1. Er nan ve ashighe agen ka i taver se u ungwan kwagha?

 ASHIGHE agen ka i taver we u ungwan kwagha? Yange i taver Tor Davidi u ungwan kwagh ashighe agen. Nahan a er msen hen Aôndo, a kaa ér: “Wasem m kegh a kegh iyol u ungwan imo you.” (Ps. 51:12, NWT) Yehova yange doo Davidi ishima. Nahan kpa, ashighe agen i taver Davidi u ungwan imo na. Man se kpa kape ka i lu je la. Sha ci u nyi? Hiihii yô, se cii i mar se a ieren i hemban ato. Sha uhar yô, Satan ka a meen se ér se hendan a Yehova, er un nahan. (2 Kor. 11:3) Sha utar yô, se mba ken tar u ior kpishi ve lu a ieren i hendan kwagh a mbahemenev vev kua Aôndo yô, “ka jijingi u a lu eren tom ken ônov mba hemban ato je la.” (Ef. 2:2) Gba u se nôngon kwagh kpoghuloo ser se hendan a isharen i eren kwaghbo la tseegh ga, kpa se hendan a igbenda i Diabolo kua tar na ne u meen se ér se hemba ato la. Sha nahan yô, gba u se hendan a mbamyen asev man Diabolo kua tar ne kpoghuloo, sha er se ungwan imo i Yehova, kua mba a ne ve tahav la yô.

2. Or ka nan “kegh iyol u ungwan kwagh” nena? (Yakobu 3:17)

² Ôr Yakobu 3:17. Aôndo yange mgbegha Yakobu nger ér, ior mba ve lu a kwaghfan yô ka ve “kegh iyol u ungwan kwagh.” Hen ase sha kwagh u a lu ken kwagh la yô. Gba u se keghen a kegh iyol u ungwan mba Yehova a ne ve tahav la. Kpa u ngu wer Yehova soo ér, aluer or kaa a vese ér se per atindi a na yô, se ungwa imo i nan ga.—Aer. 4:18-20.

3. Er nan ve Yehova a soo ér se ungwan imo i mba a ne ve tahav ér ve hemen se laa?

³ Alaghga a hemba lun se ican ga u ungwan imo i Yehova, a u ungwan imo i or. Kera je, kwaghwan u Yehova ka a lu vough. (Ps. 19:7) Kpa uumace mba ve hemen mbagenev la yô, ve yina. Nahan kpa, Ter wase u sha la na mbamaren man mbautahav mba gomoti, kua mbatamen mba ken tiônnongo tahav sha igbenda igen. (Anz. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Aluer se mba  ungwan imo ve yô, ka Yehova jighilii je se lu ungwan imo na ye. De se nenge er se fatyô ungwan imo i uumace mba Yehova a ne ve tahav sha igbenda igen la, shin er alaghga ashighe agen a taver se u lumun a kwagh u ve kaa ér se er, shin se soo u dondon kwaghwan ve ga nahan kpaa.

4. Mbayev kpishi mba ongo imo i mbamaren vev ga sha ci u nyi?

⁴ Agumaior ka a lu hen atô u mbakwav ve kpishi mba ve lu “mbahemban mbamaren vev ato” yô. (2 Tim. 3:1, 2) Er nan ve agumaior ne kpishi a ongo kwagh ga? Ityôkyaa yô, mbamaren mbagenev mba eren akaa a ve tesen mbayev vev la ga. Nahan mbayev vev ka ve nenge ér kwagh la ka shami ga. Mbayev mbagenev nenge ér tar kera ngu er ayange a ken ijime la nahan ga, nahan akaa a mbamaren vev ka ve ôron a ve la kera nga a inja hegen ga, shin a ngee a ver ver yum. Wea lu gumor yô, kape ka i lu u ken ishima laa? Mbagenev kpishi ka i taver ve u dondon kwaghwan u Yehova ne, a kaa ér: “Ônov, ungwan nen imo i mbamaren enev ken Ter, gadia ieren ne ka i vough.” (Ef. 6:1) Ka nyi ia wase u u dondon kwaghwan nee?

5. Yesu hemba veren ikyav i dedoo i ungwan imo i mbamaren shighe u lu wanye la nena? (Luka 2:46-52)

⁵ Or u nan hembe tesen ieren i ungwan kwagh la, u se dondo ikyav i nan yô, ka Yesu. (1 Pet. 2:21-24) Yange i mar un lu a myen môm môm ga, kpa mbamaren nav gema lu uumace mba yinan, er se nahan. Kpa Yesu ungwan imo i mbamaren nav, kua shighe u ve er akaa shami ga, shin ve kav awashima na ga je kpaa. (Eks. 20:12) Nenge ase kwagh u yange er shighe u Yesu lu anyom 12 la. (Ôr Luka 2:46-52.) Yesu za vea mbamaren nav ken Yerusalem. Mba za ngur hiden yô, ve va kav ér Yesu ngu vea ve ga. Ka Yosev vea Maria yange ma ve nôngo mbayev vev cii ma lu vea ior mbagenev mba ve kpa ve za iniongo la, ve lu hiden sha gbenda a ve imôngo la ye. Yosev vea Maria mba za zough a Yesu yô, Maria na Yesu ibo, sha ci u a er ishima nyian ve. Yesu yange una soo yô, ma tese mbamaren nav er kwagh u ve ôr a na la lu shami ga yô. Nahan kpa, a gema a ôr kwagh a mbamaren nav tiônôô man sha icivir. Kpa Yosev vea Maria “kav kwagh u lu ôron ve la ga.” Nahan kpa, Yesu “za hemen u lun sha ikyev ve.”

6-7. Ka nyi ia wase agumaior shin mbayev u ungwan imo i mbamaren veve?

⁶ Mbayev, mbamaren enev ka vea er kwagh u shami ga, shin vea kav er i lu ne ken ishima la ga nahan, i taver ne u ungwan imo vee? Aluer kape ka i lu ne la yô, ka nyi ia wase ne? Hiihii yô, hen er ka wea ungwa imo i mbamaren ou ve i lu Yehova ken ishima la. Bibilo kaa ér, aluer ne mba ungwan imo i mbamaren enev yô, “ieren la i doo Ter ishima tsung.” (Kol. 3:20) Yehova fa er ashighe agen mbamaren enev ka ve wa ne atindi a taver u kuran, shin ve kav er i lu ne ken ishima la ga yô. Aluer mbamaren enev er kwagh nahan, kpa ne za hemen u ungwan imo ve yô, ne na a saan Yehova iyol.

⁷ Sha uhar yô, hen er ka wea ungwan imo i mbamaren ou ve i lu ve ken ishima la. Aluer u ngu ungwan imo i mbamaren ou yô, u na a saan ve iyol shi vea na u jighjigh. (Anz. 23:22-25) Shi u hemba lun vea ve kôôsôô kpaa. Anmgbian ugen ken tar u Belgium, iti na ér Alexandre, a kaa ér: “Yange m ngur nôngon mer me eren hanma kwagh u mbamaren av ve kaa ér mo m er cii yô, mlu wam vea ve gema, se hemba lun kôôsôô, shi hemba saan se iyol kpaa.” b Sha utar yô, hen er aluer u ngu ungwan imo i mbamaren ou ve, kwagh la una va wase u ken hemen la. Anmgbian ugen ken tar u Brazil, iti na ér Paulo, a kaa ér: “M hen u ungwan imo i mbamaren av, nahan kwagh la wasem u ungwan imo i Yehova  kua mbagenev mba ve lu sha aan a hemen yô.” Mkaanem ma Aôndo pase u er i hii ve i doo u u ungwan mbamaren ou yô. Ma kaa ér: “Sha er a kpe u iyol shi u tsa sha won kpishi yô.”—Ef. 6:2, 3.

8. Agumaior kpishi ka a tsua a u ungwan imo i mbamaren vev sha ci u nyi?

⁸ Mbayev kpishi nenge er ka vea ungwan imo i mbamaren vev ve, akaa a za a ve i doo yô. Anmgbian u kwase ugen ken tar u Brazil u a lu anyom 16 yô, iti na ér Luiza, yange mbamaren nav nenge ér ngu a kuma u lun a hanseeti ga, man ve lu a mnenge ne shighe wa karen. Sha hiihii la, taver Luiza u kaven er i hii ve ve soo ér una lu a fon ga yô, sha ci u lu nengen ér mbakov na kpishi mba a hanseeti. Kpa va mase kaven er mbamaren nav lu kuran un a kura yô. Hegen ka a kaa ér: “Aluer m ungwa imo i mbamaren av kpa, me kera nenge mer mba tsweren mo a tswer u eren akaa a m soo u eren la ga, sha ci u kwaghwan ve la ka u wasen mo.” Anmgbian u kwase ugen ken tar u Amerika, u a lu gumkwase yô, iti na ér Elizabeth, zan zan hegen kpa, ashighe agen ka i taver un u ungwan imo i mbamaren nav. A kaa ér: “Ka mea kav ityôkyaa i mbamaren av ve wem tindi sha ma kwagh ga kpa, m hide m hen sha atindi a yange ve wam ashighe a ken ijime la, nahan m umbur er yange atindi shon kuram yô.” Anmgbian u kwase ugen ken tar u Armenia, iti na ér Monica, a kaa ér ka una ungwa imo i mbamaren nav yô, i saan un iyol kpishi. Kpa ka una hemba ve ato yô, i saan un iyol ga cii.

9. Ior kpishi nenge kwagh u u kuran atindi a gomoti la nena?

⁹ Ior kpishi nenge ér gba u ugomoti mba uumace vea hemen se, shi doo u se dondon atindi a “mbautahav mba ve hemen” la ve we yô. (Rom. 13:1) Er ve nenge nahan kpa, shighe u i we atindi a ve soo ga, shin a ve nenge a mimi ker ga yô, alaghga vea soo u kuran a ga. Nenge ikyav sha kwagh u kpandegh ku tan. Ior kpishi ken tar ugen ken veghertar u Yuropa la na jighjigh ér, “aluer u nenge wer i wa u kpandegh ka sha mimi ga yô, u ngu a ian i vendan wer u ta kpandegh kura ga.” Sha nahan yô, ior mba ken tar shon mba te kpandegh ku gomoti u tar la a soo ér ve taan la cii ga.

10. Atindi a gomoti a a lu sha ishima yase ga la je kpa se mba kor a sha ci u nyi?

¹⁰ Bibilo kaa ér ka ugomoti mba uumace ve ne ior ve lu yan ican ye, shi ugomoti mban cii mba sha ikyev i Satan, shi ica a gba ga tsô a tim ve kera. (Ps. 110:5, 6; Orpa. 8:9; Luka 4:5, 6) Bibilo shi kaa a vese ér, “hanma or u nan hendan a tahav [mbu gomoti] mbura yô, ka Aôndo u a ver mbu la je nan lu hendan a na ye.” Hegen yô, Yehova hila de ugomoti mban ér ve hemen, sha er akaa aa zaan sha tindi yô. Nahan a soo ér se ungwan imo ve. Sha nahan yô, gba keng u ‘se naan hanma ve kwagh u i gbe u a na nan la.’ Man akaa a i gbe u se naan ve la yô, ka kpandegh man icivir kua u ungwan imo ve. (Rom. 13:1-7)  Alaghga se nenge tindi ugen ser ican ngi ker, shin mimi ngu ker ga, shin se kura un yô kwagh a saa se. Kpa se ungwa imo i mbautahav mban, sha ci u Yehova soo ér se er nahan, aluer ve kaa a vese ér se per atindi a na ga yô.—Aer. 5:29.

11-12. Ka nyi Yosev man Maria yange ve er sha er vea dondo tindi? (Luka 2:1-6) (Shi nenge ufoto kpaa.)

¹¹ Se fatyô u henen kwagh ken ikyav i Yosev man Maria. Yange ve kegh iyol u ungwan imo i mbautahav mba gomoti, shin er lu ican u eren nahan je kpaa. (Ôr Luka 2:1-6.) Shighe u Maria lu iyav nôngo u kuman iwer itiankarinyiin la, gomoti kaa ér un man Yosev ve er kwagh ugen u lu ican u eren kpishi yô. Tor Agusutu u lu hemen tartor u Roma la, wa tindi ér ior mba ken tartor u Roma cii ve yem sha ajiir a ve, i za ôr ve iyenge. Nahan gba u Yosev vea Maria vea mough a yem ken Betelehem, zende u kuman er kilomita 150 nahan, vea lu karen sha ajiir a iwoogh, unden agungu hungwan apev. Zende ne yange ua lu ve ican kpishi, hemban cii je yô Maria. Yange ishima ia nyian Yosev kua Maria kpaa, sha kwagh u mkpeyol u Maria iyol na man wan u ken uya la. Alaghga ishima lu nyian ve sha kwagh u, aluer a za mar sha gbenda ve, vea tagher a mi yô. Shi er wan ve ne lu Mesiya u i tôndo zwa ér ngu van la yô, yange ishima ia nyian ve sha gbaa u kuran un la kpaa. Nahan vea kera er kwagh u gomoti wa tindi ér i er la ga shinii?

¹² Yosev man Maria lu a atôakyaa a nan ve ishima nyian, kpa ve de ér kwagh la a yange ve u dondon tindi u gomoti ga. Yange saan Yehova iyol er ve ungwa imo i gomoti yô, nahan a nenge sha a ve doo doo. Maria za nyôr hen Betelehem, mar wan lu gbang gbang, shi a wase u kuren kwaghôron u profeti u Bibilo je kpaa!—Mika 5:2.

13. Aluer se mba ungwan kwagh yô, kwagh la una wase anmgbianev asev nena?

¹³ Aluer se mba ungwan imo i mbautahav mba ve hemen la yô, kwagh la una wase se kua mbagenev kpaa. Sha ci u nyi? Ityôkyaa i môm yô, se palegh akaa a vihin a aluer se per tindi u gomoti ve se tagher a mi la. (Rom. 13:4) Shi aluer se mba ungwan imo i mbautahav yô, ve ayol a ve kpa vea nenge ér Mbashiada mba Yehova ka ior mba eren kwagh sha inja. Ikyav i tesen, nenge kwagh u ngise er ken tar u Najeria ne. Yange  ushoja nyôr ken Iyou i Tartor shighe u i lu eren mkombo yô. Ve lu keren ior mba yange ve due sha godobi ve lu eren ayôôso a gomoti ér i de we ve kpandegh ga yô. Kpa orvesen u ushoja mbara ôr a ushoja nav ér ve due. A kaa a ve ér: “Mbashiada mba Yehova mba te kpandegh hanma shighe cii.” Hanma shighe u u er kwagh u tindi a kaa ér i er yô, kwagh la una wase u kuran iti i dedoo i Mbashiada mba Yehova ve lu a mi la. Shi iyange igen iti yase i dedoo la ia wase u kuran anmgbianev ou mba nomso man mba kasev.—Mat. 5:16.

14. Ka nyi yange i wase anmgbian u kwase ugen ve “kegh iyol u ungwan kwagh” u mbautahav mba gomoti kaa ér a er laa?

¹⁴ Nahan kpa, alaghga ashighe agen se soo u ungwan imo i mbautahav mba ve hemen la ga. Anmgbian u kwase ugen ken tar u Amerika, iti na ér Joanna, a kaa ér: “Yange i taver mo kpishi u ungwan imo i mbautahav, sha ci u ve lu eren kwagh a mbagenev hen tsombor wam sha mimi ga.” Kpa Joanna nôngo kpoghuloo gema gbenda u nengen mbautahav la, maa er kwagh ne. Hiihii yô, a de u ôron abaver a ka i ver sha ajiir a lamen a ior sha Intanet, a yange a na ve un kpa a hingir u lamen sha mbautahav dang dang la. (Anz. 20:3) Sha uhar yô, yange er msen hen Yehova ér a wase un una suur sha a na, una kera veren ishima ér orgen nana tema sha ikyôn tsô tar a doo ga. (Ps. 9:9, 10) Sha utar yô, a ôr ngeren mba ken ityakeda yase, mba ve te iwanger sha kwagh u wan ave sha akaa a taregh ga la. (Yoh. 17:16) Joanna kaa ér, er un ne mbautahav icivir shi un ongo imo ve yô, un zua a mmem ken ishima na hegen kpishi, shi saan un iyol.

15. Alaghga ashighe agen a taver se u dondon kwaghwan u nongo u Yehova sha ci u nyi?

¹⁵ Yehova kaa a vese ér se ‘ungwan imo i mba ve lu hemen’ ken tiônnongo la. (Heb. 13:17) Shin er orhemen wase Yesu a lu a myen môm môm ga nahan kpa, anmgbianev mba a ver ve ve lu hemen la yô, mba a mbamyen. Nahan alaghga a lu se ican u ungwan imo ve, hemban je yô shighe u ve kaa a vese ér se er ma kwagh u se soo u eren ga yô. Ikyav i tesen yô, yange i kaa a apostoli Peteru ér a er kwagh ugen. Kpa sha hiihii la soo u eren kwagh shon ga. Ortyom ugen kaa a na ér a ya annyamev mba atindi a Mose tese ér mba wang ga yô. Kpa Peteru venda kwa môm tseegh ga, venda kwa tar je, ér una ya ga. (Aer. 10:9-16) Sha ci u nyi? Yange nenge kwagh u he u i kaa ér una er ne lu un kwagh u injaa ga, sha ci u lu kwagh ugen kposo, u lu a vande eren ken uma na ga yô. Aluer ortyom u lu a myen môm môm ga la je kpa taver Peteru u ungwan imo na yô, uumace mba ve yen ne je yô, a hemba taver se u ungwan imo ve cii.

16. Kwagh u yange i kaa ér apostoli Paulu a er la yange una soo yô ma venda ér ka kwagh u injaa ga, kpa er nena? (Aerenakaa 21:23, 24, 26)

¹⁶ Apostoli Paulu yange “kegh iyol u ungwan kwagh,” kua shighe u i kaa ér a er kwagh ugen, u alaghga nenge ér ka kwagh u injaa ga je kpaa yô. Mbayuda mba ve hingir Mbakristu la, yange ve ungwa ér Paulu ngu pasen kwagh, tesen ér i “undu atindi a Mose,” shi un iyol na ngu dondon Atindi a Mose ga. (Aer. 21:21) Nahan Mbakristu mba ve lu mbatamen ken tiônnongo u sha Yerusalem la, kaa a Paulu ér a za vea nomsombaiorov unyiin ken tempel, a za na nagh ku wanger iyol na ken igbar, u tesen ér ngu kuran atindi a Mose. Kpa Paulu fa er i gbe u Mbakristu vea kera kuran atindi la ga yô. Bee kera yô, Paulu er kwaghbo môm môm ga. Nahan kpa, Paulu er kwagh u i kaa ér a er la fese. Paulu “yem a nomsombaiorov mbara za wanger iyol na a ve imôngo.” (Ôr Aerenakaa 21:23, 24, 26.) Er Paulu er kwagh u i kaa ér a er ne yô, kwagh la wase mzough za hemen u lun hen atô u anmgbianev mbara.—Rom. 14:19, 21.

17. Ka nyi u hen ken kwagh u yange er Stephanie laa?

 ¹⁷ Anmgbian u kwase ugen iti na ér Stephanie, yange taver un kpishi u eren kwagh u afishi a branci a ken tar na kaa ér a er yô. Un vea nom na ve lu eren tom u pasen kwagh vea annongo u ken zwa ugen saan saan, maa afishi a branci va wua annongo la. I gema i kaa ér un vea nom na ve hide ve yem hen tiônnongo u ken zwa ve. Stephanie kaa ér: “Kwagh la yange vihim kpishi. Yange m nenge mer kwagh hemba gban sha mbapasenkwagh ken zwa wase ga.” Nahan kpa, a kaa ér una sue kwagh u he u i kaa ér ve er ne. A kaa ér: “Yange shighe karen yô, m nenge er kwaghfan lu ken kwagh u i kaa ér se er ne yô. Anmgbianev mba nomso man mba kasev kpishi hen tiônnongo wase u he ne, ka mba ve lu a orgen môm hen tsombor ve u nan civir Yehova a ve imôngo ga yô. Nahan se hingir mbamaren vev, shi ka se taver ve asema. M ngu henen kwagh a anmgbian u kwase ugen u yange kera lu sha ian i pasen kwagh ga, kpa i va ne un ian a hide a hii u pasen kwagh yô. Shi hegen ne, ka m hemba zuan a shighe u henen kwagh sha tseeneke wam.” Shi a kaa ér: “M ngu a imoshima i wang, sha ci u m fa mer m ngu nôngon sha afatyô wam cii ungwan kwagh.”

18. Aluer se mba ungwan kwagh yô, kwagh la una wase se nena?

¹⁸ Ieren i ungwan kwagh la ka ieren i se fatyô u henen yô. Yesu yange “hen u ungwan kwagh sha akaa a yange ya ican sha mi la,” lu sha ashighe a akaa zaan a na vough vough la ga. (Heb. 5:8) Ka se hen u ungwan kwagh shighe u se nyer ken mlu u taver yô, er Yesu nahan. Ikyav i tesen yô, shighe u angev mbu Korona va ica lu a gba ga, ve i kaa ér se de u zan mbamkombo ken Ayou a Tartor, shi se de u pasen kwagh sha uya uya la, yange taver we u dondon kwaghwan laa? Kpa yange u dondo kwaghwan la nahan, kwagh la kura u, shi wase tiônnongo u lun ken mzough, shi doo Yehova a we. Hegen ne, se cii kwagh la wa se ago iyol tsembelee, u eren nyityôkwagh i a va kaa ér se er sha shighe u zegecan la cii. Aluer se dondo akaawan la yô, se war!—Yobu 36:11.

19. U soo wer u lu or u ungwan kwagh sha ci u nyi?

¹⁹ Ngeren ne wase se u nengen er ieren i ungwan kwagh la i ve a averen kpishi yô. Kpa ityôkyaa i vesen i se ongo imo i Yehova yô, ka sha ci u a doo se ishima, shi se soo u eren ishima na. (1 Yoh. 5:3) Kwagh u se na Yehova ve a kuma sha akaa a a er sha ci wase la je kpa ngu ga. (Ps. 116:12) Kpa se fatyô u ungwan imo na kua i mbautahav mba ve hemen se la. Aluer se mba ungwan imo na yô, se lu tesen ser se mba a kwaghfan. Man aluer se mba a kwaghfan yô, se na a saan Yehova iyol.—Anz. 27:11.