1. Lu tindi u nyi Yesu wa mbahenen nava? (Nenge foto u a lu sha igbende la.)

YESU yange wa mbahenen nav tindi ugen hen tugh mbu kpernan i wua un la. A kaa a ve ér: “Er ne doom ishima nahan, kape ne kpa doo nen ayol a en vough je la.” Shi a kaa ér: “Ka sha kwagh ne man ior cii vea fa er ne lu mbahenen av ye, aluer ne doo ayol a en yô.”—Yoh. 13:34, 35.

2. Er nan i lu hange hange u tesen ayol a ase dooshima?

² Yesu kaa ér aluer ior doo mbahenen nav ishima er un kpa ior ve doo un ishima nahan yô, a taver u fan ér mimi je mba mbahenen nav ga. Kape lu vough sha ayange a mbaapostoli je la, man nyian ne kpa kaha ga. Kwagh ne tese ér gba hange hange u se nôngo se tesen anmgbianev dooshima aluer taver nan nan je kpaa.

3. Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren ne?

³ Se uumace cii se yina, sha nahan yô ka i taver u mbagenev ve doo se ishima tsung. Nahan kpa, gba u se nôngo se kav Kristu. Se lu henen er dooshima ka a wase se u lun mba keren bem shi sangen a sange ga shi ngohol ior sar sar la ken ngeren ne. Er u lu henen ngeren ne la, pine iyol you wer: ‘Ka nyi me fatyô u henen ken anmgbianev mba nomso man mba kasev mba yange taver kpa ve de u tesen mbagen dooshima ga laa?’

4. Sha kwagh u Mateu 5:23, 24 a er yô, hii nan ve i gbe u se hime a anmgbian u nan gbe iyongo a vese?

⁴ Yesu tese er i gbe hange hange u se nôngo, se lu ken bem vea anmgbian u nan gbe iyongo a vese yô. (Ôr Mateu 5:23, 24.) Yange ôr var var ér, saa se za hemen u lun ken bem vea mbagenev keng ve Aôndo una lumun se ye. Ka sea nôngo sha afatyô wase cii sha er se lu ken bem vea anmgbianev asev yô, i saan Yehova iyol a vese. Aluer se wa kwagh ishima a or shi kwagh gba se u nôngon  himen iyongo shon ga yô, una lumun a mcivir wase ga.—1 Yoh. 4:20.

5. Lu nyi i na ve taver anmgbian ugen u keren beme?

⁵ Alaghga a taver se u himen iyongo. Sha ci u nyi? Nenge ase kwagh u yange er anmgbian ugen u i yer iti na ér Mark * yô. Shighe u anmgbian ugen laha un shi ôr anmgbianev mba ken tiônnongo akaa a vihin sha iyol i Mark la, ishima gba Mark awambe. Nahan Mark er nena? A lam a anmgbian la côu côu sha ishimavihin. Nahan kpa, shighe kar yô, Mark hide vaa afanyô sha kwagh u yange er la, nahan a na anmgbian la anyi a yan, shi nôngo ér vea hime iyongo shon. Kpa anmgbian la di wongor un her ga. Sha hiihii la, Mark pine a ishima ér: ‘Anmgbian ne soo u himen iyongo ga, nahan ityôkyaa i mo me zer nôngon mer se hime iyongo yô ka nyi?’ Kpa ortamen u sôron atôônanongo taver un ishima ér a za hemen u nôngon her. Nahan Mark er nena?

6. (a) Mark yange ker bem nena? (b) Mark yange dondo kwagh u i nger ken Mbakolose 3:13, 14 la nena?

⁶ Mark yange hide gbidye kwar sha mnenge u lu a mi la doo doo, nahan a mase kaven er ashighe agen ka i taver un u hiden a iyol ijime shi un nengen ér un neer perapera yô. Nahan a nenge wener gba u una sôr inja. (Kol. 3:8, 9, 12) Yange hide a iyol ijime, shi kimbir zan hen anmgbian la za na un anyi a yan sha kwagh u un er la. Mark shi nger anmgbian ne washika acin imôngo, zamber un shi kaa a na ér un soo ér vea hide a lu ijende. Mark shi yam uiyua mba kiriki mba fa ér vea doo anmgbian ne yô, za na un. Kpa kwagh er vihi yô, anmgbian la venda u den un a kwaghbo shi za hemen u yuen un. Nahan cii kpa, Mark za hemen u dondon tindi u Yesu wa ér anmgbian na a doo un ishima shi a deen ior kwaghbo la. (Ôr Mbakolose 3:13, 14.) Aluer se soo u keren bem kpa mbagen lumun ga yô, dooshima wase u Mbakristu la una wase se u zan hemen u den mbagen kwaghbo shi eren msen ser Aôndo ma a wase  ma se hide ma se lu ken bem.—Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9.

7. (a) Yesu yange taver se ishima ér se er nyi? (b) Ka mtaver u nyi anmgbian u kwase ugen yange tagher a mi?

⁷ Yesu yange kaa ér se za hemen u eren a mbagen er a lu se kpa se soo ser i er a vese la. Shi kaa kpaa ér dooshima wase la a de saan sha ior mba ve kpa vea fatyô u eren kwagh a vese sha dooshima la tseegh ga. (Luka 6:31-33) Nahan kpa aluer anmgbian u ken tiônnongo nan gema palegh se shin nan de u sughun se di ye? Ka mimi ka i taver u imbakwagh ne i er, nahan kpa, ka kwagh u yange er anmgbian u kwase ugen u i yer un ér Lara je la. A kaa ér: “Yange anmgbian u kwase ugen va de u sughun mo, man m fa ityôkyaa kpaa ga. Kwagh ne na iyol kpem kpishi je yô, kera maan mo iyol u zan mbamkombo kpaa ga.” Sha hiihii la, Lara kaa ér: ‘M hii un kpaa ga; shi bee kera yô, kape ka a kuma anmgbian u kwase la ga a eren je la, mbagen ken tiônnongo kpa fa nahan.’

8. Lu nyi Lara er sha u keren beme, man ka nyi se fatyô u henen ken ikyav na laa?

⁸ Lara nôngo ér bem a gba. A er msen hen Yehova maa a za lam a anmgbian u kwase la. Yange ve lam sha zayol shon shi ve kuve ayol a ve kpaa, ve hide ve lu ken bem. Lu er zayol la bee nahan. Lara kaa ér: “Kpa shighe kar yô, anmgbian u kwase la shi hide er kwagh u yange vande eren hiihii la. Yange iyol kpem a na kpishi.” Sha hiihii la, Lara hen ér cii ve i saan un iyol yô, saa anmgbian u kwase la una gema inja. Kpa Lara va mase kaven ér, kwagh u i gbe u una er ve a doo yô, ka u zan hemen u tesen anmgbian u kwase la dooshima shi ‘den un kwaghbo sha mimi.’ (Ef. 4:32–5:2) Lara maa umbur ér dooshima u Mbakristu u mimi “koson kwaghbo ken ishima ga. Dooshima we ishima a akaa cii, ne jighjigh a akaa cii, lun a ishimaverenkeghen sha akaa cii, taver ishima sha akaa cii.” (1 Kor. 13:5, 7) Nahan ishima de u zan Lara iyol sha kwagh la. Shighe karen yô, anmgbian u kwase la shi hide hii u lun a na sar sar. Fa wer aluer u nôngo wer u lu ken bem vea anmgbianev mba nomso man mba kasev shi ve za hemen u doon we ishima yô, “Aôndo u dooshima man u bem la una lu a [we]” keng je.—2 Kor. 13:11.

9. Er i pase ken Aerenakaa 10:34, 35 nahan, er nan ve i gbe u se sangen a sange ga?

⁹ Yehova sangen a sange sha dooshima ga. (Ôr Aerenakaa 10:34, 35.) Ka sea sangen a sange sha dooshima ga yô, se tese ser se mba ônov nav. Ka nahan ve se eren sha tindi u i we se ér mbawanndor a vese ve doo se ishima er se ayol a ase nahan, shi se nôngon sha er bem una lu hen atô u anmgbianev mba nomso man mba kasev ye.—Rom. 12:9, 10; Yak. 2:8, 9.

10-11. Anmgbian u kwase ugen hemba mhen u shami ga u yange lu a mi yô nena?

¹⁰ Alaghga a taver mbagenev kpishi u palegh ieren i sangen a sange sha dooshima la. Nenge ase ikyav i kwagh ne sha kwagh u yange er anmgbian u kwase ugen u i yer iti na ér Ruth ne. Shighe u lu anyom pue kar la, kwase u ken tar ugen er kwagh a na u doon un ga. Nahan lu Ruth nena? A kaa ér: “M hingir ihyom a hanma kwagh u ken tar la cii. M tôô mer ior mba ken tar la cii mba inja i môm; kua anmgbianev mba nomso man mba kasev kpaa.” Ruth yange er nena ve sôr mnenge u lu a mi u doon ga nee?

¹¹ Ruth yange kav er i gbe u una nôngo tsung una dugh mhen u bo ne ken a na kera yô. Nahan a ôr kwagh u ior mba ken tar la kua akaa a i nger sha kwagh u tar la yô ken takerada u Yearbook. A kaa ér: “Yange m nôngo mer me gema henen kwagh u ior mba ken tar la sha gbenda u injaa. Maa m hii u nengen er anmgbianev mba ken tar la ve lu a gbashima sha kwagh u Yehova yô. M mase kaven er anmgbianev mbara kpaa, ve lu ken tsombor wase u anmgbianev tar sha won cii la yô.” Kure kure tsô, Ruth kpa nenge ér doo u una seer nôngon kwagh. A kaa ér: “Hanma shighe u m zough a anmgbianev mba ken tar la yô, ka m nôngo sha afatyô wam cii mer me lu a ve sar sar. Ka m lam vea ve, shi m seer fan ve kpaa.” Lu nyi i due ken kwagh u Ruth er nee? A kaa ér: “Shighe karen yô, mhen wam u shami ga la beem ken ishima kera.”

12. Ka zayol u nyi anmgbian u kwase u i yer iti na ér Sarah la yange lu a mi?

¹² Alaghga mbagen vea lu sangen a sange ior kpa vea fa ga. Ikyav i tesen yô, anmgbian u kwase ugen iti na ér Sarah. Yange hen ér un sangen ior sha dooshima ga sha ci u nenge ér gbenda u un nengen ve la har sha mlu u kwavyolough ve shin inyaregh ki ve lu a mi gayô ityom i ve lu a mi ken nongo u Yehova la ga. Nahan cii kpa, a kaa ér: “M hii u nengen er mimi je m lu sangen a sange ior sha dooshima yô.” Sha nyi gbenda? Tsombor u Sarah ka ior mba ve ze yunivasiti shin imakeranta i vesen igen yô, nahan yange a hemba soon u lun imôngo a ior mba ve kpa ve ze makeranta yô. Kwa ugen la je yô, kaa a ijende na igen ér: “M hembe soon u lun vea anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ve ze makeranta yô. Mba ve ze ga la, m soon u lun vea ve ga.” Kwagh ne tese wang ér yange gba u Sarah una sôr ieren na la. Nahan er nena?

13. Ka nyi se fatyô u henen ken Sarah sha gbenda u gema ieren na laa?

¹³ Ortamen u sôron atôônanongo ugen yange wase Sarah u hiden gbidyen kwar sha ieren na la. Sarah kaa ér: “Yange wuese mo er m lu civir Yehova sha mimi nahan, shi wuese mbamlumun mba dedoo mba ka m na ken mbamkombo la kua mfe u Ruamabera u m lu a mi la. Maa a kaa ér ka sea seer mfe wase yô, shi i gba u se lu a aeren a Orkristu er iyolhiden a mi ijime, kua ieren i eren kwagh akuma akuma man mhôônom nahan.” Sarah yange er tom sha kwagh u ortamen u sôron atôônanongo ne ôr un la. A kaa ér: “M nenge mer kwagh u a hembe lun kwagh jim jim yô, ka u eren a ior kundu kundu man sha dooshima.” Sha nahan yô, a sôr gbenda u nengen anmgbianev mba nomso man mba kasev la. A kaa wener: “M nôngo mer me nenge a aeren a injaa a Yehova yange nenge a mi  ken a ve nahan ve doo un ishima la.” Se di ye? Mayange doo u se nenge ser se hemba mbagen sha ci u se za makeranta yum ga! Aluer ‘mzough u anmgbianev cii doo se ishima’ tsung yô, se palegh u sangen a sangen ior sha dooshima.—1 Pet. 2:17.

14. Mbaheberu 13:16 tese ér ka sea ngohol mbagenev sar sar yô, i lu Yehova nena?

¹⁴ Ka sea ngohol ior sar sar yô, i saan Yehova iyol. (Ôr Mbaheberu 13:16.) Ka sea eren a ior doo doo, hemban je yô, mba ve lu a kwagh ave ga la yô, Yehova a nenge kwagh la ér ka gbenda ugen u se lu civir un yô. (Yak. 1:27; 2:14-17) Sha nahan yô, Ruamabera taver se ishima ér se ‘keren u ngohol ior sar sar.’ (Rom. 12:13) Ka sea ngohol ior sar sar yô, se tese ve ser se wa ve ikyo shi ve doo se ishima sha mimi shi se soo ser ve lu azende a ase. Ka sea na mbagen ankwaghyan shin kwagh u vea ma shin sea yôr ve iwer shi a za tema a ve imôngo yô, kwagh la ngu a doo Yehova kpishi. (1 Pet. 4:8-10) Nahan kpa, alaghga akaa agen aa na a taver se u ngohol ior sar sar.

15-16. (a) Alaghga a taver mbagen u ngohol ior sar sar sha ci u nyi? (b) Ka nyi yange i wase Edit hingir u ngohol ior sar sara?

¹⁵ Alaghga a taver se u ngohol mbagen sar sar sha ci u atôakyaa kposo kposo. Nenge ase ikyav i kwasecôghol ugen u i yer un ér Edit yô. Cii man Edit hingir Kwaseshiada yô, soon u zan ikyua a ior yum ga. Yange a nenge ér mbagen vea hemba ngohol ior sar sar shi eren a ve dedoo.

¹⁶ Edit va hingir Kwaseshiada yô, a gema mnenge na la. A nôngo kpoghuloo sha er un kpa una ngohol ior sar sar yô. A kaa ér: “Yange mba ngur maan se Iyou i Tartor i he yô, ortamen ugen ôrom kwagh u anmgbian ugen vea kwase na u gba u vea va wase tom u maan kwagh la yô, nahan a pinem aluer ka u vea fatyô u va tsan vea mo kasua uhar yô. Maa m umbur kwagh u kwasecôghol u ken Sarefati la, er Yehova yange ver un doo doo yô.” (1 Utor 17:12-16) Edit maa lumun ér anmgbian la vea kwase na ve va tsa hen ya na. Nahan zua a iveren je he? A kaa ér: “Yange ve kera tsa kasua uhar tsô ga, kpa lu iwer  ihiar jimin. Shighe u ve va lu vea mo ne, se hingir azende a kôôsôô.” Kpa ka cii la ga, Edit shi zua a azende a kôôsôô ken tiônnongo. Hegen ngu pania, nahan ashighe kpishi ngu a lôhô anmgbianev mba ve duen kwaghpasen imôngo la hen ya na. A kaa ér: “Ka mea na mbagen kwagh yô, i saan mo iyol! Man sha mimi yô, ka m zua a averen gbing.”—Heb. 13:1, 2.

17. Ka nyi Luke vea kwase na yange ve va kava?

¹⁷ Alaghga se mba vanden ngohol ior sar sar, nahan kpa se fatyô u seer eren kwagh nee? Nenge ase ikyav i orgen u un vea kwase na ve ngohol ior sar sar yô; mba yer un ér Luke. Yange ve shi lôhôn mbamaren vev kua anmgbianev vev mbagen man azende ve a kôôsôô kua ortamen u sôron atôônanongo vea kwase na hen ya ve. Nahan kpa Luke kaa ér: “Yange se va nenge yô, se lu lôhôn ior mba ve lu kôôsôô a vese tseegh.” Nahan Luke vea kwase na seer u ngohol mbagenev kpaa sar sar nena?

18. Luke vea kwase na yange ve seer ngohol ior sar sar nena?

¹⁸ Luke vea kwase na yange ve gbidye kwar sha mkaanem ma Yesu ma gen nahan ve sôr ieren ve la. Yesu kaa er: “Aluer ka mba ne doo ve ishima la tseegh ve doo ne ishima yô, ka nyi injar ne zua a mini?” (Mat. 5:45-47) Yange ve nenge ér gba u vea kav Yehova, un u a eren dedoo a ior cii la. Nahan ve kure ikyaa ér vea lôhô anmgbianev mba nomso man mba kasev mba ve lu a vande lôhôn ve hen ya ve ga la. Luke kaa ér: “Hegen ne se cii ka i doo se u teman imôngo sha ashighe ne kpen kpen. Hanmaor yô, ka nan zua a ishima i taver shi se seer lun kôôsôô a Yehova kua ayol a ase kpaa.”

19. Se tese ser se mba mbahenen mba Yesu nena, man u kange ishima wer u er nyi?

¹⁹ Se time se nenge er aluer mbagen doo se ishima tsung yô, kwagh la una wase se se lu mba keren bem shi palegh u sangen a sange sha dooshima shi se lu mba ngohol ior sar sar yô. Gba u se dugh hanma mnenge u shami ga u se lu a mi ken a vese cii kera, se gema se soo anmgbianev mba nomso man mba kasev tsung, a ishima i môm. Aluer se er nahan yô, a saan se iyol shi se lu tesen kpaa ser mimi je se mba mbahenen mba Yesu.—Yoh. 13:17, 35.