1. Ior mbagenev kuma u a na ve icivir sha ci u nyi, man se lu timen sha nyi ken ngeren nee?

INJA i u nan or icivir yô, ka u wan nan ikyo kpishi shi nengen wer nan gba kwagh. Ashighe kpishi ka sea na or imba icivir la yô, i lu sha ci u nan er kwagh u a kom icivir shon, shin nan ngu sha iantom i vesen igen yô. Sha nahan yô, se fatyô u pinen ser, ka unô i gbe u se na ve iciviri, man ka sha ci u nyi?

2, 3. (a) Gba u se hemba nan Yehova icivir cii sha ci u nyi? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.) (b) Er i tese ken Mpase 5:13 nahan, ka an nan lu Waniyôngo la, man a kuma u a na un icivir sha ci u nyi?

² Er Mpase 5:13 a tese nahan, “Un u A tem sha ikyônough ki torough la man Waniyôngo kpaa” ve kuma u a na ve icivir je ka ashe tugh ga. Shi ken takerada u Mpase ne ityough 4 i pase ityôkyaa igen i i ne ve Yehova a kom icivir yô. Mbatyomov mba shaav yange ve genger amo ve wuese Yehova, u “A lu uma gbem sha won la,” ve kaa ér: “We, Ter Aôndo wase, U kuma u ngohol iengem man icivir man agee gadia U gba akaa cii man ka sha ishima You kpaa a lu, shi i gbe a kpaa ye.”—Mpa. 4:9-11.

³ Waniyôngo la ka Yesu Kristu. Kristu ne ka “Waniyôngo u Aôndo  u A tee isholibo i tar kera” yô. (Yoh. 1:29) Bibilo kaa a vese ér, a hemba ior mba ve lu utor hegen shin yange ve lu utor la yem ica je. I̱ kaa ér: Ngu “tor u utor man Ter u uter kpaa  . . . Ka Un tseegh A lu u kpen ga ye, A tema ken iwanger i i gande u mgbôghom her yô. Ma or ngu a nenge a Na ga, á fatyô u nengen a Na kpaa ga.” (1 Tim. 6:14-16) Jighilii yô, i lu je kpa tor môm nan ngu a tsua u kpen sha u nana paa se sha ikyev i isholibo ga. Sha nahan yô, i tsuwe u ken ishima u kohol imôngo vea mbatyomov udubu imôngo sha u yôôn wer: “Waniyôngo u i senge Un la kuma u ngohol agee man akaa a ngeen wuee man kwaghfan man mtaver man icivir man iengem man iwuese.”—Mpa. 5:12.

4. Gba u se na Yehova man Kristu icivir keng sha ci u nyi?

⁴ Gba u se na Yehova man Kristu icivir keng. Saa se er nahan ve, se zua a uma u tsôron ye. Mkaanem ma Yesu ma se er ken Yohane 5:22, 23 la pase kwagh ne wang, ér: “Ter kpaa er ma or ijir ga, kpa ijirôron cii A na sha ikyev i Wan, sha er ior cii ve̱ na Wan icivir er Ter nahan. [Or u nan ne Wan icivir ga yô, NW] nan civir Ter u A tindi Un la kpaa ga.”—Ôr Pasalmi 2:11, 12.

5. Gba u se naan ior cii icivir sha ci u nyi?

⁵ Yange i gba uumace “sha inja i mlu u Aôndo.” (Gen. 1:27) Sha nahan yô, uumace kpishi nôngo u lun a aeren a Aôndo la. Uumace vea fatyô u tesen mbagenev dooshima man erdoo shi zungwen ve mhôônom. Er i gbe ior a imoshima, i ashighe agen ka i tsugh ve la nahan kpa, imoshima ne ka i pase ve kwagh u dedoo shin u bo man kwagh u mimi shin u mimi ga kua kwagh u vough shin u vough ga. (Rom. 2:14, 15) Ior kpishi ka vea nenge a akaa a a lu wang shin a doo ashe yô, i doo ve. Uumace kpishi ka ve soo u lun vea mbagenev ken bem. Aluer ve fa shin ve fa ga kpa, mba mondon iengem i Yehova la, nahan sha ityôkyaa ne yô, ve kuma u se na ve icivir.—Ps. 8:5.

6, 7. Mbashiada mba Yehova due kposo a ior mbagenev kpishi, sha gbenda u ve ne ior icivir la nena?

⁶ Se fa ser gba u se naan uumace mbagenev icivir, kpa alaghga a lu se ican u fan icivir i ve kom u a na ve la, man er se na ve i a za kighir la kpaa. Uumace mba ve yen ne kpishi jijingi u tar u Satan ne ngu hemen ve sha hanma gbenda cii. Ka nahan ve ior ka ve civir nomso shin kasev mbagenev, a u ma ve ne ve icivir i i lu i ve la tseegh yô. Ve wa mbahemenev mba kwaghaôndo man mbapatii man mbaanumbev man mbanan ior msaanyol, kua mbaduenati mbagenev sha hanga je yô, ashighe kpishi ka ve nengen ve ér ve hemba cii. Sha nahan yô, agumaior man mbabeenyol cii, ka ve nengen sha a ve ér ve tese ve kwagh u vea eren ken uma yô, alaghga je yô, ve kaven ieren ve man iyolwuhan ve kua gbenda u ve lamen la.

⁷ Mbakristu mba mimi ka ve palegh u nan uumace icivir sha gbenda u vough ga ne. Ka Kristu tseegh a lu orumace u a ver se ikyav i vough i se dondon ye. (1 Pet. 2:21) Nahan aluer se na uumace icivir i i gande ve ken inya yô, a doo Aôndo ga. Gba u se lu a mimi u vesen ne ken ishima, ér: “Ior ca ca ve er isholibo nahan kera mba a iengem i Aôndo ga.” (Rom. 3:23) Jighilii yô, gba u se na or môm icivir je se gema nengen nan ser nan ngu aôndo wase ga.

8, 9. (a) Mbashiada mba Yehova mba nengen mbahemenev mba gomoti nena? (b) Gba u se sue mbahemenev mba gomoti a za kighir nan ve a lu sha injaa?

⁸ Ior mbagenev ken tar mba eren tom sha aan a vesen, a a ne ve lu a tahav kpishi yô. Mbahemenev mba gomoti ka ve na bem a lu, shi ve nengen sha mbamgbe mba ior mba ve hemen ve la. Kwagh ne ka a wase ior cii. Sha nahan yô, apostoli Paulu wa Mbakristu kwagh ér ve nengen mbahemenev mba  gomoti mba uumace la ér mba a “tahav,” nahan gba u vea ungwan imo ve. A wa ve kwagh ér: “Kimbi nen hanma or kwagh u a lu u á kimbi nan la, orngohol kpandegh yô, i̱ ta nan kpandegh, . . . or u i lu u á na nan icivir kpaa i̱ na nan icivir je.”—Rom. 13:1, 7, NW.

⁹ Sha nahan yô, Mbashiada mba Yehova ka ve kegh iyol u nan mbahemenev mba gomoti icivir, er i ver ishima ér ior ve eren la, shi tindi u ken tar u ve lu ker la, a tese nahan. Ka se eren kwagh vea ve ken mzough, sha er vea er tom ve doo doo yô. Jighilii yô, gba u se na ve icivir shi se sue ve, er Ruamabera a tese nahan. Se fatyô u nan ve icivir je za hemban Aôndo ato shin za hingir kôôsôô a tar u i gbe u Mbakristu vea lu paleghaa a u la ga.—Ôr 1 Peteru 2:13-17.

10. Mbacivir Yehova mba sha ayange a tsuaa la ver se ikyav i dedoo sha gbenda u ve eren kwagh a ugomoti man mbahemenev vev la nena?

¹⁰ Mbacivir Yehova mba sha ayange a tsuaa la ver se ikyav i dedoo sha gbenda u ve eren kwagh a ugomoti man mbahemenev vev la. Zum u Tartor u Roma kaa ér ior ve za nger ingyegh la, Yosev vea Maria kpa er kwagh u i kaa la. Yange ve zende ve yem ken Betelehem, shin er lu u ica a gba ga tsô, Maria una mar wan na u hiihii la nahan kpaa. (Luka 2:1-5) Shighe kar yô, i kaa ér Paulu er kwaghbo, kpa Paulu ôr kwagh sha icivir sha u paan iyol na, shi na Tor Herode Agripa man Fesetu icivir i i lu i ve yô. Fesetu lu gomna u Yudia, u lu tiôntar u Roma la.—Aer. 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Er nan ve se ne mbahemenev mba gomoti icivir tsung, kpa mbahemenev mba kwaghaôndo yô, se ne ve icivir tsung ga? (b) Shighe u Orshiada ugen ken tar u Austria na orpatii ugen icivir la, lu nyi i dedoo i due kere?

¹¹ Nahan cii kpa, Mbashiada mba Yehova ka ve palegh u nan mbahemenev mba kwaghaôndo icivir tsung la, shin er alaghga vea soo ér i na ve icivir ne nahan kpaa. Kwaghaôndo u aiegh ngu tesen ior kwaghaôndo sha inja ga shi ngu geman a atesen a Mkaanem ma Aôndo la kpaa. Sha nahan yô, se mba ne mbahemenev mba kwaghaôndo icivir er se ne uumace mbagenev nahan tseegh, sha ci u ve kuma u a na ve icivir tsung ga. Se umbur er Yesu yange puu mbahemenev mba aiegh mba sha ayange a na la yô; a yila ve ér mba mbaimangerev man mbaapirashe. (Mat. 23:23, 24) Nahan kpa, mbahemenev mba gomoti yô, ve kuma u se na ve icivir tsung, sha ci u ka sea er nahan yô, kwagh u injaa a due ker, sha ashighe agen je yô, i lu kwagh u se ver ishima ser una due ker ga yô.

¹² Mbanazi yange ve kôr Orshiada u tseen ishima ugen ken tar u Austria, u i yilan un ér Leopold Engleitner la, ve lu yemen a na shin igirgirdogo ér vea za wuhe hen afo a mbakwarev a i yilan ér Buchenwald la. Ortwer Heinrich Gleissner u un kpa lu orkwar u i wa un shin igirgirdogo ne i lu yemen a mi ér a za wuhe yô, eren pati ken tar u Austria la. Mbanazi lu yemen a na ér vea za wuhe sha ci u ve soo kwagh na ga. Er ve lu yemen hen afo a mbakwarev la, Anmgbian Engleitner pase orkwar Gleissner atesen a un ne jighjigh a mi la sha icivir, nahan Gleissner kpa kegh ato a na zulee. Yange mba nenge ityav mbi tar cii mbi sha uhar mbira mba been yô, Gleissner er tom a tahav mbu lu a mi la wase Mbashiada mba ken tar u Austria la acin imôngo. We kpa alaghga u fatyô umbur akaa a dedoo agen a ka a er, shighe u Mbashiada ve ne mbahemenev mba gomoti icivir i vough, i Bibilo i kaa a Mbakristu ér ve na mbahemenev mban la yô.

13. Ka unô jighilii ve kom u se naan ve iciviri, man ka sha ci u nyi?

¹³ Mba se civir Aôndo vea ve imôngo la kuma u se na ve icivir je ka u henen a hen ga, hemban je yô, mbatamen mba ve hemen se  la. (Ôr 1 Timoteu 5:17.) Aluer anmgbianev mban due ken tar u han han, shin vea fa takerada shin vea fa ga, a fa ve wuee shin a fa ve ga, vea lu a inyaregh shin vea lu a mi ga kpa, gba u se naan ve icivir. Bibilo ôr kwagh u anmgbianev mban ér mba ‘ior mba i ne ve lu uiyua’ yô, shi ka ve jighilii Aôndo a lu eren tom a ve u kuren mbamgbe mba ior nav ye. (Ef. 4:8) Nenge ase kwagh u mbatamen mba ken tiônnongo man mbatamen mba sôron atôônanongo man Kômatii u Nengen sha Branci kua Mbahemenev mba Shin Itine. Anmgbianev asev mba nomso man mba kasev mba sha ayange a mbaapostoli la yange ve naan mba i tsua ve ér ve hemen la icivir tsung, man kape se kpa se eren a ve nyian vough je la. Se mba civir anmgbianev asev mba ve hemen ken tiônnongo u Kristu mba i fe ve wuee la ga, shin eren kwagh sha ishigh vev er ka mbatyomov ve til ikyua a vese ga. Nahan cii kpa, se mba ne anmgbianev mban icivir sha ci u tom u ve eren kpoghuloo kua iyol i ve hidi a mi ijime la.—Ôr 2 Mbakorinte 1:24; Mpase 19:10.

14, 15. Pase mkposo u a lu hen atô u Mbakristu mba ve lu mbakuran mba mimi la, man mba ve senge ér mba mbakuran la.

¹⁴ I fa mbatamen mban er ve lu mbakuran mba hiden a iyol ijime yô. Er ve hidi a iyol ijime yô, mba lumun ér i eren a ve inja er mba ior mba duenati nahan ga. Er ve eren nahan yô, kwagh ve kaha kposo a mbahemenev mba kwaghaôndo mba nyian mban, man mba sha ayange a mbaapostoli mba Yesu ôr kwagh ve la, ér: “Ijiir i teman i injaa i ken uiniongo man mkônom ma injaam ma ken ushinagoge, man ishughun i sha ityembekasua . . . doo ve cii.”—Mat. 23:6, 7.

¹⁵ Mbakristu mba ve lu mbakuran mba mimi la, ka ve hide a iyol ijime, nahan ve ungwa kwaghwan u Yesu ne, ér: “I̱ de yer ne ér, rabi, ga, gadia Ortesen wen ngu môm tsô, man ne cii ne mba anmgbianev. Man shi de yer nen ma or shin tar ne ner ter wen ga, gadia Ter wen ngu môm tsô, ka u A lu Sha la. Man i̱ de yer ne ér, mbahemenev, kpaa ga, gadia Orhemen wen ngu môm tsô, ka Kristu. Kpa u nan lu u hemban ken a ven yô, nana̱ hingir u eren ne tom. Man shi hanmô u nan kenden a iyol i nan sha yô, á hire a nan ijime; man hanmô u nan hir a iyol i nan ijime yô, á kende a nan sha.” (Mat. 23:8-12) Ka nahan ve anmgbianev asev ve tesen mbatamen mba ken atôônanongo tar sha won cii dooshima shi ve ne ve icivir ye.

16. Gba u se za hemen u nôngon ser se kav shi se er kwagh u Bibilo i kaa a vese ér se er sha kwagh u nan mbagenev icivir la sha ci u nyi?

¹⁶ U ôron kwagh haan mba bov kera yô, alaghga a tôô se shighe u fan mba i doo u se na ve icivir man er se na ve i a za kighir la kpaa. Kape Mbakristu mba sha ayange a  mbaapostoli la kpa, lu je la. (Aer. 10:22-26; 3 Yoh. 9, 10) Nahan kpa, ka a inja u se nôngo se er kwagh u Bibilo i kaa ér se er sha kwagh u nan mbagenev icivir la je ka u henen a hen ga. Aluer se fa u nan mbagenev icivir yô, se zua a averen kpishi.

17. Ka sea naan mbautahav icivir yô, se zua a averen a nyi?

¹⁷ Ka sea naan mbautahav mba hen ningir wase la icivir i i lu i ve yô, ashighe kpishi ve hemba nan se ian i pasen kwagh gbar gbar. Ashighe kpishi, kwagh u injaa ka a due ken kwagh ne sha ci u ka ve gema nengen tom wase u se eren la sha gbenda u injaa. Anyom kpishi a karen ken ijime la, Anmgbian u kwase Birgit u lu pania ken tar u Jamani la, za iniongo i been makeranta i wan na u kwase. Atica a hen makeranta la kaa a Birgit ér saan ve iyol kpishi ken anyom a karen ne u eren kwagh vea mbayev mba ve lu Mbashiada la. Yange ve kaa ér, luun er mba a mbayev mba ve lu Mbashiada la hen makeranta ve ga yô, makeranta ve ne ma u vihi je ma i gande. Birgit maa kaa ér: “Ka se tese mbayev asev u kuran atindi a Aôndo a we sha gbenda u i doo u se eren kwagh la, man kwagh ne wa u nan atica a ve icivir kpa ker.” Tica ugen la kaa ér: “Mbayev cii vea lu er mba enev nahan yô, kwaghtesen ma a lu ican ga cii.” Ukasua mba kar imôngo yô, tica ugen la za mkohol u vesen u i er hen gar u Leipzig la.

18, 19. Shighe u se lu nan mbatamen icivir yô, ka nyi i doo u se umburu?

¹⁸ Nahan kpa, gba u ieren i nan mbatamen mba ken tiônnongo icivir i i lu i ve la, ia har sha akaawan a vough a a lu ken Mkaanem ma Aôndo la. (Ôr Mbaheberu 13:7, 17.) Se fatyô u wuese ve sha tom u ve eren kpoghuloo la, shi gba kpee u se er nahan kpaa. Shi se nôngo tsung u eren akaa a ve kaa ér se er la. Aluer se er nahan yô, kwagh ne una fatyô u wasen ve u zan hemen u eren ityom ve saan saan. Kpa kwagh ne tese ér gba u se nôngo se dondon gbenda u ma ortamen u i “fe nan wuee” nan wuhu iyol shi nan eren hwe, shin gbenda u nan lamen shin nan tesen mbagenev la vindi vindi ga. Aluer se er nahan yô, a lu shami ga cii. Gba u se umbur ser ortamen la kpa nan ngu orumace u a yen er se nahan yô. Ka Kristu a ver se ikyav i se dondo ye.

¹⁹ Aluer se mba nan mbatamen icivir i i lu i ve la, se mba eren kwagh a ve inja er mba mbaduenati nahan ga yô, se lu wasen ve. Shi kwagh la una na yô, a hemba lun ve zange u hiden a iyol ijime, shi nengen ér ve hemba mbagenev ga shin perapera ve gande u mbagenev la.

20. Ka sea naan mbagenev icivir yô, kwagh ne a wase se nena?

²⁰ Se asange asange kpa, aluer se mba nan mba ve kom icivir la icivir yô, kwagh la una na se kera lu mbasoon ayol a ase tseegh ga. Kwagh ne ka a wase se se palegh iyolgengese shighe u mbagenev ve ne se icivir la je kpaa. Shi ieren ne ka i wase se se za hemen u dondon nongo u Yehova, u u palegh u nan mbacivir Yehova shin mbacivir un ga la cii icivir za karen ikyaa inya, shin nan ve icivir i ve kom u a na ve ga la. Heela tseegh ga, kwagh ne shi ka a kura se sha ci u ka a na se palegh u nôngon gbev shighe u or u se ne nan icivir la nan ve se ahenge yô.

21. Kwagh u hemban cii, u a ne ve se ne mba ve kom icivir la icivir i i doo u se na ve la ka nyi?

²¹ Kwagh u hemban cii yô, ka sea naan mba ve kom icivir la icivir i i doo u se na ve la yô, se mba eren ishima i Aôndo. Ka sea eren nahan yô, se za hemen u civir un sha mimi. Kwagh ne ka a na yô, Yehova a kaa imo a or u a lu lahan un la. (Anz. 27:11) Tar ne mgbogh a ior mba ve fe u nan mbagenev icivir ga yô. Sha nahan yô, se mba a iwuese kpishi er se fe u nan mbagenev icivir sha gbenda u Yehova a tese la yô.