1, 2. Yesu yange er nyi hen tugh mbu masetyô mbu lu vea mbaapostoli nav laa, shi shighe ne lu un hange hange sha ci u nyi?

HEN tugh mbu Yesu kohol vea mbaapostoli nav ken kpoyou u sha, ken iyou igen ken Yerusalem la, a fa er lu shighe na u masetyô u una lu imôngo a ve je la yô. Yange shighe zurum u una hide a yem hen Ter na. Lu u ica a kera gba ga tsô, a kôr Yesu shi a kar jighjigh na u nan tsung. Shin er yange fa ér ica a gba ga tsô una kpe nahan kpa, a za hemen u wan ikyo sha mbamgbe mba mbaapostoli nav her.

² Yesu vande pasen mbaapostoli nav ér una va undu ve, kpa akaa agen lu her a una ôr ve sha u taver ve ishima sha kwagh u lu van ken hemen la yô. Sha nahan yô, a vihi shighe u masetyô ne sha u tesen ve akaa a hange hange a aa wase ve vea za hemen u tilen sha mimi yô. Mkaanem ma ôr a ve man, lu ma hemban kundun iyol shi hemban kôron ken ishima cii. Nahan kpa, er nan ve kwagh hemba gban Yesu sha kwagh u mbaapostoli nav a kwagh na iyol na? Er nan ve shighe u masetyô u Yesu lu imôngo a ve la lu un hange hange yumu? Se fatyô u kaan zevera ser ka dooshima. Yange ve doo un ishima tsung.

3. Er nan se fe ser Yesu yange kegh zan zan ér i va lu hen tugh mbu masetyô mbu una lu vea mbadondon un la una tese ve dooshima ga?

³ Upuembaanyomov mba kar yô, jijingi mgbegha apostoli Yohane, ngur ngeren kwagh u er hen tugh mbura yô, a hii sha mkaanem man, ér: “Er iyange i iniongo i Paseka lu a kuma ga la er Yesu fa shighe Na kuma u Una due shin tar ne, Una yem hen Ter yô, er ior Nav mba ve lu shin tar ne ve doo Un ishima yô, ve doo Un ishima zan zan ar sha mkur je.” (Yohane 13:1) Yesu yange kegh zan zan ér i va lu hen tugh mbu masetyô mbu una lu vea “ior Nav” la ve una tese ve dooshima ga. Shighe u  lu eren tom na u pasen kwagh la cii, a tese sha igbenda kposo kposo ér mbahenen nav doo un ishima. Doo u se time sha igbenda igen i yange tese dooshima na la, sha ci u aluer se dondo ikyav na sha gbaa ne yô, se lu tesen ser se mba mbahenen nav mba mimi.

4, 5. (a) Er nan ve yange gba u Yesu una lu a ishimawan shighe u lu eren kwagh a mbahenen nav laa? (b) Shighe u Yesu va kohol mbaapostoli nav utar lu yaven ken sule u Gesemane la, yange er nena?

⁴ Dooshima man ishimawan gba zua. Mbakorinte u Hiihii ityough 13 ivur 4 kaa ér, “Dooshima we ishima,” nahan aluer mbagenev doo se ishima yô, a gba u se waan ishima a ve. Yange gba u Yesu una wa ishima a mbahenen navaa? Een, yange gba u una wa ishima a ve! Er se hen ken Ityough ki sha 3 kira nahan, yange taver mbaapostoli u hiden a iyol ijime. Ve gba anyiman sha kwagh u or u nan lu orvesen hen atô ve la icin i môm tseegh ga. Tsô Yesu er nena? Yange vihi ishima a ve, nahan lam a ve sha nyaghen nyaghena? Ei, a wa ishima shighe u lu lamen a ve la, shin er “anyiman” gba hen atô ve sha kwagh ne hen tugh mbu masetyô, mbu lu vea ve la nahan kpaa!—Luka 22:24-30; Mateu 20:20-28; Marku 9:33-37.

⁵ Tugh mbu masetyô mbura mbu ze dôghôô yô, mbaapostoli mba Yesu mba jighjigh mba 11 mbara shi kar ishimawan na shighe u za vea ve ken sule u Gesemane la. Yesu za undu mbaapostoli anigheni, gema yem a Peteru man Yakobu man Yohane ken atô u sule la. Tsô Yesu kaa a ve ér: “Ishima vihim tsung je ar ken ku, tema nen heen, kura nen a Mo imôngo.” A kporom ken hemen kpuaa, maa a hii u eren msen tsung. Eren msen shighe kar naleghaa yô, a hide hen mbaapostoli mba utar mbara. Lu nyi ve lu erene? Er shighe ne lu shighe u Yesu hemba tagher a ican cii nahan kpa, ve lu yaven kwagh ve kera. Yange lam a ve sha ishimanyoon sha ci u ve kura ga yumuu? Ei, yange wa ishima a ve shi taver ve ishima. Mkaanem nam ma kundu kundu mara tese ér yange kav er tume ve iyol shi ve lu a mbamyina vev  yô. * A kaa ér: “Jijingi yô, lumun, kpa iyol yô, ngi a agee ga.” Shin er Yesu va kohol ve acin atar ve lu yaven nahan je kpa, a wa ishima a ve hen tugh mbura.—Mateu 26:36-46.

6. Se fatyô u dondon ikyav i Yesu shighe u se eren kwagh a mbagenev nena?

⁶ Ka kwagh u taver se ishima kpishi u fan er Yesu yina ishima sha kwagh u mbaapostoli nav ga nahan. Shighe kar yô, kwagh u injaa due ker, sha ci u nomso mba jighjigh mban fa er i lu a inja u vea kuran shi vea hide a iyol ijime yô. (1 Peteru 3:8; 4:7) Se dondo ikyav i Yesu ne shighe u se eren kwagh a mbagenev nena? Hemba gban u mbatamen vea lu a ishimawan cii. Alaghga mbananjighjigh a vese imôngo vea za a mbamzeyol vev hen ortamen shighe u i tum nan iyol shin ishima i lu zan nan iyol sha mbamgbe mba nan yô. Ashighe agen yô, alaghga mba i gbe u a wase ve la vea timbir u dondon kwaghwan. Nahan cii kpa, mbatamen mba lun a ishimawan vea tese “sha ishima i legh legh” shi vea ‘er ikyumuile ican ga.’ (2 Timoteu 2:24, 25; Aerenakaa 20:28, 29) Shi mbamaren kpa doo u vea dondo ikyav i Yesu i wan ishima la, sha ci u ashighe agen alaghga mbayev vea ungwa kwaghwan shin mkôôm fese ga. Ishimawan man dooshima una wase mbamaren vea gba uwer sha iniôngon i ve lu nôngon ér vea tsaase mbayev vev la ga. Imba ishimawan ne i ve a mbamtsera kpishi je.—Pasalmi 127:3.

7. Lu sha nyi igbenda nahan Yesu nengen sha mbamgbe mba mbahenen nava?

⁷ Or u lun a dooshima ka nan tese un sha u eren akaa sha ci u mbagenev a iyoltangen shio. (1 Yohane 3:17, 18) Dooshima “keren kwagh na iyol na tsô ga.” (1 Mbakorinte 13:5) Dooshima yange mgbegha Yesu u wan ikyo sha mbamgbe mba mbaapostoli nav. Ashighe kpishi Yesu yange a er kwagh u wasen ve, er ve lu a pase un mbamgbe vev ga la je. Zum u a nenge  ér ve vôr yô, a kaa a ve ér ve dondo un ijime ‘ve tseegh, ve va hen ijiir i or lu ga yô, ve va mem kpeghee.’ (Marku 6:31) Shighe u kav ér ijen kôr ve yô, a ker gbenda a na ve kwaghyan, kua mbagenev udubu imôngo mba ve va u va ungwan un la.—Mateu 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Kanyi i tese ér Yesu yange fa mbamgbe mba mbaapostoli nav mba ken jijingi shi kure ve? (b) Yesu yange tese ikyoiwan tsung sha mkpeyol u ngô na shighe u i mande un sha kon la nena?

⁸ Yesu yange fa mbamgbe mba mbaapostoli nav mba ken jijingi shi kure ve kpaa. (Mateu 4:4; 5:3) Ashighe kpishi una tesen ior kwagh yô, a tese sha gbenda u vea zua a iwasen kpishi yô. Akaa a yange ôr ken Ityesen na i sha Uwo la lu sha ci u iwasen i mbahenen nav jighilii. (Mateu 5:1, 2, 13-16) Yange una tesen mbagenev kwagh sha anzaakaa a been yô, “A mase pasen mbahenen Nav akaa cii, ve tseegh.” (Marku 4:34) Yesu yange ver wanakiriki u jighjigh man u fan kwagh sha er zum u una hide a yem sha yô, wanakiriki la a̱ naan mbadondon un kwaghyan u ken jijingi tsembelee yô. Hii sha derianyom u hiihii la je, anmgbianev mba Yesu mba shin tar, mba i shigh ve  mkurem sha jijingi, ve kohol ve lu nôngo u wanakiriki la, mba nan “kwaghyan [u ken jijingi] sha ashighe ashighe.”—Mateu 24:45.

⁹ Sha iyange i i wua Yesu la, a tese ikyoiwan sha kwagh u mlu u ken jijingi u mbadoon un ishima la sha gbenda u kôron ken ishima kpen kpen. Tôô ase wer kwagh ne yange er sha ashe ou. I mande Yesu sha kon, lu ken mnyoon tsung. Cii man Yesu a ôô yô, alaghga tsô yange i gba u una tuur angahar una kende vanger sha, kpa kwagh ne a gema a na mnyoonom ma seer a seer, sha ci u myohom nam ma na inyam na i ande shin angahar, ape i mande ukusa la, shi ijime na i lun a avav a i gbidye un la kpa lu kôôn ken kon u i mande un sha mi la. A̱ shi nan kpa, kwaghôron lu un ican shi va un a mnyoon, sha ci u ka i gba u or a ôôn tsembelee ve nana ôr kwagh ye. Nahan kpa, cii man a mase sulen yô, a ôr mkaanem ma tesen ér ngô na, Maria, doo un ishima kpishi. Yesu gem ashe nengen a Maria man apostoli Yohane, mba ve tile ikyua a na la yô, a lam a ngô na sha ikyenge i or u nan til ikyua nana fatyô u ungwan yô, a kaa ér: “Kwase, nenge ka wan wou je ne.” Maa a gema a kaa a Yohane ér: “Nenge ka ngôu je ne.” (Yohane 19:26, 27) Yesu yange  fa ér apostoli u jighjigh la una nenge sha mbamgbe mba Maria mba sha iyol tseegh ga, kpa shi una nenge sha mba ken jijingi mbara kpaa. *

10. Mbamaren vea fatyô u dondon ikyav i Yesu shighe u ve nengen sha mbamgbe mba mbayev vev nena?

¹⁰ Aluer mbamaren mba lun a ikyoiwan gbidye kwar sha ikyav i Yesu ne yô, vea zua a iwasen. Ter u tsombor na u doo un ishima sha mimi yô, una nenge sha ugbayol mba tsombor na. (1 Timoteu 5:8) Mbayaav mba lun a mkav man dooshima yô, ashighe agen ka ve ver shighe u memen shi eren iemberyolough. Kwagh u hemban cii yô, mbamaren mba ve lu Mbakristu ka ve nenge sha mbamgbe mba mbayev vev mba ken jijingi. Mba eren kwagh ne nena? Ka ve sôr ian i henen Bibilo hanma shighe hen tsombor ve ver, shi ve nôngo ér ashighe a henen kwagh ne a doo mbayev vev shi a maa ve ken jijingi kpaa. (Duteronomi 6:6, 7) Mbamaren ka ve tese mbayev vev sha mkaan man sha ikyav i dedoo i ve ver la ér kwaghpasen man u wan iyol sha mbamkombo mba Mbakristu shi zan ve la ka akaa a hange hange a se eren ken mcivir wase yô.—Mbaheberu 10:24, 25.

11. Lu nyi Yesu tese mbadondon un sha kwagh u mde u den asorabo?

¹¹ U den or kwaghbo ka gbenda môm u tesen dooshima. (Mbakolose 3:13, 14) Mbakorinte u Hiihii ityough 13 ivur 5 kaa ér dooshima “koson kwagh u bo ken ishima ga.” Yesu yange tese mbadondon un ashighe kpishi er i lu hange hange u den mbagenev kwaghbo yô. A kaa a ve ér ve deen mbagenev kwaghbo “zan zan kwa taankaruhar tsô ga, kpa i̱ lu zan zan akunduatargber kwa taankaruhar,” inja na yô, i ver ikwa i or a er kwaghbo ve a kera de nan ga ze. (Mateu 18:21, 22) A tese ve ér doo u a de orsholibo kwaghbo, aluer i wa nan kwagh man nan gema ishima yô. (Luka 17:3, 4) Nahan kpa, Yesu yô lu er Mbafarishi mba wan ikparashe, mba ve tesen mbagenev sha  mkaan tseegh la ga, un yange tesen shi eren kwagh u tesen la. (Mateu 23:2-4) De se nenge er Yesu tese ér un kegh iyol u den ijende na i yange na i jighjigh la kwaghbo, shighe u i er kwagh a na doo ga yô.

12, 13. (a) Peteru yange er kwagh a Yesu sha lan kpishi hen tugh mbu i kôr Un la nena? (b) Kwagh u Yesu er shighe u i nder un shin ku la tese wang ér yange er kwagh hemba di u pasen a pase ér i de mbagenev asorabo a ve tseegh tsô la nena?

¹² Yesu yange ya ikyar a apostoli Peteru kôôsôô; un lu orbemshima u ashighe agen yange a dorough eren kwagh yô. Yesu fa aeren a dedoo a Peteru la, nahan a na un ityom i injaa. Peteru vea Yakobu man Yohane yange ve nenge uivande mbagenev mba mbaapostoli mbagenev mbara nenge ga yô. (Mateu 17:1, 2; Luka 8:49-55) Er se vande pasen nahan, Peteru lu môm ken mbaapostoli mba ve za vea Yesu ken atô u sule u Gesemane hen tugh mbu i kôr un la yô. Nahan cii kpa, hen tugh mbu shon la je, Peteru man mbaapostoli mbagenev undu Yesu yevese yem kwagh ve shighe u i nenge un mker shi i kôr un la. Shighe kar yô, Peteru taver ishima za tile ken won shighe u i lu ôron Yesu ijiir sha tindi ga la. Nahan kpa, mciem va gba Peteru iyol, nahan a er kwagh sha lan kpishi, a er aie, gadia a nyiman acin atar ér un fa Yesu tsô kpaa ga! (Mateu 26:69-75) Yesu er nena? Aluer ijende you er kwagh a we imba la nahan, u er nena?

¹³ Yesu yange kegh iyol u den Peteru kwaghbo. A fa er ishima vihi Peteru ker tsung sha isholibo na i vesen la yô. Kera kpa, apostoli u gema ishima ne ‘vaa.’ (Marku 14:72) Sha iyange i Yesu nder shin ku la, a ande hen Peteru, alaghga lu sha u una sur apostoli la ishima shi una taver un ishima yô. (Luka 24:34; 1 Mbakorinte 15:5) Shighe kar kuma iwer ihiar ga tsô maa, Yesu er kwagh a Peteru sha icivir sha u nan un ian i hemen ken kwaghpasen u i pase ikpelaior i ken Yerusalem sha iyange i Pentekosti la. (Aerenakaa 2:14-40) Shi se umbur ser Yesu wa kwagh ishima a mbaapostoli jimin cii sha ci u ve undu un ga. Kpa shighe u nder shin ku kera la, a gema a yila ve ér “anmgbianev Av.” (Mateu 28:10) Kwagh ne tese wang ér Yesu yange  er kwagh hemba di u pasen ér i de mbagenev asorabo a ve tseegh tsô la ga he?

14. Gba u se hen u den mbagenev kwaghbo sha ci nyi, man se tese ser se kegh iyol u den kwaghbo nena?

¹⁴ Er se lu mbahenen mba Yesu yô, gba u se hen u den mbagenev kwaghbo. Sha ci u nyi? Sha ci u se mba vough er Yesu nahan ga, di vough er mba alaghga vea er se kwaghbo la kpa ve lu vough ga nahan. Ashighe kpishi se cii ka se nôngo gbev sha mkaan man sha ieren. (Mbaromanu 3:23; Yakobu 3:2) Aluer se mba den mbagenev kwaghbo shighe u i doo u se er nahan yô, Aôndo kpa una fatyô u den se asorabo a ase. (Marku 11:25) Nahan se tese ser se kegh iyol u den mbagenev mba alaghga vea er se kwaghbo la kwaghbo ve nena? Ashighe kpishi dooshima ngu a wase se u den asorabo a kiriki kua mbamyina mba mbagenev. (1 Peteru 4:8) Shighe u mba ve er se kwaghbo la ve gem ishima sha mimi, er Peteru nahan yô, doo u se dondo ikyav i Yesu i keghen iyol u den mbagenev kwaghbo la. Se wa kwagh ishima a or ga, kpa se er kwagh sha kwaghfan sha u den ishimavihin. (Mbaefese 4:32) Aluer se er nahan yô, se lu wasen u van a bem ken tiônnongo shi se lu a bem ken ishima yase kpaa.—1 Peteru 3:11.

15. Shin er mbahenen mba Yesu lu a mbamyina vev nahan kpa, a na ve jighjigh sha ci u nyi?

¹⁵ Dooshima gba zua vea ieren i nan or jighjigh la. Dooshima ne “jighjigh sha akaa cii.” * (1 Mbakorinte 13:7) Er mbahenen mba Yesu lu a mbamyina vev nahan kpa, dooshima mgbegha un u nan ve jighjigh. Yange lu a vangertiôr ken a ve shi na jighjigh ér ken ishima ve yô, ve soo Yehova sha mimi shi sar ve u eren ishima na kpaa. Yange vea er akaa sha lan je kpa, Yesu a  huna mbaawashima vev ga. Ikyav i tesen yô, shighe u apostoli Yakobu man Yohane mgbegha ngô ve za pine ian sha ci ve ér i lumun ve u za teman dondon vea Yesu ken Tartor na la, Yesu ta akperan sha kwagh u mtil sha mimi ve, shin yange ve u lun mbaapostoli nav ga.—Mateu 20:20-28.

16, 17. Lu ityom i nyi Yesu na mbahenen nava?

¹⁶ Yesu yange na mbahenen nav ityom kposo kposo sha u tesen ér un na ve jighjigh. Acin a ahar a yange na ikpelaior kwaghyan sha ivande la cii, a na mbahenen nav tom u karen kwaghyan la. (Mateu 14:19; 15:36) Shighe u lu wan agoyol sha Paseka na u masetyô la, a tindi Peteru man Yohane ér ve yem ken Yerusalem ve za sôr akaa ve ver. Lu ve ve er tom u keren iyôngo man wain man bredi u i we kwa sha mi ga man ikyaiue i yuan, kua nyityô kwagh igen i kwagh gba sha mi cii ye. Tom ne lu tom u icivirigh, sha ci u Tindi u Mose tese ér i eren Paseka doo doo, nahan gba u Yesu una kura Tindi la. Heela tseegh ga, aikighe la ze dôghôô yô, Yesu hii eren M-umbur u ku na sha wain man bredi u i we kwa sha mi ga yô. Wain man bredi la lu akav a hange hange.—Mateu 26:17-19; Luka 22:8, 13.

¹⁷ Yange doo Yesu u nan mbahenen nav ityom i vesen je kpaa. Er se vande pasen nahan, a na mbadondon un mba shin tar mba i shigh ve mkurem la tom u injaa u nan kwaghyan u ken jijingi. (Luka 12:42-44) Shi umbur kpaa wer a na mbahenen nav tom u vesen u pasen ior kwagh shi geman ve hingir mbahenen. (Mateu 28:18-20) Hegen je kpa, shin er i nengen a Yesu sha ashe ga, shi a lu hemen sha nahan kpa, Yesu wa nongo na u shin tar ne sha ikyev i ior mba vian ken jijingi mba ‘ve lu uiyua’ la.—Mbaefese 4:8, 11, 12.

18-20. (a) Se tese ser se na mbananjighjigh a vese imôngo jighjigh shi se mba a vangertiôr ken a ve nena? (b) Se dondo ikyav i Yesu i nan mbagenev ityom la nena? (c) Se hen nyi ken ityough ki dondon kini?

¹⁸ Se fatyô u dondon ikyav i Yesu ne shighe u se eren kwagh a mbagenev nena? Aluer se na mbananjighjigh a vese imôngo jighjigh shi se mba a vangertiôr ken a ve yô, se lu tesen ser se mba a dooshima. Doo u se umbur ser dooshima keren kwagh  u dedoo, ka u bo ga. Shighe u mbagenev ve er kwagh a vese sha inja ga, man er ashighe kpishi kwagh ka a lu nahan yô, dooshima una yange se u kuren ikyaa gaegh ser mbaawashima vev ka mba bov. (Mateu 7:1, 2) Aluer se mba keren u nengen a kwagh u dedoo ken mbananjighjigh a vese imôngo yô, se er kwagh a ve sha gbenda u maan ve a maa, a lu u yôhôr ve a yôhôr ga.—1 Mbatesalonika 5:11.

¹⁹ Se fatyô u dondon ikyav i Yesu i nan mbagenev ityom la je he? Doo u mba ve lu sha aan a tom ken tiônnongo vea naan mbagenev ityom i injaa vough vough, shi vea na jighjigh ér vea er i tsembelee, man sha afatyô ve cii. Aluer mba ve er tom u mbatamen ica i gbe la er kwagh ne yô, vea fatyô u nan agumaior aa a kom shi a lu “keren” u nan iwasen ken tiônnongo la ityesen i hange hange man injaa kpaa. (1 Timoteu 3:1; 2 Timoteu 2:2) Ityesen ne ngi hange hange. Er Yehova a lu zan hemen u nan mvese ken tom u Tartor ne yô, gba u a tsaase mba ve kom la sha u vea wase tom ne yô.—Yesaia 60:22.

²⁰ Yesu ver se ikyav i dedoo sha u tesen mbagenev dooshima. Dooshima hemba ngun gbenda u hange hange u i gbe u se dondon ikyav i Yesu ver la cii. Ken ityough ki dondon kin, se time sha gbenda u hemban cii u Yesu a tese se dooshima na yô, ka mne u a na uma na sha ci wase je la.