1. Gba keng u Mbakristu vea lu er kon nahan sha nyi gbenda? (Shi nenge foto kpaa.)

 I ÔR injakwagh igen ér: “Ahumbe nga fetyô u kever kon u nelem ga.” Mkaanem man pase kwagh u ka a wase ikyon igen ve ahumbe a taver aa ta sha i kpa i kever ga yô. Man kwagh shon yô, ikyon la ka i nelem shighe u ahumbe a lu karen sha utaha yô. Se kpa shighe u se tagher a mbamtaver yô, a gba u se gema gbenda u se eren kwagh la, sha er se za hemen u civir Yehova saan saan yô. Se er kwagh ne nena? Shighe u akaa a gem ken uma wase yô, a gba u se norom ga, kpa se gema eren kwagh er mlu wase a ne se ian la. Shi se palegh u puun mnenge u mbagenev, kua akaa a ve tsough u eren la.

2. Shighe u akaa a va gem ken uma wase yô, ka aeren a nyi nahan aa wase se ve se gema eren kwagh er mlu wase a ne se ian laa, man ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

² Er se lu mbacivir Yehova yô, gba u se lu mba norom sha kwagh ga. Shi se soo ser se lu mbahiden a iyol ijime, shi zungwen mbagenev mhôônom. Ken ngeren ne, se time se nenge er aeren ne yange wase Mbakristu mbagenev za hemen u civir Yehova saan saan shighe u akaa gema ken uma ve yô. Shi se nenge er se kpa aeren shon aa fatyô u wasen se yô. Kpa hiihii yô, de se time sha ikyav i hemban cii i Yehova man Yesu ve ver se sha ieren i norom sha kwagh ga la.

3. Er nan ve se fe ser Yehova norom sha kwagh ga?

³ I yila Yehova ér “Vande” sha ci u a tile dông, shi tenger ga. (Dut. 32:4) Nahan kpa, norom sha kwagh ga. Er akaa a lu geman yemen la, Aôndo wase kpa ka a geman akaa sha er hanma kwagh u a tende zwa u eren cii una kure sha mi vough yô. Yehova gba se sha inja i mlu na, sha er se kpa se fatyô u nyôôso akaa ken uma wase shighe u mlu wase a gem yô. Ken Bibilo i a ne se la, ka se zua a akaawan a injaa a aa wase se u tsuan akaa sha kwaghfan yô, ka sea  tagher a mbamtaver nan nan je kpaa. Ikyav i Yehova iyol na a ver se, man akaawan a a ne se la tese wang ér Yehova norom sha kwagh ga, shin er a lu “Vande” nahan je kpaa.

4. Ôr kwagh môm u a tese ér Yehova norom sha kwagh ga yô. (Levitiku 5:7, 11)

⁴ Igbenda i Yehova ngi vough, shi keren nger nger ga. Shi Yehova keren ér uumace ve er kwagh u a gande ve agee ga. Ikyav i tesen yô, nenge ase er yange Yehova er kwagh a Mbaiserael sha gbenda u tesen ér un keren nger nger ga yô. Yange sendegh ér mbaatsanev ve naan un nagh kwaghmôm a mbanyarev ga. Ashighe agen yange a lumun ér hanma or nana na un nagh er nan fetyô la.—Ôr Levitiku 5:7, 11.

5. Ôr kwagh môm u a tese ér Yehova hiden a iyol ijime shi zungu mhôônom yô.

⁵ Yehova hiden a iyol ijime shi zungwen mhôônom. Kwagh ne na yô, norom sha kwagh ga. Ikyav i tesen yô, shighe u Yehova soo u timin ior i Sodom i i wa afer yum la, yange tese er un hidi a iyol ijime yô. Yehova kaa a mbatyomov nav ér ve ôr Loti a yevese a yem sha iwo. Kpa cier Loti iyol u za lun hen ijiir la. Nahan a zamber ér Yehova a de un kua tsombor na vea za lu ken Soar, angar u kiriki u un kpa Yehova soo u timin kera yô. Yehova yange ma sendegh ér saa Loti a dondo kwagh u un kaa ér a er la keng keng. Kpa er nahan ga, lumun ér Loti a yem ken Soar, shin er lu u kwagh ne una bunde awashima na u timin angar shon kera nahan kpaa. (Gen. 19:18-22) Anyom nga karen uderi imôngo yô, Yehova tese ior i Nineve er un zungu mhôônom yô. Yange tindi profeti Yona ér a za yôô ken Nineve ér shi kpuaa a tim gar u Nineve a mbaaferev mba ve lu ker la cii. Kpa ior i Nineve gem ishima yô, kunya kôr Yehova a ve, nahan a kera tim gar la ga.—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Ôr akaa a a tese ér Yesu yange norom sha kwagh ga er Yehova nahan yô.

⁶ Yesu yange lu or u norom sha kwagh ga vough er Yehova nahan. Yange i tindi un shin tar “hen iyôngo i ya u Iserael i i saa la” ér a va pase i kwagh. Kpa shighe u lu eren tom na u pasen kwagh la, tese er un norom sha kwagh ga yô. Kwagen la, kwase ugen u lu kwase Iserael ga yô, zamber a na ér a bee wan na u kwase u ‘azôv lu nzughul a na je doo ga’ yô angev. Nahan mhôônom kôr Yesu a kwase la, er kwagh u kaa la; bee wan na u kwase la angev. (Mat. 15:21-28) Shi nenge ikyav igen kpaa. Shighe u Yesu hii tom na u pasen kwagh ica lu a gba ga la, a kaa ér: “Or u nan vendam . . . yô, mo di kpa me venda nan.” (Mat. 10:33) Kpa Peteru yange nyiman kwa tar ér un fa Yesu ga nahan, Yesu venda unu? Ei! Yesu yange fa er Peteru a vaa afanyô sha kwagh u er la, man er a lu orjighjigh yô. Yange mba nderen Yesu shin ku kera yô, a ande hen Peteru, man ka keng yange una pase un er a doo un ishima, shi un de un kwaghbo na yô.—Luka 24:33, 34.

7. Er i ôr ken Mbafilipi 4:5 nahan, se soo ser ior ve nenge se nena?

⁷ Se nenge er Yehova Aôndo man Yesu Kristu ve norom sha kwagh ga yô. Se di ye? Yehova soo ér se kpa se lu mba norom sha kwagh ga. (Ôr Mbafilipi 4:5.) Bibilo igen gema ivur ne ér: “Tese sha ieren you wer u ngu or u norom sha kwagh ga.” Se fatyô u pinen iyol yase ser: ‘Ior mba nengen mo ér m norom sha kwagh  ga, shin m keren nger nger ga, shin m lumun a mnenge u mbagenev kpa? Shin ka ve nengem ér m hidi ijime sha kwagh ga, shin m vihi tu, shin m taver kwagha? Ka m hanger mer saa mbagenev ve er kwagh vough er m nenge mer tindi tese laa? Shin ka m kegh ato a mbagenev shi m lumun a mbamnenge vev shighe u i doo u me er nahana?’ Aluer ieren i norom sha kwagh ga la ngi ken a vese kpishi yô, se hemba eren kwagh er Yehova man Yesu nahan. De se nenge ashighe ahar a i gbe hange hange u se norom sha kwagh ga yô: Ka shighe u mlu wase a va gem, kua shighe u mnenge u mbagen shin akaa a ve tsough u eren la a kaha kposo a mnenge wase shin akaa a se se tsough la yô.

8. Shighe u mlu wase a va gem yô, se er nan ve se lu mbanorom sha kwagh ga? (Shi nenge ngeren u shin kpe la kpaa.)

⁸ Shighe u mlu wase a va gem yô, gba u se norom sha kwagh ga. Akaa a a gem ken uma wase la aa fatyô u van se a mbamzeyol mba se hen ser se tagher a mi ga yô. Ikyav i tesen yô, alaghga angev mbua kôr se kpoo. Gayô ican i inyar ia kôr se, shin gomoti u ken tar u se lu ker la una gema, nahan kwagh ne una na uma a taver se kpishi. (Orpa. 9:11; 1 Kor. 7:31) Shi aluer nongo u Yehova musan se tom, shin i kaa ér se za er tom hen ijiir igen je kpa, kwagh la una za se iyol kpishi. Nyityô zayol i se tagher a mi cii kpa, mlu u se nyôr ker la una hoghor se, aluer se er akaa a anyiin ne yô: (1) fa wer mlu wou gema, (2) henen sha kwagh u i lu u u fatyô u eren ken mlu wou u he ne, i de lu sha akaa a yange u eren la ga, (3) hemba veren ishima sha akaa a dedoo a a er u ken uma wou la, (4) eren akaa sha ci u mbagenev. b De se nenge er anmgbianev asev mba nomso man mba kasev mbagenev ve er akaa ne ve, kwagh la a wase ve yô.

9. Yange anmgbian ugen u a eren tom mishen vea kwase na yô tagher a mbamzeyol aburabur nahan, ve er nan ve ve fatyô u wan ishima?

⁹ Fa wer mlu wou gema. Yange i tindi anmgbian ugen, iti na ér Emanuele, vea kwase na Francesca ér ve za er tom mishen ken tar ugen. Ve za nyôr ken tar la, mba hiin u henen zwa u ken tar shon shi fan anmgbianev mba hen tiônnongo ve u he la yô, maa angev mbu Korona za va. Nahan gba u vea kera luun vea anmgbianev mbara imôngo ga. Ica gbe ga yô, ngô u Francesca kpe. Yange sar Francesca u ma un za zungwe ku u ngô na vea tsombor na kpen kpen. Kpa fatyô u zan ga, sha ci u hen shighe la, angev mbu Korona lu samber. Yange er nan ve fatyô u wan ishima a kwagh u vihin u er un nee? Hiihii yô, Emanuele vea Francesca yange ve er msen, ve sôn ér Yehova a na ve kwaghfan u una wase ve u wan ishima hanma iyange, shi ishima ia nyian ve a kar ikyaa inya ga yô. Yehova yange er kwagh sha msen ve la sha ikyev i nongo na sha shighe vough. Ikyav i tesen yô, yange ve nenge vidio igen i i tôv anmgbian ugen ker yô. Nahan anmgbian la ôr kwagh u taver ve ishima ér: “Aluer mlu wase gema man se fa her ave ave ser a gema yô, a hide a saan se iyol fele je a ngôôr ga. Nahan se fatyô u eren kwagh u se fetyô la cii, ken mlu u se nyer ker la.” c Sha uhar yô, yange ve soo u seer fan kwaghpasen u sha telefon, je ve hii u henen Bibilo a or kpaa. Sha utar yô, yange ve lumun iwasen i anmgbianev mba hen tiônnongo la, shi ve wuese ve kpishi sha dooshima u ve tese ve la. Anmgbian u kwase ugen u a eren kwagh a ior kundu kundu yô, yange a nger loho tiônôô sha kwagh u ivur Bibilo i ôr yô, a tindi ve a mi hanma iyange, zan zan inyom jimin. Se kpa aluer se fa ser mlu wase gema yô, a saan se iyol a kwagh u se fetyô u eren la.

10. Yange kwagh u vesen gema ken uma u anmgbian u kwase ugen nahan, er nan ve mlu u nyôr ker la hoghor unu?

 ¹⁰ Henen sha kwagh u i lu u u fatyô u eren ken mlu wou u he ne, i de lu sha akaa a yange u eren la ga. Anmgbian u kwase ugen u a mough ken tar u Romania a yem ken tar u Japan yô, iti na ér Christina, yange i magh tiônnongo u ken zwa Buter u zaan la sha ugen, nahan kwagh la vihi un kpishi. Nahan kpa, zer henen sha kwagh u za hemen ne ga. Gema yem hen tiônnongo ugen u lamen zwa Japanese, lu za eren tom u pasen kwagh la er fatyô la cii ken zwa shon. Yange kaa a kwase ugen u ve eren tom ijiir i môm yô ér a wase un una seer fan zwa Japanese. Kwase shon maa lumun u tesen Christina zwa Japanese a Bibilo man antakeda u Lu uma Gbem! la. Christina yange seer fan zwa Japanese. Kwase la di gema soo u seer fan kwagh u Bibilo i tese yô. Mlu wase ka una gema kpa sea zer henen sha akaa a yange se eren ve mlu wase a va gem la ga, sea hemba veren ishima sha akaa a se fetyô u eren ken mlu wase u he la yô, se zua a akaa a dedoo a se hen ser se zua a mi ga yô.

11. Ka nyi yange i wase anmgbian ugen vea kwase na shighe u ve nyôr ken ican i inyara?

¹¹ Eren akaa sha ci u mbagenev. Anmgbian ugen vea kwase na yange ve nyôr ken ican i inyar kpishi shighe u tar u ve lu ker la kera lu a inyaregh ga yô. Yange ve er nan ve mlu la hoghor ve? Hiihii yô, yange ve pande akaa a ve vihin inyaregh sha mi la. Sha uhar yô, ve hemba veren ishima sha mbamzeyol vev ga, kpa ve hemba veren ishima u wasen mbagenev sha u eren tom u pasen kwagh la kpoghuloo. (Aer. 20:35) Anmgbian la kaa ér: “Er se wa ityough ken tom u pasen kwagh la yô, se kera luun a shighe kpishi u henen sha akaa a zan se iyol la ga. Kpa se hemba veren ishima sha kwagh u eren ishima i Aôndo.” Shighe u mlu wase a gem yô, gba u se umbur er i gbe hange hange u se za hemen u wasen mbagenev, hemban je yô sha u eren tom wase u pasen kwagh la yô.

12. Ikyav i apostoli Paulu la ia wase se u geman gbenda u pasen kwagh nena?

¹² Gba u se geman igbenda i se pasen kwagh la. Sha ci u ka sea due kwaghpasen yô, se tagher a ior mba ve due sha ajiir kposo kposo, aeren a ityôô ve kpa a kaha, shi ve lu a mbamnenge kposo kposo sha kwagh u Aôndo yô. Apostoli Paulu yange geman igbenda na i pasen kwagh, nahan se fatyô u henen kwagh ken ikyav na la. Yesu yange tsua Paulu ver un ér a lu “apostoli u i tindi hen akuraior yô.” (Rom. 11:13) Nahan Paulu fatyô u pasen ior kposo kposo kwagh, er Mbayuda man Mbagrika, man mbafan takeda man mba ken agar man mbatomov mba gomoti kua ator nahan. Paulu yange ‘er hanma kwagh u fatyô cii sha u wasen hanma injaor cii,’ sha er una pase ambaaior ne cii kwagh a kôr ve ken ishima yô. (1 Kor. 9:19-23) Yange a nenge aeren a ityôô a ior mba a pasen ve kwagh la, kua mlu ve, man mnenge ve sha kwagh u Aôndo, maa a pase kwagh sha gbenda u a kôr ve ken ishima yô. Se kpa aluer se mba geman a gbenda u se pasen kwagh la sha er hanma or cii se pase kwagh a zua sha mlu u nan yô, kwaghpasen wase una hemba wasen ior.

13. Ka kwaghbo u nyi i ter ken 1 Mbakorinte 8:9, u aluer se mba wan mnenge u mbagen ikyo yô se fatyô u palegha?

¹³ Or u norom sha kwagh ga shi ka nan waan mnenge u mbagenev ikyo. Ikyav i tesen yô, anmgbianev mba kasev mbagenev ka ve soo u shighen akaa sha ishi, kpa mbagenev gema soo kwagh la ga. Mbakristu mbagenev ka ve soo u man msôrom akuma akuma, kpa mbagenev gema tswer u man msôrom kuaa. Mbakristu cii soo ér i kpe ve iyol, kpa hanma ve ka nan tsua gbenda u nan soo ér i er nan twer yô. Aluer se hen ser se mba eren kwagh u vough hanma  shighe, shi se mba nôngon ser anmgbianev asev mba nomso man mba kasev kpa ve eren kwagh u se eren la yô, kwagh ne una na mbagenev gbeev mbu nôngon, shi una va a mpav ken tiônnongo. Mayange je se soo u eren kwagh nahan ga! (Ôr 1 Mbakorinte 8:9; 10:23, 24) De se nenge sha akaa ahar a aluer se mba dondon kwaghwan u Ruamabera ve, aa wase se u wan mnenge u mbagen ikyo, shi bem a za hemen u lun ken tiônnongo yô.

14. Shighe u se soo u wuhan iyol shin hondon ityough yô, ka kwaghwan u Bibilo u han se dondo?

¹⁴ Iyolwuhan man ityough ki eren shin hondon. Yehova wa atindi kpete kpete a tesen se er se wuha iyol ga. Kpa a wa se kwagh er se wuha iyol ve a doo yô. Gba u se wuhan iyol sha gbenda u tesen ser se mba mbatomov mba Aôndo, shi se wa mnenge u mbagenev ikyo, shi se mba eren kwagh akuma akuma man “sha kwaghfan.” (1 Tim. 2:9, 10; 1 Pet. 3:3) Sha nahan yô, se mba wuhu iyol sha gbenda u tesen ior mdoom asem ga. Akaawan a Bibilo shi aa fatyô u wasen mbatamen kpaa vea palegh u wan atindi er a wuha iyol, man er a er ityough shin a hondo ityough er ve soo la yô. Ikyav i tesen yô, yange mbatamen mba hen tiônnongo ugen soo ér vea wase agumaior agen ken tiônnongo ve a yange hii u hondon ityough ki agumaior ka a hondo ki gba shimi, kpa ki gema ki doo sha ashe ga yô. Mbatamen mban vea er nan ve vea wase anmgbianev mbara a u wan ve atindi shio? Yange ortamen u sôron atôônanongo wa mbatamen mbara kwagh ér ve ôr a anmgbianev mba nomso mbara ér: “Aluer u ngu nan kwaghôron sha tsembe u nan kwaghôron la, man anmgbianev hemba veren ishima sha mluashe wou yô, tese ér kwagh za iyol sha iyolwuhan you shin ityough ki u hondo la.” Kwagh u ortamen u sôron atôônanongo la pase tiônôô ne wase agumaior la u kaven gbenda u i doo u vea wuha iyol shi vea hondo ityough yô. Nahan kera lu u saa mbatamen vea wa ve atindi ga. d

15. Shighe u se lu tsuan twersôron yô, ka akaawan a Bibilo a han nahan aa wase se? (Mbaroma 14:5)

 ¹⁵ Twersôron. Hanma Orkristu cii gba u nana tsua gbenda u nan soo ér i er nan twer yô. (Gal. 6:5) Man shighe u Orkristu nan lu tsuan twersôron yô, a gba u nana kura atindi a Bibilo a sha kwagh awambe man akombo a sôron la. (Aer. 15:20; Gal. 5:19, 20) Dugh akaa ne sha yô, nana fatyô u tsuan twersôron u nan soo cii. Mbagenev ka ken iyouci tseegh ve ze ér i sôr ve twer ye. Kpa mbagen yô, shighe ugen ka ve tsua u zan twersôron u ken iyouci ga. Alaghga se fa dedoo ser twersôron ugen doo shin u doo ga. Kpa gba u se umbur ser anmgbianev asev mba nomso man mba kasev mba a ian i tsuan twer u ve soo ér i sôr ve la. Nahan se yange ve ga. Sha nahan yô, gba u se lu a akaa a anyiin ne ken ishima. (1) Ka Tartor u Aôndo tseegh ua fatyô u been se angev vindi vindi ye. (Yes. 33:24) (2) Gba u hanma or Orkristu nana ta akperan ken ishima sha kwagh u nan ne jighjigh a mi ér a hemba doon sha ci u nan la ga. (Ôr Mbaroma 14:5.) (3) Se mba puun mbagenev sha akaa a ve tsough u eren ga, shi se mba eren ma kwagh u nan ve gbeev mbu nôngon kpaa ga. (Rom. 14:13) (4) Mbakristu mba tesen dooshima, shi mba soon ér vea tsua u eren ma kwagh u una va a mpav ken tiônnongo ga. (Rom. 14:15, 19, 20) Aluer se mba a akaa ne ken ishima yô, se za hemen u lun vea anmgbianev asev mba nomso man mba kasev kôôsôô, shi kwagh ne una na bem a lu ken tiônnongo.

16. Ortamen nana tese ér nan norom sha kwagh ga sha gbenda u nan eren kwagh a mbatamen mbagenev la nena? (Shi nenge ufoto kpaa.)

¹⁶ Gba u mbatamen vea ver ikyav i dedoo i tesen ér ve mba norom sha kwagh ga. (1 Tim. 3:2, 3) Ikyav i tesen yô, gba u ortamen nana ver ishima ér hanma shighe yô i lumun a mnenge u nan sha ci nan ngu tamen a mbagenev ken mzough u mbatamen ga. Ka nan fa je ér jijingi u Yehova una fatyô u mgbeghan hanma or ken mzough u mbatamen cii nana due a mhen u una wase u tsuan kwagh u injaa yô. Shi kwagh u i tsough la ka una hendan a tindi u Bibilo ga yô, mbatamen mba norom sha kwagh ga ka ve kegh iyol u lumun kwagh u mbagenev kpishi ken mzough u mbatamen ve tsough la, ka vea lu a kwagh ugen u ve nenge ér hemba doon u ma i er je kpaa.

17. Aluer se mba norom sha kwagh ga yô, ka averen a nyi nahan se zua a mini?

¹⁷ Ka sea norom sha kwagh ga yô, kwagh la a wase se sha igbenda kpishi. Ka se hemba lun vea anmgbianev asev mba nomso man mba kasev kôôsôô, shi bem a lu ken tiônnongo. Ka i doo se u lun vea ior kposo kposo mba aeren a ityôô ve kpa a kaha yô ken nongo u Yehova. Shi ka kwagh u kpilighyol kpishi sha ci u, er se lu kposo kposo nahan kpa, se zua se mba civir Yehova er ka tsombor môm nahan. Man kwagh u hemban cii yô, ka i saan se iyol kpishi u fan er se lu dondon ikyav i Yehova Aôndo wase u a norom sha kwagh ga la yô.