1. Yesu yange wase Peteru kôr ishu sha ivande nahan, lu Peteru nena?

 PETERU yange tsa yaren ikyôr shin mnger tugh kaka, kpa kôr kwagh ga. Ica i gbe ga yô, a ungwa Yesu kaa ér: “Za a tso ape mngerem ma ze yô, nahan haa nen ukper enev, kôr nen ishu.” (Luka 5:4) Peteru yange hen ér ishu i môm kpa una kôr ga, kpa er kwagh u Yesu kaa ér a er la. Peteru kua mba ve lu eren tom a na imôngo mbara yange ve kôr ishu ngee je yô, ukpev vev mbara lu anden. Mba nengen ivande i Yesu er ne yô, “kpiligh ve iyol saa her.” Peteru kaa ér: “Tere, undum yem, gadia m ngu orisholibo.” (Luka 5:6-9) Kwagh ne tese ér, Peteru yange nenge ér un kuma u lun vea Yesu imôngo ga.

2. Aluer se time sha ikyav i Peteru la yô, kwagh la una wase se sha ci u nyi?

² Kwagh u Peteru ôr ér un ngu “orsholibo” la lu mimi. Ruamabera tese ér ashighe agen yange a ôr kwagh, shin a er kwagh a hide a vaa afanyô. We kpa ashighe agen ka i lu u ken ishima er Peteru nahana? U nenge a kwagh ugen ken a we, u u soo wer u sôr yôô? Shin u ndera nôngon a myen wou ugen ica i gba hegene? Aluer ka nahan yô, ikyav i Peteru ne ia sur u ishima. Sha ci u nyi? Hen sha kwagh ne: Yehova yange una soo kpa ma pase akaa a Peteru er shami ga la ken Bibilo ga. Nahan kpa, a gema a na i nger a sha er se fatyô u henen kwagh ker yô. (2 Tim. 3:16, 17) Aluer se mba timen sha kwagh u or ne kua mbamyen nav, shi se fa ser un kpa yange i lu un ken ishima er se nahan yô, kwagh la una wase se u kaven er Yehova a ver ishima ér saa se lu myem shio ve una lumun se ga yô. A soo ér se de gbe uwer ga, kpa se za hemen u civir un, sea lu a mbamyen je kpaa.

3. Doo u se gba uwer u civir Yehova ga sha ci u nyi?

³ Gba keng u se za hemen u civir Yehova a uwer gban shio sha ci u nyi? Sha ci u ka sea er kwagh gbem yô, se hemba fan u eren  kwagh shon tsembelee. De se tese ikyav: Alaghga a tôô orgen anyom imôngo u henen jita i kuhwan. Shighe u nan lu henen a hen la, ashighe kpishi nana kuhwa a doo u ungwan ga. Kpa aluer nan za hemen u henen i her yô, nana seer fan. Aluer nan va fa u kuhwan jita tsembelee je kpa, ashighe agen nana kuhwa a doo ga. Nahan kpa, nana gba uwer ga. Nana za hemen u karen iyol sha er nana fa a var nan yô. Se kpa aluer se hen ser se dugh myen ugen ken a vese kera je kpa, dorowa una fatyô u eren se. Kpa se za hemen u nôngon sha er kwagh la una kera kimbin eren se ga yô. Se cii ka se ôr shin se er akaa agen se hide se vaa afanyô. Nahan kpa, aluer se de ser iyol i kpe se ga yô, Yehova una wase se se za hemen u seer sôron inja. (1 Pet. 5:10) De ase se time sha ieren i Peteru i gban uwer ga la. Aluer se nenge er yange lu a mbamyen, kpa Yesu zungwe un mhôônom la yô, se soo ser ma se ze hemen u civir Yehova.

4. Ken Luka 5:5-10 la, Peteru kaa ér un ngu nyi, kpa Yesu taver un ishima nena?

⁴ Bibilo pase er hii ve Peteru kaa ér un ngu “orsholibo,” shin asorabo a yange lu ôron kwagh u a la ga. (Ôr Luka 5:5-10.) Kpa alaghga yange er akaabo a vesen. Yesu yange nenge je ér ishima nyian Peteru sha ci u, alaghga Peteru nenge iyol na ér un yina. Yesu shi fa ér Peteru una za hemen u civir Yehova sha mimi. Nahan Yesu gema ôr a Peteru teghelee ér, “I de kera cier we iyol ga.” Vangertiôr u Yesu lu a mi sha kwagh u Peteru la wase u geman uma u Peteru. Ken masejime yô, Peteru vea anmgbian na Anderia ve de tom ve u kôron ishu la, ve hingir mbadondon Mesiya hanma shighe cii, nahan ve zua a averen kpishi.—Mar. 1:16-18.

5. Er Peteru de ér mbamyen nav ve yange un u dondon Yesu ga yô, ka averen a nyi yange zua a mini?

⁵ Peteru hingir ordondon Kristu yô, a nenge a akaa a kpiligh un iyol kpishi ken uma na. Yange nenge Yesu bee ior iangev, shi zenda azôv ken ior kera, shi nder mbakpenev shin ku je kpaa. b (Mat. 8:14-17; Mar. 5:37, 41, 42) Peteru shi nenge a mpase u kpilighyol, u tesen er Yesu una va lu Tor u Tartor u Aôndo yô. Kwagh ne hungur Peteru mayange ga. (Mar. 9:1-8; 2 Pet. 1:16-18) Sha kpôô yô, Peteru nenge a akaa a yange una dondo Yesu ga ma nenge a mi ga yô. Yange a saan un iyol kpishi er un yem henen sha mbamyen nav ér iyol i kpe un, nahan akaa a dedoo ne a kar un ga yô!

6. Peteru yange hemba mbamyen nav fese je ngôôr gaa? Ta iwanger.

⁶ Er Peteru nenge shi ungwa akaa a Yesu er shi ôr la nahan kpa, lu nôngon a mbamyen nav her di tsô. De se tese ikyav sha akaa kpuaa.  Zum u Yesu pase ér gba u una ya ican shi una kpe sha u kuren kwaghôron u profeti u Bibilo yô, Peteru kaa a na ér a de lumun kwagh la ga. (Mar. 8:31-33) Shi Peteru vea mbaapostoli mbagenev mbara yange ve gba anyiman acin imôngo sha kwagh u or u nan hembe ken a ve yô. (Mar. 9:33, 34) Shi Hen tugh mbu mbu masen karen maa i wua Yesu la, Peteru nure gagher gber orgen sanker sha togh, ku bugh. (Yoh. 18:10) Hen tugh mbura môm, mciem gba Peteru iyol sha kwagh u ior lu ôron sha a na la kpishi, je yô a nyiman Yesu kwa tar. (Mar. 14:66-72) Kwagh ne na yô, Peteru vaa kpishi.—Mat. 26:75.

7. Ka ian i nyi Yesu yange na Peteru shighe u i nder un shin ku kera laa?

⁷ Yesu undu apostoli na u ishima lu vihin un ne ga. Yange mba nderen Yesu shin ku kera yô, a na Peteru ian ér a nenge er a doo un ishima her yô. Yesu kaa a Peteru ér a hide a iyol na ijime, a kuran un iyôngo. (Yoh. 21:15-17) Peteru kegh iyol u eren kwagh u Yesu ôr a na ne. Sha nahan yô, Peteru lu ken Yerusalem sha iyange i Pentekosti, shi lu ken mba i hii tseghan ve sha icighan jijingi la.

8. Ka kwaghbo u vesen u nyi Peteru yange er ken Antiôki?

⁸ Shighe u Peteru hingir Orkristu shi i tsegha un sha jijingi la je kpa, gba u una za hemen u nôngon a mbamyen nav. Ken inyom i 36 la, Peteru nenge sha ashe a na er i tsegha Korneliu sha icighan jijingi, man lu or-ipyusu ken ikyurior igen je, u tesen er “Aôndo sangen a sange ga,” man er i lu u ior mba ken akuraior mba ve lu Mbayuda ga la kpa vea fatyô u lun ken tiônnongo u Kristu yô. (Aer. 10:34, 44, 45) Kwagh ne eren kera yô, Peteru hii u teman yan kwagh vea ior mba ken akuraior mba ve lu Mbayuda ga la imôngo, man lu kwagh u Peteru vande eren ken uma na mayange ga yô. (Gal. 2:12) Nahan kpa, mbagenev ken Mbayuda mba ve hingir Mbakristu la lu nengen ér gba u Mbayuda vea yaan kwagh vea ior mba ken akuraior agen imôngo ga. Mbagenev mba ve nengen nahan la mba ve ken Antiôki yô, Peteru maa de u yan kwagh vea anmgbianev mba ken akuraior la imôngo. Adooga lu cian ér a va doo Mbayuda mba ve hingir Mbakristu la ga. Apostoli Paulu nengen kwagh u Peteru er ne yô, a wa un kwagh sha ashe a mba ve lu her la cii. (Gal. 2:13, 14) Er Peteru er kwagh u shami ga nahan cii kpa, uwer gba un u civir Yehova ga. Ka nyi yange i wase unu?

9. Yohane 6:68, 69 pase dooshima u geman ga u Peteru lu a mi la nena?

⁹ Peteru lu a dooshima u geman ga la; yange de ér ma kwagh a yange un u dondon Yesu ga. Kwagen la Peteru tese dooshima u a geman ga la zum Yesu ôr kwagh u mbahenen nav kav ga yô. (Ôr Yohane 6:68, 69.) Mbagenev kpishi kera kegh shin ve pine un er a pase ve inja i kwagh shon ga je maa ve de u dondon un. Kpa Peteru er nahan ga. Yange var a Yesu her, shi kaa ér ka Yesu tseegh a lu a “akaaôron a nan or uma u tsôron ye.”

10. Yesu yange tese ér un ngu a vangertiôr sha kwagh u Peteru nena? (Shi nenge foto kpaa.)

¹⁰ Yesu yange de kwagh u Peteru ga. Hen tugh mbu yange mbu kar maa i wua Yesu la, Yesu fa er Peteru kua mbaapostoli mbagenev mbara vea va yevese a undu un yô. Nahan kpa, Yesu ôr a Peteru ér un fa Peteru una hide, shi una za hemen u dondon un sha mimi. (Luka 22:31, 32) Yesu fa er ‘gbashima ka a lu, kpa iyol i gema i vôr’ yô. (Mar. 14:38) Nahan, zum u Peteru tuna ér un fa Yesu ga la je kpa, Yesu de kwagh u apostoli na ne ga. Mba va nderen Yesu shin ku kera yô, a ande hen Peteru, man ikyav tese ér lu hen shighe u Peteru lu tswen yô. (Mar. 16:7; Luka 24:34; 1 Kor. 15:5) Hen ase er apostoli u ure sha kwaghbo na ne yange una zua a ishimataver kpishi, zum u Yesu ande hen a na la yô!

11. Yesu yange pase Peteru wang ér Yehova una wase un nena?

 ¹¹ Yesu pase Peteru wang ér Yehova una sue un. Shighe u i nder Yesu shin ku kera la, Yesu shi wase Peteru vea mbaapostoli mbagenev ve kôr ishu sha ivande. (Yoh. 21:4-6) Ka keng ivande ne yange ia wase Peteru u fan ér mimi je, a lu Yehova ican ga u nan un akaa a kwagh a gbe un a mi la. Adooga apostoli ne umbur kwagh u Yesu ôr ér Yehova una na mba ve ze hemen u “keren Tartor u Aôndo hiihii” la akaa a kwagh a gbe ve a mi la. (Mat. 6:33) Akaa ne cii na yô, tom u pasen kwagh la hingir kwagh u hiihii ken uma u Peteru, kera lu tom na u kôron ishu la ga. Yange pase kwagh a mciem shio sha iyange i Pentekosti u ken inyom i 33 la, nahan wase ior udubu imôngo ve ngohol loho u dedoo. (Aer. 2:14, 37-41) Kwagh ne eren kera yô, Peteru shi wase Mbasamaria kua ior mba ken akuraior lumun u henen kwagh u Kristu shi dondon un. (Aer. 8:14-17; 10:44-48) Sha kpôô yô, Yehova yange er tom a Peteru sha gbenda u kpilighyol kpishi, sha u van a hanma injaor cii ken tiônnongo.

12. Aluer se zer nôngon a ma myen wase ugen kpa ka gban her ga yô, ikyav i Peteru la ia wase se nena?

¹² Yehova una wase se, nahan uwer a gba se u civir un ga. Alaghga a gba u se nôngo kwagh kpoghuloo ve se za hemen u civir un ye, hemban je yô aluer se zer nôngon a myen wase ugen ica i gba je kpa, ka gban her ga yô. Ashighe agen yô, a lu se er mbamyen asev vihi hemba mba Peteru ya ican a mi la nahan. Kpa Yehova una na se agee sha er uwer a gba se u civir un ga yô. (Ps. 94:17-19) Ikyav i tesen yô, orgen yange lu nomsoor u yaven a nomso anyom kpishi cii ve va mase fan mimi ye. A de uma u yange eren ne kpum kpum, a gema eren kwagh u Bibilo i tese yô. Nahan kpa, ashighe agen asaren a dang ka a va un ken ishima. Ka nyi i wase un ve a gbe uwer ga? A kaa ér: “Yehova ka a na se agee.” Shi a kaa ér: “Jijingi u Yehova wasem . . . u nengen er i lu u se fatyô u eren kwagh ken uma wase cii sha gbenda u Yehova a soo la yô . . . Yehova fatyô u eren tom a mo, shi er m lu a mbamyen nahan kpa, ngu nan mo agee her.”

13. Se dondo ikyav i Peteru er i nger ken Aerenakaa 4:13, 29, 31 la nena? (Shi nenge foto kpaa.)

¹³ Er se vande nengen nahan, Peteru yange er akaabo a vesen agen sha ci u lu cian ior. Kpa eren msen ér Aôndo a taver un ishima yô, a fatyô u eren kwagh a mciem shio. (Ôr Aerenakaa 4:13, 29, 31.) Se kpa se fatyô u den mciem. Nenge ase kwagh u yange er anmgbian ugen ken tar u Germany, u lu wanye shighe u  Mbanazi lu hemen la yô, iti na ér Horst. Shighe la, yange i gba u ior vea ôr ishember igen i tesen ér mba sughun Hitler, man inja ishember shon yô ér, “Hitler una yima se!” Horst yange fa dedoo ér aluer un ôr kwagh la yô, un er kwaghbo. Nahan kpa, ashighe agen yange a cia atica a na kua mbayevmakeranta mba ken kelase na, a gba ôron ishember shon tsô. Yange una er nahan kpa, mbamaren nav ve zôhô a na ga. Ve lu sônon Yehova ér a seer taver un ishima. Er Horst suur sha Yehova shi mbamaren nav lu wasen un yô, va zua a agee a tilen dông. Ken masejime yô, a kaa ér: “Yehova yange undum ma shighe môm ga.” c

14. Mbakuran mba wan iyôngo ikyo vea taver mba iyol i kpe ve la asema nena?

¹⁴ Yehova man Yesu vea vôr a vese mayange ga. Shighe u Peteru nyiman Yesu la, yange gba u una tsua kwagh u vesen môm ken akaa a ahar ne: Una de u dondon Kristu, shin una za hemen u dondon Kristu. Yesu er msen hen Yehova, sôn ér Peteru ma a lu a jighjigh u nan her taveraa. Yesu yange ter Peteru kwagh u msen u er la, shi ôr un wang ér una va fatyô u taver anmgbianev nav asema. (Luka 22:31, 32) Peteru yange una umbur kwagh u Yesu ôr ne nahan, kwagh la una taver un ishima kpen kpen! Shighe u i gbe u se tsua kwagh u vesen u se er a uma wase yô, Yehova una wase se sha ikyev i mbakuran mba wan iyôngo ikyo. Vea ôr se kwagh u una wase se se za hemen u civir un sha mimi yô. (Ef. 4:8, 11) Anmgbian ugen u a er tom u ortamen ica i gbe yô, iti na ér Paul, ka a nôngo a sur mbagenev ishima sha imba gbenda la. Ka a ôr a mba iyol i hii u kpen ve la ér, ve hen sha gbenda u Yehova yange urugh ve va a ve ken mimi la. Maa a pase ve wang er dooshima u geman ga u Yehova a lu a mi la una na Yehova a vôr a ve ga yô. A mase kuren ér: “M nenge Yehova wase ior  kpishi mba yange iyol kpe ve la mba kera gbe uwer ga.”

15. Ikyav i Peteru man i Horst la tese mimi u kwagh u Mateu 6:33 a ôr la nena?

¹⁵ Er Yehova na Peteru vea mbaapostoli mbagenev mbara akaa a iyolough a kwagh gba ve a mi la nahan, se kpa una na se akaa a kwagh a gbe se a mi la, aluer se nenge tom u pasen kwagh la ser ka kwagh u hiihii ken uma wase yô. (Mat. 6:33) Yange Ityav mba Tar Cii mbi sha Uhar mbira mbi been kera yô, Horst u se vande teren kwagh na la soo u lun pania. Nahan kpa, er lu a kwagh môm ga yô, a hen ér una fatyô u zuan a inyaregh ki una sue iyol na shi una za hemen u eren tom u pasen kwagh hanma shighe la ga. Una er nena? Yange kar una nenge, aluer Yehova na un akaa a una fatyô u suen iyol na yô. Zum ortamen u sôron atôônanongo va u va sôron tiônnongo ve la yô, Horst tôô kasua la jimin cii pase kwagh. Kasua la va been yô, kpiligh un iyol kpishi er ortamen u sôron atôônanongo la na un enveloopu a inyaregh ker kpishi yô. Anmgbian ugen na inyaregh kira ér i na un, kpa pase iti na ga. Lu zege inyar, u una fatyô u wasen un ken tom u pania a kuma iwer imôngo yô. Horst nenge iyua ne ér ka ikyav i tesen ér Yehova una koso un. Ken uma na cii, yange akaa a Tartor hemba gban un ishima.—Mal. 3:10.

16. Doo u se seer fan kwagh u Peteru kua a akaa a a nger ken uwashika nav la sha ci u nyi?

¹⁶ Yange a saan Peteru iyol kpishi er Yesu undu un er kwagen la kaa ér a undu un la ga yô. Kristu yange za hemen u tesen Peteru ér a lu apostoli u jighjigh shi a ver Mbakristu ikyav i dedoo. Se cii se fatyô u henen akaa a injaa kpishi ken ityesen la. Peteru pase akaa a injaa shon agen kua akaawan agen kpaa ken uwashika uhar mba yange nger hen atôônanongo a sha ayange a mbaapostoli, shi ve hingir ityakeda i Bibilo nyian la. Ken ngeren u a dondo la, se lu timen sha akaa kpuaa a se fatyô u umbur ken uwashika mbara yô, man er se fatyô u dondon akaawan shon nyian la kpaa.