1. Er nan ve i doo u se fa kwagh u mbatyomovo?

KA WEA fa or yô, í gba u ú fa kwagh u tsombor u nan kpaa. Yehova Aôndo kpaa aluer se soo ser se fa kwagh na yô, gba u se fa kwagh u mbatyomov mba i nengen ér ka tsombor na u sha la. Bibilo yila mbatyomov ér “ônov mba Aôndo.” (Yobu 38:7) Nahan ka ci u nyi ve lu a mi ken tom u Aôndo a lu eren sha u kuren awashima na ne? Ngise ve wa ave sha akaa a orumace nena? Mba eren akaa a a bende a uma wouwe? Aluer ka nahan yô, mba eren kwagh ne nena?

2. Mbatyomov va han jimi, man mba iyenge nena?

² Bibilo tér mbatyomov kwa uderi uderi. Nahan de se time sha akaa a Bibilo i er kwagh i ter ve la kpeghee sha er se seer fan kwagh ve yô. Mbatyomov va han jimi? Mbakolose 1:16 kaa ér: “Ka ken a Na [Yesu Kristu] man i gbe akaa cii ye, a a lu Sha, man a a lu shin tar kpaa.” Yehova Aôndo gba mbatyomov asange asange sha ikyev i Wan iunda na. Mbatyomov mba iyenge nena? Bibilo kaa ér i gba mbatyomov umiliôn uderi uderi, man ve cii mba a agee.—Pasalmi 103:20. *

3. Yobu 38:4-7 ôr se nyi sha kwagh u mbatyomovo?

 ³ Bibilo i i lu Mkaanem ma Aôndo la kaa ér shighe u i wa imagh ki tar la, “ônov mba Aôndo cii ger amo sha iember.” (Yobu 38:4-7) Ivur ne tese ér mbatyomov vande lun sha ica gba cii ve i va mase gban uumace man tar ye. Ivur Bibilo ne shi tese ér kwagh ker mbatyomov ken ishima, sha ci u i̱ kaa ér ve ‘ger amo sha iember.’ Fa wer ‘ônov mba Aôndo cii ‘ger amo imôngo. Sha shighe la ônov mba Aôndo cii lu tsombor môm, ve civir Yehova Aôndo.

4. Bibilo tese ér kwagh u uumace gba mbatyomov mba jighjigh ishima nena?

⁴ Hii shighe u mbatyomov mba jighjigh nenge i gba uumace mba hiihii mbara je, doo ve tsung u nengen er tsombor u uumace ú lu ngeen seer a seer man er Aôndo lu kuren awashima na yô. (Anzaakaa 8:30, 31; 1 Peteru 1:11, 12) Nahan kpa, shighe va ngur karen yô, mbatyomov mban va nenge ér uumace kpishi de u civir Orgbanakaa u doonshima u a gbe ve la. Kwagh ne vihi mbatyomov mba jighjigh mban kpishi. Nahan cii kpa, zum u or nan er isholibo man nan gem ishima nan hidi hen Yehova yô, mbatyomov ka ve ember. (Luka 15:10) Er kwagh u mkpeyol u mba ve civir Aôndo a gbe mbatyomov ishima tsung yô, ashighe kpishi Yehova yange a taver mba civir un mba jighjigh asema shi a kura ve sha ikyev i mbatyomov. (Mbaheberu 1:7, 14) De se nenge akav kpuaa.

5. Ka akav a nyi Bibilo i er sha kwagh u iwasen i mbatyomov wase ior mba Aôndo laa?

⁵ Er shighe kuma u a tim gar u ifer u Sodom man Gomora yô, mbatyomov uhar va kôr orperapera Loti man ônov nav mbakasev due a ve ken gar la kera, nahan ve war. (Genese 19:15, 16) Uderimbaanyomov mba kar yô, mbaihyomov mba profeti Daniel gbihi un shin ihungwa i ubegha, kpa ubegha er un kwagh môm ga, nahan Daniel kaa ér: “Aôndo wam tindi ortyom Na, va cir ubegha ijô.” (Daniel 6:22) Sha  derianyom u hiihii S.W. la di ortyom ugen war Peteru, due a na ken gaadi kera. (Aerenakaa 12:6-11) Shi mbatyomov yange ve wase Yesu shighe u hii tom na u pasen kwagh shin tar la. (Marku 1:13) Shi zum u mase shin kpuaa u a wua Yesu la kpa, ortyom ugen va va “taver Un ishima.” (Luka 22:43) Ishima i̱ ortyom la va taver Yesu la yange ia wase un kpen kpen!

6. (a) Mbatyomov mba kor mba civir Aôndo nyian nena? (b) Ka mbampin mba nyi i gbe u se time sha mini?

⁶ Nyian ne, mbatyomov mba kera anden hen ior mba Aôndo mba shin tar ne a iyol i uumace ga. Er uumace ve kera nengen a mbatyomov mba Aôndo mbaageev ga nahan kpa, mba kor mbacivir Aôndo sha akaa a a vihin ve iyol ken jijingi la cii. Bibilo kaa ér: “Ortyom u TER ka a haa afo a wa mbacian Un atô, a yima ve kpaa.” (Pasalmi 34:7) Doo u mkaanem man ma a sur se asema sha ci u nyi? Sha ci u ujijingi mba bov mba, mba ve soo u vihin se iyol yô. Ujijingi mban ka unô? Ve due hana? Mba keren ér vea vihi se iyol nena? Cii man se na mlumun sha mbampin mban yô, de se time nen kpase sha kwagh u yange er sha mhii u tsombor u uumace la.

7. Satan yange war yangen hanmaor u civir Aôndo nena?

⁷ Er se vande henen ken Ityough ki sha 3 ki takerada ne nahan, yange sar ortyom ugen u ma un tem tor sha mbagenev, isharen ne na yô, hemba Aôndo ato. I va hingir u yilan ortyom shon ne ér Satan Diabolo. (Mpase 12:9) Er tsugh Ifa anyom kar kuma er 1,600 nahan, yange shi war yangen uumace cii u civir Aôndo, lu asande a mbajighjigh kpuaa tseegh fa ve ityô ga ye, mbajighjigh amba er Abel, Enoki man Noa nahan.—Mbaheberu 11:4, 5, 7.

8. (a) Mbatyomov mbagenev yange ve hingir azôv nena? (b) Kanyi azôv er sha u waren Mngerem ma Deemee ma sha ayange a Noa laa?

⁸ Mbatyomov mbagenev yange ve hemba Yehova ato sha ayange a Noa la. Yange ve undu tsombor u Aôndo u  sha la, ve gema mluyol ve u jijingi la hingir mluyol u or ve va shin tar ne. Er nan ve ve er nahana? Genese 6:2 kaa ér: “Ônov mba Aôndo nenge ônkasev mba iorov doo ashe; tsô ve er kasev mba sha asema a ve cii.” Kpa, Yehova Aôndo de ér mbatyomov mban ve za hemen a aeren a ve a hôngorough la kua mvihi u ve lu vihin tsombor u orumace la kpaa ga. Nahan, va a Mngerem ma Deemee shin tar va tim uumace mba aferev mbara cii kera, kpa gema war mba civir un mba jighjigh. (Genese 7:17, 23) Tsô, kwagh gande mbatyomov mba hemban ato shin azôv la nahan ve gbihi iyol ve i inyam man awambe la, ve hingir ujijingi ve hide ve yem sha. Mbatyomov mban yange ve ta ikyaa a  Diabolo, un u a lu “tor u ujijingi mba bov” la.—Mateu 9:34.

9. (a) Kanyi yange í er mbatyomov mba hembanato mbara la zum u ve hide ve yem sha? (b) Ka kwagh u azôv a lu eren u nyi se time sha mini?

⁹ Mbatyomov mba hembanato mban mba hidi mba yemen sha yô, i kera wa ve sha kwar ikyaa ga di vough er orhemen ve, Satan nahan. (2 Peteru 2:4) Shin er hegen ve kera fetyô u geman mluyol ve hingir mluyol u or ga nahan kpa mba benden a uumace sha gbenda u bo her. Jim je yô, Satan ngu yaren tom a azôv ne sha u “tsughun tar cii.” (Mpase 12:9; 1 Yohane 5:19) Mba eren kwagh ne nena? Kwagh u ve lu hemban eren yô, mba eren tom a igbenda i vea fatyô u tsumen a ior yô. (2 Mbakorinte 2:11) Se time sha igbenda ne igenegh.

10. Tomahir kanyi?

¹⁰ Azôv nga a tsume a ior sha ahir a eren. Tomahir yô, ka u wan ndor a azôv, eren kwagh a ve jighilii shin eren kwagh a ve sha ikyev i ma or u nan lamen a azôv yô. Bibilo venda ahir a eren shi i̱ ta se icin ér se palegh nyityôkwagh i i gbe i̱ zou a ahir cii. (Mbagalatia 5:19-21) Azôv nga a yar tom a ahir vough er orkôronishu ngu a yar tom a inyam i sha tsuwe nahan. Mbakôronishu ka ve hôn ishu sha akaa wue wue sha er vea kôr ishu atô kposo kposo yô. Ujijingi mbabov kpaa kape ka ve er ahir atô kposo kposo sha u meen ior wue wue ér ve lu sha ikyev ve je la.

11. Ishor i kpehen kanyi, man er nan i doo u se palegh i?

¹¹ Hôn ugen u azôv a lu tsumen a ior sha mi yô, ka ishor i kpehen. Ishor i kpehen kanyi? Ishor i kpehen ka u keren gbenda u fan kwagh u ken hemen shin fan kwagh u i fe un ga yô. Ishor ne ngi ker atô kposo kposo, atô a asor ne yô, ka ishor i kpehen sha asan, man sha agbende man sha jingi kua mngerem ma nengen man mnyam ma ôron man ihange i ken ave. Mbakpishiv ka ve nenge ér ishor ka kwaghbo ga, kpa Bibilo tese ér mba kpehenasor mba eren tom imôngo  vea ujijingi mbabov. Ikyav i tesen yô, Aerenakaa 16:16-19 ôr kwagh u “jijingi u tsengan fan akaa” u wasen gumkwase ugen “ishor” i kpehen yô. Kpa, mba va zende jijingi la ken a na kera yô, tahav nav mbu kpehen ishor la maa bee.

12. Er nan ve i lu kwagh u bo u lamen a mbakpeneve?

¹² Gbenda ugen u azôv a lu tsumen a ior yô, ka sha u taver ior asema ér ve pine jijingi u orkpen kwagh. Ashighe kpishi ka i tsugh ior mba zungwen ku u or u doon ve ishima, sha u ôron ve akaa a kpeegh sha kwagh u mbakpenev. Or u lamen a jijingi nana fatyô u ôron we loho shin lamen a we sha ikyenge i i lu inja er ka i orkpen nahan. Kwagh ne na yô, mbakpishiv na jighjigh ér ior mba ve kpe la mba uma ken jijingi shi ve na jighjigh ér aluer mba lamen a ve yô, vea wase mbaumav u wan ishima a ijungwen ve. Nahan kpa, “ishimasurun” la ka i mimi ga, shi ka i bo kpaa. Sha nyi gbenda? Ityôkyaa yô, azôv a fatyô u kaven ikyenge i orkpen shi a a fatyô u ôron or u lamen a jijingi kwagh u or u nan kpe la. (1 Samuel 28:3-19) Shi se hen ken Ityough ki  sha 6 kira ser, orkpen nana fatyô u shi lun uma ga. (Pasalmi 115:17) Nahan, “or u nan pin jijingi u orkpen kwagh” yô, ujijingi mbabov mba tsughun nan a tsugh shi nan ngu eren kwagh u Aôndo a soo ga yô. (Duteronomi 18:10, 11; Yesaia 8:19) Nahan, wa ikyo sha er ú palegh hôn u bo u azôv a lu tsumen a ior sha mi ne yô.

13. Ior kpishi mba ngise ve cian azôv yô kôr cio u eren nyi?

¹³ Ujijingi mba bov mba meen ior tseegh ga kpa mba anger ve kpaa. Nyian ne, Satan man azôv a na fa ér ‘shighe ve kera vese ga’ tsô a wuhe ve ape vea kera er ma kwagh ga yô, kwagh ne na yô mba hemban yughur tahav hegen cii. (Mpase 12:12, 17) Nahan kpa, ior udubu udubu mba ngise ve sar cian ujijingi mbabov la kera mba a mciem mara ga. Ve bee a mciem mara nena? Or u nan vande nyôron iyol ken ahir nana er nan ve nana osough sha ikyev i á kera?

14. Kanyi i gbe u se er ve se de u eren kwagh a ujijingi mba bov er Mbakristu mba ken derianyom u hiihii mba ve lu ken Efese mbara kpa er nahana?

¹⁴ Bibilo pase se er se hendan a ujijingi mbabov shi se de u eren kwagh a ve kpaa yô. Nenge ikyav sha Mbakristu mba sha derianyom u hiihii mba ve lu ken gar u Efese la. Mbagenev yange ve eren ahir cii ve ve va mase hingir Mbakristu ye. Zum u ve va nenge ér doo u vea de tomahir yô, ve er nena? Bibilo kaa ér: “Mbagenev kpishi ken mbaerenahir, ve kohol ityakerada ve, ve va nande sha ishigh ki ior cii.” (Aerenakaa 19:19) Ior mba yange ve sember hingir Mbakristu mbara nande ityakerada ve i ahir la, nahan ve ver ikyav sha ci u mba ve soo u hendan a ujijingi mbabov nyian ne. Gba u hanma or u nan soo u civir Yehova cii nana lu palegh nyityôkwagh i i gbe i zough a ahir aeren cii. Shi nana palegh u ôron ityakerada man umagazin shin nengen usenema shi ungwan ityougholov mbi i koho sha u taver ior asema ér ve er tomahir shi mbi ôr kwagh u ahir inja er ka kwagh u dedoo la kpaa cii. Shi se kor akpagher  ga, se lu a u kuraiyol mbagenev kpaa ga.—1 Mbakorinte 10:21.

15. Kanyi i gbe u se er ve se hendan a ujijingi mba aferev ve?

¹⁵ Mbakristu mba ken Efese mbara nande ityakerada ve i ahir anyom nga kar imôngo yô, apostoli Paulu va nger washika hen ve kaa wener: ‘Se mba nôngon ityav a . . . ujijingi mba aferev mba sha ajiir a Sha.’ (Mbaefese 6:12) Er ve nande ityakerada i azôv la nahan kpa a̱ lu a de u zan ve iyol ga. A lu ningir a ve di her tsô. Nahan gba u Mbakristu mbara vea er nyi igene? Paulu kaa a ve wener: “Er ne lu a akaa ne cii yô, shi tôô nen akuvautya, ka jighjigh u nan je la, u né fatyô u pirin avaan a usu a orbo [Satan] la a mi cii yô.” (Mbaefese 6:16) Aluer jighjigh u nan u a lu akuvautya ase la taver yô, se hemba lun a tahav mbu hendan a ujijingi mba aferev.—Mateu 17:20.

16. Se taver jighjigh u nan wase nena?

¹⁶ Se er nan ve se taver jighjigh u nan wase? Ka u se henen Bibilo. Aluer i wa girgar ityô taver yô, girgar la jimin cii una taver. Nahan, jighjigh wase u nan kpaa aluer se wa un ityô taver yô, kape una taver je la, ityô na yô, ka u se lun a mfe u vough u Mkaanem ma Aôndo, ka Bibilo je la. Aluer se mba ôron Bibilo shi timen sha i̱ hanma iyange yô, jighjigh u nan wase una taver. Imba jighjigh u nan la una kura se sha akaabo a ujijingi mba aferev, er girgar u taver nahan.—1 Yohane 5:5.

17. Ka kwagh u hange hange ugen u nyi i gbe u se er sha er se hendan a ujijingi mba bovo?

¹⁷ Kanyi igen yange gba u Mbakristu mba ken gar u Efese la vea ere? Yange gba u vea zua a mkor ugen, gadia ve lu ken gar u mgbough a mcivir u azôv yô. Nahan, Paulu wa ve kwagh ér: “Eren nen msen . . . ken Jijingi sha hanma msen man mzamber cii.” (Mbaefese 6:18) Se kpaa se mba ken tar u ior kpishi ve lu civir azôv yô, nahan u se sônon Yehova ser a kura se la ka kwagh u hange hange u una wase se se hendan a ujijingi mba bov yô. Shi gba u se yilan sha iti i Yehova ken mbamsen asev kpaa. (Anzaakaa 18:10) Nahan gba u se eren msen hen Aôndo ser a kura se sha ikyev i orbo, Satan  Diabolo. Yehova una ungwa amba mbamsen a se eren sha gbashima la.—Pasalmi 145:19.

18, 19. (a) Er nan ve se lu a vangertiôr ser se hemba ujijingi mba bov ityav keng abunde ga? (b) Ka mpin u nyi a na mlumun sha mi ken ityough ki ki dondo ne?

¹⁸ Ujijingi mba bov vihi tu, kpa aluer se hendan a Diabolo se gema se kporom hen Aôndo sha u eren ishima na yô, ityôkyaa ngi i cian ve ga. (Yakobu 4:7, 8) Ujijingi mba bov yina agee. Yange i tsaha ve sha ayange a Noa la, shi a va ôr ve ijir ken hemen. (Yuda 6) Shi se umbur nen ser mbatyomov mbaageev mba Yehova mba kor se. (2 Utor 6:15-17) Gba mbatyomov mbajighjigh ishima tsung u wasen se sha er se hendan a ujijingi mba aferev yô. Saan ve iyol u taver se asema. Nahan se lu nen ikyooso ikyooso a Yehova man tsombor na u mbatyomov mba jighjigh la. Shi se kem nen iyol a nyityôkwagh i i gbe i zough sha hanma tomahir cii shi se za nen hemen u dondon akaawan a Mkaanem ma Aôndo ma lu wan se la. (1 Peteru 5:6, 7; 2 Peteru 2:9) Aluer se mba dondon akaawan ne yô, se lu a vangertiôr ser se hemba ujijingi mba aferev ityav keng keng abunde ga.

¹⁹ Kpa, er nan jim ve Aôndo a de azôv, shi á de aferakaa a dumbur yumu? A ta iwanger sha mpin ne ken ityough ki ken hemen kira.