tsahan un iyol ishô ye. A pine Aôndo ér a̱ ôr un ityôkyaa i Á gem un un hingir “ishor i keren” shi un hingir “orihom” yô.—Yobu 7:20; 13:24.

⁸ Gumor ugen u i yilan un ér Elihu la, pon mhen u Yobu u zan kpe la, a kaa ér: “U ngu kaan wer: Ka perapera wam sha ishigh ki Aôndo.” (Yobu 35:2) Sha kpôô yô, ka a inja u henen  ser se hemba fan kwagh a Aôndo ga, shin tôôn ser a er kwagh za kpe kpaa ga. Elihu kaa wener: “Aôndo Una er iferkwagh mayange ga, Uhembanagee kpaa Una er kpe ga.” Ken masejime yô, a shi a kaa ér: “Uhembanagee yô, se fatyô u kaven Un ga; A hemba agee; kpa ijirôron kua m-iv u perapera yô, Una nzughul a mi ga.” (Yobu 34:10; 36:22, 23; 37:23) Se fa dedoo ser zum u Aôndo a nenge ityav yô, ngu a ityôkyaa i injaa i nôngon mbi. Er se fe kwagh ne se lu a mi ken ishima yô, de se time sha atôakyaa agen a a ne ve ashighe agen Aôndo u bem ne ka a gema a hingir orutya yô.—1 Mbakorinte 14:33.

9. Er nan ve Aôndo u bem a nôngon ityava?

⁹ Mose yange wuese Aôndo ér ka “orutya,” been yô, a pine ér: “Ka an nan lu er We nahan ken mbaaôndo? Ka an nan lu er We, a icighanmlu u icivirigh”? (Ekesodu 15:11) Kape profeti Habaku kpa nger la, ér: “We u ashe Ou a lu wang je, a gande u kenger sha iferkwagh, man U fetyô u kenger sha kwaghbo ga” ne. (Habaku 1:13) Er Yehova a lu Aôndo u dooshima nahan kpa, shi ka icighan Aôndo u perapera man u ôron ijir sha mimi kpaa. Ashighe agen yô, aeren ne ka a na i hingir kpee u una yar tom a tahav nav mbu timin kwagh la. (Yesaia 59:15-19; Luka 18:7) Nahan Aôndo côghol a icighanmlu na la zum u a lu nôngon ityav ga. Kpa, gem nôngon ityav sha ci u un ngu icighan.—Ekesodu 39:30.

10. (a) Kanyi yange i na ve i hingir u Aôndo una nôngon ityava? (b) Ka sha nyi gbenda tseegh ihyom i i tsengapasen ken Genese 3:15 la ia bee, man mbaperapera vea zua a averen a nyi?

¹⁰ Gbidye ase kwar sha kwagh u yange er zum u Adam man Ifa, uumace mba hiihii mbara ve hemba Aôndo ato la. (Genese 3:1-6) Luun er Yehova gba den ihyembeato ve la tsô yô, ma i côghol a ian na i a lu Tor u Hemban Cii la. Er a lu Aôndo u perapera yô, á ôr ve ijir a na ve ibo i kuu kpee. (Mbaromanu 6:23) Ken kwaghôron u profeti u hiihii u ken Bibilo la, a  tsengapasen wener ihyom ia lu hen atô u mbacivir un man mbadondon Satan, “iyô” shon la. (Mpase 12:9; Genese 3:15) Kohol cii yô, ihyom ne ia kure ga saa a cagh Satan ityough. (Mbaromanu 16:20) Kpa, ijirôron shon ia va a averen hen mbaperapera kpishi, ia kar a mkighir u Satan kera shi ia bugh gbenda u van a paradiso sha tar cii kpaa. (Mateu 19:28) Kpa cii man shighe la yô, mba ve te ikyaa a Satan cii vea za hemen u anger mkpeyol u ior mba Aôndo u sha iyol man u ken jijingi kpaa. Nahan ashighe agen yô, a gba u Yehova una yange ve.

11. Er nan ve Aôndo nenge hingir kpee u una va a mngerem ma deemee sha tar cica ciili?

¹¹ Aôndo yange mough sha sha imba gbenda la sha shighe u Mngerem ma Deemee ma sha ayange a Noa la. I kaa ken Genese 6:11, 12 ér: “Tar vihi sha ishigh ki Aôndo, man tar mgbough a apera kpaa. Aôndo nenge, tar vihi; gadia uumace cii vihi gbenda ve sha won kera.” Imba la nahan Aôndo una de ér mbaaferev ve̱ mase njien ieren i dedoo i̱ i̱ mase shin sha tar la kera shinii? Ei. Yehova yange nenge hingir kpee u una va a mngerem ma deemee sha u karen a mba ve nômbo ikyôr u eren ipila man ijimba la kera.

12. (a) Yehova lu tsengaôron sha kwagh u “vor” u Aberaham la ér nyi? (b) Er nan ve gba u a tim Mbaamor kpee a bunde ga?

¹² Kape ijir i Aôndo ôr Mbakanaan la kpa lu je la. Yehova pase wener “vor” ua due ken Aberaham, man a lu ken ú je icombor i sha tar cii ia zua a iveren ye. Lu u eren sha awashima la na ve Aôndo kaa wener una na tsombor u Aberaham tar u Kanaan, tar shon u lu ior mba i yilan ér Mbaamor la vande lun ker la. Aôndo una zenda ior mban sha apera ér ve̱ due ken tar ne kera nahan, una lu a ishô inyô? Yehova tsengakaan ér a zenda ve kera ga zan zan anyom 400 aa kar—zan zan saa “ibo i Mbaamor” la ia “iv ve.” * (Genese 12:1-3; 13: 14, 15; 15:13, 16; 22:18) Hen zum shon la, hôngor u Mbaamor eren la hemba vihin gban a gba kera cii. Tar u Kanaan hingir ijiir i civir akombo man i haan awambe inya man i eren ijimba karen ikyaa inya. (Ekesodu 23:24; 34:12, 13; Numeri 33:52) Mbayev mba kiriki je kpa ior mba ken tar la ve wua ve na naagh ku nanden a mi. Icighan Aôndo nahan una tsen ior nav sha imba iferkwagh ngila nahanaa? Ei! A kaa ér: “Tar la hôngor, ka nahan man M tsaha u sha ci u kwaghbo u u ye, tar gema suwa mba ve tem ken u la kera.” (Levitiku 18:21-25) Nahan kpa, Yehova gba wuan ior mbara cômbo cômbo tsô ga. Mbakanaan mba gba ve ishima u eren kwagh u mimi amba er Rahabi man Mbagibeon nahan yô, i de ve ve war.—Yosua 6:25; 9:3-27.

13, 14. (a) Yange er nan ve gba u Yehova una tsegha iti na kpeele? (b) Yehova lu kar a ilyahan sha iti na kera nena?

¹³ Er Yehova á lu icighan yô, iti na kpa ka icighanti. (Levitiku 22:32) Yesu lu tese mbahenen nav u eren msen ér: “I̱ tsegha iti You.” (Mateu 6:9) Ihyembeato i ken Eden la hôngor a iti i Aôndo, i̱ va a ahon a gban sha gbenda u Aôndo a hemen la. Mayange Yehova una de imba sendetyo man ihyembeato ngira nahan ga. Gba u una kar a ilyahan i í ve a mi sha iti na la kera.—Yesaia 48:11.

¹⁴ Shi, hide time ase sha kwagh u Mbaiserael la. Er ve lu ikpan ken Igipiti her di tsô yô, lu inja er ityendezwa i Aôndo er a Aberaham ér icombor i sha tar cii ia zua a iveren sha ikyev i Vor na la ka gbilinkwagh nahan. Kpa Yehova yem ve dugh a ve mba hingir ikyurior yô, maa kar a ilyahan i sha iti na la kera je. Sha nahan yô profeti Daniel umbur kwagh ne ken msen wener: “Tere, Aôndo wase, u U dugh a ior Ou ken tar u Igipiti sha uwegh ku ageegh, U na iti You i za gwa.”—Daniel 9:15.

15. Er nan ve Yehova yima Mbayuda due a ve ken uikyangen ken Babilon kera?

¹⁵ Kwagh ka a er yô, Daniel er msen ne shighe u sar Mbayuda u Yehova shi a̱ yima ve sha ci u iti Na yô. Mbayuda mba ve  hembaato mbara ve lu ken uikyangen, kwa ne yô lu ken Babilon. Yerusalem, gartamen ve la, hingir alôgh. Daniel fa je wener aluer i hide a Mbayuda i yem a ve ken tar u uter vev yô, kwagh la una va a icivir sha iti i Yehova. Nahan Daniel er msen kaa ér: ‘Tere, de se asorabo! Tere, ver ato! Er sha mi; de ngôôr ga, sha ci Wou, We, Aôndo wam; gadia mba yilan gar Wou man ior Ou sha iti You.’—Daniel 9:18, 19.

16. Pase er i hii ve mgbe u kwagh a gbe Yehova u palegh iti na iyol la i lu u kaan ér kwagh hemba gban un a iyol na ga yô.

¹⁶ Er kwagh a gbe Yehova sha u kuran iti na yô, ka u kaan ér kwagh gba un sha iyol na tseegh, a wa kwagh u orgen ikyo ga shinii? Ei, gadia kor ior nav sha icighanmlu na man dooshima na man ijirôron na i perapera la. Time ase sha kwagh u i nger ken Genese ityough 14 la. Hen ijiir la i ôr kwagh u ator anyiin aa va kôr Loti anngô u Aberaham, kua tsombor u Loti cii lu yemen a mi yô. Kpa Aberaham hemba ior mba tahav vev nenger un inya yem ica ne sha iwasen i Aôndo! Alaghga lu mhembe ne i hii ngeren un ken “Ruamabera u Ityav mbi TER” ye, ruamabera shon u i nger kwagh u ityav mbigenev kpa ker, mbi ken Bibilo yô i nger kwagh u mbi ga la. (Numeri 21:14) Aôndo yange wase ior nav u hemban ityav mbigenev kpaa kpur kpur je.

17. Kanyi i̱ tese ér Yehova yange nôngo ityav sha ci u Mbaiserael zum u ve nyôr ken tar u Kanaan kera cii laa? Tese akav.

¹⁷ Er Mbaiserael mgbôghom u nyôron ken tar u Kanaan yô, Mose taver ve ishima kaa ér: “TER, Aôndo wen, u A hemen ne ne, Un Una nôngo ityav sha ci wen, vough er A vande eren sha ci wen ken tar u Igipiti” nahan. (Duteronomi 1:30; 20:1) Hii sha shighe u Mose la, kar peregh sha shighe u Yosua la zan zan va ar sha shighe u Mbaajiriv lu hemen la, kua shighe u ator a perapera tema tor ken Yuda la cii, Yehova lu nôngon ityav sha ci u ior nav, nan ve mbaihyomov vev sha gbenda u kpilighyol.—Yosua 10:1-14; Mbaajiriv 4:12-17; 2 Samuel 5:17-21.

18. (a) Er nan ve se lu a iwuese ser Yehova gem kposo ga? (b) Kanyi ia er shighe u ihyom i̱ í er kwagh u i̱ ken Genese 3:15 la ia kure laa?

 ¹⁸ Yehova ngu a̱ gema kposo ga; shi awashima u a we ér una gema tar ne u̱ hingir paradiso u ken bem la kpaa, ngu a̱ gema kposo ga. (Genese 1:27, 28) Aôndo kôr iferkwagh ihyom her di tsô. Shi ior nav doo un ishima tsung, man kera shi ica ga tsô una mough sha sha ci ve. (Pasalmi 11:7) Sha jighilii yô, mba veren ashe ér ica a gba ga tsô ihyom i̱ í er kwagh u i̱ ken Genese 3:15 la ia kure ken ayôôso a vesen. Shi ica ga tsô Yehova shi una hingir “orutya”!—Sekaria 14:3; Mpase 16:14, 16.

19. (a) Tese ikyav er i hii ve gbenda u Aôndo a yaren tom a tahav nav mbu timin kwagh la ua na se kporom hen a na yô. (b) Gba u iyol i Aôndo a we a keghen a kegh u nôngon ityav sha ci wase la ia bende a vese nena?

¹⁹ Time ase sha injakwagh ne: Tôô wer inyamkyume ta num sha tsombor u or, maa or la kpa de ga je sôghor kwagh a inyamkyume shon, wua i̱ je. Ú hen wer ieren la ia ndôhôr kwase u or shon ishima kua mbayev mba nanaa? Mayange ga, dooshima na u tangen iyol ga u a lu a mi sha a ve la una doo ve tsung. Kape se kpa se nyura se hide a hide ijime sha ci u Aôndo yaren tom a tahav nav mbu timin kwagh mbura yum, ga je la. Iyol i a we a keghen a kegh u nôngon ityav sha u kuran se la i̱ seer a seer mdoo u a doo se ishima la. Shi,  icivir i se lu a mi sha tahav nav mbu mbu lu a ikighir ga la kpa i̱ hemba seer cii. Ka nahan ve se “er Aôndo tom u u doo Un ye, sha mcieaôndo man iyol i sulen.”—Mbaheberu 12:28.

20. Zum u se er akaa a i nger ken Bibilo sha kwagh u ityav mbi yange Aôndo nôngo la man i wanger se vindi vindi ga yô, kanyi i doo u se ere, man ka sha ci u nyi?

²⁰ Sha mimi yô, ka ashighe cii Bibilo i̱ pase hanma kwagh u yange na ve Yehova nôngo ityav la vindi vindi ga. Kpa kwagh u se lu a akperan sha mi ga yô ka un ne: Yehova gbe eren tahav nav mbu timin kwagh la a ityôkyaa shio tsô ga, shi eren mbu sha mbaishôôv ga, shin a mhôônom ma zungwen shio kpaa je ga. Ashighe kpishi aluer se gbidye kwar se nenge kwagh u i nger ken Bibilo la vighe vighe, shin akaa agen a yange er sha kwagh shon yô, kwagh la una wase se se hemba kaven kwagh shon vough. (Anzaakaa 18:13) Zum u se fe er yange i hii ve kwagh er nahan la vindi vindi ga je kpa, u seer henen kwagh u Yehova shi timen sha aeren a na a injaa la una wase se u karen a akperan a alaghga a lu se ken ishima la kera. Se eren nahan yô, se nenge er se lu a ityôkyaa hoghom hoghom i suur sha Yehova, Aôndo wase yô.—Yobu 34:12.

21. Er nan ve ashighe agen Yehova ka a lu “orutya,” kpa ishima na jim yô gema ngi ker nena?

²¹ Er Yehova ka a lu “orutya” shighe u i gbe u una lu nahan kpee la kpa, ngula ka u kaan ér ka kwagh u ishima na i har sha mi la ga. Ken mpase u sha mnenge u Esekiel nenge a akekeautya sha la, shi nenge a Yehova lu wan iyol i nôngon ityav a mbaihyomov nav kpaa. Kpa, Esekiel shi nenge ikume kase Aôndo ningir—man ikume tese ikyav i bem. (Genese 9:13; Esekiel 1:28; Mpase 4:3) Kwagh ne tese wang ér Yehova ngu bem bem. Ngise apostoli Yohane nger wener, “Aôndo ka dooshima je.” (1 Yohane 4:8) Aeren a Yehova cii nga ze vough vough, igen hembe igen ga. Nahan se mba a ian i civirigh kpen kpen, er se fetyô u kporom ikyua hen imba Aôndo u agee u dooshima ne yô!