1, 2. Ka iyua i Aôndo a ne se i nyi i hembe lun a inja nyian ciilii, man ka sha ci u nyi?

TER wase u sha la na se kwagh u injaa kpen kpen—a na se uma, se mba uumace mba lun a mfe mba se fatyô u eren aeren a na yô. (Genese 1:27) Ka iyua i injaa ne kpa i ne ve se fe er akaawan a Bibilo a wasen se ye. Aluer se dondo akaawan ne yô, se vese se hingir ior mba vian mba soon Yehova mba ve “er tom sha mkav u ken ishima, [i] hoghor ve u paven kwagh u dedoo a kwagh u bo” yô.—Mbaheberu 5:14.

² Hemba kan hange hange u se hen sha akaawan a Bibilo ne nyian cii, sha ci u mlu u tar u ainge ne cimin kpishi, nahan taver u wan atindi a a bende sha hanma kwagh u se eren cii yô. U tesen ikyav yô, igbenda i í sôron twer a mi la tese ér kwagh ne ka mimi, hemban cii je yô twer u i sôron a awambe la. Nahan doo u hanma or u nan soo u ungwan imo i Yehova cii nana ver ishima sha kwagh ne. Nahan kpa aluer se kav atindi a Bibilo i we sha kwagh u awambe la yô, se tsua kwagh u una vihi imoshima yase ga, kpa una gema a na se za hemen u lun ken dooshima u Aôndo yô. (Anzaakaa 2:6-11) Se time ase nen sha atindi shon agen.

3, 4. Lu hanma shighe i hii pasen ken Ruamabera ér awambe ka icighankwagha, man ka tindi u nyi a pase kwagh ne?

³ Kain yange wua Abel ica gba ga maa Aôndo pase er uma man awambe ve zough shi ve lu icighankwagh yô. Aôndo kaa a Kain ér: “Awambe a anngôu nga genger imo hen inya, yilan  Mo.” (Genese 4:10) Sha mnenge u Yehova yô, awambe a Abel a i haa inya la tile sha ityough ki uma na u i tôndo sha apera la. Nahan a fatyô u kaan ér awambe a Abel lu vaan yilan Aôndo ér a or iyev sha ci u á.—Mbaheberu 12:24.

⁴ Mngerem ma Deemee ma sha ayange a Noa la yange ma karen kera yô, Aôndo na uumace ian i yan inyam, kpa venda ér ve de ye awambe ga. Aôndo kaa ér: “Saa di inyam kua uma u i tsô, ka awambe a i je la, de ye nen ga. Kpa awambe a en yô, Me or iyev i a kpee je.” (Genese 9:4, 5) Tindi ne ngu sha ci u ônov mba Noa zan zan sha ayange ase kpaa. Tindi shon seer tan iwanger sha mkaanem ma Aôndo vande ôron a Kain ér, awambe a hanma kwagh u uma yô tile sha ityough ki uma u kwagh shon la. Shi tindi la pase se wang ér Yehova una tsaha hanma or u nan nzughul a uma man awambe cii.—Pasalmi 36:9.

5, 6. Tindi u Mose la yange tese ér awambe ka icighankwagh shi ka kwagh u injaa nena? (Nenge ngeren u a lu a itinekwagh ér, WA UMA U UZENDENYA IKYO la.)

⁵ I pase akaa a mimi ahar a hange hange ne ken Tindi u Mose la. Levitiku 17:10, 11 kaa ér: “Hanma or . . . u nan ye ma awambe yô, Me kera saan ishigh a u nan ye awambe la ga, Me dugh nan ken nongo u nan kera. Gadia uma u inyam yô, ka ken awambe a lu ye, Mo M na ne a sha atse a nanden nagh sha mi, sha u nan iwom a mi sha ci u uuma enev; gadia awambe nga ne iwom sha uma u a la.” *—Nenge ngeren u a lu a itinekwagh ér “Awambe Ka Kwagh u Nan Iwom” la, ngu sha peeji 76.

⁶ Yange a sôngo inyam man a lu u a haa awambe a i sha atse a nanden nagh sha mi la ga yô, i haa a hen inya. Sha nahan yô, uma la a hide a yem hen Un u a lu a uma shon jim jim la sha ikyav. (Duteronomi 12:16; Esekiel 18:4) Nahan kpa Mbaiserael yange vea sôngo zendenya yô, ve de saa ér hanma iniender ki awambegh ki due ken iyol i inyam la kera cii ve vea ya ga. Oriserael yange nana sôngo inyam tsembelee, awambe a due yô,  nan ya a imoshima i wang, sha ci u gbenda u nan senge i la u tese icivir sha Or u Nan Uma la.

7. Davidi yange tese ér awambe ka icighankwagh nena?

⁷ Davidi, u lu “or u sha ishima [i Aôndo] vough” la yange fa atindi a Aôndo wa sha kwagh u awambe la kuma un. (Aerenakaa 13:22) Sha shighe ugen la imura kôr un kpishi, nahan iorov utar ken atô u ior mba ve lu a na la mough nyôr hen atô u  afo a mbaihyomov vev za kese mngerem shin ijôr va na un. Tsô Davidi er nena? A pine ér, “kera ka awambe a ior mba ve te uma ve kera gaa?” Sha mnenge u Davidi yô, mngerem mara lu awambe shin uma u ior nav mbara jighilii. Nahan er imura kôr un kpishi nahan kpa a ma ma ga, a “gema a haa ma inya sha ishigh ki TER.”—2 Samuel 23:15-17.

8, 9. Yange mba veren nongo u Kristu yô, mnenge u Aôndo sha kwagh u awambe gema shinii? Pase.

⁸ Yehova yange we tindi sha kwagh u awambe sha ayange a Noa la anyom nga kar er 2,400 nahan yô, shi a na mbahemenev mba shin itine mba ken nongo u Kristu u sha ashighe a tsuaa la jijingi na, nahan ve nger ér: “Icighan Jijingi kua se kpaa se nenge doo u sé kera seer ne kwagh u yuhwan ugen ga, saa kwagh u a lu u eren keng ne tseegh: Nyagh nen akaa a i senge sha akombo yô, man awambe kpaa, man kwagh u i senge a sôngo ga yô, man shi idya kpaa.” Yange i na tindi u Mose la anyom kar kuma er 1,500 nahan cii ve, ve nger kwagh ne ye.—Aerenakaa 15:28, 29.

⁹ Ikyav tese wang ér mbahemenev mba shin itine mba sha ashighe a tsuaa la yange ve kav er awambe a lu icighankwagh yô shi ve nenge ér u nzughul a á la ka kwagh môm a akombo a civir man idya i eren. Mbakristu mba mimi nyian kpa lumun a kwagh u yange ve ôr la. Heela tseegh ga, er mbamhen vev cii ve har sha akaawan a Bibilo yô, mba eren a awambe sha gbenda u a doo Yehova yô.

10, 11. (a) Mbashiada mba Yehova mba nengen awambe a tan man mzeram ma awambem ma vesen mara nena? (b) Ka kwagh u awambe u nyi nahan alaghga Mbakristu vea lu a mbamnenge sha mi kposo kposo?

¹⁰ Mbashiada mba Yehova fa ér u ‘nyaghen awambe’ yô ka u vendan awambe a tan man u nan ior awambe kua u kuran awambe a ve koson her ér i va ta ve ken hemen la kpaa. Er ve we tindi u Aôndo ikyo yô, mba lumun mzeram ma awambem ma vesen ma mnyiin mara ga, ma yô ka: mzeram ma  awambem man nyian man ma pupuu man ma i yer ér platelets la kua ma i yer ér plasma la.

¹¹ Ainge ne i seer paven mzeram ma awambem ker ken aveghemakaa a kiriki nahan mba eren twer a a sha igbenda kposo kposo. Doo u Orkristu nana lumun aveghemakaa a kiriki nee? Shin nana nenge á ér ka “awambe”? Gba u hanma or nana tsua kwagh u nana er la a ishima i nan. Kape igbenda i eren twer, i i yer ér hemodialysis man hemodilution man u i yer ér cell salvage, u ka i kura awambe a oruange i kire i hide i haa nan ken iyol la kpa i gbe u or a tsua a ishima i nan u lumun shin vendan je la.—Nenge Ngeren u Seer u a lu a itinekwagh ér, Aveghemakaa a ken Awambe man Igbenda i Paven Ior la.

12. Doo u se nenge akaa a i gbe u imoshima i or ia tese nan kwagh u nana er la nena, man se er nena zum u i gbe u se tsua kwagh a ishima yase?

¹² Yehova ka una de ér ior ve tsua u eren kwagh a ishima ve  yô, kwagh ne a tese ér kwagh u or tsough u eren cii kpa kwagh gba un sha mi ga shinii? Ei, gadia kwagh gba Yehova sha hanma mhen man isharen yase cii. (Anzaakaa 17:3; 21:2; 24:12) Nahan doo u se vande eren msen ser Yehova a wase se shi se time sha gbenda u tweregh u i soo u eren se la vighe vighe cii ve se dondo kwagh u imoshima yase i Bibilo i tsaase i la i tese se la ye. (Mbaromanu 14:2, 22, 23) Kpa mbagenev ve de kighir se ér se er kwagh u imoshima ve i tese ve ér ve er la ga, shi doo u se pine or ser, “Luun we yô ma u er nena?” ga. Sha imba kwagh ne yô, gba u hanma Orkristu “nana . . . tôô ikyav mbi nan iyol i nan je.” *—Mbagalatia 6:5; Mbaromanu 14:12; nenge ngeren u a lu a itinekwagh ér “M Nengen Awambe Mer ka Icighankwagh Kpa?” la, ngu sha peeji 81.

13. Atindi a Yehova man akaawan a na pase kwagh na nena? Tese ikyav.

¹³ Atindi man akaawan a Bibilo tese ér Yehova ka Orwanatindi u lun a kwaghfan man Ter u kwagh u ônov nav a gbe un ishima tsung yô. (Pasalmi 19:7-11) Shin er yange i wa tindi u “nyagh nen . . . awambe” la sha ci u twersôron ga nahan kpa, gem kor se sha mbamzeyol mba ka ve va ken awambe a tan la. (Aerenakaa 15:20) Mbatwerev kpishi nyian nenge ér ka twer u paven or a awambe shio la u hembe doon cii ye. Kpa hen Mbakristu mba mimi yô, kwagh ne seer pasen ve dooshima u Yehova man kwaghfan na u a hembe hanma kwaghfan cii la.—Yesaia 55:9; Yohane 14:21, 23.

14, 15. (a) Ka atindi a nyi a tese ér ior mba Aôndo doo un ishima? (b) U dondo akaawan a ken atindi ne nena?

¹⁴ Atindi kpishi a Yehova yange wa Mbaiserael mba ngise la tese ér kwagh ve gba un ishima tsung. U tesen ikyav yô, yange kaa ér vea maa iyou yô, ve wa igyar sha haav mbu i sha, sha ci  u haav lu ijiir i ior eren akaa sha mi kpishi yô. (Duteronomi 22:8; 1 Samuel 9:25, 26; Nehemia 8:16; Aerenakaa 10:9) Aôndo shi yange wa tindi ér aluer or ngu a bua u kôron ior yô, nana kuran un. (Ekesodu 21:28, 29) Or yange nana per atindi ne yô, kwagh ne a tese ér nan wa mkpeyol u mbagenev ikyo ga sha apera, nahan nan va aa ibo i awambe sha ityough ki nan.

¹⁵ Ú dondo akaawan a ken atindi ne nena? Er nan u tee shighe u hen sha mlu u kwaghhendan wou, shin gbenda u ú nahan kwagh la shin zendenya wou shin ya wou shin ijiirtom you shin iemberyolough i u eren la ga? Ken ityar igen yô, ka aikyôr a hembe wuan agumaior ye, man ashighe kpishi ka i lu sha ci u mba hendan kwagh dang dang. Nahan kpa, agumaior a a soo u lun ken dooshima u Aôndo yô, uma ngu ve a inja nahan nga keren iemberyolough ken akaa a aa fatyô u wuan or la ga. Mba henen ér kwagh eren agumaior ga ze ga. Kpa ka ve ember iyev vev sha u eren akaa a aa va ve a kwaghvihin ga yô.—Orpasenkwagh 11:9, 10.

16. Ka tindi u nyi a yange iyav mbu dughunu? (Nenge ngeren u shin kpe.)

¹⁶ Uma u wan u ken uya je kpa ngu Aôndo a inja. Ken tar u Iserael u tsuaa la, yange or a er kwase uya kwagh nahan nana kpe shin wan u nan u ken uya la una kpe yô, Aôndo a kaa ér or u nan lu a ibo la nan ngu orwuanor, nahan nan kimbi “uma sha uma.” * (Ekesodu 21:22, 23) Nahan hen ase er Yehova ka una nenge hanma inyom ior vea dughun iyav vea wuan mbayev imôngo sha er vea zua a ian i eren uma sha ishima ve la ve i lu un ken ishima yô!

17. U sur or u yange nan dugh iyav cii ve nan va mase fan mimi u ken Bibilo la ishima nena?

¹⁷ Aluer kwase yange nan vande dughun iyav cii ve nan va  mase fan mimi u ken Bibilo di ye? Aôndo una kera zungwe nan mhôônom ga shinii? Una zungwe nan! Or u nan gem ishima sha mimi yô, Yehova una zungwe nan mhôônom sha awambe a Yesu haa inya la. (Pasalmi 103:8-14; Mbaefese  1:7) Kristu iyol na kpa kaa ér: “M va sha u Me yila mbaperapera ga, kpa ka mbaasorabo, sha u ve̱ gema asema yô.”—Luka 5:32.

18. Bibilo tese ér kanyi i ve a iwoor nyiana?

¹⁸ Yehova soo ér se palegh u eren ior kwagh u vihin tseegh tsô ga, a soo ér se dugh ihyom ken asema ase kera, gadia ka ihyom i ve a iwoo-or kpishi ye. Apostoli Yohane nger ér, “Hanma or u nan ker anmgbian u nan ihyom yô, ka orwuanor je.” (1 Yohane 3:15) Imba or la nan ker anmgbian u nan ihyom tseegh tsô ga, ka nan tômon nan a ku kpaa. Ka nan tese ihyom i nan la ken igbar sha u senden anmgbian u nan la ityough shin wan nan aie iyol ér nan er kwagh u Yehova una tsaha nan yô. (Levitiku 19:16; Duteronomi 19:18-21; Mateu 5:22) Nahan ka hange hange u se dugh hanma iferkwagh i i lu se ken ishima cii kera!—Yakobu 1:14, 15; 4:1-3.

19. Or u nan dondon akaawan a Bibilo yô, nan nengen avur a Bibilo, er Pasalmi 11:5 man Mbafilipi 4:8, 9 nahan nena?

¹⁹ Shi mba uma a lu ve a inja er Yehova nahan shi ve soo u lun ken dooshima u Aôndo la mba palegh hanma inja pilagh cii. Pasalmi 11:5 kaa ér: “Or u ipira i doo nan la yô, [Yehova] kôr nan ihyom.” Ivur ne ka kwaghôron u pasen mlu u Aôndo tsô ga, ka tindi u i doo u una kura se ken akaa a se eren ayange ayange yô. Tindi ne ka a na mba Aôndo a doo ve ishima la ve palegh hanma iemberyolough i i sue ipila cii. Shi ishemberkwaghôron i Yehova ka “Aôndo u bem” la ka i na mbacivir un ve iv asema a ve a akaa a doon ishima man a lun a inja man a a kom iwuese yô, gadia ka akaa a a ve a bem je ne.—Mbafilipi 4:8, 9.

20-22. Mlu u Mbakristu a tar ne ngu nena, man ka sha ci u nyi?

²⁰ Sha ishigh ki Yehova yô, tar u Satan jimin cii ngu a ibo i awambe. Ugomoti mba tar ne, mba i er kwagh ve ken Ruamabera  ér mba inyamkyume i bo la, wua ior kpishi, kua mbatomov mba Yehova kpaa. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Mpase 13:1, 2, 7, 8) Mbakpengav kua mbatôvonakaa mba eren tom ikyooso ikyooso a mbautahav mba ve lu er ka inyamkyume ne; mba varen ikyav mbi tswamev mbi bov kpishi shi zuan a liba sha mi ngôgh. Sha mimi yô, “tar cii ngu sha ikyev i Orbo”!—1 Yohane 5:19.

²¹ Er mbadondon Yesu ve lu “ior i tar ne” ga yô, mba we ave sha akaa a patii man ityav mbi tar u nôngon la ga, nahan ve palegh ibo i awambe sha ayol a ve asange asange kua hen ityô ve kpaa. * (Yohane 15:19; 17:16) Ka a tôvon ve a ican je kpa ve dondo ikyav i Yesu la, ve or iyev ga. Kpa ka ve gema ve eren a mbaihyomov vev sha dooshima shi ve eren msen sha ci ve kpaa.—Mateu 5:44; Mbaromanu 12:17-21.

²² U hemban cii yô, Mbakristu mba mimi mba nyer nongo a “Zegebabilon” u a lu tartor u kwaghaôndo u aiegh sha tar cii  shi a hembe lun a ibo i awambe cii la ga. Mkaanem ma Aôndo kaa ér, “ka ken a na man i zua a awambe a uprofeti kua uicighanmbaiorov man mba i wua ve shin tar cii la ye.” Nahan i ta se icin ér: “Nongoior Wam, due nen ken a na kera.”—Mpase 17:6; 18:2, 4, 24.

23. U duen ken Zegebabilon kera la wa nyi man nyi kere?

²³ U duen ken Zegebabilon kera la ka u dughun iti yase ken a na kera, tôndon nongo a na tseegh tsô ga. Gba u se kôr aeren a ifer a kwaghaôndo u aiegh a lumun a mi shi a tesen ken igbar la ihyom, er ijimba man u nyôron iyol ken akaa a patii man inyaregh ki zendan sha hua nahan. (Pasalmi 97:10; Mpase 18:7, 9, 11-17) Ashighe kpishi akaa ne ka a va a awambe a haan inya!

24, 25. Or u nan lu a ibo i awambe nana er nyi ve Yehova una zungwe nan mhôônomô, man yange tese kwagh ne sha ashighe a tsuaa la nena?

²⁴ Cii man hanma wase hii u civir Aôndo sha mimi yô, se er akaa a suen tar u Satan ne sha igbenda kposo kposo, nahan se pande se lu a ibo i awambe. Nahan kpa, er se gem inja yase se hingir u nan nagh ku Kristu jighjigh yô, Aôndo zungwe se mhôônom shi ngu kuran se sha akaa a aa fatyô u vihin mlu wase vea na yô. (Aerenakaa 3:19) Agar a waren a yange i ver sha ayange a tsuaa la tile sha ityough ki mkor u Yehova a lu kuran se nyian ne.—Numeri 35:11-15; Duteronomi 21:1-9.

²⁵ Agar ne yange waren ior nena? Oriserael yange nana wua or abu yô, nan yevese nan za yer ken ma gar u waren. Nahan mbaajiriv ve ôr nan ijir, a faan ér nan wua or la sha apera ga yô, i gba u nana lu ken gar shon zan zan pristi u tamen una kar kpen. Ka hen zum la nana fatyô u duen ken gar la za lun ijiir igen ye. Ikyav i Yehova ver ne i doo kpen kpen, i tese ér uma ngu un a inja kpishi je! Nyian ne kpa, Aôndo er kwagh u a lu kwagh môm a agar a waren a sha ashighe a tsuaa la yô, ka nagh ku ipaa ku Kristu a ne la; nagh kun ku kor se sha ku u ma se zough a mi sha u peren atindi a Aôndo a we sha kwagh u  uma man awambe abu la. Kwagh u Aôndo a er ne doo u ga he? U tese wer kwagh ne doo u nena? Gbenda môm yô, ka u lôhôn mbagenev ve va kohol we ken gar u waren u sha ikyav ne, hemban je yô hegen u “zegecan” a mgbôghom ne.—Mateu 24:21; 2 Mbakorinte 6:1, 2.

26-28. Mlu wase ngu kwagh môm a u profeti Esekiel la nena, man se er nan ve se za hemen u lun ken dooshima u Aôndo?

²⁶ Mlu u ior mba Aôndo sha ayange ase ne umbur se kwagh u profeti Esekiel u sha ashighe a tsuaa, u Yehova ver un ér a lu orkuran sha ya u Iserael la. Aôndo kaa a na ér, “aluer wea ungwa kwaghôron sha zwa Wam yô, wa ve kwagh sha ci Wam.” Lu u Esekiel una er tom ne ga yô, Yehova una pine awambe a mba una wua zum u una va tim Yerusalem kera la hen Esekiel. (Esekiel 33:7-9) Kpa Esekiel yange er tom ne, nahan kera lu a ibo i awambe ga.

²⁷ Nyian ne, se mba ken ayange a masejime a tar u Satan ne. Nahan Mbashiada mba Yehova nenge ér ka tom ve u yôôn “iyange i iyevoron” i Aôndo sha u pasen loho u Tartor; ve nenge ér tom u pasen loho u Tartor ne ka icivir je i ne ve ye. (Yesaia 61:2; Mateu 24:14) U ngu eren tom u injaa ne sha ishima i môm kpa? Tom u pasen loho u Tartor ne yange u lu apostoli Paulu zege kwagh u numben a mi ga. Sha nahan yô, a kaa ér: “Mo m ngu a ishô sha awambe a ior cii. Gadia ityough yuhwam sha u pasen ne awashima u Aôndo ci ca cii ga.” (Aerenakaa 20:26, 27) Ikyav na ne ka i dedoo i se dondo yô!

²⁸ Sha kpôô yô, aluer se soo u lun ken dooshima u Yehova u kundun iyol la yô, a gba u uma una lu se a inja er a lu Yehova a inja nahan tseegh tsô ga. Gba u shi se za hemen u lun wang sha ishigh nagh er se nenge ken ityough ki dondon kin nahan.