Kanyi Ka i̱ Er Uma Shin Ku?
Kanyi Ka i̱ Er Uma Shin Ku?
“Ityesen i i kaa ér uma u or kpen ga kpa ka a lu her zum u or nan kpe shi iyol i nan i hôô kera la ka môm ken mtôm ma kwaghfan u taregh u Mbakristu kua ityesen ve i mcivir kpaa.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
1. New Catholic Encyclopedia lumun a nyi sha kwagh u uma waren ku laa?
NAHAN cii kpa, takerada ú i nger kwagh u ú heen ne ú lumun ér “mhen u uma waren ku la a fatyô u zuan a mi gbar gbar ken Bibilo ga.” Nahan yô, kanyi jim Bibilo i tese sha kwagh u ka a er uma shin ku laa?
Mbakpenev Fa ma Kwagh Ga
2, 3. Mlu u mbakpenev ngu nena, man ka avur a icighanruamabera a nyi a pase kwagh ne?
2 Í pase mlu u mbakpenev gbar gbar ken Orpasenkwagh 9:5, 10, í nger her ér: “Mbakpenev fa ma kwagh ga . . . Ma tom, shin mhen shin kwaghfan mba shin uwar ga.” (Moffatt) Sha nahan yô, ku ka iaven i kera lun ga kuaa. Orpasalmi yange nger ér zum u or nan kpe yô ka “nan shi nan hide hen inya i nan, sha iyange la je mbamhen mba nan saa ishe.”—Pasalmi 146:4.
3 Nahan mbakpenev fa ma kwagh ga, mbá eren tom kpaa ga. Zum u Aôndo lu̱ ôron Adam ijir la, á kaa ér: “U ngu vuulevu, nahan ú shi ú hide ú hingir vuulevu.” (Genese 3:19) Cii man Aôndo e̱r Adam shin vuulevu ú shin inya na un uma yô, lu̱ mape ga. Zum u Adam kar kpe kera yô, shi kera lu̱ ga. Mtsaha na yange lu̱ ku—lu̱ u una kar a yem hen ma ijiir igen ga.
Uma Una Fatyô u Kpen
4, 5. Na akav ken Bibilo á a tese ér uma una fatyô u kpen la.
4 Shighe u Adam kpe la, kanyi yange i e̱r uma naa? Ka shami, umbur wer ken Bibilo yô ishemberti i “uma” la ashighe kpishi ka i lu or la jim. Nahan zum u se kaa ser Adam yange kpe yô, se mba kaan ser uma shon u i yilan ér Adam la yange kpe. Alaghga kwagh ne una due tsumenee ken ato a or u nan ne jighjigh ér uma kpen ga yô. Nahan cii kpa, Bibilo kaa ér: “Or u nan eren isholibo yô, ka nan nana kpe ye.” (Esekiel 18:4) Levitiku 21:1 ôr kwagh u “ikom i or” (“ikom,” Jerusalem Bible). Shi yange i kaa a Mbanasari ér ve̱ de mgbôghom a “ikom ga” (“orkpen,” Lamsa).—Numeri 6:6.
5 Shi a fatyô u zuan a imba kwagh u i nger sha kwagh u uma ne ken 1 Utor 19:4. Eliya yange ùlè kpishi gba “tômon er ma un kpe.” Yona kpaa lu̱ sha zwa la môm, yange “tôm er ma un kpe, a kaa er: Guda u me kpe a u me lu uma her.” (Yona 4:8) Shi Yesu yange yar tom a ishember kwaghôron i ‘i wua uma,’ ishember kwaghôron shon i The Bible in Basic English a gem ér “i wua or” la. (Marku 3:4) Nahan inja i ku u uma yô ka ku u or jim je la.
“Duen Kera” man “Nyôr Ker”
6. Inja i kwagh u Bibilo i kaa ér uma u Rahel lu̱ “duen kera” la yô ér nyi?
6 Kpa ku u Rahel ú kpilighyol, ú yange kpe zum u a mar wan na u nomso u sha uhar la di ye? Ken Genese 35:18, i nger ér: “Tsô er uma na lu duen kera yô, gadia a kpe, a ii un iti er Ben-oni (wan u ican yam); kpa ter na ii un iti er Benyamin.” Mase zán ivur ne tèsè ér Rahel lu̱ a kwagh ugen ken iyol na u yange due yem zum u a kpe la shinii? Mayange ga. Umbur wer, ishemberti i “uma” la á fatyô u lun uma u or nan lú a mi la. Nahan sha iaven ne yô “uma” u Rahel la lu̱ mlu u yange lu̱ “ityough ndor” la. Ka nahan ve Bibilo mbagen ve nger ishember kwaghôron i “uma na lu duen” la ér “kera lu̱ ityough ndor ga” (Knox), “a mase ôôn kwa u masetyô” (Jerusalem Bible), shi “uma na due ken a na kera” ye (Bible in Basic English). Ma kwagh ngu u tesen ér ma ilyeghegh ki Rahel ki cimin yange ki lu uma her zum u a kpe la ga.
7. Ka sha nyi gbenda yange uma u wan u kwasecôghol la “shi nyôr ker a na”?
7 Ka kwagh môm a kwagh u i nger ken 1 Utor ityough 17, u̱ mnder u yange i nder wan u kwasecôghol ugen u nomso shin ku la. Ken ivur i sha 22 la, se ôr ér yange Eliya e̱r msen sha wanye nomso la, “TER ungwa imo i Eliya, uma u wanakiriki la, shi nyôr ker a na, a hingir uma.” Shi heen kpaa, ishemberti i “uma” la ka “u lun ityough ndor.” Sha nahan yô i nger ken New American Standard Bible ér: “Uma u wanakiriki la hide ken a na nahan a war.” Een, lu̱ uma, lu̱ ma kwagh ugen u lun e̱r mure nahan, yange hide nyôr ken wanakiriki la ga. Kwagh ne zua sha kwagh u Eliya yange ôr a ngô u wanakiriki shon la, ér: “Nenge, wan wou [or la jimin] ngu uma!”—1 Utor 17:23.
Akpelan a Gban sha Kwagh u “Mlu u Hen Atô” La
8. Ior kpishi mba ve senge ér mba Mbakristu ve na jighjigh ér kanyi ia e̱r sha shighe u mnder u shin ku?
8 Ior kpishi mbà ve senge ér mba Mbakristu ve na jighjigh ér mnder u shin ku ngu ken hemen shighe u iyol i ior ia zua imôngo a uuma vev mba kpen ga mbara yô. Hen shighe la, á kimbi mba á nder ve shin ku la cii sha ityom ve—mbà yange ve lu̱ mbaperapera yô á na ve injar, kpa mbaaferev yô a lu̱ mtsaha.
9. Inja i kwagh u i kaa ér “mlu u hen atô” la yô kanyi, man kanyi kwagh mbagenev ve kaa ér ka i er uma sha iaven nee?
9 U ungwan a ungwa yô ityesen ne taver ga. Kpa mba ve ne jighjigh a uma u kpen ga la yô ka i taver ve u pasen kwagh u ka a er uma shon hen atô u shighe u kuu man shighe u mnder u shin ku la. Mimi je, “mlu u hen atô,” e̱r i hembe yilan iaven shon la, va a mbààhábà mba kèrèn anyom udubu imôngo. Mbagenev kaa ér hen iaven ne uma ka a yem ken pugatori, hen ape ka i za kire asorabo na kera sha u una kuma u yemen sha la. *
10. Ka ityôkyaa i nyi i ne ve i zough sha Icighanruamabera u nan jighjigh ér uuma ka ve tamber shin pugatori ken ku ga, man kwagh u yange e̱r Lasaru la tèsè kwagh ne nena?
10 Nahan cii kpa, e̱r se vande nengen nahan, uma ka or shon jim. Zum u or nan kpe yô, uma kpe je ve. Sha nahan yô, ma mkav kera ngu shin ku ga. Mimi je, zum u yange Lasaru kpe la, Yesu kaa ér ngu ken pugatori, shin Limbo, shin ma “mlu u hen atô” ugenegh ga. Kpa, Yesu Kristu yange gema kaa tsô ér: “Lasaru gba mnyam.” (Yohane 11:11, New English Bible) Nahan wanger, Yesu u yange fa mimi sha kwagh u ka a er uma shin ku la, yange na jighjigh ér Lasaru lu̱ a mfe shio, lu̱ mape ga.
Jijingi Kanyi?
11. Ka sha ityôkyaa i nyi ishemberti i “jijingi” la á fatyô u lun vegher u waren ku u̱ á lú kposo a or ga?
11 Bibilo kaa ér zum u or nan kpe yô, ‘iôôn i nan ka i due, nan shi nan hide hen inya i nan.’ (Pasalmi 146:4) Ngun ka u kaan ér jijingi ka a due kpôghôô a za̱ lu uma zum u or nan kpe kera yôô? A fatyô u lun nahan ga, sha ci u orpasalmi shi za hemen kaa ér: “Sha iyange la je mbamhen mba nan saa ishe” (“mbamhen mba nan cica cii kùrè,” NEB). Nahan, jijingi jim kanyi, man ka a ‘due’ ken or sha shighe u ku u nan la nena?
12. Awashima u asemberatii a ken zwa Heberu man zwa Grika a i gem ér “jijingi” ken Bibilo la ka nyi?
12 Ken Bibilo yô asemberatii a i gem ér “jijingi” la (Heberu, ruʹach; Grika, pneuʹma) inja na jighilii yô ér “iôôn.” Nahan yô, u ma i gem ér “jijingi u nan ka a due” yô, mgem u R. A. Knox yar tom a ishember kwaghôron ngin ér “iôôn i nan ka i due ken iyol i nan kera.” (Pasalmi 145:4, Knox) Kpa ishemberti i “jijingi” la ngi a kwagh ker hemba iôôn i ôôn di tsô la. U tesen ikyav yô, e̱r Genese 7:22 lu̱ pasen mtim u uuma mbaiorov kua mba ishôso sha shighe u Mngerem ma Deemee ma yange ma yisa tar cii la yô, a kaa ér: “Akaa cii a iôôn i jijingi [Heberu, ruʹach] u uma a lu ken ahenga a a, a a lu sha tar kpe.” Nahan “jijingi” una fatyô u lun tahav mbu umav mbu mbú eren tom ken akaa a uma cii la, ken uumace man ishôso kpaa cii, tahav mbu shon mbu í lú iôôn i ne ve mbu ze hemen la.
13. Ka sha nyi gbenda a fatyô u karen jijingi sha tahav mbu usu u latriki?
13 U tesen ikyav yô: Tahav mbu usu ú latriki ka mbu na kwagh a er tom. Aluer tahav mbura de̱ tom yô, kwagh la kpaa una de tom. Tahav mbu usugh mbura mbú lun a uma u mbú iyol i mbú ga. Kape kwagh u or kpaa á lú vough je la, zum u or nan kpe yô, jijingi u nan ka a de u nán mshiam ma ken iyol tahav. Jijingi shon dúgh ken iyol yemen ken mlu ugenegh ga.—Pasalmi 104:29.
14, 15. Jijingi ka a hide a yem her Aôndo sha iaven i kuu nena?
14 Tsô, e̱r nan ve Orpasenkwagh 12:7 a kaa ér zum u or nan kpe yô, “jijingi kpaa una hide her Aôndo U lu na un” la? Ngun ka u kaan ér jijingi ka á due jighilii á yem sha ahumbe á za ar hen ishigh ki Aôndo he? Mayange i ôr kwagh gber sha imba mhen la tsô kpaa ga. Umbur wer, ka jijingi la á lú tahav mbu umav ye. E̱r tahav mbu umav mbura mbú dugh kera je, ka Aôndo tseegh a mase lun aa tahav mbu hiden a mbú ye. Nahan jijingi la ka a “hide her Aôndo,” inja na yô, nyityo ishimaverenkeghen i or la a̱ zua a uma ken hemen cii hàr sha Aôndo tseegh.
15 Ka Aôndo tseegh una fatyô u hiden a jijingi, shin tahav mbu umav, mbu mbú a na or nana hide a lu uma la ye. (Pasalmi 104:30) Kpa ka awashima u Aôndo u eren nahan jéè?
[Ngeren mba shin kpe]
^ Ikyum. 9 Sha kwagh u i nger ken New Catholic Encyclopedia yô, “Ufada mba [Côôci] cii lumun wang ér pugatori ngu.” Nahan kpa, ngeren ne shi lumun ér “ityesen i Mbakatoliko i pugatori la hàr sha aeren a tyôô, ka sha Icighanruamabera ga.”
[Mbampin Mba Ngeren u Henen]
[Ngeren u kiriki u a lu sha peeji 23 la]
Mba M-umbur Mba Uma u A Vande Kàrèn La
ALUER ma kwagh ngu u á waren ku ú iyolough ga yô, á kaa ér nyi sha kwagh u uma u karen u̱ mbagenev ve senge ér yange ve lu̱ ker laa?
Orhindu u timen sha akaa Nikhilananda kaa ér ‘a fatyô u pasen mbamzehemen mbà shin ku sha mhen u gbidyen kwar ga.’ Ken kwaghôron u ken igbar u̱ yange na sha itinekwagh i “Akav a Nan Mtsôr Jighjigh a ken Ukwaghaôndo” la, ortimen sha akaa a kwaghaôndo Hans Küng kaa wener: “Ken akaaôron a m-umbur u umbur uma u ngise vàndè kàrèn—u mbayev mbakiriki ve hembe ôron shin ka a due ken ityar i i ne jighjigh a kpe hide her uma la cii—môm tsô kpaa a fatyô u timen fan mimi na ga.” A seer ér: “Kpishi [ken mba timen sha akaa vie vie kua sha gbashima sha gbaa ne] lumun ér akaa a ve zough a mi á i kaa ér a vande eren la a na ma ityôkyaa i tesen ér mimi je ve hide ve kimbir uma u shin tar ne ga.”
Kpa aluer we iyol you ú hen wer ú umbur mlu u yange ú vande lun uma la di ye? Akaa kpishi aa fatyô u van a imba mhen la. Akaa kpishi a se henen ne ka a za yer ken zongough ku mhen wase ape kwagh a guven or la sha ci u kwagh gba se a kwagh shon fese hen shighe la ga. Zum u mbagenev ka vea hide vea umbur ambaakaa la yô, ve kaa ér ngula ka ikyav i tesen ér yange ve vande lun uma mape. Nahan cii kpaa, kwagh u á lú jim yô se mba a akav a tesen ér mimi je uma ugen ngu kposo a u̱ se lu hegen ne ga. Ikpelaior i i lú sha tar ne umbur ma uma ugen u ngise ve vande lun la mayange ga; shi ve hen ér alaghga yange ve vande lun uma mape kpaa je ga.
