ITYOUGH 11
Ve “Iv a Icighan Jijingi man Iember”
Paulu ver ikyav i dedoo sha gbenda u yange er kwagh a ior mba vihin kwagh mba ve soo u ungwan loho u dedoo ga la
Ityough Kin Har sha Aerenakaa 13:1-52
1, 2. Tom u pasen kwagh u i tsua Banaba kua Saulu i tindi ve ér ve za er la, kaha a u mbamishen mbagenev mbara nena, man tom ve la wase u kuren kwagh u i ôr ken Aerenakaa 1:8 la nena?
IYANGE ne lu iyange i saan ior mba ken tiônnongo u Antioki iyol yô. Lu Banaba man Saulu icighan jijingi tsua ve ken uprofeti man mbatesen mba ken Antioki cii ér ve za pase loho u dedoo sha ajiir a icaa ye. a (Aer. 13:1, 2) Jighilii yô, yange i vande tindin nomso mbagenev mba ve via yô, ér ve za er tom ne cii ve shighe ne ye. Kpa ve yô, hemba lun sha ajiir a Mbakristu vande lun yô i tindi ve ye. (Aer. 8:14; 11:22) Nahan kpa, hen shighe ne yô, i tindi lu Banaba man Saulu kua Yohane u i yilan un ér Marku u lu u una va wasen ve la, sha ajiir a ior kpishi lu a vande ungwan loho u dedoo ga yô.
2 Yesu yange ôr kwagh u mbagenev mba ve dondon un anyom 14 ken ijime la ér: “Ne lu mba eren shiada sha kwagh wam ken Yerusalem man ken Yudia kua ken Samaria cii, man ken ajiir a hemban gban ica sha tar.” (Aer. 1:8) Er i tsua Banaba man Saulu i tindi ve ér ve za er tom u mishen yô, lu u kwagh la una wase u kuren kwaghôron u profeti u Yesu tsengaôron la! b
‘Verem Nen Ve Ve Er Tom’ (Aer. 13:1-12)
3. Ka nyi yange i na ve u zenden yemen sha ajiir a icaa la i lu ican kpishi sha ayange a mbaapostoli laa?
3 Nyian ne, doo kpishi er akaahendan a te ijar yô. Ior ka ve fatyô u moughon yemen sha ajiir a icaa ken atô u ihwa môm shin ahwa ahar nahan tseegh. Kpa sha ayange a mbaapostoli la yô, akaahendan la lu ga. Sha shighe la ior hemban zenden angahar, ashighe kpishi ve zende sha ubombaigbendav ken ikyôngo. Zende u kuman ukilomita 30 nahan tseegh kpa yange u tôô ior iyange jimin, man ve zende ve vôr gbeda gbeda! c Sha nahan yô, Banaba vea Saulu yange ve fa er zende la ua lu ve zange ga yô. Lu u vea nôngo kwagh kpoghuloo shi ashighe agen je yô, i yina ve ga. Nahan kpa, ve wa iyol ve kegh a kegh u hiin tom.—Mat. 16:24.
4. (a) Yange i tsua Banaba man Saulu nena, man yange mba tsuan ve kera yô, anmgbianev er nena? (b) Man se sue anmgbianev mba i ne ve ityom ken nongo u Yehova la nena?
4 Kpa er nan ve icighan jijingi u Aôndo yange tsua Banaba man Saulu jighilii ‘ver ve ér ve er tomo’? (Aer. 13:2) Bibilo ôr se ga. Kpa kwagh u se fe yô, ka icighan jijingi yange kaa ér i tsua nomsombaiorov mban ye. Ma kwagh kpa tese ér uprofeti man mbatesen ken Antioki yange ve hendan a kwagh u icighan jijingi tese ér i er ne ga. Kpa ve gema ve sue kwagh la. Nenge er yange ishima ia taver Banaba man Saulu er anmgbianev vev gba ve iyuhe ga, kpa ve hôr kwaghyan shi ve er msen vea ve, maa “ve penda ve ave iyol, maa ve na ve gbenda” yô. (Aer. 13:3) Nahan se kpa, doo u se suen anmgbianev mba i ne ve ityom ken nongo u Yehova la, kua nomso mba ka i na ve tom u mbakuran ken tiônnongo la kpaa. Mayange se gba anmgbianev mba i ne ve ityom ken tiônnongo la iyuhe ga, kpa “kwagh ve a̱ gba [se] ishima tsung sha dooshima, sha ci u tom u ve eren la.”—1 Tes. 5:13.
5. Banaba vea Paulu yange ve er nena ve, ve pase kwagh ken icile i Shiperu?
5 Yange Paulu vea Banaba mba zenden mba za nyer hen ihyongo i Selushia, i lu kyua a Antioki la yô, ve nyôr tso ve yem ken icile i Shiperu man zende u ve er la kuma ukilomita 200 nahan. d Er Banaba lu or u hen Shiperu yô, yange a saan un iyol u van ior mba hen tar na a loho u dedoo je ka u henen a hen ga. Mba za nyer hen gar u Salami u lu sha kpetar vegher u sha ityougkitaregh ki Shiperu la yô, ve kera vihi shighe ga. “Fese je ve gba yôôn loho u Aôndo ken ushinagoge mba Mbayuda.” e (Aer. 13:5) Maa Banaba man Saulu gba zenden hen icile i Shiperu la cii, man ikyav tese ér ve lu pasen kwagh sha agar a vesen er ve lu yemen sha gbenda la. Hanma gbenda u mbamishen mban yange vea tsua u zan yô, ve nôngo u zenden kuman ukilomita 220 nahan!
6, 7. (a) Ka an yange nan lu Sergiu Paulu man er nan ve yange Bar-Yesu nôngo ér una yange un a de ungwan loho u dedoo ga? (b) Kpa Saulu yange venda kwagh la a Bar-Yesu nena?
6 Sha ayange a mbaapostoli la, ior civir mbaaôndo mbaaiev kpishi ken Shiperu. Kwagh ne yange due ken igbar zum u Paulu man Banaba za nyôr ken Pafo u lu vegher u shin ityôtar i icile shon la. Yange mba za nyer yô, ve za tagher a or u “i yilan un ér Bar-Yesu, [u] lu orahir shi lu profeti u aiegh” la. “Lu vea gomna Serjiu Paulu, u lu orfankwagh la, imôngo.” f Sha ayange a mbaapostoli la, ashagbaior kpishi a ken Mbaroma kua “mba fankwagh” je kpaa, er Sergiu Paulu nahan, ashighe kpishi ve za hen orahir man mbakpehen ishor ér ve wase ve vea tsua kwagh u injaa u vea er yô. Nahan kpa, yange Sergiu Paulu soo u ungwan loho u Tartor shi “sar un tsung u ungwan loho u Aôndo” ne. Kwagh ne yange doo Bar-Yesu u i yilan un sha ititom na ér Elima, inja na ér “orahir” la ga.—Aer. 13:6-8.
7 Bar-Yesu yange lumun loho u Tartor ga. Yange soo ér una lu a tahav sha Sergiu Paulu her, nahan lu “nôngon ér gomna a de ne jighjigh ga.” (Aer. 13:8) Kpa Saulu lumun ér orakombo ne a yange Sergiu Paulu u ungwan loho u dedoo ga. Nahan Saulu er nena? Bibilo kaa ér: Tsô er Saulu, u i yer un ér Paulu la iv a icighan jijingi yô, a bon ashe sha a na [Bar-Yesu] a kaa ér: “Kpash! We or u u iv a hanma inja i anyighe man hanma inja ifer ne; we wan u Diabolo, we orhyom u hanma kwagh u perapera ne, ú de u nzughul a igbenda i Yehova i i lu jighilii la ga ka nyi? Yô nenge! Yehova una tsaha u, u pir ashe, u kera nenge a iwanger i iyange ga shighe a kar.’ Her ave ave je, er un ken ashe cing, maa ime wa un, a gba peven keren or u nana kôr un sha uwe nana yem a na yô.” g Yange Sergiu Paulu nenge ivande la nahan a er nena? “Er gomna nenge kwagh u er ne yô, a na jighjigh, sha ci u kpiligh un iyol a ityesen i Yehova.”—Aer. 13:9-12.
Ka a tôvon se a ican kpa, se taver ishima se za hemen u pasen loho er Paulu nahan
8. Nyian ne se fatyô u taver ishima pasen kwagh er Paulu nahan nena?
8 Paulu yange de ér Bar-Yesu a cier un ga. Sha nahan yô, se kpa zum u mbaahendanev ve lu nôngon ér vea vihi jighjigh u nan u mba ve soo u fan mimi la yô, gba u se taver ishima se paase mimi iyol. Nahan kpa, doo u kwaghôron wase una “luun u doon hanma shighe cii, er i wa un bar nahan.” (Kol. 4:6) Kpa ka se er kwagh u se fatyô cii sha er se wase or u nan lu a isharen yô, nana za hemen u henen kwagh u Yehova aluer kwagh la na mbagenev ishima vihin je kpaa. Shi kwaghaôndo u aiegh ka a nôngo “u nzughul a igbenda i Yehova” i i lu jighilii la er Bar-Yesu nahan. Sha nahan yô, mayange se cia u ponon aeren a ve a bo la, shin se cia u ôron akaa a ve tesen la ga. (Aer. 13:10) Se soo ser se taver ishima se pasen mbaasemaamimi loho u dedoo a mciem shio er Paulu nahan. Shi aluer se nenge a ikyav i tesen se wang ér Yehova ngu suen se er Paulu nahan ga je kpaa, se fatyô u lun a vangertiôr ser una er tom a icighan jijingi na u urugh mbaasemaamimi ér ve va fa un.—Yoh. 6:44.
‘Kwagh u Taver Ior Asema’ (Aer. 13:13-43)
9. Paulu vea Banaba yange ve ver ikyav i dedoo i mba ve hemen ken tiônnongo nyian la vea fatyô u dondon nena?
9 Ikyav tese ér yange kwagh gema shighe u Paulu kua Banaba mough hen Pafo nyôr tso u yemen Perga u lu hen kpezegemnger u Ashia u Kiriki la. Zende ne lu zende u kuman ukilomita 250 nahan. Aerenakaa 13:13 la yila ior mban ér “Paulu kua mba ve lu vea na la.” Gbenda u i ôrkwagh ve ken ivur ne la tese ér lu Paulu lu hemen ve hen shighe ne ye. Nahan kpa, Bibilo ôr kwaghmôm u tesen ér Banaba yange gba Paulu iyuhe ga, kpa iorov mba uhar mban za hemen u eren tom imôngo sha u kuren awashima u Aôndo. Paulu vea Banaba ver ikyav i dedoo i mba ve hemen ken tiônnongo nyian la vea fatyô u dondon yô. Se mba nôngon ser se due iti nahan i nenge ér se hemba mbagenev ga. Kpa ka se umbur kwagh u Yesu kaa ér: “Ne cii ne mba anmgbianev” la. Shi a kaa ér: “Or u nan kenden a iyol sha yô, a hide a nan ijime, kpa or u nan hiden a iyol ijime yô, a kende a nan sha.”—Mat. 23:8, 12.
10. Pase kwagh u zende u mough Perga yem ken Antioki u Pishidia la.
10 Yange mba za nyer ken Perga yô, Yohane u i yilan un ér Marku la, undu Paulu vea Banaba cin hide ken Yerusalem. Bibilo ôr ityôkyaa i yange na ve za mough gagher undu mbara hide yem la ga. Kpa Paulu vea Banaba za hemen a zende ne her, ve mough hen Perga ve kar ve yem ken Antioki u ken Pishidia, gar u lu ken tiôntar u ken Galatia la. Zende ne lu zende u kiriki ga sha ci u Antioki u ken Pishidia ne lu sha igyungu tseng je kuma angahar 3,600 nahan. Yange gba u vea zende a kar sha iwo ve vea za nyôr ye, man lu bo zende sha ci u ashighe kpishi mbaiv ve numun ior gbenda. Dugh akaa la sha kpa, ka inja er hen shighe la nahan Paulu lu uange nahan. h
11, 12. Zum u Paulu lu lamen a ior ken shinagoge u Antioki u ken Pishidia la, yange lam a ior sha gbenda u a doo ve nena?
11 Er Paulu vea Banaba lu ken Antioki u ken Pishidia la, ve za nyôr ken shinagoge sha iyange i memen. Bibilo ka ér: “Mba er ken Atindi kua Uprofeti kera yô, mbahemenev mba shinagoge la tindi ér i kaa ve ér: ‘Anmgbianev, nea lu a ma kwagh u ne ôr sha u taver ior asema yô, ôr nen.’ ” (Aer. 13:15) Paulu maa mough tile sha ôr kwagh.
12 Paulu hiin kwaghôron na yô, a kaa ér: “Ne ior i Iserael kua ne mbagenev mba ne cie Aôndo yô.” (Aer. 13:16) Ior mba Paulu lu lamen a ve la lu Mbayuda man mbara mba ve nyôr a nyôr ityô i Mbayuda yô. Ior mban yange ve lu a lumun Yesu ér ka Mesiya ga, nahan Paulu lam vea ve nena? Hiihii yô, Paulu lam a ve sha kwagh u Yehova er a ikyuior i Iserael yô. Paulu pase ve er Yehova “kende a ior mban sha shighe u ve lu ushirmbaiorov ken tar u Igipiti la” man er mba va duen a ve ken ukyangen kera yô, Aôndo “wa ishima a ve ken taaikyôngo zan zan kuma er anyom 40 nahan” yô. Shi Paulu pase ve er Yehova wase ve ve ngohol Tar u Ityendezwa man er Yehova “gema tar ve a na uter asev mba tsev dyako” yô. (Aer. 13:17-19) Mbagenev kaa ér Paulu yange lu teren akaa a ior ungwa i ôr ken Ruamabera, sha iyange i memen i i lu lamen a ve la. Aluer kwagh yange lu nahan yô, ka ikyav igen i tesen kwagh u Paulu yange kaa ér: “M er hanma kwagh u m fetyô cii sha u wasen hanma injaor cii,” yô.—1 Kor. 9:22.
13. Se pase ior kwagh nena ve a kôr ve ken ishima?
13 Se kpa gba u se pasen ior kwagh sha gbenda u a doo ve yô, er Paulu nahan. Ikyav i tesen yô, aluer se fa akaa a or nan ne jighjigh a mi yô, kwagh la una wase se u pasen nan kwagh sha atineakaa a aa kôr nan ken ishima yô. Shi doo u se ter avur a Bibilo a alaghga or shon nana vande fan yô. Shi aluer se de ser or shon nan ôr avur a Bibilo la ken Bibilo i nan yô, kwagh u injar una hemba duen ker. Sha nahan yô, ker igbenda i pasen ior kwagh sha er a kôr ve ken ishima yô.
14. (a) Paulu yange hii u pasen kwagh u loho u dedoo sha kwagh u Yesu nena, man yange ta icin ér nana? (b) Ikpelaior yange i er nena sha kwaghôron u Paulu na laa?
14 Maa Paulu hide ôr ve kwagh u ator a ken Iserael a yange mar zan zan va hingir u maren “oryiman, Yesu,” u Yohane u eren Batisema sôr un gbenda sha er ior ve va lumun un la. Maa Paulu pase er yange i wua Yesu shi i nder un shin ku yô. (Aer. 13:20-37) Paulu kaa ér: “Sha nahan yô, . . . fa nen ner ka un shon ne je i lu yôôn hen a ven ér mba den ior asorabo ken iti na ye . . . Hanma or u nan ne un shon ne jighjigh yô, ka i na nan ishô.” Maa apostoli ne ta mba lu lamen a la icin ér: “Yô, wa nen ikyo sha er kwagh u i ôr ken Uprofeti la una er ne ga yô.” ér: ‘Gema nenge nen, ne mbanahantar, i kpiligh ne iyol, shi tim nen, gadia m ngu eren tom sha ayange a en, ka tom u mayange je ne na jighjigh a u ga yô, shin aluer ma or pase ne u vighe vighe je kpaa.’ ” Zum u Paulu bee kwaghôron na kera yô, kwagh u ior mbara er la kpiligh un iyol. Bibilo kaa ér: “Ve zamber a ve ér ve va lam sha akaa ne sha Iyange i Memen i sha.” Kwagh ugen yô, yange ior mba duen “ken shinagoge kera yô, Mbayuda kpishi kua mba ve nyôr ve a nyôr, ve lu civir Aôndo la, dondo Paulu kua Banaba ijime.”—Aer. 13:38-43.
“Se yem hen Akuraior” (Aer. 13:44-52)
15. Paulu yange na kwaghôron sha Iyange i Memen been kera yô, lu nyi i za hemene?
15 Shi ka va nyer sha iyange i memen yô, “ior mba ken gar” la zua, hanma or nôngo u van, sha u va ungwan kwaghôron u Paulu. Kwagh ne yange doo Mbayuda mbagenev ga, nahan “ve mough a iyuhwe ken ishima poo, ve gba nyiman shi lahan akaa a Paulu lu ôron la.” Nahan Paulu vea Banaba ôr a ve gbar gbar ér: “Yange gba u a vande pasen loho u Aôndo hen a ven keng. Kpa er ne lu vendan u shi ne ayol a en ne lu tesen ner ne kuma u zuan a uma u tsôron ga yô, nenge! ka u se yem hen akuraior agen je ne. Gadia Yehova ôr a vese ken mkaanem man nahan ér: ‘M tsua ne mer lu nen iwanger i akuraior agen, sha er ne za a myom ken akighir a tar yô.’ ”—Aer. 13:44-47; Yes. 49:6.
‘Ve na i mough u tôvon Paulu man Banaba a ican kpa mbahenen mbara iv a icighan jijingi man iember her.’—Aer. 13:50-52
16. Yange Mbayuda ungwa kwagh u Paulu man Banaba ôr la nahan ve er nena, man yange Mbayuda mba kôron Paulu man Banaba mba kenden ken won u gar yô, Paulu vea Banaba ve er nena?
16 Yange saan akuraior aa a lu lamen a ve la iyol, nahan “mba ve lu a ishima i mimi i zuan a uma u tsôron la cii na jighjigh.” (Aer. 13:48) Ica i gbe ga yô, Mkaanem ma Yehova samber ken tar la cii. Akuraior lumun loho u dedoo, kpa Mbayuda yô venda. Nahan Paulu man Banaba kaa a ve ér, ka ve sha hiihii la je i pase ve loho u dedoo sha kwagh u Mesiya ye, kpa ve venda un sha nahan yô, Aôndo una ôr ve ijir. Nahan Mbayuda mough tor kasev mba duen ati kua mbavesen mba ken gar la asema, “nahan mban gema na i mough u tôvon Paulu man Banaba a ican, i zenda ve ve due hen haregh ve kera.” Nahan Paulu vea Banaba ve er nena? Yange “ve kure ihyundu i shin angahar a ve, sha u i lu shiada hen a ve, maa ve yem ken Ikonium.” Nahan lu mkur u kwaghaôndo u Kristu ken Pishidia u Antioki laa? Mayange ga cii! Mbahenen mba ve undu ve ker la “iv a icighan jijingi man iember her.”—Aer. 13:50-52.
17-19. Ka sha nyi igbenda nahan se fatyô u dondon ikyav i dedoo i Paulu vea Banaba ver laa, man aluer se er nahan yô, kwagh la una na a seer saan se iyol nena?
17 Se fatyô u henen akaa kpishi hen mbahenen mba yange i tôv ve a ican, kpa ve za hemen u eren tom ve saan saan la. Mbautahav je kpa, ka vea nôngo ér vea yange se u pasen mbagenev kwagh u Tartor u Aôndo yô, mayange se mba den u pasen kwagh ga. Shi umbur wer yange ior mba ken Antioki mba vendan u ungwan loho u Paulu vea Banaba lu pasen la yô, tativ “kure ihyundu i shin angahar a ve.” Yange ve er nahan lu sha ci u ishima vihi ve a ior mbara ga, kpa Paulu vea Banaba ve er kwagh u Yehova kaa ér ve er yô. Nahan kwagh u ve er ne lu u tesen ér, mba a ibo sha kwagh u una va tser mba ve venda u ungwan loho u dedoo la ga. Yange mbamishen mban fa wang ér vea fatyô u kighir ior ér ve na Yesu jighjigh ga. Kpa ve kav er kwagh u vea fatyô u eren yô, i lu u zan hemen u pasen loho u dedoo yô. Ka nahan ve ve mough heregh ve yem ken Ikonium ye!
18 Nahan kpa, hide mbahenen mba ve lu ken Antioki la di ye? Yange Paulu vea Banaba mba moughon yô, ve undu mbahenen mbahev mban her. Jighilii yô, haregh u ve lu her la lu ijiir i ior soo u ungwan loho u dedoo ga yô. Nahan kpa, mbahenen mban kange ishima ér vea za hemen u lun saan saan aluer ior ungwa loho ve shin ungwa ga kpaa. Yesu yange kaa ér: “Saan mba ve ungwan mkaanem ma Aôndo shi ve eren sha mi la iyol!” (Luka 11:28) Sha nahan yô, mbahenen mba ken Antioki u ken Pishidia mban kange ishima ér vea za hemen u ungwan imo i Yesu.
19 Doo u hanma shighe yô, se umbur ser tom wase ka u pasen loho u dedoo vough er Paulu vea Banaba kpa yange ve fa nahan. Kpa ka ior mba se pasen ve kwagh la i lu u vea tsua u ungwan loho wase shin keghen ato a vese ga ye. Aluer ior mba se pasen ve kwagh la ve soo u fan mimi ga kpa, se dondo ikyav i Mbakristu mba sha ayange a mbaapostoli la. Aluer mimi doo se ishima kpishi shi se de ser icighan jijingi a hemen se yô, se kpa a saan se iyol aluer mba tôvon se a ican je kpaa.—Gal. 5:18, 22.
a Nenge ngeren u kiriki u a lu a itinekwagh ér “ Banaba— ‘Wan u Msurshima’ ” la.
b Hen shighe ne nahan i samber a loho u dedoo yem nyôr sha ajiir a icaa shi i bugh atôônanongo sha ajiir la kpaa, er tiônnongo u ken Antioki u Shiria la nahan. Ijiir ne lu Yerusalem vegher u ken Imbusutarimese la. Mough ken Yerusalem yem hen ijiir ne kuma ukilomita 550.
c Nenge ngeren u kiriki u a lu a itinekwagh ér “ Sha Gbenda” la.
d Sha ayange a mbaapostoli la, aluer ahumbe yange a mgbeghan tso una yemen hen ijiir i a soo u zan la yô, a er zende ken iyange i kuma er ukilomita 160 nahan. Kpa yange ahumbe a mgbeghan tso una zaan ape a soo u zan la ga yô, zende la u tôô shighe i hemba nahan.
e Nenge ngeren u kiriki u a lu a itinekwagh ér “ ken ushinagoge u Mbayuda” la.
f Shiperu yange lu sha ikyev i Mbaroma mba yange ve tsua gomna ve ver ér a hemen ken icile shon la.
g Hii hen shighe ne yem ken hemen i gema yilan Saulu ér Paulu. Mbagenev kaa ér yange tôô iti i ken zwa Roma ne sha u nan Sergiu Paulu icivir. Nahan kpa, yange Paulu mough hen Shiperu kera kpa i za hemen u yilan un sha iti la her. Kwagh ne tese ér yange tôô iti la sha ci u nan Sergiu Paulu icivir ga, alaghga tsua u tôôn iti i ken zwa Roma ne sha ci u lu “apostoli u i tindi hen akuraior yô.” Gayô alaghga Paulu tôô iti la sha ci u iti na i ken zwa Heberu i Saulu la ngi er iti igen ken zwa Grika i i inja i iti shon i doo ga yô.—Rom. 11:13.
