ITYOUGH PUE KAR UNYIIN
A Hen Kwagh u Mhôônom ma Zungwen
1. Ka zende u nyi yange gba u Yona una zaa, man lu un ken ishima nena sha kwagh u ijiir shon i lu zan laa?
GBA U Yona una tôô shighe kpishi a gbidye kwar sha akaa. Zende ngu un inya u kuman ukilomita 800 nahan, man gba u una zende angahar a kuma uwer jimin shin a hemba nahala. Hiihii yô, gba una tsua igbenda i una nyôr iceren, man i i we lihen kpa mbamzeyol ve gem ve lu sha i kpishi ga yô, maa una gba yemen hungwan apev shi unden iwo. Shi alaghga a gba u una ta aningir ken akighir a zege Deserti u Ashiria, shi una per uifi er zege ifi u Uferati la nahan. Heela tseegh ga, shi a gba u una lu karen ken agar a kiriki man a vesen a á vande fan a ga, er agar a Shiria man Mesopotamia kua Ashiria nahan, keren ijiir i una tsa her yô. Er ayange lu karen la, alaghga Yona shi lu henen kwagh u gar u Nineve u lu zan ker ve cier un iyol yum la, gadia er lu zulum a gar u Ninive la, lu cier un iyol seer a seer.
2. Yona yange kav er lu u una fatyô u yevese ityom i í tindi un la ga nena?
2 Yona fa tsô ér: Ape una yevese ityom ne a yem kpa ngu ga. A vande karen nengen. Er se hen ken ityough ki sha pue kar utar kira nahan, Yehova yange wa ishima tese Yona kwagh sha uraahumbe u shin zegemnger, kua mwar u war un sha ivande sha ikyev i zegeishu ugen la. Ishu la mena Yona, ayange nga kar atar yô, i va suwa un sha kpetar. Kwagh u er un ne kpiligh un iyol, nahan a hemba hiden a iyol ijime shi ungwan kwagh cii.—Yona, ityough 1 man 2.
3. Yehova yange tese Yona ieren i nyi, man kwagh ne gema due a mbampin mba nyi?
3 Shighe u Yehova kaa a Yona sha kwa u sha uhar ér a za ken Ninive la, profeti ne kera ta anu ga, a ver ishigh vegher u sha ityoughkitaregh la, lu yemen ken Ninive. (Ôr Yona 3:1-3.) Nahan kpa, Yona de tsaha u Yehova na un la gema un vindi vindi kpa? U tesen ikyav yô, Yehova zungwe un mhôônom, war un shin aiv a mnger, a na un injô sha ihyembeato na la shi a na un ian igen i zan ityom la. Nahan Yona hen u zungwen mbagenev mhôônom ken akaa a Yehova er a na ne kpa? Ashighe kpishi ka i taver se uumace mba se yen ne kpishi u zungwen mbagenev mhôônom. De se nenge nen ase kwagh u se fatyô u henen ken kwagh u Yona ne yô.
Loho u Ijirigh man Kwagh u Kpilighyol u Due Ker La
4, 5. Hii nan ve Yehova yila Ninive ér ka zegegar, man kwagh la tese se nyi sha kwagh u Yehova?
4 Yona yange fa er hii ve kwagh u Ninive gba Yehova ishima
yum ga. Kpa Bibilo kaa ér: “Nineve lu zegegar tsung je.” (Yona 3:3) Takerada u Yona ôr mkaanem ma Yehova sha gar u Ninive acin atar nahan ér: “Nineve, zegegar la.” (Yona 1:2; 3:2; 4:11) Hii nan ve Ninive lu Yehova zegegar, shin kwagh na gba Yehova ishima nahana?5 Ninive lu gar u sha ayange a tsuaa, u lu môm ken ugar mba Nimrodi maa shighe u mngerem ma deemee uma sha tar kera la. Lu zegegar u a̱ shi nan kpa, lu a agar agen ker, nahan i tôô or ayange atar u zenden un tseren yô. (Gen. 10:11; Yona 3:3) Gar ne lu a utempel mbavesen mba doonashe man zegegir kua ayou a doon kpishi. Kpa lu akaa ne na ve kwagh u gar la gba Yehova ishima ga. Kwagh u gba Yehova ishima yô, lu ior mba ve lu ker la. Ior yange ve ngee hen gar u Ninive hemba agar agen ica je. Man kwagh u ior mban gba Yehova ishima shin er ve eren akaabo nahan kpaa. Uumace doo Yehova ishima asange asange shi ngu a soo ér hanma or nana gema ishima, nana hen u eren kwagh u dedoo.
6. (a) Alaghga lu nyi i na ve gar u Ninive cier Yona iyolo? (Nenge ngeren u shin kpe la kpaa.) (b) Se hen nyi hen Yona sha tom u pasen kwagh u a er laa?
6 Ken masejime u Yona za nyôr ken gar u Nineve la, alaghga tsô ikpelaior i hemban 120,000 i nenge a mi la na gar ne hemba cier un iyol cii. * A zende iyange jimin, zan zan a kar nyôron hen atô u gar la, ape ior hemba ngeen cii la, man alaghga tsô lu keren icombo i gar la, sha er una hii u samber a loho na her yô. Kpa Yona una er nan ve una lam a ior mbanaa? Yange fa u lamen zwa u Mbaashiria? Shin Yehova yange na un mfe u lamen zwa shon sha ivande? Se fa jighilii ga. Adooga Yona lu yôôn loho na ken zwa na u Heberu la, nahan gema ker ortafinta u nan lu pasen ior i Ninive ken zwa ve yô. Yange kwagh a lu nahan jighilii ga kpa, kwagh u se fe yô loho na lu ican u kaven ga, shi alaghga lu u ior a soo u ungwan kpaa ga. Yona lu yôôn genger genger a mciem shio ér: “Shi ayange akunduahar tsô á yôhôr Nineve ne.” (Yona 3:4) Kwagh ne tese ér Yona lu a ishimataver man jighjigh u nan taveraa, aeren a i gbe kpee u nyian kpa Mbakristu vea lu a mi yô.
Loho u Yona lu ican u kaven ga, shi alaghga lu u ior a soo u ungwan kpaa ga yô
7, 8. (a) Ior mba ken gar u Ninive ungwa loho u Yona la nahan, ve er nena? (b) Tor u Ninive di ungwa loho u Yona la nahan er nena?
7 Ior i Ninive kpishi tile sha u vea ungwa loho u Yona lu yôôn la yô. A̱ shi nan kpa, Yona hen ér adooga asema aa vihi ve, vea er a na caveraa. Kpa kwagh gema er kpilighyol kpishi, ior mbara ungwa loho la shi gema asema! Loho na la samber er usu u sha hii nahan. Ica gba ga je, ior mba hen gar cii lu ôron kwagh u mtim u Yona tsengaôron ér ngu van sha a ve la. (Ôr Yona 3:5.) Ior mba ken gar la cii gema ishima. Ve hôr kwaghyan. Yange ngôôr ga je ibaver nyôr a tor, er ior cii ve lu geman asema yô.
8 Zum u tor kpa ungwa loho u Yona la yô, a gema ishima. Er a ungwa kwagh u ijirôron i Aôndo la yô, a mough sha ikônough ki torough kera, a er ikyondo i tor sha, a ta nyagba uya er ior nav nahan, shi a “za tema shin mtwe.” Tor man “ashagba” a na wa tindi nahan ér ior cii ve hôr kwaghyan. Á kaa ér ior cii ve ta ikyondo uya, kua uzendenya kpaa. * Yange nenge a ibo i ior nav sha ci u aeren a ve a bo man a pilagh la. Shi tor ne lu a ishimaverenkeghen ér Aôndo una zungwe ve mhôônom er a nenge mgemshima ve la, tsô a kaa ér: “Alaghga Aôndo Una gema awashima Na man Una hide a iyugh Na ijime sha u se̱ de timin ga” yô.—Yona 3:6-9.
9. Ka akperan a nyi mbapuunakaa ve lu a mi sha kwagh u ior i Ninive, kpa er nan se fe ser akperan a ve la ka a sha inja ga?
9 Mbapuunakaa mbagenev kaa ér taver u lumun ér ior i Ninive nahan gema ishima fese sha imba gbenda ne. Nahan cii kpa, mbafantakerada mba timen sha akaa a ken Bibilo kaa ér, kwagh ne tese ieren i ior mba sha ayange la i yange ve ngôôr civir kwagh ga la. Heela tseegh ga, se fa kwaghpuun ngula ka u sha inja ga, sha ci u Yesu Kristu iyol na kpa va ôr kwagh u mgemshima u ior i Ninive la. (Ôr Mateu 12:41.) Yesu yange fa kwagh u lu ôron la tsembelee, sha ci u vande lun sha, lu nengen er akaa ne cii lu zan hemen yô. (Yoh. 8:57, 58) Kwagh u i doo u se fa yô, gba u mayange se nenge a or maa se hen ser nana fatyô u geman ishima ga, sha ci u nan wa tswam shin ipila yum ga. Ka Yehova tseegh a fe ishima i or ye.
Er Mhôônom Ma Aôndo Ma Kaha a Ajirôron A Uumace La
10, 11. (a) Zum u Yehova nenge er ior i Ninive gema ishima yô, a er nena? (b) Hii nan ve se lu a vangertiôr ser Yehova yange ôr a ôr ior i Ninive ijir sha lan ga?
10 Yehova yange er nena shighe ior i Ninive gema ishima laa? Yona va nger ken masejime ér: “Aôndo nenge aeren a ve er ve gema ishima ve undu gbenda ve u bo la, nahan Aôndo de kwagh u bo u A wa ishima u eren ve la; A kera er un ga.”—Yona 3:10.
11 Kwagh ne tese ér Yehova va mase kaven ér yange un kure ior i Ninive ijir sha mi ga shinii? Ei. Bibilo pase ér ijirôron i Yehova ngi vough. (Ôr Duteronomi 32:4.) Ityôkyaa kera lu i ishima ia lu vihin Yehova a ior i Ninive her ga. Yange nenge er ior mbara gema inja yô, nahan ityôkyaa kera lu i una tsaha ve er vande wan ishima nahan ga. Hen shighe la, Yehova nenge lu shighe u una zungwe ve mhôônom yô.
12, 13. (a) Yehova tese ér un ngu Aôndo u eren kwagh akuma akuma, shi nômbon ikyôr sha kwagh ga, shi zungwen mhôônom nena? (b) Kwaghôron u profeti u Yona ôr la lu aie ga sha ci u nyi?
12 Yehova ka Aôndo u norom ikyaa shin zungwen or ga shin vihin tu, er atesen a mbahemenev mba ukwaghaôndo a ne ior ve henen nahan ga. Ka Aôndo u a eren kwagh akuma akuma shi a nômbon ikyôr sha kwagh ga, shi a zungu mhôônom yô. Ka una soo u tsahan mbaaferev yô, a vande tindin ior nav mba ve lu shin tar la ér ve za ta ve icin, ngu a kegh a kegh iyol u nengen er mbaaferev vea gema ishima, vea de anza ve a bo er ior i Ninive nahan yô. (Esek. 33:11) Yehova yange kaa a profeti na Yeremia ér: “Shighe gen ka M ôr kwagh sha ikurior, man sha tartor, sha u wuhen man u yôhôr man u timin ve kera; kpa aluer ikurior i M ter i la, ia gema ia undu ifer i i yô, Me vaa afanyô, Me de kwaghbo u M we ishima u eren i la.”—Yer. 18:7, 8.
Aôndo ngu a kegh a kegh iyol u nengen er mbaaferev vea gema ishima, vea de anza a bo er ior i Ninive er nahan yô
13 Nahan kwaghôron u profeti u Yona ôr la lu aie shinii? Ei; sha ci u yange ta ior mbara icin sha kwagh u vea gema ishima ga ve una er ve la. Icintan la lu sha ci u aeren a ve a bo a ve de a ken masejime la. Luun er ior i Ninive hide za hemen u eren afer yô, Aôndo ma va a ijirôron na sha a ve. Man lu kwagh u yange va er ken hemen vough je la.—Sef. 2:13-15.
14. Zum u Yehova zungwe ior i Ninive mhôônom la, Yona er nena?
14 Zum u Yehova kera tim ior i Ninive sha shighe u Yona ver ishima la ga yô, Yona er nena? Bibilo kaa ér: “Kwagh ne vihi Yona ishima tsung, je a yuwe.” (Yona 4:1) Shi a er msen hen Yehova inja er ngu kôôm a kôôm Yehova nahan! Yona kaa ér, guda yange ma un tema inya ken tar na. A kaa ér kera kpa yange un fa je ér Yehova una tim gar u Ninive ga, man lu sha ityôkyaa la kpa un lu yevese a nagh yemen Tarshishi sha kwa u hiihii la ye. Yona maa
sôn ér ma un kpe, á kaa ér, guda u ma un kpe a u lun uma la.—Ôr Yona 4:2, 3.15. (a) Alaghga lu nyi i na ve ishima vihi Yona shi i za un iyol kpishi? (b) Yehova yange er a profeti na u ishima za un iyol kpishi la nena?
15 Zayol u Yona lu nyi? Se fatyô u fan zayol na vindi vindi ga, kpa kwagh u se fe yô, Yona yange yôô sha ato a ior i Ninive cii ér mtim ngu van sha a ve. Ior mbara kpa na un jighjigh. Nahan kpa mtim môm kera va ga. Nahan lu cian ér vea naha un tar shin vea kaa ér ngu profeti u aiegh shinii? Yange a lu nan jighilii ga kpa, saan Yona iyol er ior mbara gema ishima shi Aôndo zungwe ve mhôônom la ga. Gema lu inja er kwagh ne vihi un pev shimi shi ishima za un iyol sha iti i una zua a mi la nahan. Kpa Aôndo u Yona u zungwen mhôônom la yô, nenge a kwagh u dedoo ken profeti na u ishima za un iyol kpishi ne. Er Yehova ma tsaha Yona sha ieren na la yô, gema pine un mpin teghelee, u una hen sha mi dedoo yô, ér: “Ishima vihi u sha inja je kpa?” (Yona 4:4) Yona yange na mlumun sha mpin ne kpa? Bibilo ôr se ga.
16. Ka sha igbenda i nyi nahan alaghga mbagenev vea lu hendan kwagh a Aôndo, man kwagh u Yona la tese se nyi?
16 A lu ican ga u nan Yona ibo sha ieren na la, nahan kpa doo u se umbur ser, kape uumace mba ve yen mban, ashighe kpishi ka ve soo u lumun a mnenge u Aôndo ga je la. Mbagenev vea nenge ér Yehova ma a yange ma aahe shin hegen nahan ma a tim aferaior kera shin ma a tim tar ne kera ngise je. Kwagh u Yona ne umbur se ér hanma shighe u mnenge wase a kaha a u Yehova Aôndo cii, ka mnenge wase la i gbe u se kôôm un ye, mayange i de lu u Yehova ga.
Er Yehova Tese Yona u Zungwen Mhôônom Yô
17, 18. (a) Yona yange er nena shighe u mough hen Ninive kera laa? (b) Uivande mba Yehova er sha kwagh u ishilajôngo la bende a Yona nena?
17 Profeti u ishima vihi un yum ne mough ken Ninive gba yemen vegher u sha ityoughkitaregh, ape iwo lu i or a fatyô u tilen sha mi nengen a Ninive la. A za er antyumbe tema ker sha er una nenge kwagh u una er gar la yô. Alaghga lu veren ashe her di tsô ér una nenge er a tim Ninive yô. Nahan Yehova una tese or u zungwem mhôônom ga ne, u zungwen mbagenev mhôônom nena?
18 Yehova er ishilajôngo i mende hen tugh môm. Yona nderen yô, a nenge a ishilajôngo ne er i gba mure hemba antyumbe u er la ica je yô. Kwagh ne saan un iyol je gande. “Doo Yona kpishi” sha ci u ishilajôngo la, man adooga je yô, lu henen ér Aôndo ngu veren un doo doo shi ngu lumun un kpaa. Nahan kpa, kwagh u Yehova soo u eren a Yona la, lu u yiman un sha mtsee u iyange
man sha ishima i i lu vihin un a ityôkyaa shio la tseegh ga. A soo u eren kwagh u una kôr Yona ken ishima yô. Sha nahan yô, Aôndo shi er uivande mbagenev kpaa. A na ivungu nyôr ya ishilajôngo la, maa i use. Aôndo shi na “ahumbe a tseen a sha ityoughkitaregh” va, va ta Yona zan zan “a hume.” Tsô ishima hide shi vihi Yona tsung, a gba sônon Aôndo ér guda ma un kpe.—Yona 4:6-8.19, 20. Aôndo yange hen sha kwagh u ishilajôngo la vea Yona nena?
19 Yehova shi pine Yona aluer ishima i i lu vihin un sha ci u ishilajôngo la ka sha inja yô. Er Yona ma gema ishima yô, lu keren ishô, a kaa ér: “Ishima vihim ka sha inja je, i vihim zan zan ar ken ku je.” Ian maa bugh hen shighe ne i Yehova una tese Yona kwagh u mhôônom ma zungwem.—Yona 4:9.
20 Aôndo hen sha kwagh ne vea Yona, a kaa ér, ishima ngi vihin profeti ne sha kwagh u ishilajôngo i i mende hen tugh môm shi i use kera, i a lee shin a ne i mvese kpaa ga yô. Maa Aôndo kaa ér: “Mo ma M kera war Nineve ga yee? zegegar ne u ior ve iv kimi je, ve hembe dubu deri môm man dubu ikyundu, mba ve fe *
mkposo u uwegh vegh ku yanegh a ku imesegh ga, man shi uzendenya mba keregh kpishi kpaa.”—Yona 4:10, 11.21. (a) Ka ikyav i nyi Yehova yange tese Yona kwagh a mini? (b) Kwagh u Yona la una fatyô u wasen se u gbidyen kwar sha mlu wase zulee nena?
21 U kav awashima u Yehova lu a mi ve tese ikyav sha kwagh u ishilajôngo ne ve ga̱? Yona yange er ma tom môm u nengen sha ishilajôngo la ga. Nahan kpa, lu Yehova gba ior mba ken gar u Ninive la shi koson ve ye, er akaa a sha tar cii kpa i lu un nahan. Á er nan ve ishilajôngo ia hemba gban Yona kwagh a uma u iorov mba kuman 120,000 kua uzendeinya? Lu sha ci u Yona lu hemban wan iyol na ikyo tseegh ga zee? Jighilii yô, kwagh u ishilajôngo la gba un ishima sha ci u mtsera u zua a mi ker la. Nahan ishima i i vihi un sha kwagh u ior i Ninive, sha ci u lu keren mtsera na, u kuran iti na la, lu sha inja je kpa? Kwagh u Yona ne una fatyô u wasen se u gbidyen kwar sha mlu wase zulee. Ka an ken a vese je shighe môm kpa, nan hembe keren mtsera u nan ga? Doo se kpishi er Yehova a we ishima, a tese se er se hemba wan kwagh u mbagenev ikyo, shi se seer u zungwen ior mhôônom er un nahan la ga he?
22. (a) Kwaghwan u Yehova wa Yona sha kwagh u mhôônom ma zungwen la, a̱ shi nan kpa bende a na nena? (b) Se cii kwagh ne tese se nyi?
22 Kpa Yona hen kwagh ken kwagh u er un ne kpa? I kure takerada u Yona sha mpin u Yehova yange pine, man zan zan nyian kpaa, i lu a na mlumun sha mi ga yô. Mbapuunakaa mbagenev vea kaa ér Yona na mlumun sha mpin la ga. Kpa jighilii yô, yange na. Takerada u Yona la iyol i u ka mlumun shon. Ikyav tese ér ka nahan man Yona nger takerada la sha iti na ye. Gbidye ase kwar nenge er profeti ne shi hide va nyôr ken tar na doo doo, gba ngeren kwagh u er un la yô. Alaghga se fatyô u nengen a organden, u fankwagh shi hiden a iyol ijime kpishi ne, er a lu jingir ityough, ngeren mbamtsum nav kua ihyembeato na man ikyôr i nômbo ér una zungwe mhôônom ga la ken ishima. Kwagh ne tese wang ér Yona yange hen kwagh u vesen ken kwaghwan u injaa u Yehova wa un la. A hen u zungwen mhôônom. Se se er nahan kpa?—Ôr Mateu 5:7.
^ par. 6 I ker ahaba nahan ér Samaria, u lu gartamen u ikwe pue i tartor u Iserael la lu a ior kuma 20,000 shin 30,000 nahan tseegh sha ayange a Yona la, man lu iyenge i ia za ken ior mba ken Ninive kwa nyiin kpa kwagh a neer her yô. Shighe u gar u Ninive lu yôughyôugh la je yô, alaghga lu gar u hemban kehen sha tar cii.
^ par. 8 Akaa a yange er, í pase vighe vighe ne alaghga mbagenev vea kaa ér i ôr kwagh ne per uwegh, kpa imbakwagh la vande eren karen ken ijime. Orgrika ugen u timen sha akaa a mbayiase, u i yer iti na ér Herodotus yô, kaa ér, Mbapershia mba sha ayange a tsuaa la, zungwe ku u orshoja ugen u lu kurutya ve yô, a uzendenya vev imôngo sha aeren a ityô ve zungwen ku la.
^ par. 20 Kwagh u Aôndo kaa ér ior mba ken gar u Ninive fa mkposo u uwegh vegh ku yanegh a ku imesegh ga la, tese ér yange ve kav kwagh u atindi a Aôndo a wang la kuma ve ga.