SARA yange mough pe lu eren tom la naregh sha, gema kenger kpuunaa. Er lu wan mbatomov nav kwagh sha kwaghfan yô, ve kpa tom maa ve iyol, ve lu eren u yue yue je. Sara, kwase u eren tom kpoghuloo ne kpa lu a tom na. Hen ase er yange una hide a lu lovor ave sha u i sambe un ken ave yô. Adooga ikyondo i tenti ve u tsan ker la yange i ande, nahan lu wan paci ape i ande la. Ikyondo i kôngor iyol ga, i sha ice i ivo, i oo ta i shi ura nôô sha mi anyom imôngo ne, yange i kpe hingir fuee, nahan kwagh la umbur Sara er ve undu ya, ve gem zenden a zende ica i gbe yô. Sara er tom la zan zan iyange kar pever. Ken sev mbura, a nenge er nom na Aberaham * due hen ya pepe yô, nahan lu kenger sha gbenda u nom na due yem la, keghen shighe u una hide yô. Nom na Aberaham va dugh sha igyungu igen ikyua yô, Sara se mur mur a ishigh nagh ki ki tese mdoom la.

Mough sha iyange i Aberaham per Ifi u Uferati vea zege tsombor na ve nyôr ken tar u Kaanaan la va hen shighe ne, anyom kar pue. Sara lu wasen nom na a ishima i môm ken zende u vesen, u ve fa ijiir i ve lu zan ga ne, sha ci u yange fa er un lu a ian i civirigh i va maren wan u ikyurior ia due ker sha u kuren awashima u Aôndo yô. Nahan kpa, lu u Sara una er kwagh ne nena? Ken uma na cii mar ga, man lu anyom 75 hen shighe ne. A shi nan kpa yange una pine ér: ‘Mo kwase u Aberaham u m lu ikyômkwase ne nahan, a er nan man kwagh u Yehova a kaa ne una er sha wono?’ Yange ishima ia za un iyol shin una yina ishima je kpa se lan ga, kape hanma or kpa a lu nan je la.

Se kpa alaghga ashighe agen se lu pinen shighe u uityendezwa mba Aôndo vea kure yô. Ashighe kpishi ka i taver se u wan ishima, hemban je yô, shighe u se lu keghen ser ma kwagh u doon u se lu veren ishima a mi a er yô. Ka nyi se fatyô u henen hen kwase u injaa ne sha jighjigh u nan u lu a mi laa?

Yange tsombor ne za sember hiden ken Igipiti. (Genese 13:1-4) Ve haa afo sha iwo i i lu gar u Betel, u Mbakanaan yilan ér Lushi, vegher u sha ityoughkitaregh la. Sara yange una fatyô u tilen sha iwo ne nengen er Tar u Ityendezwa la u kehe kpishi yô. Una nenge a agar a Mbakanaan, kua igbenda i ior karen sha mi yemen ken ityar i icaa yô. Akaa a Sara lu nengen a mi ne cii, kwagh môm kuma sha geri u Ur, u ve undu la ga. Yange vese hen Ur, geri u hen haregh u Mesopotamia, u hen shighe ne gba ica a ve kuma er ukilomita 1,900 la. Yange undu anmgbianev nav kpishi hen geri la, kua mkpeyol u hen geri u lu yôughyôugh ne, man ukasua kua ubazar mba yange zaan yô, shi undu ya na u kundun iyol, u i maa shi i kuva tsembelee, shi adooga i wa ugôngor mba mngerev ker je kpaa la! Nahan cii kpa, aluer se hen ser yange Sara una lu kenger vegher u sha ityoughkitaregh a ishima i vihin shi tômon mkpeyol u hen ya na u i yese un her la yô, tese ér se mba a fa kwase u cian Aôndo ne ga.

Nenge ase kwagh u yange anyom kar er 2,000 nahan ve, Aôndo va na apostoli Paulu nger sha kwagh  u Sara yô. Zum u Paulu lu ôron kwagh u jighjigh u nan u Sara man Aberaham yô, a kaa ér: “Aluer vea lu umbur tar ve, u ve undu la yô, ma ve lu a ian i hiden je.” (Mbaheberu 11:8, 11, 15) Sara kua Aberaham cii yange sar ve u hiden lun a akaa a yange ve undu la ga. Yange vea yem u henen sha akaa la yô, kwagh la ma na ma ve kaa ér vea hide hen ya ve. Kpa yange vea hiden hen Ur yô, ian i civirigh i Yehova ver sha ci ve la ma kar ve. Shi kwagh ve ma hungur, nahan ma kera ver ikyav i taver ior umiliôn imôngo asema nyian sha kwagh u jighjigh u nan ga.

Sara yange yem henen sha akaa a a undu ken ijime la ga, kpa ver ishima sha akaa a ken hemen. Nahan za hemen u suen nom na ken gôgô zende u ve lu yemen la, sha u wasen un u huren utenti, yemen vea uzendenya, shi za hiden haan afo. Yange tagher a atsan kua mbamgem mbagenev kpaa. Yehova shi yange hide taver ityendezwa i er a Aberaham la, kpa shi ter Sara ga!—Genese 13:14-17; 15:5-7.

Ken masejime yô, Sara va nenge ér shighe kuma u una lam vea Aberaham sha kwagh u lu zan un iyol ken ishima yô. Nenge er ishigh nagh yange kia tese er lu un ken ishima dang shighe u lu lamen a nom na yô. A kaa ér: “Nenge, TER yangem mar.” Maa kaa a nom na ér a mar wan vea kpankwase na Hagar. U nenge er ishima yange ia lu Sara ker zunguluu shighe u kaa a nom na ér a er imbakwagh ne la kpa? Alaghga kwagh u Sara kaa ér nom na a er ne una lu se nyian dang, kpa sha ayange la, yange or nan vôso kpankwase kpaa, shin kwase u sha uikya, nan mar wan a mi, sha u a va ya dyako yô. * Sara yange una hen je ér awashima u Aôndo u zuan a ikyurior ken Aberaham la, una kure sha mi sha gbenda ne. A lu sha nyi gbenda je kpa, yange kegh iyol u eren kwagh u taver ne. Nahan Aberaham er nena? Bibilo kaa ér a “lumun zwa u [Sara] la.”—Genese 16:1-3.

Kwagh u Bibilo i ôr la tese ér ka Yehova yange mgbegha Sara ve er nahan yee? Ei. Kwagh u er la lu di sha mhen u orumace tsô. Yange hen ér ka Aôndo a nyôr a na ken mbamzeyol mbara ye, nahan nenge ér un ngu a kwagh ugen u eren ga. Gbenda u Sara soo u been a zayol na ne lu u ua va un a ican man ishimavihin kpishi. Nahan kpa, mhen na ne tese ér yange lu a ieren i doon tsung—yange hemban wan iyol na ikyo ga. Ken tar u ior ve hembe wan ikyo sha akaa a ve tseegh ne, ieren i Sara i tangen iyol ga ne i kpiligh iyol ga he? Aluer se hemba wan ikyo sha mbaawashima mba Aôndo a asaren a ase yô, se lu kaven Sara sha jighjigh u nan na la.

Yange ica kera gba ga je maa Aberaham wa Hagar iyav. Alaghga iyav mbu Hagar wa la na yô, a hii u nengen ér un hemba gban kwagh a Sara, maa a hii u  lahan un. Kwagh ne yange vihi Sara u lu ikyômkwase la tsung! Kpa Aberaham na Sara ian shi Yehova ta ikyaa a na, nahan a tsaha Hagar sha gbenda u i pase ga yô. Hagar va mar wan u nomso, i yilan un ér Ishemael, lu vea Aberaham zan zan anyom kar. (Genese 16:4-9, 16) Tsô Aberaham zua a loho ugen hen Yehova, zum u Sara lu anyom 89, un di lu anyom 99 yô. Man loho ne lu u kpiligh ve iyol!

Kwa ne kpa Yehova shi tôndo zwa a ijende na Aberaham ér tsombor na ua hingir ikyurior i vesen. Shi Aôndo musan un iti. Hii shighe u i mar un la zan zan va hen shighe ne, i yilan un ér Aberam. Kpa Yehova va gema iti na hingir Aberaham, inja na yô ér, “ter u akuraior.” Lu hiin je Yehova wa Sara ken ityendezwa na ne. Yange musan iti na i Sarai, i alaghga inja i i lu “Anyiman” la, hingir Sara. Inja i iti ne ér nyi? Inja na yô ér, “Ngô u Utor”! Yehova yange pase ityôkyaa i i na ve na kwase u doon ashe ne iti la yô, ér: “Me ver un doo doo man Me na u wan ken a na kpaa; Me ver un doo doo una hingir akuraior, utor mba iorov kpaa vea due ken a na.”—Genese 17:5, 15, 16.

Ikuryan i Yehova ya a Aberaham ér akuraior cii a zua a iveren sha ikyev i wan na la yange lu u ia kure sha wan u nomso u Sara una mar la! Iti i Yehova tsua ér i ii wan u nomso la ér, Isaka, inja na yô ér “ahanzwa.” Aberaham yange va fan ér awashima u Yehova ka u nan Sara wan u a lu u na yô, “gure wa ityough inya, gba sen.” (Genese 17:17) Yange kpiligh un iyol shi saan un iyol kpaa. (Mbaromanu 4:19, 20) Sara di ye?

Ica gbe ga yô, nomsombaiorov utar za va hen tenti u Aberaham. Lu oo gera gera, kpa orbeenyol ne vea kwase na mough ayem za kegh mbavannya mban gbenda. Aberaham kaa a Sara ér: “Hôr mwem ma kengese, uikaren utar, kaa masa a mi fefa je.” Sha ayange la, u nengen sha orvannya lu tom u kiriki ga. Aberaham yange undu kwase na a tom la ga; a kar fese a za sôngo gumbua shi a er akaayan agen kua akaaman kpaa. (Genese 18:1-8) Kwagh er yô, “iorov” mba utar mbara lu mbatyomov mba Yehova! A shi nan kpa apostoli Paulu yange lu a kwagh ne ken ishima zum u a nger mkaanem man la, ér: “De hundu nen ishima u eren dedoo a mbavannya ga gadia ka sha u eren nahan man mbagenev nyôr a mbatyomov mba Shaav ken ya ve abu ye.” (Mbaheberu 13:2) U fatyô u dondon ikyav i dedoo i eren a mbavannya doo doo i Aberaham vea Sara ne kpa?

Shighe u mbatyomov mban kimbir ityendezwa i Aôndo vande eren ér Sara una mar wan u nomso la, Sara lu ken tenti, lu ungwan. Mhen u maren wan na iyol na la lan un ishima je yô, kanshio u wan ishima—nahan gba sen shin ishima kaan ér: “Er m bee iyol kera, terem kpaa a bee iyol, nahan kpaa me shi me mar wana?” Ortyom u môm la pine mpin u kôôm Sara ne, ér: “Ma kwagh u kpilighyol u hemban TER ngu jee?” Sara tuna sha mcie, er hanma orumace je kpa nana er nahan. A kaa ér: “M se ga”! Ortyom la kaa a na ér: “Ei, u se.”—Genese 18:9-15.

Ahan a Sara la tese ér yange ban a jighjigh u nanaa? Mayange ga. Bibilo kaa ér: “Ka sha jighjigh u nan man Sara iyol na kpaa a ngohol agee a jilen iyol ye, shin er shighe na kar nahan je kpaa, gadia a fa ken ishima er Un u A tende zwa la A lu u jighjigh yô.” (Mbaheberu 11:11) Sara yange fa Yehova; yange fa dedoo er Yehova una kure hanma ityendezwa i a er la cii yô. Ka an wase je nan soo u lun a imba jighjigh u nan la ga? Doo u se fa Aôndo u a nger Bibilo la tsembelee. Se er nahan yô, se nenge er jighjigh u nan u Sara lu ibumegh ga yô. Yehova ka Aôndo u mimi, shi eren hanma kwagh u a tende zwa u eren cii—ashighe agen je yô, una er akaa la sha igbenda kpishi i se hen ser una er ga yô, je a hôm se se gbaa sen tsô!

Sara yange va nyôron anyom 90 yô, a mase zuan a kwagh u doon tsung u yange tômon shighe u lu a bee iyol ga la. Yange mar nom na u doon un ishima la wan u nomso ken iyolbeen! Aberaham ii un iti ér Isaka, shin “Ahanzwa,” er Aôndo kaa nahan. Se fatyô u nengen a Sara ken ishima er yange vôr kpa lu sen kaan ér: “Aôndo erem m hingir ahanzwa, hanma or u nan ongo kpaa, ahan á gba nan zwa sha kwagh wam ne” yô. (Genese 21:6) Yange saan un iyol a iyua i kpilighyol i Yehova na un ne zan zan ken ayange a uma  na cii. Nahan cii kpa kwagh ne va un a ityom igen i vesen.

Shighe u Isaka lu anyom ataan la, mbamaren nav er un zegeiniongo sha iyange i a de a atumba la. Kpa saan Sara iyol bee ga. Bibilo kaa a vese ér Sara “zer nengen” a ieren igen i zan un iyol. Ishemael, wan u Hagar u lu anyom 19 hen shighe ne la, lu nahan Isaka u lu cuku la tar. Lu hiin Isaka sha gbenda u numben a numbe a na ga. Aôndo yange va na apostoli Paulu nger kwagh kaa ér Ishemael yange lu tôvon Isaka a ican. Sara fa kwagh u lu ken ayongo a hiin ne la: lu kwaghbo u vesen u una na wan na una kera lu ken mkpeyol ga yô. Sara yange fa dedoo je ér Isaka ka di wan na tseegh tsô ga; lu sha ian i civirigh tsung, i eren kwagh u kuren awashima u Yehova. Nahan Sara taver ishima ôr Aberaham zayol na jighilii. A kaa a Aberaham ér a zenda Hagar vea wan na Ishemael ve yem.—Genese 21:8-10, NW; Mbagalatia 4:22, 23, 29.

Nahan Aberaham er nena? Bibilo kaa ér: “Kwagh la lu Aberaham kwagh u vihin tsung.” Ishemael yange doo un ishima, nahan lu henen di sha kwagh u wan na ne tseegh. Kpa Yehova nenge a zayol la wang, nahan er kwagh sha mi. Bibilo kaa ér: “Aôndo kaa a Aberaham er: Kwagh ne a̱ de kera vihin we sha ci u wan ne kua kwase wou ne kpaa ga; kwagh u Sara a kaa u cii, ungwa imo na, gadia ka ken Isaka je á va yilan er tsombor wou ye.” Yehova pase Aberaham wang ér una koso Hagar vea wan na Ishemael. Tsô orjighjigh Aberaham er kwagh u Yehova kaa un ne.—Genese 21:11-14.

Sara yange lu kwase u Aberaham jim jim, u wasen Aberaham sha mimi yô. Yange ôron nom na akaa a una ungwa a doo un tseegh tsô ga. Kpa yange una nenge a zayol u una fatyô u vihin tsombor na kua mlu ve u ken hemen yô, a ôr nom na jighilii. De nengen wer ieren i Sara, i ôron nom na kwagh jighilii la ka ilyahan ga. Apostoli Peteru, u un iyol na kpa lu a kwase la, yange va ôr kwagh ter Sara er lu kwase u nan nom na icivir tsung yô. (1 Mbakorinte 9:5; 1 Peteru 3:5, 6) Sha mimi yô, Sara yange una ungwa ato sha ikyaa ne yô, ma na Aberaham icivir ga, sha ci u Aberaham iyol na man tsombor na cii ma nyôr ken zayol u vesen. Sara yange ôr kwagh u gba u una ôr yô sha dooshima.

Kasev kpishi soo ieren i Sara la. Mba nengen ken a na henen u ôron kwagh a noov vev sha mimi man sha icivir. Kasev mbagenev ashighe agen a lu ve er Yehova ma a we uwegh sha zayol ve er yange er sha zayol u Sara nahan. A lu nahan kpa, mba henen u lun a jighjigh u nan u Sara man dooshima kua ishimawan na la.

Shin er Yehova yange na kwase u a doo se ishima tsung ne iti ér Ngô u Utor nahan kpa, yange ver ishima ér i naan un icivir sha inja i zegekwase ga. Kape i lu ve yange kpe sha anyom 127 je kpa, Aberaham “gba zungwen ku u Sara vaan un” je la. * (Genese 23:1, 2) Yange nyoon un tsung er ku pav un a Ngô u Utor, kwase na u doon un ishima la yô. Yehova Aôndo kpa ka saren un u nengen a kwase u jighjigh ne je zua ga, nahan ngu a awashima u va nderen un shin ku sha u a lu uma ken paradiso shin tar je ka u henen a hen ga. Ka u Sara una va lu uma shi a saan un iyol gbem sha won, kua mba ve kaven un sha jighjigh u nan na la kpaa.—Yohane 5:28, 29.