1-3. Apostoli Paulu yange za ken Korinte ér una za er nyi, man ka nyi nahan alaghga yange ishima ia za un iyol sha mini?

 YANGE apostoli Paulu lu ken gar u Korinte. Hen shighe ne nahan inyom i 50 la kar gba ken atô. Man gar ne lu gar u lu yôughyôugh u ior ve mough sha ajiir kposo kposo ve va kpenga u eren her yô. Yange Mbagrika man Mbaroma kua Mbayuda kpishi lu hen gar u Korinte ne. a Paulu yange va hen gar ne u va eren kpenga shin tom uke ga. Yange va hen Korinte lu u va eren kwagh u vesen, ka u pasen loho u dedoo u Tartor u Aôndo je la. Nahan kpa, gba u Paulu una lu a ijiir i tsan, yange kange ishima ér mayange una sônon mbagenev inyaregh ki kuren mbamgbe nav ga. Yange soo ér ior ve nenge ér, gba u mbagenev vea naan un inyaregh sha ci u un ngu tesen Mkaanem ma Aôndo yum ga. Nahan una er nena?

² Paulu yange fa tenti u eren. Tom u eren tenti la lu tom u kiriki ga, kpa Paulu kegh iyol u eren tomaveegh ne sha er una zua a kwagh u nengen sha iyol na yô. Una zua a tom u una eren hen gar u yange ior hemba veren ishima sha kwagh ve tseegh ne kpa? Una zua a ijiir i tsembelee i tsan kpa? Er lu henen sha akaa ne cii nahan kpa, mayange hungur a tom u pasen kwagh u lu tom na jim jim la ga.

³ Ikyav tese ér Paulu yange tsa hen Korinte shighe kar, shi tom u pasen kwagh u er hen gar ne la kpa ume atam a dedoo. Ka nyi se fatyô u henen ken tom u Paulu er ken Korinte la, i ia wase se u pasen loho u dedoo u Tartor u Aôndo kpoghuloo ape se lu laa?

4, 5. (a) Shighe u Paulu lu ken Korinte la lu tsan hana, man lu tom u nyi lu erene? (b) Paulu yange hen u eren tenti nena?

⁴ Yange Paulu za nyer ken Korinte shighe karen yô, a zua a Oryuda ugen vea kwase na, i yilan or ne ér Akula, kwase na di i yilan un ér Prishila shin Priseka. Yange or ne vea kwase na va lu ken Korinte sha ci u Kalodio na Mbayuda cii wada ér, “ve due ken Roma kera.” (Aer. 18:1, 2) Yange Akula man Prishila  kaa ér Paulu a va lu vea ve tseegh ga, kpa shi ér a va kohol ve ken kpenga u ve eren la kpaa. Bibilo kaa ér “er yange eren inja tom i ve kpa ve eren la yô, lu hen ya ve, lu eren tom a ve imôngo, gadia ve eren tenti.” (Aer. 18:3) Shighe u Paulu lu eren tom na u pasen kwagh ken Korinte la cii, yange lu hen ya u or u un vea kwase na ve eren a mbavannya dedoo shi ve fa kwagh ne. Alaghga Paulu yange nger uwashika nav mbagenev mba ve va hingir ityakeda i Bibilo la hen shighe u lu vea Akula man Prishila la. b

⁵ Er nan ve Paulu u lu ‘Gamaliel iyol na je tese un’ ken makeranta la, shi fa u eren tenti kpaa? (Aer. 22:3) Alaghga Mbayuda mba sha ayange a mbaapostoli la nengen ér ka kwagh u kunya u tesen mbayev vev tomaveegh ga, aluer ka u mbayev mbara vea va hen makeranta kpishi je kpaa. Yange i mar Paulu hen Tarsu ken Shilishia, ijiir la yange i za iti sha ci u i eren akondo a eren tenti a mi her, sha nahan yô, alaghga Paulu hen tomaveegh la shighe u lu iyev la. Tom u eren tenti la wa nyi man nyi kere? Cii ve or a er tenti yô, yange i gba u nana tume ikyondo i tenti la gayô nana tôndo i nana kor. Kwagh ne yange i lu tom u ican kpishi, sha ci u ikyondo la yange i civir.

6, 7. (a) Paulu yange nengen tom u eren tenti la nena, man ka nyi i tese ér Akula man Prishila kpa lu a mnenge u Paulu laa? (b) Nyian ne Mbakristu mba dondon ikyav i Paulu man Akula man Prishila la nena?

⁶ Tom u eren tenti la lu kwagh u vesen ken uma u Paulu ga. Yange eren tomaveegh la sha er una zua a kwagh u kuren mbamgbe nav tseegh. A washima na yô, lu u pasen loho u dedoo u “Aôndo gbilin.” (2 Kor. 11:7) Akula man Prishila di yange ve nengen tom u ve eren la nena? Yange Mbakristu mban nengen tom ve la er Paulu kpa nengen u nahan je, ka u henen a hen ga. Jighilii je yô, shighe u Paulu mough ken Korinte er ken inyom i  52 la, Akula man Prishila mough undu kpenga ve, yem vea na ken Efese. Mba za nyer ker yô, ya u Akula man Prishila hingir ijiir i tiônnongo nyôron mkombo yô. (1 Kor. 16:19) Shighe karen yô, ve cin ve hide ken Roma, nahan kpa shi ve va hide ve yem ken Efese. Yange Akula man Prishila hemba nan ishima ve cii u eren tom u Tartor, shi yange ve hemba wan kwagh u mbagenev ikyo a kwagh ve. Sha nahan yô, ‘atôônanongo a ken akuraior cii lu wuese ve’—Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Mbakristu mba sha ayange ne kpa mba dondon ikyav i Paulu man Akula man Prishila la. Nyian ne anmgbianev mbanomso man mbakasev mba ve lu a gbashima ka ve er tom kpoghuloo sha er vea ‘yuhwa mbagenev ikyav’ ga yô. (1 Tes. 2:9) Upania kpishi ver ikyav i dedoo, ka ve er tom ayange kpuaa ken kasua shin iwer kpuaa ken inyom sha er vea zuan a inyaregh ki kuren mbamgbe vev yô, kpa ka tom u pania u hembe lun ve kwagh u vesen ye. Mbacivir Yehova ka ve ngohol mbatamen mba sôron atôônanongo hen uya vev doo doo, er Akula man Prishila kpa yange ve  eren nahan. Mba ve ‘keren u ngohol ior sar sar’ la cii, fa er ka vea er nahan yô, ve zua a ishimataver shi i kundu ve iyol yô.—Rom. 12:13.

8, 9. Paulu yange pase Mbayuda kwagh kpoghuloo kpa ve gema ve lu hendan a na nahan a er nana, man ka hana yange Paulu yem lu za pasen kwagha?

⁸ Paulu yange nenge tomaveegh ér ka kwagh u suen un ken tom u kwaghpasen la tseegh. Kwagh ne yange due ken igbar zum u Shila vea Timoteu mough ken Masedonia va nyôr a uiyua kpishi ape Paulu lu la. (2 Kor. 11:9) Yange mba va nyer yô, fele je Paulu “wa ityough u tesen Mkaanem ma Aôndo kpoghuloo” shin a na shighe na cii sha u pasen kwagh. (Aer. 18:5) Nahan kpa, er Paulu lu eren tom u kwaghpasen kpoghuloo yô, Mbayuda gba tôvon un a ican. Er Mbayuda lu vendan loho u Paulu lu pasen ér Kristu una fatyô u yiman ve la yô, Paulu soo u tesen ve ér un ngu a ibo sha akaa a ve tsough u eren la ga, a ndughul akondo a na, a kaa a ve ér: “Awambe a en a lu sha ityough yenegh. M ngu a ishô. Hegen yô, ka u me yem hen akuraior agen je ne.”—Aer. 18:6; Esek. 3:18, 19.

⁹ Nahan Paulu una za pase kwagh hana hegene? Orgen u i yilan un ér Titiu Yusetu yô, a shi nan kpa yange nyôr a nyôr ityô i Mbayuda gema lu ya ikyua a shinagoge, or ne maa na Paulu ijiir i tsan hen ya na. Man Paulu de u pasen kwagh ken shinagoge gba va pasen kwagh hen ya u Yusetu. (Aer. 18:7) Paulu yange za hemen u lun hen ya vea Akula man Prishila shighe u lu ken Korinte la, kpa a gema ya u Yusetu hingir ijiir na i eren tom na u pasen kwagh la.

10. Ka nyi i tese ér Paulu yange kange ishima ér ka akuraior tseegh una pasen ve kwagh ga?

¹⁰ Er Paulu kaa ér hii hegen je una yem a za pase akuraior kwagh yô, tese ér yange gema ijime a Mbayuda man mba ve nyôr a nyôr ityô i Mbayuda la je yô, kua mba ve soo u ungwan loho na la kpaa? Kwagh yange lu nahan ga cii. Ikyav i tesen yô, “Krisepu, orhemen u shinagoge la va na Ter jighjigh a mba hen ya na cii.” Shi ikyav tese ér Mbayuda kpishi mba ken shinagoge la kpa yange ve hingir Mbakristu. Sha ci u Bibilo kaa ér: “Shi Mbakorinte kpishi mba ve ungwa loho la kpaa, na jighjigh, nahan i er ve batisema.” (Aer. 18:8) Ya u Titiu Yusetu la, maa hingir ijiir i tiônnongo u Mbakristu u he u i bugh ken Korinte la eren mkombo her yô. Aluer Luka yange nger kwagh u za hemen ne sha adondo adondo er vanden eren nahan yô, kwagh ne tese ér Mbayuda shin mba ve nyôr a nyôr ityô i Mbayuda la, yange ve hingir Mbakristu zum u Paulu ndughul akondo a na kera yô. Kwagh la tese ér Paulu yange a kegh a kegh iyol u pasen hanma or u nan soo u ungwan loho na cii kwagh.

11. Mbashiada nyian mba dondon ikyav i Paulu la sha u pasen mba ve senge ér mba Mbakristu la kwagh nena?

¹¹ Nyian ne ior mba sha ajiir kpishi mba ze mbaadua mba ve senge ér mba dondon Kristu yô. Mbaadua mbara mba a tahav sha a ve anyom kpishi hegen. Mbamishen mba ken mbaadua mban yange ve er tom kpoghuloo sha tar sha er vea zua a ior mba vea dondo iniongo i kwaghaôndo shon yô. Ior mba ve senge ér ve mba Mbakristu nyian la, mba hembe dondon aeren a kwaghaôndo ve la, kwagh gbe ve sha kwagh u mlu ve vea Aôndo ga. Kape Mbayuda mba ve lu ken  Korinte sha ayange a mbaapostoli la kpa, eren vough je la. Er Paulu kpa yange wase Mbayuda mba sha ayange a na la u kaven Ruamabera nahan, se nyian kpa, ka i saan se iyol u wasen ior u kaven kwagh u ve ôr ken Bibilo la. Shighe u ve lu hendan a vese gayô mbahemenev mba kwaghaôndo ve lu tôvon se a ican je kpa, ka se za hemen u wasen ior. Alaghga mbaasemaamimi kpishi mba ken atô u ‘mba ve lu a gbashima sha kwagh u Aôndo, kpa ve gema ve lu a mfe u vough sha kwagh na ga’ mba i gbe u a wase ve ve va fa mimi sha kwagh u Aôndo la.—Rom. 10:2.

12. Ka loho u taver ishima u nyi Yesu ôr Paulu?

¹² Paulu yange lu a fa jighilii aluer ka u una za hemen u pasen kwagh ken Korinte ga. Kpa tugh mbugen la Ter Yesu va ande hen a na, nahan maa Paulu fa kwagh u gba u una er yô. Yesu kaa a na ér: “De cie ga, ôron kwagh her, de lu ving ga, sha ci u m ngu a we, nahan ma or a ta num sha a we shin nana bula u ga; gadia m ngu a ior hen gar ne kpishi.” (Aer. 18:9, 10) Loho u Yesu ne yange u taver Paulu ishima kpen kpen! Ter Yesu iyol na yange kaa a Paulu ér una kura un, mbahyomov ve de vihin un iyol ga, shi ér un ngu a ior kpishi hen gar la mba un soo ér Paulu a pase ve kwagh yô. Nahan Paulu er nena sha loho u Yesu laa? Bibilo kaa ér: “A tsa her inyom i môm man iwer ataratar, lu tesen mkaanem ma Aôndo her.”—Aer. 18:11.

13. Shighe u Paulu lu zan hen ikyônough ki ijirigh la alaghga lu nyi lu henen sha mi, kpa er nan yange fa ér a wua un er Sefanu nahan ga?

¹³ Paulu yange tse ken Korinte ka kom er inyom jimin nahan yô, kwagh ugen shi er u seer tesen un ér Ter ngu a na yô. Yange “Mbayuda mough ayôôso a Paulu kpoghuloo, nahan ve yem a na pe gomna tema sha ikyônough ki ijirigh la” i yilan ikyônough ki ijirigh ki shon ér beʹma. (Aer. 18:12) Mbagenev kaa ér yange ikyônough ki ijirigh kin lu tsembe u i mar yô, ki lu ikyua a atô u tembekasua u Korinte la. Yange i er ki sha awen a mabel a pupuu man a kwer shi i er akaa a doon kenger kpishi sha mi. Yange ian lu sha ishigh ki ikyônough kira kuma i ikpelaior ia fatyô u kohol her yô. Mbatimen sha akaa a mbayiase mbagenev na jighjigh nahan ér alaghga ikyônough ki ijirigh kin lu ikyua a shinagoge u dondo a ya u Yusetu la. Er Paulu lu  zan hen ikyônough ki ijirigh kin ne la, alaghga yange una hen sha kwagh u Sefanu u yange i ta un awen i wua la. Sefanu lu Orkristu u hiihii u i wua un, sha ci u lu eren shiada sha kwagh u Yesu yô. Paulu u sha shighe la i yilan un ér “Saulu la kpa yange i wua Sefanu lu sha ishima na.” (Aer. 8:1) Hen shighe ne uma u Paulu kpa lu sha zongo. Nahan kpa, ityôkyaa lu i ishima ia za un iyol ga. Sha ci u Yesu yange tôndo zwa a na ér: “Ma or . . . nana bula u ga.”—Aer. 18:10.

14, 15. (a) Ka aie u nyi Mbayuda yange ve wa Paulu iyolo, man er nan ve Galio venda u nengen sha zayol shono? (b) Ka nyi yange i er Sôsetine, man er nan ve mbagenev ve hen ér yange va hingir Orkristu?

¹⁴ Yange mba ze a Paulu hen ikyônough ki ijirigh kira yô, lu nyi i ere? Jôôji u ikyônough ki ijirigh kin lu Galio. Yange lu gomna u Akaya shi lu anmgbian u Orroma u fankwagh u i yilan un ér Seneca la u vesen. Mbayuda maa wa Paulu kwagh iyol nahan ér: “Or ne ngu tuur ior ér ve civir Aôndo sha gbenda u tindi a tese ga yô.” (Aer. 18:13) Mbayuda mban lu kaan ér Paulu per tindi sha ci u ngu nôngon ér una gema Mbayuda mbagenev ve hingir Mbakristu. Nahan kpa, Galio nenge ér Paulu er “ma kwaghbo shin ifer i vesen” ga. (Aer. 18:14) Galio yange soo u wan zwa sha akaa a Mbayuda eren ayôôso sha mi la ga. Yange ityôkyaa lu i Paulu una bugh zwa na una ôr kwagh u paan iyol na kpaa ga, sha ci u Galio kure ijir la kera! Ishima yange i vihi Mbayuda ker je pev. Yange ishima vihi ve a Sôsetine u alaghga kar hingir orhemen u shinagoge sha ityough ki Krisepu la kpen kpen. Nahan ve kôr Sôsetine maa “ve gba gbidyen un hen ishigh ki ikyônough kira” je.—Aer. 18:17.

¹⁵ Er nan ve Galio yange ikpelaior la u gbidyen Sôsetine ga? Alaghga Galio hen ér Sôsetine ka orhemen u ikpelaior i toron asema i yange i mough num a Paulu la, nahan ngu zuan a injar na di tsô. Aluer kwagh yange lu nahan shin una lu ga kpa, ikyav tese ér kwagh u dedoo va due ken gbidiv mbura. Yange anyom nga karen yô, Paulu va nger washika na u hiihii hen tiônnongo u ken Korinte la a ôr kwagh u anmgbian ugen u i yilan un ér Sôsetine yô. (1 Kor. 1:1, 2) Nahan Sôsetine ne lu u yange i gbidye un ken Korinte laa? Aluer ka un yô, ican i yange ya la i wase un hingir Orkristu.

16. Mkaanem ma Ter kaa ér, “De cie ga, ôron kwagh her, de lu ving ga, sha ci u m ngu a we” la ma a taver se ishima u zan hemen u pasen kwagh nena?

¹⁶ Er se vande ôron ken ijime nahan, Mbayuda yange mba vende loho u Paulu kera cii yô, Ter Yesu kaa a na ér: “De cie ga, ôron kwagh her, de lu ving ga, sha ci u m ngu a we.” (Aer. 18:9, 10) Nahan aluer ior venda loho wase yô, doo u se umbur mkaanem man. Mayange i de hungur we er Yehova a tev asema shi a urugh ior mbamimi a ve a mi hen a na ga. (1 Sam. 16:7; Yoh. 6:44) Kwagh ne ka kwagh una taver se ishima u zan hemen u pasen kwagh yô! Hanma inyom yô, ior udubu uderi imôngo ka ve er batisema, ka iorov uderi imôngo hanma iyange je la. Yesu yange er ityendezwa a mba ve ongo imo na u za geman ior mba ken akuraior ve hingir mbahenen la ér: “Me luun a ven ayange ayange, zan zan shighe u mkur u tar ne.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Shighe u Paulu nyôr tso lu yemen ken Efese la, alaghga lu nyi lu henen sha mini?

¹⁷ Aluer ka gbenda u Galio yange kure ikyaa i Paulu la na ve bem gba nahan  tiônnongo u ken Korinte u i sember veren ne tema kundu kundu kpa, se fatyô u fan jighilii ga. Nahan kpa, Paulu hide tsa her ‘ayange kar imôngo’ cii ve mase moughon hen Korinte undun anmgbianev mbara ye. Ken fam u inyom i 52 la, a mough a za nyôr tso hen ihyongo i Senkeria a yem ken Shiria. Ihyongo ne lu Korinte vegher u sha ityoughkitaregh la, lu zende u kuman ukilomita 11 nahan. Nahan kpa cii ve Paulu a mough hen Senkeria yô, a “tôndo ice na . . . , sha ci u iceghzwa i er a Aôndo yô.” c (Aer. 18:18) Maa Paulu mough vea Akula man Prishila ve nyôr tso ve per Zegemnger u Aegean ve yem ken Efese ken Ashia u Kiriki.

¹⁸ Shighe u Paulu mough hen Senkeria lu yemen sha gbenda la, a shi nan kpa, lu henen sha akaa a yange za hemen shighe u lu hen Korinte la. Yange umbur akaa kpishi a a za hemen la shi lu a atôôkyaa kpishi a ember. Tom u yange er hen ijiir la inyom jimin man tiôn la, ume atam a dedoo kpen kpen. Yange bugh tiônnongo u hiihii ken Korinte, tiônnongo la nyôron mkombo hen ya u Yusetu. Ior mbagenev mba yange ve hingir Mbakristu yô, lu Yusetu man Krisepu a ior mba hen ya na cii kua ior mbagenev kpishi. Yange anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ve sember hingir Mbakristu mban doo Paulu ishima kpen kpen, sha ci u lu un wase ve ve hingir Mbakristu ye. Yange shighe karen yô, a va nger ve washika a kaa ér mba er ka washika u i nger ken ishima na nahan. Se kpa, anmgbianev mba se wase ve ve lu va civir Yehova la ka ve doo se ishima kpen kpen. Ka sea nenge a anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ve lu er ka “uwashika mba i wuese se ker” la nahan i doo se je i zua ga!—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Ka nyi Paulu yange er shighe u za nyôr ken Efese laa, man ka nyi se hen ken Paulu sha gbenda u i doo u se sôr akaa ken uma wase sha er se seer eren Yehova tom a ishima yase cii laa?

¹⁹ Yange Paulu za nyôron a nyôr ken Efese nahan je maa, fele je a hii u pasen kwagh. A “za nyôr ken shinagoge, a wase Mbayuda u kaven akaa a lu ôron ve la.” (Aer. 18:19) Nahan kpa, hen kwa ne yô, Paulu kera tsa ken Efese gbem ga. Shin er ve kaa a na ér a lu vea ve gbem nahan kpa, “a lumun ga.” Shighe u lu lôhôn anmgbianev mba ken Efese ayem la a kaa a ve ér: “Me hide me va hen a ven, aluer Yehova lumun yô.” (Aer. 18:20, 21) Paulu yange fa er ior mbagenev kpa ve lu ken Efese kpishi mba i gbe u una pase ve kwagh yô. Nahan a wa ishima u hiden van ken Efese, kpa a wa hanma kwagh sha ikyev i Yehova. Se kpa, se fatyô u dondon ikyav i Paulu ver ne. Se soo ser se kpa se sôr akaa ken uma wase sha gbenda u se fatyô u zuan a ian i seer eren Yehova tom a ishima yase cii yô. Nahan kpa gba u hanma shighe yô se suur sha Yehova ser a tese se kwagh u se er yô. Shi se nôngon kpoghuloo se eren kwagh u a zough sha awashima na yô.—Yak. 4:15.

²⁰ Paulu maa mough hen Efese undu Akula man Prishila a nyôr tso heela a kar a yem Sesaria. Ikyav tese ér yange “kôndo za” sha Yerusalem za sugh tiônnongo u lu sha mi la, maa kar heela yem ken Antioki u Shiria ape yange a lu shighe u una zaan zende ga la. Ka mkur u zende na u mishen u sha uhar la je ne, man yange zua a akaa a dedoo ken zende la kpishi. Hegen se nenge ase nen kwagh u yange za hemen ken zende na u mishen u masetyô la.