Gumkwase ugen iti na ér Blessing, * yange za nyôr ken Yuropa (Europe), lu veren ishima ér a na un tom hen ijiir i eren kasev ityough, er i tôndo zwa a na nahan. Kpa er i lu gbidyen un hanma iyange zan zan ayange pue, shi i lu suen ér a er kwagh a tsombor na caveraa yô, gande un tsô a hingir u eren tom u gbaga.

Kwase u Blessing za lu sha ikyev na hen yaagh ki gbaga la yange ver ishima ér hanma tugh yô, Blessing a zuan a inyaregh ki kuman er hii uyuro (euro) 200 zan zan 300 nahan, sha er una kimbi injô i inyaregh ki hemban uyuro 40,000, ki i vihi sha u van a na la yô. * Blessing kaa ér, “Yange i lum er m gba toho m yem nahan, kpa m lu cian kwagh u vea za er a tsombor wam la. Yange m gba ken kper.” Kwagh u Blessing ne, ka kwagh u iorov mba kuman er miliôn unyiin nahan, mba i ker ve ikpan sha ityar ityar ér ve eren idya ve vaan a inyaregh la, ve lu tagher a mi hegen yô.

Gumor ugen yange lu, iti na ér Yosev. Yange anngôôv nav tee un, za lu kpan hen yaagh ki ityagheror ugen, ken Igipiti. Kwagh ne er kuma hegen er anyom 4,000 nahan. Sha hiihii la, orvesen u Yosev la er un ican, er yange i er a Blessing nahan ga. Kwase u or la yange soo ér Yosev a yav a na, kpa Yosev vende yô, kwase la yila un ijir ér a kôr un sha agee ér una yav a na, man lu mimi ga.—Genese 39:1-20; Pasalmi 105:17, 18.

Yosev lu kpan u sha ayange a tsuaa la; Blessing di ngu kpan u sha ayange ne. Kpa ve cii i tee ve ve hingir ikpan. Ieren ne i hii ka kwagh u nyian a mi ga. Ka kpenga u eren a ior inja er ka ikyav mbi teen nahan. Kwagh gbe mbaeren kpenga ne sha kwagh ugen môm ga, saa mtsera ve tseegh.

Ikyav tese ér gbenda u hemban taver ga, u ityar i zuan a ikpan yô, ka sha ityav mbi nôngon. I kaa ér tor u Igipiti ugen u i yilan ér Tor Thutmose (u sha 3) la, yange za nôngo ityav ken tar u Kanaan kwa môm tseegh, hide a iorov 90,000 uikyangen ken tar na. Nahan Mbaigipiti gema ior mbara hingir ikpan ve, ve na ve tom u dughun awen a injaa shin inya, shi maan utempel, shi timen mbaakpa mba mngerev.

 Ityav mbi yange i nôngon shighe u Tartor u Roma lu hemen tar cii la na yô, ikpan de ishar, shi ashighe agen a soo u zuan a ikpan yô, i nôngo ityav. I ker ahaba ér sha shighe u shi anyom 30 cii man shighe u Yesu la, ikpan i hen geri u Roma nôngo u lun ingyegh kwaghmôm a ingyegh ki ior mba hen geri la, mba ve lu ikpan ga yô. Yange i er kwagh a ikpan i ken Igipiti man ken Roma caveraa kpishi. Ikyav i tesen yô, ikpan i yange i dughun awen a injaa ken Roma la, yange i tsa sha won er anyom 30 nahan tseegh maa i kpe kera.

Yange i za hemen u eren a ikpan dang anyom uderi imôngo. Hii ken iaven i inyom i 1501-1900 la, kasua u ikpan, u ior i Afrika lu eren vea ior i Amerika la, lu kpenga môm ken ikpenga i sha tar, i hemban van a inyaregh. Mzough u Tar Cii kaa ér, ‘I ker ahaba ér nomso man kasev kua mbayev mba yange i kôr ve ikpan shi i tee ve yô, kohol cii kuma iyenge er hii miliôn 25 zan zan miliôn 30 nahan.’ I kaa ér yange a nguren peren ityeku i Atlantic Ocean la a mbagenev yô, ve za kpe sha gbenda, ken mnger. Mba yange ve saa ku nahan la kuma udubu deri imôngo. Kpan ugen u yange war yô, iti na ér Olaudah Equiano, a kaa ér: “Yange kasev ve ngoron shi ior mbagenev ve nôngon ku ve kinen shi ve toghor. Kwagh ne yange cier iyol je gande u ôron.”

Kwagh er vihi yô, mlu u vihin tsung u ikpan la saa sha ayange a ngise la tseegh ga. Mzough u Mbatomov mba sha Tar Cii (International Labour Organization) kaa ér, zan zan nyian kpa, iorov mba kuman er miliôn 21 nahan sha tar, nomso man kasev kua mbayev cii, mba eren tom u kpan her, sha ikyev i ior mba ve tsule ve, ve kimbin ve inyaregh cuku tseegh, shin ve kimbin ve ga kuaa yô. Ikpan i hegen ne ngi eren tom sha ajiir a dughun awen a injaa shin inya, man tom ijodo u nyoon iyol, man ken ikyômpeni i tan akam, kua ken uya mba mbaagbaga man uya mbaiorov. Shin er tindi a yange ér i de u kôron ior ikpan nahan cii kpa, ikyav tese ér mba kôron ior ikpan seer a seer.

Er i eren a ikpan sha inja ga yô, yange ikpan kpishi i nôngo ér ia lu sha tseeneke u i. Anyom a karen ken ijime er 2100 nahan, orshoja ugen u eren anumbe a nôngon num a inyamkyume kua uumace yô, iti na ér Spartacus, yange mough vea ikpan i kuman er 100,000 nahan, ve hendan kwagh a Tor u Roma kpoghuloo, kpa ve fatyô u hemban ga. Shi ken iaven i inyom i 1701-1800 la kpa, ikpan i ken Hispaniola, icile igen hen tiôntar u Caribbean la, er ayôôsô a mbavesen vev taveraa. Yange i er ikpan la ican ken ishule i like i hen ijiir la tsung, nahan ikpan shon nôngo num a gomoti anyom 13. Ken masejime yô, i va pav icile i Haiti la hingir tar u lun sha tseeneke u u, ken inyom i 1804 la.

Nahan kpa, ken ior mba ve hila due ken kpan kera cii, ka Mbaiserael yange ve hemba duen ken kpan kera, a kwagh u tagher ve shio ye. Yange ve ngee je, ve kuma er iorov miliôn utar nahan. Lu ikyurior jimin je due ken mlu u kpan kera, ken tar u Igipiti ye. Yange ve kuma u lun sha tseeneke ve je ka u henen a hen ga. Bibilo ôr  kwagh u mlu ve u ken Igipiti la ér yange i tsule ve, ve lu eren “hanma injatom i ken ityev” cii. (Ekesodu 1:11-14) Farao ugen la je yô, yange na zwa ér i wuan anikyundanev mba Mbaiserael mba nomso, sha u ve de u seer iyenge ken tar la yô.—Ekesodu 1:8-22.

Gbenda u Mbaiserael yange ve due ken ican i i lu eren ve ken Igipiti la kaha kposo sha ci u Aôndo iyol na yange wase ve. Aôndo yange kaa a Mose ér, “M fa atsan a ve la. Me sen Me va yima ve.” (Ekesodu 3:7, 8, NW) Nyian kpa, hanma ijiir i Mbayuda ve lu cii, ka ve ember iniongo i Paseka ken hanma inyom, sha u umbur iyange i Aôndo due a ve ken Igipiti kera la.—Ekesodu 12:14.

Bibilo kaa ér, ‘Ma ifer ngi hen Yehova, Aôndo wase ga,’ shi i̱ pase se wang ér Aôndo gem kposo ga. (2 Kroniku 19:7; Malaki 3:6) Aôndo yange tindi Yesu ér a va “yôô, i̱ pase mbakwarev, i̱ tuhwa,” shi a “pase mba i nzughul a ve ve gbe caver yô, [a] tuhwa.” (Luka 4:18, 19) Lu ikpan kpôô kpôô Yesu lu ôron ér a pase i a tuhwa yee? Ikyav tese nahan ga. Yange i tindi Yesu ér a va pase ior sha ikyev i isholibo man ku a tuhwa. Shighe kar yô, a kaa ér: ‘Mimi una pase ne una tuhwa.’ (Yohane 8:32) Nyian ne je kpa, mimi u Yesu yange tese la ngu pasen ior tuhwan sha igbenda kposo kposo.—Nenge ngeren u kiriki u a lu a itinekwagh ér, “ Er Orgen Due ken Mlu u Kpan Ugen Kera Yô” la.

Jighilii yô, Aôndo yange wase Yosev man Blessing u duen ken mlu u kpan kera sha igbenda kposo kposo. U fatyô u ôron kwagh u kpilighyol u yange er Yosev la ken takerada u Bibilo u i yer ér Genese la, hii ityough 39 zan zan ityough 41. Gbenda u Blessing yange kar ve due ken kpan kera la kpa kpilighyol tsô.

Yange mba zendan Blessing ken tar ugen, ken veghertar u Yuropa la kera yô, a yem ken tar u Ishpania (Spain). Maa a za zua a Mbashiada mba Yehova, nahan a hii u henen Bibilo vea ve. Er kange ishima u eren kwagh sha mimi ken uma na yô, a zua a tom u una eren keke yô, nahan a zamber a kwase u yange yem a na ve za kôr un kpan la, maa kwase shon pande inyaregh ki yange wa un ér a hiden un a mi hanma uwer, sha u kimbin un injô la. Iyange igen yô, kwase la yila Blessing sha hanseeti. A de Blessing a injô la, shi a zamber a Blessing ér a de un kwaghbo. Sha ci u nyi? Sha ci u un kpa yange hii u henen Bibilo vea Mbashiada mba Yehova! Blessing kaa ér, “Mimi ka a pase u a tuhwa sha igbenda i kpilighyol tsung.”

Yange ishima vihi Yehova ker sha kwagh u i lu eren a Mbaiserael ken Igipiti caveraa la kpishi; nyian kpa ishima ngi vihin Yehova ker sha afer a i eren ior la je ka u henen a hen ga. Sha mimi yô, saa a gema mlu u uumace sha gbenda u kpilighyol ve a de u kôron ior ikpan sha hanma gbenda cii ye. Uumace vea fatyô ga, kpa Aôndo tôndo zwa ér una va a mgem la. “Se mba keghen Usha mba hev je man tar u he u perapera una tema ker yô, sha ityendezwa Na la.”—2 Peteru 3:13