SHIGHE u m nyôr makeranta la kpa akaa gema yum ga. Shi ken makeranta wam la, ka mba yange u hii makeranta a ve imôngo la, ne lu zan zan ne va kar been ye. Jighilii je yô, yange u fa ior kpishi hen angeri la sha ati ati, shi ve kpa ve fa iti you.

Ishule lu hen angeri u Liberty la kpishi, shi ior hemban kahan ikyuleke. Shighe u i marem la, terem eren tom vea orsule ugen hen angeri ne. Shighe u m lu anyom pue-kar la, m hen u nahan tractor shi m fa akaa agen ken tom sule.

Terem yange lu gumor ga. Shighe u i marem la, terem lu anyom 56; ngôm di lu anyom 35. Nahan kpa terem lu gbang gbang shi lu a agee iyol, kpa gema kehe ga. Yange a soo u eren ityom i taver kpen kpen shi se mbayev nav kpa tese se nahan. Terem lu a inyaregh kpishi ga, kpa se lu a ijiir i tsan, shi se lu a akondo kua kwaghyan, shi luun vea vese hanma shighe. Yange kpe shighe u lu anyom 93 la. Ngôm di kpe zum u lu anyom 86 la. Ve cii ve lu mbacivir Yehova ga. Ken anmgbianev av cii, ka u nomso u kiriki môm tseegh a civir Yehova ye. Ngu civir Yehova sha mimi sha ian i ortamen hii ken inyom 1972 la zan zan nyian.

Ngôm yange soo kwagh u kwaghaôndo kpishi. Hanma iyange i lahadi yô, a za adua a vese ken côôci i  Baptist. Shighe u m lu anyom 12 la, m hii u ungwan kwagh u Ter man Wan man Icighan Jijingi cii kohol ka Aôndo Môm la. Nahan m pine ngôm mer: “A er nan ve Yesu una lu Wan man Ter cii hen shighe mômô?” M umbur yange kaa wener: “Wan wam, kwagh la cimin. Ka kwagh u i gbe u se fa ga yô.” Man mimi yô, kwagh la yange cimin mo. Nahan cii kpa, shighe u m lu anyom 14 la, i erem batisema shin anwar ugen. Yange i mirim shin mnger kwa tar ken iti i Ter man Wan man Icighan Jijingi!

Shighe u m lu ken kôleeji la, m lu a ijende igen i eren anumbe a keren iju. A ôrom mdoom ma iju i tan gbem tsô mo kpa m za nyôr. M hiin iyolkaren yô, m za nyôr nongo anumbegh u keren iju u i yilan ér Golden Gloves la. Yange m fa iju i keren tsembelee ga, nahan m nôngo di inyum kpuaa tseegh, maa m de. Ica gba ga maa i kaa ér m nyôr shoja i tar u Amerika, nahan i yem a mo ken tar u Jamani. Shighe u m lu ken Jamani la, mbavesen av nenge ér mo me va fatyô u hingir orvesen, nahan ve kaa ér m za makeranta u tsaase ushoja u va hingir mbavesen la. Ve soo ér m saa ken tom shojaa. Kpa mo tom shojaa gema doom ga, nahan m been anyom am ahar yô, i nam ian i hiden ken ya ken inyom i 1956. Ica gba ga maa m nyôr shoja igen i i lu inja kposo yô.

Ken uma wam cii yange m hen u lun nom-or, man zan zan hen shighe ne kpa, kwagh lu a gema ga. Akaa a i tesen ken ufiim ér gba u nomsoor nana lu nomsoor kua ieren i mba se luun imôngo la na yô, m fa mer kape i gbe u nomsoor nana eren kwagh je la. Kwagh la na yô, mba pasen kwaghaôndo cii luun mo er ka nomso kpee ga nahan. Kpa m va hii u henen kwagh ugen u gema uma wam yô. Iyange igen la m lu karen shin mato wam ken geri, maa kasev uhar erem uwegh. Lu agumaukase a m vande fan a yô. Ve lu wonov av, sha ci u anmgbian ve u nomso vôso ingyôr yam i vesen. Mbayev kasev mbara lu Mbashiada mba Yehova. Yange ve vande nan mo Iyoukura man Awake!, kpa lum er ityakerada ne taver gandem u kaven nahan. Iyange ne yô, maa ve lôhôm mkombo u Takerada u Henen hen Tiônnongo, u ior kpuaa nyôron hen ya ve sha u henen Bibilo yô. M kaa a ve mer me hen sha mi. Maa ve gba sen, ve pinem ér, “Nahan u tôndo a tôndo zwa je ga̱?” Maa m kaa a ve mer, “Een, m tôndo.”

Yange m va vaa afanyô er hii ve m er iceghzwa la yô, kpa er m tôndo zwa cii yô, m kera hide ijime ga. Nahan iyange shon maa m za. Yange m nenge mbayev er kwagh doom kpishi. Kpiligh mo iyol er ve kpuaa nahan ve fe Bibilo tsembelee yô! Gadia Ulahadi mba m zaan adua vea ngôm la cii, lu ankaam kpuaa tseegh m fa ken Bibilo ye. Nahan m kange ishima mer mo kpa me seer henen kwagh ne. Maa m kaa mer i hen Bibilo a mo. M hii henen fan er Aôndo u Hembanagee la a lu a iti na kpôô kpôô, i yer ér Yehova yô. Ken anyom a karen ken ijime la, mea pine ngôm kwagh u Mbashiada mba Yehova yô, a kaa a mo ér, “Ka ior mba ve civir tseor ugen u i yer iti na ér Yehova yô.” Kpa hegen ne ashe bughum!

Yange m vese ken jijingi fele fele, sha ci u m fa je mer ka mimi je ne. Iwer ngi kar itiankarinyiin yô, m er batisema ken uwer u Maaci inyom i 1957. Nahan m gema gbenda u m nengen uma la. Ka mea hide a hen sha ieren yam i ngise m tôô mer m ngu nom-or la nahan, m wuese kpishi er m va hen kwagh u Bibilo i tese sha kwagh u or u nan lu or jim jim la. Yesu lu or u vough. Yange lu a agee man tahav mbu nyityô ‘nom-or’ cii nana fatyô u tilen lamen a na ga yô. Nahan kpa nôngon num ga, “a rumun er i̱ hee Un,” er i tsengaôron nahan. (Yes. 53:2, 7) M hingir u fan mer  gba u ordondon Kristu u mimi “nana̱ lu sar sar a ior cii.”—2 Tim. 2:24.

M hii pania u eren ken inyom i 1958 i i dondo la. Nahan kpa ica gba ga maa m de. Lu nyi i ere? M er kwase. M vôso Gloria, môm ken mbayevkasev mba yange ve lôhôm mkombo la! Mayange m vaa afanyô sha kwagh la ga. Gloria lu kwase jim jim, doo ashe kpaa, man zan zan nyian kpa kaha ga. Mo yô, a hembam Daimondi u hemban cii la, shi doom kpishi er yange m vôso un yô! De maa Gloria a pande a ôr ne kwagh na:

“Yange i mar se se lu 17. Ngôm lu Kwaseshiada u civir Yehova sha mimi yô. Yange saa ku shighe u m lu anyom 14 la. Lu shighe ne terem hii Bibilo i henen ye. Shighe ne anngôm u kwase u vesen lu zurum u been kôleeji. Er Ngô wase saa ku yô, Terem za lam a buter-makeranta wase. A za pine aluer ka u a nam ian vea anngôm u vesen la, se zaan makeranta, kpa se bunden ayange agen yô. Yange i gba u or wase môm nana bunde makeranta, nana lu nengen sha anmgbianev asev mba kiriki, shi nana er kwaghyan sha er shighe u Ter wase a kurun yô, se ya yô. Nahan buter-makeranta ne lumun, maa se hii u eren kwagh ne zan zan anmgbian wam u kwase la kar been makeranta. Yange icombor ihiar i i lu Mbashiada mba Yehova yô, hen kwagh a vese, nahan se 11 se vese se hingir Mbashiada mba Yehova. Kwaghpasen yange a doom kpishi, shin er yange m cia ashe nahan kpaa. Sam wasem kpishi sha kwagh ne ken anyom a se er ivese ne.”

Mo vea Gloria yange se er ivese ken uwer u Febewari, inyom i 1959 la. Yange doo se u eren pania imôngo kpishi. Ken uwer u Julai, inyom shon i môm, se wa uwegh shin foom u za eren tom shin Betel, sha ci u sar se tsung u za eren tom shin afishi a shin itine. Anmgbian Simon Kraker yange tôv se. A kaa a vese ér, hegen ne ka lôhôn mba ve er ivaa ér ve va Betel ga. Nahan kpa se lu a isharen i za eren tom shin Betel her. Kpa gema gba u se kegh anyom a a kar kpishi je!

Yange se nger afishi a shin itine washika ser, a tindi se ape kwagh hemba gban sha mbapasenkwagh yô. Afishi ne tese se ijiir i môm gbang. Lu hen geri u Pine Bluff, ken kpentar u Arkansas. Shighe ne atôônanongo lu hen geri ne ahar tseegh, u môm sha ci u abuter, ugen di sha ci u mbalun “kwavyolough kposo” shin ior il. Nahan gba u se lu ken tiônnongo u ior il la. Tiônnongo ne lu a mbapasenkwagh 14 tseegh.

Alaghga u lu henen er hii ve Mbashiada mba Yehova kpa paven ior il a abuter kposo ken atôônanongo a ve yô. Ityôkyaa yô, kwagh ugen lu u vea er hen shighe ne ga. Yange i wa atindi sha kwagh ne, nahan lu kwagh u vea nungwa ior il imôngo a abuter yô, vea lu peren tindi, shi i lu kwagh u una ngôôr van a tswam u eren ga. Anmgbianev mba sha ajiir kpishi cian kwagh ne nahan lu sha inja je, sha ci u, aluer ior il man abuter cii zua mba civir Aôndo ijiir i môm yô, ior a va hembe ve Iyou i Tartor a haa inya. Kwagh vande eren nahan. Yange Orshiada u il nana pasen kwagh hen haregh u abuter yô, dasenda ve kôr nan, man i taver u nana war gbidiv. Yange gba u se dondo atindi ne keng, sha er se er tom u pasen kwagh yô. Se lu a ishimaveren je ser, yange sev a av tsô akaa aa doo.

Tom wase u pasen kwagh la kpa mbamtaver ban ker ga. Yange sea pasen kwagh hen haregh u ior il kpa, ashighe agen se za kema Orbuter uwegh sha hunda abu. Nahan i gba u se hen a ishima kpase, aluer ka u se lam a nan ken Bibilo shin se na nan anyi a yan maa se kar sha yô. Kape kwagh lu sha ajiir agen sha shighe la je la.

Ka mimi yange i gba u se eren tom kpoghuloo sha er se zuan a kwagh u koson iyol yase eren pania yô. Ityom yase kpishi yange i kimbi se inyaregh kpuaa tseegh. Gloria yange a lu a ityom i sôron uya imôngo. Hen ijiir igen la, i lumun ér m wase un sha er una bee fele yô. Yange ior mbara na se kwaghyan u atetan nahan se ya. Hanma kasua yô Gloria yange a za kôô tsombor ugen akondo. Mo di m paa toho ken akôngo a ya, m ovur uwindou, shi m er ityom i kiriki igen. Hen ya u abuter agen la, se ovur uwindou imôngo, Gloria lu ovur ken atô mo di m lu ovur ken won. Se er tom ne iyange jimin, nahan ve na se kwaghyan u atetan. Gloria ya u na ken ato u iyou la, kpa ya a tsombor la imôngo ga; mo di m gema m ya u wam ape tsombor shon veren mato ken won yô, kpa zam iyol ga. Lu kwaghyan u dedoo. Tsombor la fa kwagh; kpa ve lu dondon di kwagh u hanma or nan lu eren la tsô. M umbur kwa gen la se tile u yamen peturuu. Se mba  been yô, m pine or u teen la mer Gloria una fatyô u wanger iyol ken ihyungwa ve la kpase jee? A dughum ashe man a kaa ér: “I gesa.”

Yange i saan se iyol u lun vea anmgbianev kpen kpen, shi tom wase u pasen kwagh kpa doo se ishima kpishi! Shighe u se za nyôr ken geri u Pine Bluff kyagh la, se lu tsan vea anmgbian ugen u hemen tiônnongo la sha shighe la yô. Shighe la, kwase na lu a gba civir Yehova ga, maa Gloria hii u henen Bibilo a kwase shon. Mo di maa m hii Bibilo i henen a wan ve u kwase man nom u wan ve shon. Nahan kwase u anmgbian ne kua wan ve u kwase la cii tsua u civir Yehova, maa ve er batisema.

Yange se lu a azende ken tiônnongo u abuter la a doon se ishima kpishi. Ve lôhô se iwer, kpa ve er kwagh ne tugh shighe u ime i we yô. Nongo ugen u u soo kwagh u mpav u abuter a ior il, shi u eren tswam i yer u ér Ku Klux Klan (KKK) la, taver sha shighe la. M umbur kwa gen la aikighe nahan, m nenge a orgen tema hen hunda ya sha iyange i iniongo i i yer ér Halloween la, hua akaa a pupuu er ior mba ken nongo u KKK la eren nahan. Kpa akaa la nahan yangen anmgbianev u eren a vese doo doo ga cii. Ken inyom igen la, gba u se za mkohol u vesen man se lu a inyaregh ga, nahan anmgbian ugen kaa ér una yam mato wase sha er se zua a inyaregh ki zan yô. Uwer ngu kar môm yô, iyange igen la, hen shighe u iceenyolough nahan, se za pase kwagh shi se hen Bibilo a ior, man er se zende angahar yô, se vôr gbeda gbeda. Se mba va nyer hen ya yô, se nenge a kwagh u kpiligh se iyol, i ver mato wase la hen ishigh ki ya wase! I nger kwagh i wa sha ijingi i sha hemen la ér: “Ne fatyô u tôôn mato wen, m hide ne a mi; ka iyua yam a ven. Ka mo anmgbian wen.”

Shi erdoo ugen kpa ngu u una hungur mo ga yô. Ken inyom i 1962 la, i lôhôm ér m za Makeranta u Tsaase Mbatamen man Udiakon ken geri u South Lansing, kpentar u New York. Yange gba u a er makeranta ne uwer jimin, sha u tsaase anmgbianev mba ve lu sha ityom ken atôônanongo la, man mba nengen sha uningir man uharegh. Shighe u i nam washika u lôhôn mo makeranta ne la, m lu a tom ga, nahan m lu nôngon a nôngo di sha ityou. Nahan kpa, kômpeni u telefon ugen ken geri u Pine Bluff yilam mtaviu sha er vea tôôm tom yô. Lu u vea tôôm tom ne yô, me lu or il u hiihii u eren tom hen kômpeni shon. Ken masejime yô, ve kaa a mo ér mba tôôn mo tom. Nahan me er nena? M lu a inyaregh ki moughon yemen ken New York ga. Nahan lu lun mo ape ngohol tom la, maa kaan mer me kera za makeranta la ga. Jighilii je yô, m lu wan agoyol u ngeren washika kaan mer me kera fatyô u van makeranta la ga, maa kwagh ugen er u mayange una hungur mo ga yô.

Anmgbian u kwase ugen ken tiônnongo wase, u nom na lu Orshiada ga yô, va kema se uwegh sha hunda iyange igen pepe pepe nahan, maa nam imbyulugh. Yange wa inyaregh ker poo. Anmgbian u kwase ne vea mbayev nav ve mough tugh tugh ve yar ken ishule i mou ve za hura sha er vea zua a inyaregh vea va nam m za makeranta ne ken New York yô. A kaa wener: “Za makeranta la, za hen kwagh er u fetyô cii, hide va tese se!” Maa m kaa a kômpeni u telefon la mer  ve de ukasua ve kar utaan tsô me va hii tom a ve. Kpa tativ venda inyigh i môm ér “Ei!” Kpa kera zam iyol ga. M vande tsuan kwagh u me er yô. Shi doom kpishi er yange m ngohol tom la ga nahan!

Kape Gloria di a umbur shighe wase ken geri u Pine Bluff je ne: “Ijiir la yange i doom ishima kpen kpen! Yange m henen kwagh a ior mba kuman er 15 shin 20 nahan. Yange se yem kwaghpasen u sha uya uya pepe, se a za been yô, maa se yem henen Bibilo a ior zan zan iyange i kar been. Ayange agen je yô, se va kur er ahwa 11 nahan tugh. I lu kwagh u saan iyol kpishi! Ka i lum er ma m lu ken tom la her nahan. Jighilii je yô, yange doom u undun tom la yemen ken tom u sôron atôônanongo ga cii, nahan kpa Yehova lu a kwagh ugen u wa ishima u eren a vese yô.” Shi va er kpaa.

Shighe u se lu eren tom pania ken geri u Pine Bluff la, se nger apelekeshen ser se soo u hingir ikpur pania. Se hen je ser a lumun a vese fese je, sha ci u ortamen u nengen sha haregh wase la yange soo er se za wase tiônnongo ugen ken kpentar u Texas, nahan soo er se hingir ikpur pania maa se yem ker. Lu u kwagh a lu nahan yô, a doo se kpen kpen. Maa se gba keghen, veren ashe ser mba shin Itine ve na se mlumun. Kpa se lu nengen a washika sha won ga. Ken masejime yô, iyange igen la maa washika la va nyôr. I kaa ér se za er tom u sôron atôônanongo! Lu ken uwer u Janawari inyom i 1965. Anmgbian Leon Weaver, u a lu Ortamen u wasen Kômatii u Nengen sha Branci u tar u Amerika la kpa lu hen shighe ne i na un tom u sôron atôônanongo ye.

Tom u hingir ortamen u sôron atôônanongo la yange u cier mo iyol kpishi! Kpa cii ve shighe ne yô, inyom nahan ken ijime, Anmgbian James A.Thompson, Jr., u lu ortamen u sôron haregh wase la vande gbidyen kwar nengen mlu wam aluer m kuma u eren tom ne yô. Yange tesem akaa kpuaa a i gbe u me seer eren tom sha mi yô, shi ôrom akaa a i gbe u ortamen u sôron atôônanongo u injaa nana fa u eren tsembelee yô. Yange m hii tom u sôron atôônanongo ica lu a gba ga je, m nenge a iwasen i kwaghwan na la. Mba nem ortamen u sôron atôônanongo kera yô, Anmgbian Thompson lu ortamen u sôron haregh u m er tom vea nan hiihii yô. Yange m hen akaa kpishi sha ikyev i anmgbian u civir Yehova sha mimi ne.

Sha ayange la i tsaase ortamen u sôron atôônanongo kpishi yum ga. Yange m er tom vea ortamen u sôron atôônanongo ugen kasua jimin, m nenge er sôr tiônnongo ugen yô. Kasua u dondon la di un gema lu nengen er m lu sôron tiônnongo ugen yô. Yange duem a mbamhen shi tesem akaa a me er yô. Se mba been je maa, kwagh bee, gba u se gema toghor sha mzeram asem. M umbur yange m kaa a Gloria mer, “Uwu inja na yô, a gba u anmgbian ne una undu se a yeme?” Nahan kpa, shighe kar yô, m mase kaven kwagh u vesen  ugen. Hanma shighe yô, anmgbianev mba injaav ka ve lu mba vea fatyô u wasen we, aluer u lumun iwasen ve yô. Zan zan nyian kpa m ngu a iwuese sha iwasen i yange m zua a mi hen anmgbianev er Anmgbian J. R. Brown, u lu ortamen u ningir sha hen shighe ne la, kua Anmgbian Fred Rusk, u lu môm ken tsombor u Betel la.

Kwagh u mnyagh u sha kwavyolough yange taver sha ayange la. Kwa gen la, nongo u KKK la, due tembe hen geri u Tennessee ape se lu za sôron tiônnongo la. Shi m umbur kwa gen la di se due kwaghpasen maa se za kar hen ijiir i teen kwaghyan ser se ya kwagh. M karen m ze ken ihungwa yô, tswa orgen la cirim ijime. Or ne kpela akaa iyol a tesen ér ngu ken nongo u mba kaan ér abuter hemba ior il la. Maa anmgbian ugen u lu Orbuter yô, mough va nyôr. Anmgbian ne lu gafaa, hembam undu kua or u kpela akaa iyol la cii. A pinem ér, “Kwagh za iyol ga ga̱ Anmgbian Herd?” Maa or la kar fele due, maa bee hen ijiir la kera! Ken anyom ne cii, m nenge yô, kwagh u mbavia a mbavia ka kwagh u kwavyolough tsô ga; ka isholibo i Adam la i ve a kwagh ne sha vese cii ye. Shi m hen nahan mer anmgbian ka anmgbian, aluer ka Orbuter shin nan ngu il shin nan nan kpaa, aluer gba u nana kpe sha ci wou kpa, nana kpe.

Yange se er tom u ningir sha la kohol cii yô, lu anyom 33, anyom ne 21 lu ken tom u sôron uharegh. Se zua a iveren ken anyom ne shi akaa er se a taver se ishima kpishi. Nahan kpa, iveren igen lu van sha gbenda her tsô. Ken uwer u Agusutu inyom i 1997 la, kwagh u se ndera veren ashe a mi la va nyôr. Yange i yila se ér se va er tom shin Betel u ken Tar u Amerika la. Hii shighe u se wa uwegh shin foom u Betel la va hen shighe u i yila se ne, kuma anyom 38. Maa se va hii tom shin Betel ken uwer u dondon la. Yange m hen mer anmgbianev mba ve lu hemen shin Betel la soo ér m va er tom shimi sha shighe kpuaa tsô, kpa lu nahan ga.

Yange m hii eren tom shin Gbaatom u Nengen sha Tomshiren. Man m hen kwagh hen ijiir ne kpishi! Anmgbianev mban ka ve nenge sha akaa a taver man a cimin kpishi a mbatamen mba ken atôônanongo kua mbatamen mbasôron atôônanongo mba ken tar la ve pin yô. M wuese kpishi er anmgbianev mban yange ve wa ishima ve tsaase mo shi ve wasem kpishi nahan. Aluer i kaa ér shi m za er tom hen ijiir la hegen yô, shi a gba u me za hen a hen.

Mo vea Gloria se soo uma u shin Betel. Kera cii se nderen faa, nahan kwagh la wase se shin Betel kpen kpen. Shighe karen er inyom i môm man kwagh nahan maa m hingir môm ken anmgbianev mbawasen Kômatii u Nengen sha Tomshiren u Mbahemenev mba Shin Itine mba Mbashiada mba Yehova. Ka ker inyom i 1999 yô, i tsuam ér m hingir môm ken Mbahemenev mba Shin Itine. M hen akaa kpishi ken iantom ne, kpa shi m hen tamenkwagh ugen kpaa. M fa wang mer, ka Yesu Kristu a lu ityough ki tiônnongo ye, ka or ga.

Ka mea hide mea hen sha kwagh u uma wam yô i lum er yange lu profeti Amoshi nahan. Yehova yange nenge a orkuran ilev u hiden a iyol ijime ne. Yange eren tom u ikyoo ga u sôron ikyon i tur, man tur lu kwaghyan u atsanaior. Aôndo yange tsua Amoshi ér a lu profeti, man tom ne lu tom u civir Aôndo u civirigh kpen kpen. (Amo. 7:14, 15) Mo kpa Yehova nenge a mo. Mo wan u orsule u lun a kwagh ga, u ken geri u Liberty, kpentar u Indiana ne. A tôôm, a nam averen kpishi, ngee je gande ôron! (Anz. 10:22) Hii shighe u m lu iyev la je, m lu a kwagh ga, kpa ken masejime yô m ngu yôughyôugh ken jijingi. M ngu yôughyôugh je gande!