1-3. (a) Ka an yange Paulu tsua nan ér nan lu ikyar tom na i he, man ka nyi se fe sha kwagh u ikyar tom na nee? (b) Ka nyi se lu henen ken ityough kin?

 ER VE lu zenden zan sha ugar kposo kposo la, alaghga tsô apostoli Paulu lu kenger gumor u lu vea na la shi henen kwagh na ken ishima. Gumor ne lu Timoteu. Timoteu zurum anyom 20 shin a poso nahan kpuaa. Lu a gbashima shi kegh a kegh iyol u eren tom. Er Paulu vea Timoteu ve mough hen gar u Lisetera man Ikonium kera yô, Timoteu lu undun ya na. Nahan kpa, ka nyi vea za tagher a mi ken zende nee? Paulu yô, pande kav kpuaa sha ci u ka zende na u mishen u sha uhar je ne. Nahan a fa je ér vea tagher a akaabo kua mbamzeyol kpishi. Kpa gumor u lu vea na ne di yô, a lu un nena?

² Paulu yange na Timoteu jighjigh je hemba er gumor u hiden a iyol ijime ne, nengen iyol na la. Akaa a yange er Paulu la wase un u fan ér gba u una lu a ikyar tom u injaa i vea er tom u mishen imôngo yô. Paulu yange fa er i gbe u vea lu zenden sôron atôônanongo shi taver anmgbianev asema yô. Sha nahan yô, a gba u vea kange ishima u eren tom ne shi ve mba uhar mbara cii vea luun a mhen môm. Er nan ve Paulu hen kwagh nahana? Ityôkyaa i môm yô, alaghga lu sha ci u ayôôso a yange gba hen atô na vea Banaba ken zende na u mishen u hiihii la.

³ Ken ityough kin se lu henen sha kwagh u i doo u se er shighe u ayôôso a gbe hen atô wase yô. Shi se hen er i hii ve Paulu yange tsua Timoteu ér a lu ikyar tom na yô, shi se seer henen kwagh u tom u injaa u mbatamen mba sôron atôônango ve eren nyian la.

4. Paulu yange wa ishima u za eren nyi ken zende na u mishen u sha uhar laa?

⁴ Ken ityough ki sha pue kar unyiin la yange se hen er i tindi Paulu vea Banaba kua Yuda man Shila hen tiônnongo u ken Antioki ér ve za taver un ken jijingi sha u ôron anmgbianev kwagh u mbahemenev mba shin itine kure sha ikyaa i icôngo la yô. Mba za been yô, Paulu maa er nena? A kaa a Banaba ér: “Hegen se hide se za sôr anmgbianev hen hanma gar ken agar a yange se yôô loho u Yehova her la cii, se nenge er ve lu yô.” (Aer. 15:36) Nahan kpa, u ngu wer Paulu lu kaan ér vea hide a za di azende a ve a tse ne inya tsô ga. Takeda u Aerenakaa pase awashima u Paulu lu a mi ve za zende na u mishen u sha uhar la yô. Ityôkyaa i hiihii yô, lu u za  ôron anmgbianev kwagh u mbahemenev mba shin itine kure la. (Aer. 16:4) Ityôkyaa i sha uhar yô, er Paulu lu ortamen u ningir sha yô a kange ishima ér una za taver jighjigh u nan u anmgbianev mba nomso man mba kasev ken atôônanongo. (Rom. 1:11, 12) Nyian ne, ka nyi nongo u Mbashiada mba Yehova ve er sha u dondon ikyav i mbahemenev mba shin itine mba sha ayange a mbaapostoli la u taver jighjigh u nan u anmgbianev ken atôônanongo?

5. Nyian ne, Mbahemenev mba Shin Itine mba hemen shi mba taver anmgbianev mba ken atôônanongo ishima nena?

⁵ Nyian ne, Kristu ngu eren tom a Mbahemenev mba Shin Itine mba Mbashiada mba Yehova u hemen nôngo na. Anmgbianev mba jighjigh mba i shigh ve mkurem ne, ka ve nger uwashika shi ve gber ityakeda shi ve er tom a mbamkombo kua igbenda igen u taver anmgbianev mba nomso man mba kasev asema ken atôônanongo a sha tar cii, shi tesen ve kwagh u vea er yô. Shi Mbahemenev mba Shin Itine ka ve soo ér vea lu kôôsôô a hanma tiônnongo. Ka ityôkyaa i i ne ve ka ve tindi mbatamen mba ningir sha ér ve za sôron atôônanongo je la. Mbahemenev mba Shin Itine tsua mbatamen mba ve vie yô, udubu imôngo tar sha won cii ver ér ve lu mbatamen mba sôron atôônanongo.

6, 7. Ka ityom i nyi mbatamen mba sôron atôônanongo ve erene?

⁶ Mbatamen mba sôron atôônanongo ka ve tese ér kwagh u hanma or ken tiônnongo gba ve ishima, shi ka ve nôngo ve taver jighjigh u anmgbianev mba nomso man mba kasev shighe u ve za sôr tiônnongo ve yô. Ka ve er kwagh ne nena? Ka ve er kwagh ne sha u dondon ikyav i mbatamen mba ningir sha mba sha ayange a mbaapostoli la, er Paulu kpa yange eren nahan. Paulu yange taver Timoteu u un kpa lu ortamen u ningir sha la ishima kaa ér: “Pasen loho u Aôndo; pasen u nduuluu, sha ashighe a i taver kpaa; kôôm ior, taan ve icin taveraa, shi waan ve kwagh a ishima i wan tsung man sha inja i or u fan ityesen. . . . Er tom u orpasenivangeli.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Mkaanem mara tese ér, mbatamen mba sôron atôônanongo mba ve er kasev man mba ve er ga cii ka vea za sôr tiônnongo yô, ve kohol mbapasenkwagh mba hen ijiir la ve pase kwagh sha igbenda kposo kposo. Er ve lu ior mba fan ityesen tsema tsema shi tom u pasen kwagh la u doo ve ishima yô, ikyav ve ne ka i taver anmgbianev mba nomso man mba kasev asema u eren Yehova tom sha gbashima. (Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15) Mbatamen mba sôron atôônanongo ka ve tese dooshima u tangen iyol ga la. Ka i saan ve iyol u tôôn shighe lun vea ve shi eren tom a agee a ve u eren mbagenev tom. Ka ve zenden u za sôron atôônanongo sha shighe u ura man shighe u oo u te man shighe u iceenyolough shi ve zaan sha ajiir a ayôôso a lu sha mi je kpaa. (Fil. 2:3, 4) Mbatamen mba sôron atôônanongo ka ve taver hanma or ken tiônnongo ishima shi ve tese nan shi ve wa nan kwagh sha akaaôron a ken Bibilo a ka ve na la. Doo u hanma wase nana hen sha akav a dedoo a ve ver la shi nana nôngo u dondon a kpaa.—Heb. 13:7.

8. Banaba yange er nena sha zende u Paulu lôhô un laa?

⁸ Banaba yange lumun a kwagh u Paulu kaa ér “se hide se za sôr anmgbianev”  la. (Aer. 15:36) Yange ve vande eren tom imôngo shi ve vande fan anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ken atôônanongo la kpaa. (Aer. 13:2–14:28) Nahan kwagh u Paulu vea Banaba shi hiden eren tom imôngo la lu mhen u dedoo. Kpa zayol gema due. Aerenakaa 15:37 kaa ér: “Banaba kange ishima ér una za vea Yohane, u i yilan ér Marku la imôngo.” Banaba yange lu duen di a mhen tsô ga. Yange “kange ishima” ér una za zende u mishen ne vea anmgbian na Marku.

9. Er nan ve Paulu yange lumun a Banaba ga?

⁹ Paulu yange lumun a na ga. Sha ci u nyi? Bibilo za hemen kaa ér: “Kpa Paulu gema soo ér [Marku] a̱ za a ve imôngo ga, sha ci u yange za undu ve ken Pamfilia, kera za tom a ve imôngo ga.” (Aer. 15:38) Marku yange za zende u mishen u hiihii la, vea Paulu kua Banaba kpa za cin hide sha gbenda. (Aer. 12:25; 13:13) Yange ve mough zende ica lu a gba ga, ve lu ken Pamfilia her, maa Marku undu tom na cin hide yem ken Yerusalem. Bibilo pase se ityôkyaa i hii ve Marku hide yem ga, kpa Paulu yange nenge ér u Marku yemen undun ve la ka kwagh u sha mi ga. Nahan alaghga lu henen ér imba wanye er Marku nahan me fatyô u nan i jighjigh je kpa!

10. Paulu yange gbe ayôôso vea Banaba mba been kera yô, lu nyi i ere, man lu nyi i due kere?

¹⁰ Nahan cii kpa, Banaba kange ishima u zan vea Marku. Paulu di kpa kange ishima ér una za vea Marku ga. Aerenakaa 15:39 kaa ér: “Kwagh ne na yô, asema vihi ve, ve zôhô zwa, maa ve pav zende.” Banaba maa nyôr tso vea Marku yem ken icile i Shiperu ken tar na. Paulu di kpa za hemen er ishima na. Bibilo kaa ér: “Paulu di tsua Shila, anmgbianev mba eren msen ér Yehova a tese Paulu erdoo na u sha mhôôn la, mba been kera yô, a mough vea na ve yem.” (Aer. 15:40) Paulu mough vea Shila ve “kar ken Shiria man Shilishia, lu taver atôônanongo asema.”—Aer. 15:41.

11. Ka aeren a nyi se lu a mi ve shighe u ayôôso a va gbe se vea orgen kpa, se za hemen u yan ikyar vea nan kôôsôô here?

¹¹ Kwagh u Paulu vea Banaba la umbur se ér se kpa se yina. Yange mbahemenev mba shin itine tsua Banaba tindi ve ér ve za tile sha ityough vev. Shi Paulu iyol na kpa ka inja er yange shighe kar yô, i va tsua un lu ken mbahemenev mba shin itine mbara nahan. Er Paulu vea Banaba lu anmgbianev mba injaav nahan kpa, shighe u ve kera gba zwa môm sha kwagh u Marku ga la ve kera fatyô u kôron ayol ave tsaha ga, ve zôhô zwa kpishi. Nahan kpa, yange ve de ér kwagh la a vihi ikyar i injaa i ve ya la? Ei. Shin er Paulu vea Banaba yange ve yina nahan kpa, ve lu ior mba hiden a iyol ijime shi ve nôngo u dondon ieren i Kristu la. Shighe yange karen yô, ve de ayol ave kwaghbo shi ve hide ve ya ikyar kôôsôô je ka u henen a hen ga. (Ef. 4:1-3) Shi shighe karen yô, Paulu vea Marku va er tom imôngo a—Kol. 4:10.

12. Ka aeren a nyi i gbe u mbakuran mba sha ayange ne vea lu a mi sha er vea kav Paulu kua Banaba?

¹² Er Paulu vea Banaba ve zôhô zwa hen shighe ne nahan kpa, yange i vande  fan ve ér ka ior mba zôhôn zwa ga. Banaba yange lu ishima legh legh shi wa nagh kpishi je yô, anmgbianev mba nomso man mba kasev kera yilan un sha iti na i Yosev la ga, kpa ve gema ve na un iti ér “Wan u Msurshima.” (Aer. 4:36) Paulu kpa yange i fa un ér ka or u lun ishima legh legh shi wan anmgbianev ikyo. (1 Tes. 2:7, 8) Nyian kpa, gba u mbatamen kua mbatamen mba sôron atôônanongo cii vea dondo ikyav i Paulu man Banaba la, vea hiden a iyol ijime shi vea eren kwagh a anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ken tiônnongo kua hanma or cii kundu kundu man sha dooshima.—1 Pet. 5:2, 3.

13, 14. (a) Ka an yange nan lu Timoteu, man lu ken mlu u nyi nahan Paulu za zua a naa? (b) Kwagh na yange doo Paulu nena? (c) Ka tom u nyi yange i na Timoteu?

¹³ Shighe u Paulu due zende na u mishen u sha uhar la, yange za ken atôônanongo a a lu hen gar u Galatia, u Mbaroma hemen un la. Shighe karen yô, “a za nyôr hen Derebe, shi a kar a yem hen Lisetera.” Bibilo za hemen kaa ér: “Orhenen ugen gema lu her, i yilan un ér Timoteu, ngô na lu kwase u nan jighjigh, u due ken Mbayuda yô, ter na gema lu Orgrika.”—Aer. 16:1. b

¹⁴ Ikyav tese ér alaghga Paulu vande zuan ishigh a tsombor u Timoteu shighe u za zende na u mishen u hiihii hen haregh ve er ken inyom i 47 la. Anyom ahar shin atar nahan yange nga karen yô, Paulu hide za zende na u mishen u sha uhar hen haregh ve, nahan a nenge er gumor Timoteu lu vesen ken jijingi tsembelee yô. Nena yô? Lu sha ci u “anmgbianev yange ve shi wuese” Timoteu. Yange lu a iti i dedoo hen tiônnongo na tseegh ga kua shi ken atôônanongo a a lu ikyua a na la kpaa. Anmgbianev mba ken tiônnongo u Lisetera man mba ken tiônnongo u Ikonium u gba ica a Lisetera kuma ukilomita 30 la kpa, yange ve ôr akaa a dedoo sha iyol i Timoteu. (Aer. 16:2) Mbatamen yange ve kaa ér Timoteu a er tom u injaa kpishi, ka u wasen Paulu vea Shila zenden pasen kwagh je la.—Aer. 16:3.

15, 16. Er nan ve anmgbianev mba nomso kua mba kasev yange ve ôr akaa a doon sha Timoteu nahana?

¹⁵ Timoteu yange zua a iti i dedoo shighe u lu iyev la nena? Lu sha ci u lu tsev tsev shin dooashe shin lu a kwaghfan u sha marami yumu? Akaa ne ka a doo uumace kpen kpen. Sha shighe ugen la profeti Samuel je kpa, kure ikyar sha kwagh u or sha mluashe u nan. Kpa Yehova umbur un ér: “Mnenge u TER ngu er mnenge u or nahan ga; gadia or nengen mluashe u ken won, kpa TER yô, nengen ken ishima.” (1 Sam. 16:7) Anmgbianev mbara yange ve ôr akaa a doon sha iyol i Timoteu, lu sha ci u lu a kwaghfan u sha marami ga, kpa lu sha ci u lu a aeren a dedoo.

¹⁶ Anyom nga karen yô, Paulu ôr kwagh ter aeren agen a Orkristu a Timoteu lu a mi yô. Paulu yange ôr kwagh u aeren a dedoo a Timoteu ér, ka or u lun a dooshima u tangen iyol ga, man veren ishima eren atôônanongo tom  kpoghuloo. (Fil. 2:20-22) Shi yange i fa er Timoteu na ‘jighjigh lu sha atseregh ga yô.’—2 Tim. 1:5.

17. Nyian ne, agumaior aa fatyô u dondon ikyav i Timoteu la nena?

¹⁷ Nyian ne agumaior kpishi nga dondon ikyav i Timoteu la sha u lun a aeren a dedoo a Aôndo a lumun a mi yô. Sha nahan yô, mba a iti i dedoo hen Aôndo kua sha ishigh ki iorov shin er ve lu agumaior her nahan kpaa. (Anz. 22:1; 1 Tim. 4:15) Ka vea lu vea anmgbianev yô, ve eren kwagh er mba Mbashiada shi vea za lu vea mbakwav vev yô, ve eren kwagh er mbakwav vev nahan ga. (Ps. 26:4) Sha nahan yô, agumaior ne kpishi nga tiônnongo a inja vough er Timoteu kpa lu nahan. Ka vea hingir mbapasen loho u dedoo shi shighe a karen yô, vea tsegha ayol ave sha ci u Yehova, vea er batisema yô, i saan hanma or iyol ken tiônnongo!

18. (a) Yange Paulu vea Timoteu wase mbahemenev mba shin itine tom nena? (b) Atôônanongo yange zua a mtsera nena?

¹⁸ Paulu vea Timoteu yange ve er tom imôngo anyom ngee. Er ve lu mbatamen mba ningir sha yô, ve lu zenden eren akaa a mbahemenev mba shin itine kaa a ve ér ve er la. Bibilo kaa ér: “Er ve lu yemen la, ve lu karen sha agar agar, pasen anmgbianev akaa a mbaapostoli man mbatamen mba ken Yerusalem kaa la, sha er vea eren sha mi vough vough yô.” (Aer. 16:4) Ikyav tese wang ér yange atôônanongo dondo kwagh u Mbaapostoli kua mbatamen mba ken Yerusalem ôr la. Er ve ungwa imo i mbahemenev mba shin itine mban yô, “anmgbianev mba sha atôônanongo la cii za hemen u taver jighjigh ve u nan, shi ingyegh ve lu seer ayange ayange”—Aer. 16:5.

19, 20. Er nan ve i gbe u Mbakristu vea “ungwan imo i mba ve . . . hemen” laa?

¹⁹ Nyian ne, se kpa ka sea keghen a kegh iyol u ungwan ‘imo i mba ve lu hemen hen atô wase’ la yô, Yehova a ver atôônanongo a ase doo doo. (Heb. 13:17) Er mlu u tar ne a lu geman hanma shighe yô, gba hange hange u se veren ishima sha akaa a “wanakiriki u jighjigh man u fan kwagh” a we se la, shi se dondon a kpaa. (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) Aluer se er nahan yô, jighjigh wase u nan una seer taver shi kwagh la una wase se u lun wang sha u palegh akaa a taregh.—Yak. 1:27.

²⁰ Ka mimi Mbakristu mba ve hemen se la kua Mbahemenev mba Shin Itine kpa mba a mbamyen vev, vough er Paulu vea Banaba kua Marku man mbatamen mbagenev mba sha ayange a mbaapostoli mba yange i shighe ve mkurem mbara nahan. (Rom. 5:12; Yak. 3:2) Nahan kpa, er Mbahemenev mba Shin Itine ve dondon kwagh u Mkaanem ma Aôndo ma kaa la vough kua ikyav i mbaapostoli ver la yô, ve tese ér ve kuma u se na ve jighjigh. (2 Tim. 1:13, 14) Sha nahan yô, anmgbianev mba sha atôônanongo cii ka ve za hemen u zuan a ishimataver shi seer taver jighjigh ve u nan.