1, 2. Ka unô yange ve mough ken Filipi ve lu yemen ken Tesalonika, man ka nyi alaghga yange vea lu henen sha mini?

 IKPURGBENDA ugen u yange Mbaroma mba fan tom u injinia tsema tsema er yô, yange kar hen ahia a iwoogh. Ayôôso yange a lu sha gbenda ne sha ashighe ashighe, er mliam ma ujaki man iov i akaver a akekeautya nahan, kua ayôôsô a ior mba zenden angahar, mba alaghga yange i lu ushoja man mba eren kasua kua mba eren tomavee nahan la. Paulu vea azende na, Shila man Timoteu, kpa kar sha gbenda ne, lu yemen zende u kuman er ukilomita 130 nahan. Ve mough ken Filipi u yemen ken Tesalonika. Zende ne yange u lu ve ican kpen kpen, kpa yange u hemba lun Paulu man Shila ican cii, sha ci u yange i gbidye ve ken Filipi, avav tôndo ve iyol, man avav shon lu a bee tsembelee ga.—Aer. 16:22, 23.

² Nomsombaiorov mban yange ve lu yemen zende u icaa, nahan adooga iyol ia kpe ve, kpa ka nyi i wase ve ve iyol kera kpe ve ga? Yange ve lu lamen sha gbenda yemen je ka u henen a hen ga. Yange ve umbur kwagh u doon u er ken Filipi la. Orkuran purusu kua tsombor na cii yange ve hingir mbananjighjigh. Kwagh ne wase ior mba ve lu yemen zende u icaa ne, ve kange ishima ér vea za hemen u pasen Mkaanem ma Aôndo. Nahan kpa, mba za zurum a gar u Tesalonika yô, alaghga yange vea lu henen er Mbayuda mba ken gar la vea za er kwagh a ve yô. Vea za ta num sha a ve shin vea gbidye ve er yange i gbidye ve ken Filipi nahana?

3. Ka nyi se hen ken ikyav i Paulu la i ia wase se se lu a vangertiôr u pasen kwagha?

³ Yange shighe kar yô, Paulu va pase er lu un ken ishima la, ken washika u nger Mbakristu mba ken Tesalonika la, a kaa ér: “Yange se hii yan ican shi i er kwagh a vese sha ilyahan hen Filipi, er ne vande fan nahan, kpa Aôndo wase na yô, se taver ishima se pase ne loho u dedoo u Aôndo, shin er se tagher a ahendan kpishi nahan kpaa.” (1 Tes. 2:2) Mkaanem mara tese ér kwagh u yange za hemen ken gar u Filipi la na yô ishima za Paulu iyol, lu henen sha kwagh u una va za er ve ken gar u Tesalonika la. We kpa, alaghga u fatyô u kaven er yange hii ve Paulu lu henen kwagh nahan la. I lu nahan taver we u pasen loho u dedoo vee? Paulu yange suur sha Yehova ér a  nan un agee shi a wase un una lu a vangertiôr. We kpa, aluer u time sha ikyav i Paulu la yô, kwagh la una wase u, u eren nahan.—1 Kor. 4:16.

4. Er nan ve se fe ser alaghga tsô Paulu tsa ken Tesalonika hemba ukasua utara?

⁴ Bibilo kaa a vese ér er Paulu lu ken Tesalonika la, a pasen kwagh ken shinagoge sha Ayange a Memen atar. Kwagh ne tese ér yange tsa di ken gar la ukasua utar tseeghele? Lu nahan ga. Alaghga yange una za nyôr ken Tesalonika kpa una kar fele je una yem ken shinagoge una gba za pasen kwagh ga. Shighe karen yô, uwashika mba Paulu tindi a mi shighe u lu ken Tesalonika la, tese ér un vea azende a na yange ve er tom sha u suen ayol a ve. (1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8) Kwagh ugen yô, shighe u Paulu lu ken Tesalonika la, anmgbianev mba ken Filipi tindi un a kwaghyan kuma kwa har. (Fil. 4:16) Nahan alaghga yange tsa ken Tesalonika je hemba ukasua utar.

5. Ka nyi yange Paulu er u wasen ior mba lu lamen a ve la u kaven kwagh u lu tesen ve laa?

⁵ Paulu yange zuan a vangertiôr u pasen kwagh yô, maa a lam a ior mba ve kohol ken shinagoge la. Yange “lu pasen shi tesen ken Ruamabera er yange gba u Kristu una ya ican keng shi una nder shin ku yô, kaan ér: ‘Ka Kristu shon je ne, Yesu u m lu pasen ne kwagh na ne.’ ” (Aer. 17:2, 3) Er ivur Bibilo la i tese nahan, Paulu yange lu nôngon ér una ôr kwagh i doo ior mba lu lamen a ve la ga; kpa yange nôngo ér una wase ve, ve hen sha kwagh un lu ôron ve la zulee. Paulu yange fa je ér mba ve lu ken shinagoge la vande fan Ruamabera shi ve nenge un ér ka kwagh u icivirigh. Kpa ve lu a kav Ruamabera tsembelee ga. Nahan a wase ve u henen sha kwagh u ve vande fan la, shi pase ve ken Ruamabera ér, Yesu u Nasareti la ka Mesiya u yange i tsengaôron kwagh na la, shin ka Kristu.

6. Yesu yange wase ior u kaven kwaghôron u Ruamabera wang nena, man ve er nena?

⁶ Paulu yange dondo ikyav i Yesu la, un kpa tesen ior ken Ruamabera er Yesu nahan. Ikyav i tesen yô, shighe u Yesu lu eren tom na u pasen kwagh la, yange a shi kaan a mbadondon un ér gba keng u wan u or una ya ican shi una kpe shi a nder un shin ku er Ruamabera a tese nahan. (Mat. 16:21) Yange mba nderen Yesu shin ku yô, a ande hen mbahenen nav. Ka keng yange vea nenge a na yô, vea fa je ér akaa a yange ôr ve la lu a mimi. Nahan kpa, Yesu shi seer ôron ve akaa agen aa wase ve vea na Mkaanem ma Aôndo jighjigh yô. Bibilo ôr gbenda u yange tese mbahenen nav mbagenev yô ér: “A gba pasen ve akaa a i nger sha kwagh na ken Ruamabera la cii, hii sha akaaôron a Mose kua Uprofeti cica cii.” Nahan mbahenen mbara er nena? Yange saan ve iyol kpishi ve kaa ér: “Ashen asema a lu yeghen se a yegh zum u a lu lamen a vese sha gbenda, pasen se Ruamabera wanger wanger la gaa?”—Luka 24:13, 27, 32.

7. Er nan ve i gbe hange hange u ityesen yase ia due ken Ruamabera?

⁷ Mkaanem ma Aôndo ma a tahav. (Heb. 4:12) Nyian ne kpa, Mbakristu mba tesen ior ken Mkaanem ma Aôndo vough er Yesu vea Paulu kua mbaapostoli mbagenev mbara kpa eren nahan. Se kpa, ka se wase ior u kaven akaa a Bibilo i tese la vough, ka se bugh Bibilo se tese ve kwagh u i ôr la ve nenge a mi sha ashe a ve. Ka  se er nahan sha ci u loho u se pasen la, ka u wase ga. Ka sea eren tom a Bibilo hanma shighe cii u tesen ior yô, se wase ve u kaven er akaa a se lu ôron ve la i lu mbamhen asev ga, kpa i lu atesen a Aôndo yô. Heela tseegh ga, se kpa doo u se umbur ser, loho u se pasen la due ken Mkaanem ma Aôndo. Kwagh ne una na ior vea hemba nan loho wase la jighjigh. Er se fe ser loho u se pasen la ka u mimi yô, ka se pase u a vangertiôr, a mciem shio er Paulu nahan.

8-10. (a) Yange i pase ior i Tesalonika loho u dedoo nahan ve er nena? (b) Er nan ve Mbayuda mbagenev gba Paulu iyuhwe? (c) Yange Mbayuda mbahendan kwagh mbara er nena?

⁸ Yange i vande tôvon Paulu a ican nahan a fa er kwagh u Yesu tsengaôron la lu mimi yô. Yesu yange kaa ér: “Kpan hembe orvesen na ga. Aluer ve tôvom a ican yô, ne kpa vea tôv ne a ican; aluer ve wa kwaghôron wam ikyo yô, u wen kpa vea wa un ikyo.” (Yoh. 15:20) Paulu yange pase kwagh ken Tesalonika, man ior er kwagh sha loho la kposo kposo, mbagenev ngohol u, mbagenev venda u, er Yesu vande ôron nahan. Luka nger kwagh u ior mba yange ve ungwa loho la ér: “Mbagenev ken a ve [ka Mbayuda] je la na jighjigh ve hingir [Mbakristu] shi ve var a Paulu man Shila. Shi ikpela i Mbagrika mba civir Aôndo kua kasev mba duen ati mbagenev kpishi kpa er nahan.” (Aer. 17:4) Yange saan mbahenen mbahev mban iyol kpishi er i pase ve Ruamabera sha gbenda u vough shi ve kav un tsembelee yô.

⁹ Er mbagenev soo kwagh u Paulu tese ve la nahan kpa, mbagenev yô ishima vihi ve a na. Mbayuda mbagenev ken Tesalonika gba gban Paulu iyuhwe sha ci u “ikpela i Mbagrika lumun kwaghôron na la.” Yange ve soo ér Mbagrika mba ve lu Mbayuda ga mban ve nyôr kwaghaôndo u Mbayuda, nahan vea tese ve Ruamabera u ken zwa Heberu shi ve nenge ér Mbagrika mban ka mbahenen vev. Kpa ica i gbe ga yô, Paulu va ken shinagoge ve va pase Mbagrika mban kwagh, nahan ve hingir Mbakristu ve kera lu dondon kwaghaôndo u Mbayuda la ga! Sha nahan yô, ishima vihi Mbayuda mbara pev.

¹⁰ Luka maa ôr se kwagh ugen u za hemen yô, ér “Mbayuda gba iyuhwe sha kwagh ne, nahan ve yila mbaaferev mbagenev mba ve lu zenden sha tembekasua garemaa yô va kohol, ve tor ve asema, nahan ve na gar cii hingir ayôôso. Ve za ta num sha ya u Yason, ve lu nôngon ér vea due a Paulu man Shila vea va a ve hen ape ikpelaior i toron asema kohol la. Mba zough a ve ga yô, ve kôr Yason kua anmgbianev mbagenev ve yem a ve hen mbahemenev mba gar la, ve lu ôron genger genger ér: ‘Ior mba ve lu van a kwaghnzughul hanma ijiir sha tar la mba heen kpaa, man Yason ngohol ve hen ya na. Ior mban cii ieren ve ngi hendan a atindi a Shisar, mba kaan ér tor ugen ngu, ka Yesu.’ ” (Aer. 17:5-7) Lu nyi i due ken num u ikpelaior i toron asema ta sha Paulu man azende na laa?

11. Ka mbaaie mba nyi yange i wa Paulu iyol kua anmgbianev mbagenev mba ve lu pasen kwagh u Tartor laa, man ka tindi u nyi yange i kaa ér mba perene? (Nenge ngeren u shin kpe la.)

¹¹ Ior mba toron asema ka vea kohol imôngo yô, ve er akaabo a kpilighyol. Ka ve er caveraa shi i taver u yangen ve er mngerem ma ma sar avenge nahan. Yange Mbayuda tuur ikpelaior i toron asema ken ityô sha er vea bee a Paulu vea Shila yô.  Yange Mbayuda mba ne gar cii “hingir ayôôso” yô, ve kaa a mbahemenev ér Paulu vea azende a na er akaabo a vihin kpishi nahan i tsaha ve. Kwagh u hiihii yô, ve wa Paulu kua anmgbianev mbagenev mbara kwagh iyol ér “mba van a kwaghnzughul hanma ijiir sha tar.” Nahan kpa, lu Paulu vea azende a na na gar u Tesalonika cii hingir ayôôso ga! Aie u sha uhar u ve wa ve iyol la hemba vihin cii. Mbayuda kaa ér Mbamishen mban mba pasen kwagh u Tor ugen ka Yesu je la, sha nahan yô, mba peren atindi a tor u Mbaroma. a

12. Ka nyi i tese ér akaa a i wa Mbakristu iyol ken Tesalonika la, lu akaa a van ve a mbamzeyol mbavesene?

¹² Aluer u umbur yô, ka mbaaie mba yange mbangeren man Mbafarishi wa Yesu iyol vough je la. Yange ve kaa a Shisar ér: “Or ne ngu senden ior ityough a gomoti . . . shi kaan ér un ngu Kristu man tor.” (Luka 23:2) Alaghga Pilatu lu cian ér tor u Mbaroma una va hen ér un ngu suen tor ugen, nahan a na zwa ér i wua Yesu. Sha nahan yó, akaa a i wa Mbakristu mba ken Tesalonika iyol la, lu akaa a yange ma va a kwaghbo sha ve u cier iyol yô. Takeda ugen u u time sha kwagh u takeda u Aerenakaa a mbaapostoli yô, kaa ér: “Kwagh u i wa Mbakristu mban iyol la lu kwaghbo u numben a mi ga, ‘yange a fa ér or nan ngu nôngon ér nana sue tor ugen ka Tor u Mbaroma ga yô, i nôngo u wuan nan keng keng.’ ” De se nenge aluer ifer i Mbayuda mban ia kure kwagh u ve wa ishima u eren la yô.

13, 14. (a) Er nan ve ikpelaior i toron asema la i kanshio u yangen tom u pasen kwagh u zan hemene? (b) Paulu yange er kwagh sha kwaghfan er Yesu nahan nena, man se dondo ikyav na la nena?

¹³ Yange ikpelaior i toron asema la, i kanshio u yangen tom u pasen kwagh ken gar u Tesalonika. Sha ci u nyi? Hiihii yô, ve zua a Paulu vea Shila ga. Heela tseegh ga, ikyav tese wang ér yange mbahemenev mba gar la na jighjigh a akaa a i lu wan mbahenen mban iyol la ga. Nahan ve ngohol ve “inyaregh kpishi,” alaghga je yô, lu inyaregh ki ngohol ve uwegh, maa ve pase Yason kua anmgbianev mba i kôr ve a na imôngo la. (Aer. 17:8, 9) Paulu yange er kwagh sha kwaghfan sha u palegh kwaghbo, yemen za pasen kwagh hen ijiir igen. Yange dondo kwaghwan u Yesu kaa ér: “Lu nen sulaa er iyô nahan, kpa gema lu nen wang er mkungum nahan” la. (Mat. 10:16) Kwagh ne tese wang ér, er Paulu pasen kwagh a mciem shio nahan kpa, yange wa uma na ikyo ga ze. Mbakristu vea dondo ikyav na la nyian nena?

¹⁴ Sha ayange ase ne kpa, ashighe kpishi mbahemenev mba kwaghaôndo ka ve tuur ikpelaior i toron asema ken ityô ér ve er Mbashiada mba Yehova ayôôso. Ka ve wa Mbashiada kwagh iyol ér mba hendan a gomoti, shi mba teen tar ve. Ka ve ôr mbahemenev mba gomoti mbara ambaakaa ne, nahan maa ve hingir u tôvon Mbashiada a ican. Mba ve hendan a vese la ka ve gba se iyuhwe er sha shighe u Paulu la nahan, sha ci u ve nenge ior kpishi mba va kohol se u civir Yehova. Nahan ka se er nena? Se Mbakristu mba mimi se mba eren akaa a tesen ér se mba we  uma wase ikyo ga la ze. Ka se nôngo sha afatyô wase cii se palegh u nyiman kwagh a ior mba ishima i lu vihin ve la. Kpa se gema se za hemen u eren tom wase bem bem shi se ver ishima ser shighe ugen yô, se fatyô u hiden va sôron ve shighe u ishima i gbe ve shimi yô.

15. Yange ior i Berea er nena shighe u i pase ve loho u dedoo laa?

¹⁵ Yange anmgbianev ver Paulu vea Shila gbenda ve yem ken Berea sha er kwagh a er ve ga yô. Lu zende u kuman ukilomita 65 nahan. Mba za nyer yô, Paulu kar yem ken shinagoge a za lam a ior mba ve kohol her la. Yange a saan un iyol u zuan a ior mba ve soo u ungwan loho u dedoo la kpen kpen! Luka nger kwagh u Mbayuda mba ken Berea mban ér ve yô, “ve kegh iyol u henen kwagh hemba ior i Tesalonika, sha ci u ve ngohol loho la sha gbashima tsung, ve ver ishima zulee ve lu timen ken Ruamabera ayange ayange sha u vea nenge aluer akaa la aa lu nahan yô.” (Aer. 17:10, 11) Nahan kpa, u ngu wer kwagh la tese ér Mbatesalonika mba ve ungwa loho u dedoo ne vande lun a ieren i dedoo ne ga ze. Paulu yange va nger ve washika kaa ér: “Ka sha ci u kwagh ne kpa se mem u sughun Aôndo ga ye, sha ci u zum u ne ngohol loho u Aôndo u ne ungwa hen a vese la, ne lumun u ner ka mkaanem ma or ga, kpa ka mkaanem ma Aôndo, man kape i lu vough je la; shi ka u kpa u lu eren tom ken ne mbananjighjigh ye.” (1 Tes. 2:13) Kpa ka nyi yange i na Mbayuda mba ken Berea mban kegh iyol u eren kwagh nahana?

16. Er nan ve i kaa ér yange ior i Berea “kegh iyol u henen kwagha”?

¹⁶ Er ior i Berea lu ungwan kwagh u he nahan kpa, ve na Paulu kua loho u lu pasen la jighjigh, ve huna shin ve nyiman kwagh u lu ôron la kpaa ga. Nahan kpa, yange ve lu  di ior mba ka ve na hanma kwagh u i ôr ve cii jighjigh la ga. Hiihii yô, yange ve kegh ato a Paulu zulee. Mba been yô, ve tôv sha kwagh u Paulu ôr ve la sha u timen ken Mkaanem ma Aôndo zulee, sha er vea fa aluer kwagh u Paulu lu pasen ve la lu u mimi yô. Kwagh ugen yô, yange ve henen Mkaanem ma Aôndo zulee sha Iyange i Memen tseegh ga, kpa ve eren nahan hanma iyange. Shi yange ve er kwagh ne sha “gbashima tsung,” ve ver ishima ve tôv ken Mkaanem ma Aôndo sha er vea fa kwagh u he u ve lu henen la una zua sha Bibilo yô. Maa ve sôr akaa ken uuma vev u tesen ér mba ior mba hiden a iyol ijime, sha ci u “mbagenev kpishi ken a ve na jighjigh.” (Aer. 17:12) Kape i lu je ve Luka kaa ér, “ve kegh iyol u henen kwagh” la!

17. Er nan i doo u se dondo ikyav i ior i Berea laa, man aluer se tsa ken mimi ica i gba kpa, se za hemen u eren kwagh ne nena?

¹⁷ Ior i Berea yange ve fa cuku ér ieren ve i dedoo i sha kwagh u loho u dedoo la a va nger kwagh u i ken Mkaanem ma Aôndo ga. Shi yange ve fa ér ieren ve la ia hingir ikyav i dedoo hen a vese kpaa ga. Yange ve er kwagh vough er Paulu ver ishima ér vea er nahan, man ka kwagh u Yehova Aôndo kpa yange soo ér ve er vough je la. Se kpa ka kwagh u se taver ior asema ser ve er vough je la, ka se soo ser ve timen ken Bibilo zulee sha er jighjigh ve u nan una har sha Mkaanem ma Aôndo yô. Nahan kpa, shighe u se va fe mimi kera kpa, gba u se za hemen u tesen ieren i dedoo i ior i Berea yange ve lu a mi la. Er shighe a lu karen la, gba u a hemban girim se iyol u henen kwagh u Yehova shi dondon atesen a na shon cii. Ka sea er nahan yô, se tese ser se soo ser Yehova a maa se, shi a tsaase se u eren ishima na. (Yes. 64:8) Sha nahan yô, se hemba lun Ter wase u sha la a inja, shi kwagh wase a doo un kpen kpen.

18, 19. (a) Yange er nena ve Paulu undu Berea? (b) Ka unô yange gba u Paulu una za lam a ve, man lu hana?

¹⁸ Paulu yange shi ken Berea shighe gôgônan ga. Bibilo kaa a vese ér: “Mbayuda mba ken Tesalonika mba za ongo ér Paulu ngu yôôn loho u Aôndo hen Berea kpaa yô, ve mough ve va her sha u va toron ikpelaior la asema shi tuur ve ér ve er ayôôso. Nahan fese je anmgbianev mbara na Paulu gbenda, a yem shin kpe zegemnger, kpa Shila man Timoteu lu her. Nahan kpa, mba ve lu veren Paulu gbenda la va a na zan zan va ar hen Atene. Tsô Paulu kaa a ve ér ve za ôr Shila man Timoteu ve va fefa ve va kohol un, maa ve mough ve yem.” (Aer. 17:13-15) Mba yange ve lu hendan a tom u pasen kwagh la za hemen u van anmgbianev a ayôôso! Yange ve zenda Paulu ken Tesalonika kpa kuma ve ga; shi ve mough heela ve yem ken Berea, keera kpa ve za nôngo ér vea va anmgbianev a zayol, kpa ve fatyô ga. Paulu yange fa je ér haregh na u pasen kwagh kehe, nahan a kar a yem a gba za pasen kwagh hen ijiir igen. Nyian ne kpa, se mba ne or môm ian ser nana yange se u pasen kwagh ga!

¹⁹ Paulu yange pasen Mbayuda mba ken Tesalonika man Berea kwagh sha gbashima yô, a mase kaven er i lu hange hange u pasen kwagh vangertiôr shi wasen ior u kuren ikyaa sha kwagh u Bibilo sha gbenda u vough yô. Nahan hegen ne, kwagh ne wanger se wang. Kpa gba u Paulu una pase mbagenev mba akaa a ve ne jighjigh a mi la a lu kposo a a na yô. Ka atôatyev a ken Atene je la. Una pase ve kwagh nahan vea er kwagh nena? Se nenge kwagh u er la, ken ityough ki ki dondo ne.