U Nôngon Ityav a Ingyatu sha Sanker u ke’ Jijingi
U Nôngon Ityav a Ingyatu sha Sanker u ke’ Jijingi
“HAA NEN ORHE IYOL U I GBE UN SHA INJA I AÔNDO KEN PERAPERA U MIMI MAN MTSEGH U MIMI” KPAA LA.—Mbaefese 4:24.
ZUM u tartor u Roma yem hemen hemen za hingir sha azenger la, he’ shighe la ú lu̱ hemen ú uumace ú hembanagee sha tar cii. Tar u Roma yange ú fa wan atindi je yô, a gema a hingir imaagh ki atindi a ityar kpishi hegen. Shin er Roma yange er igwaakaa nahan cii kpa, orihyom u vihin tu ugen lu u̱ akumautya a Roma la fatyô u hemban ga yô: ka anyighe je la. Ke’ masejime yô, anyighe mase wan Roma agbe za gúúsú a mi inya.
Apostoli Paulu lù môm ke’ mba yange ve ya ican sha ikyev i mbatomov mba vihin mba Roma yô. Alaghga gomna Feliku u ke’ tar u Roma u yange tôv ijir i Paulu la yange kav er Paulu lu a ishô yô. Kpa Feliku, u lu môm ke’ ugomna mba hemban soon ingyatu sha ayange na la cii la, tôv ijir i Paulu fefa ga. Lu veren ishima ér Paulu una na un inyaregh sha er una pase un una tuhwa yô.—Aerenakaa 24:22-26.
Paulu ti yam ishô he’ Feliku ga, a gema a ôr un a ôr kwagh u “perapera, man u kôron iyol tsaha” gbar gbar. Feliku hide jime sha igbenda na ga, shi Paulu di kpa lu ke’ purusu heregh kera nôngo u ndyaren tindi sha u nan ingyatu ga. Yange lu pasen loho u mimi man ieren i dedoo, shi lu eren sha mi nahan vough kpaa. A nger he’ Mbakristu mba ve lu Mbayuda mbara nahan ér: “Se fa dedoo ser, se mba a imo i dedoo ken ishima, Mbaheberu 13:18.
sar se u zenden tsembelee sha akaa cii.”—Imba mtil la yange i kaha kposo a ieren i sha ayange la. Pallas, anmgbian u Feliku yange lu môm ke’ ior mba yange ve neer inyaregh sha tar u tsuaa la yô, man inyaregh nagh—ki kuman dola miliôn 45 nahan la—yange ombo ki jimin cii war lun sha ingyatu i ngohol man ishar i yan ior. Nahan cii kpaa, aluer i tôô shagba na la i kar sha inyaregh ki dola ubiliôn imôngo ki aferaior a hemen tar ke’ derianyom u sha 20 la á koso ke’ ubam myer yô, shagba na la lu di anvurkwagh tsô. Kèrà ka ilian ga, ka or u mfe a yen nan tseegh nana lumun ér ugomoti mba nyian mban hemba ityav mbi í nôngon a anyighe la ye.
Er ingyatu i we amise ke’ a vese ica igbe yô, maa se tôô ser ka marami wasee? Shin ma gbenda ngu u a fatyô u wan ingyatu lijamaa?
A Fatyô u Wan Ingyatu Lijam Nena?
Gbenda u hiihii u wan ingyatu lijam yô ka u kaven e̱r ingyatu i ngohol i vihin tar shi i lu kwagh u bo yô, gadia ka i wase aferaior, i gema i na mbagenev ican. I pande i war zuan a mzehemen sha gbaa la je ka u tunan ga. James Foley, u̱ lù angahar a akawe u ipaven i U.S. la kaa wener: “Se cii se fa e̱r injar i kimbin i ingyatu i ngohol i̱ lu kpegh ga yô. Ingyatu ka i vihi hemen u dedoo shi í vihi kasua u eren tsembelee kua mzehemen kpaa, shi ka i nzughul a kpengaeren, shi i er ior atsan sha tar wuee.” Ior kpishi vea lumun a na sha kwagh ne. Sha uwer u Disemba 17, 1997 la, ikpentar i vesen 34 wa ave u zuan “mkohol u yàngén ishô-yamen” u i zua sha “u a wase ityav mbi i nôngon a ingyatu sha tar cii la.” Mkohol la yange kaa ér “u tôndon zwa u nan ortom u ke’ tar ugen ingyatu shin nán nàn í sha u nôngon yan zwa a nan sha u zuan a zwamnger ke’ kasua u eren la ka kwaghbo.”
Ke’ ityar igenegh yô, u nan or ingyatu sha u zuan a ityom i sha tôndo la ka di anvurkwagh ke’ anyighe u i nengen a mi la tsô. Cii man a bee a anyighe kera yô, gba u a ker gbenda ugen u sha uhar u ú hembe taver yô: ka u geman shima, shin se kaa ser u geman asema a ior je la. Gba u hanma ijiir cii ior vea hen u kôron ingyatu man anyighe ihyom. Ka nahan man inyaregh ki ombon sha ágévá ki a ndiir ye. Sha nahan yô, magazin u i yer ér Newsweek la kaa ér ior nenge ér ugomoti ve̱ “taver ior ishima u henen u lun a anza a mimi he’ tar ve.” Nongoior u hendan a anyighe ú i yer ér Transparency International (Nongo u Hánger ér I̱ Eren Akaa Wang Wang Tar sha won Cii) la kpa wa ior vev kwagh ér ve̱ “lôô ‘vor u perapera’ ” ke’ ajiir a tom ve.
Num u i lu nôngon a ingyatu la ka ú sha aeren a ior, ka ú a fatyô u hemban sha atindi a wan tseegh shin sha “ma sanker” u mtsaha u sha atindi kpaa ga. (Mbaromanu 13:4, 5) Gba pe a lôô ivor i aeren a dedoo man perapera ke’ asema a ior. Ikyagh ki tomough ki a hemba eren kwagh ne a mi sha inja yô, ka ki apostoli Paulu yange yila ér “sanker u Jijingi” la, ka Mkaanem ma Aôndo je la.—Mbaefese 6:17.
Bibilo Venda Kwagh u Ingyatu
Hii nan ve yange Paulu venda u kperan ingyatu wan ikyumu? Ka sha ci u yange soo u eren ishima i Aôndo “u [a] sangen a sange ga, [a] ngohol inyaregh kpaa ga” la. (Duteronomi 10:17) Heela tseegh ga, ka keng Paulu yange una umbur kwaghwan u i nger ke’ Tindi u Mose jighilii nahan la, ér: “De hembe wan orgen iko a orgen ga, man shi de ngohol iwua [i yamen ishô] ga; gadia iwua [i yamen ishô] i cirin mbafankwagh ashe, shi i gem akaaôron a mba ve lu a ibo ga la.” (Duteronomi 16:19) Tor Davidi kpa lù sha zwa la vough. Yange kav e̱r Yehova a ker ingyatu ihyom yô, nahan a er msen ér Aôndo a̱ de gberen un igber i môm a mbaasorabo mba “uwegh vegh ku yanegh ku iv a inyaregh ki yamen ishô a mi la” ga.—Pasalmi 26:10.
Ior mba ve civir Aôndo a ishima i môm yô mba a ityôkyaa igenegh kpaa i i ne ve i gbe u vea venda ingyatu yô. Solomon nger ér: “Tor yô, ka sha ieren i mimi ka a sôr tar ye, kpa u nan ngohol kwagh sha apera yô, ka nan vihi u.” (Anzaakaa 29:4) Ieren i mimi la—hemban je yô shighe u ka a̱ hii u eren i sha ortom u sha azenger la je a̱ senen a sen yô, ka i̱ va a tarsôron, kpa anyighe yô, gem vihin a vihi tar. Kwagh u doon yô, pipaabaver i í yer ér Newsweek la i̱ nger nahan ér: “He’ ijiirtom i hanma or cii nan soo ér i̱ na nan kwagh u a lu u nan ke’ mtsera u sha anyighe la, shi nan fe gbenda u zuan a mi yô, igbenda inyar ka i saa ishe kuaa je.”
Shin aluer igbenda inyar gba ga je kpaa, ior mba ieren i mimi i̱ doo ve ishima mbara ka vea nenge ingyatu ia samber a samber man or a̱ bughun zwa ga nahan iyol i kpe ve. (Pasalmi 73:3, 13) Shi Orgban se, un u a ne se isharen i eren kwagh u mimi la kpaa ka i lu kwaghbo he’ ishigh nagh. Sha ayange a karen la, Yehova yange a kôr num sha u karen a anyighe u vihin tsung la kera. Ikyav i tesen yô, yange pase ior i Yerusalem ityôkyaa i i hii ve i lu u una na ve sha ikyev i mbaihyomov vev la ke’ igbar.
Yange Aôndo ôr kwagh sha ikyev i profeti na, Mika kaa ér: “Shi ungwa nen kwagh ne, ne mbahemenev mba hen ya u Yakob man mbatarev mba hen ya u Iserael, ne mba ijirôron i mimi i ndôhôr ne ishima, man ne gem ne vihin hanma kwagh u a lu jighilii [ne]. Mbahemenev nav mba ôron ijir sha inyaregh ki ken myer, upristi nav kpaa mba tesen sha tôndo, man uprofeti nav mba ôron kwaghôron u profeti sha inyar. . . . . Nahan yô, á tsôghol Shion sha ci wen er sule nahan; Yerusalem una hingir atihi a alôgh.” Anyighe yange vihi tar u Iserael di vough er yange va gba tar u Roma ke’ uderimbaanyomov mba ke’ masejime la nahan. Er Mika nger mkaanem mara shighe karen ka kom er derianyom môm nahan yô, í tìm gar u Yerusalem kera shi í gbihi un hingir ice, di vough er Aôndo vande tan icin nahan.—Mika 3:9, 11, 12.
Ma or kpaa doo u nana vihi ga shin ma tar kpaa doo u ua vihi ga. Aôndo wa iferor kwagh ér nana undu gbenda u nan u bo la shi nana gbihi mbamhen mba nan kpa kera. (Yesaia 55:7) A soo ér hanmô wase cii nana ta hùà u eren kera nana gema nana hingir u wan mbagenev kpa ikyo shi se̱ gbihi ifer i anyighe la se̱ gema se̱ tôô perapera. Yehova umbur se kwagh nahan ér: “Or u nan nzughul a icanor yô, nan laha u A gbe nan la, kpa u nan zungu oribanave mhôônom yô, nan ngu civir Un.”—Anzaakaa 14:31.
U Hemban Ingyatu Num sha Mimi u Bibilo La
Kanyi ia fatyô u tuur or ér nana̱ gema nahana? Ka imba utaha shon i môm i yange i tuur Paulu u gbihin uma na u sha inja i Orfarishi la geman hingir ordondon Yesu Kristu taveraa la. Yange nger kwagh kaa ér: “Mkaanem ma Aôndo ma uma je, ma tem gbilin ga.” (Mbaheberu 4:12) Nyian ne kpa, mimi u ke’ Ruamabera mgbeghan or u eren ieren i dedoo, kua mba ve nyer ityou ke’ ifer i anyighe kpoghuloo mbara je kpaa. Nenge ase ikyav.
Alexander yange bee tom na u shoja sha Ityoughkitaregh ki Yuropa ica gba ga tsô maa nyôr nongo u ubombaiorov mba yange ve eren tom u tan ior mciem iyol ngohol ve inyaregh shi kighir ior sha zwa taver ngohol ve akaa shi yamen ishô sha inyar kpaa la. * A pase nahan wener: “Tom wam yô yange lu u kighir ashagbaior a eren kpenga ngohol ve inyaregh sha apera sha u kuran ve. Er yange orkpenga nana naan mo jighjigh yô maa mba nongo wase ve gba anger nan ér vea bula nan. Nahan m va kaa a nan mer nana de me nenge sha kwagh la—nahan m wa nan inyaregh kpishi. Er yange i lu mo m lu or u van a nzughul ne nahan kpaa, ‘or wam’ ne yange nan wuese mo kpishi sha er m wase nan yum yô. Shin er alaghga kwagh ne una lan ishima nahan kpaa, yange lu gbartom u mo di doom je la.
“Yange shi m zua a msaanyol ke’ inyaregh kin ne kua iember i inja uma ne nam la kpaa. M hendan mato u taver ishe shi m lu a ya u dedoo shi m lu a inyaregh ki me yam hanma kwagh u m soo cii yô. Ior cian mo, nahan kwagh la nam m fa je mer m ngu a tahav. Yange i lum inja er m gande igyôôr man tindi ngu sha ikyev yam nahan. Nyityô zayol i yange ia zua se vea udasenda cii se fatyô u been a mi sha ikyev i orfanatindi tsema tsema u nan fe igbenda i ningir tindi ke’ jime shin í yamen ishô he’ or u nan lu sha disa vough yô.
“Nahan cii kpa, doo-a-or ngu ke’ ior mba ve ye shi ve tse sha ifer i anyighe i eren la ga. Môm ke’ mba nongo wam kera soom ga nahan maa ve kera gba saan a mo ga. Fese nahan, mato wam u engem la saa kua inyaregh man inmgbiankwase yam i ishima ishima la cii. Shi yange i gbidyem coholoo kpaa. Imba mgem ne nam m hen kwagh kpishi sha kwagh u awashima u uma.
“Iwer ngi karen kpuaa yô, ngôm hingir Orshiada u Yehova nahan m hii u ôron ityakerada ve. Ngeren u ke’ Anzaakaa 4:14, 15 la na yô maa m hii u henen ke’ ishima yam mer: “De nyer sha gbenda u ior mba bov ga, man shi de zenden sha gbenda u mbaaferev kpaa ga. Nyagh u, de karen sha u ga; goom sha u, kar kera.” Amba akaa a ngeren angan ne nam u henen mer ior mba ve soo u nan uuma vev sha ifer i eren la mlu ve u ke’ hemen la wa doo ga. Tsô m hii u eren msen he’ Yehova shi m pine un mer a̱ tesem gbenda u ú lu ú shami yô. M hen Bibilo vea Mbashiada mba Yehova. Ke’ masejime yô, m tsegha uma wam sha ci u Aôndo. Hii he’ shighe la je maa m hingir u lun a uma u sha gbenda mimi.
Pasalmi 37:3, a kaa la, ér: ‘Suur sha TER, eren akaadedoo, tema ken tar la, dondo sha kwagh u mimi.’ ”
“Nahan kpaa, u lun a uma u sha gbenda mimi la gema na yô m kera zough a inyaregh sha ikyo ga. Kpa hegen yô m fa di tsô mer m ngu a kwagh ke’ hemen shi ka lun mo inja er uma wam hemba ngun sha kwarkyaa hegen nahan. M kav er inja uma yam i tse la, a ieren i vihin inyaregh tsúséè la cii kpaa yange lu inja er i hôn ikpàghèr i̱ ica a gba ga tsô ia yôhôr a kighir hanma kwagh cii nahan. Tsuaa la, imoshima yam kpùsúgh mo ga. Kpa hegen yô, m wuese kwaghhenen wam u m hen ke’ Bibilo la, ka í kpusugh mo hanma shighe u isharen i kwagh u mimi ga la i vem ke’ ishima cii—shin ka a̱ lu sha akaa a kiriki je kpaa. M ngu nôngon u nyôôso uma wam sha u a̱ zua sha kwagh u“Or u Nan Vende Inyaregh Ki Yamen Ishô la yô, Nana Lu Uma”
Er Alexander yange mase kaven nahan, mimi u Bibilo una fatyô u tuur or ér nana hemba tar u ú vihi yum ne. Yange gema uma na sha u a̱ zua sha kwagh u apostoli Paulu kaa ke’ washika na he’ Mbaefese nahan la, ér: “Er nen tseor la kera u a lu sha inja i zende u tsuaa la, u a vihi kera sha asaren a icughugh la. Hingir nen hegh ken jijingi u mhen wen, man haa nen orhe iyol u i gbe un sha inja i Aôndo ken perapera u mimi man mtsegh u mimi. Nahan yô, dugh nen aie kera, hanma or nana̱ ôron kwagh sha mimi a or u nan we ndor a nan yô gadia se mba alegh ayol a ase. Or u iin nana̱ de kera shi iin ga, kpa guda yô, nana̱ nôngo tsung, nana̱ er tom u mimi sha ave a nan, tsô nana lu a kwagh u panden nan orgen u kwagh a gbe nan yô.” (Mbaefese 4:22-25, 28) M lu u ke’ hemen u umace cii har sha amba a mbamgem ne.
Aluer i gba gbihin hua man ingyatu nahan tsô í nôngo u yangen ve ga yô, vea vihi tar di vough er yange ve tuur Zegetartor u Roma za gba nahan. Kpa kwagh eren ka doon yô, Orgban orumace wa ke’ ishima ér una de ambaakaa la a̱ gba lun nahan tsô ga. A nyima tsombo ér una “tim mba ve lu vihin tar la” kera. (Mpase 11:18) Shi Yehova tôndo zwa a mba i saa ve u lun ke’ tar u ú lun wang a mvihi shio la ér, ica a kera gba ga tsô ‘Usha mba hev man tar u he u perapera una tema ker’ la ua va.—2 Peteru 3:13.
Sha mimi yô, alaghga a taver u tilen sha ieren i mimi nyian. Nahan cii kpa, Yehova sùr se asema nahan ér ke’ masejime yô, “Or u nan ye mtsera u bo yô, ka nan nzughul a ya u nan, kpa or u nan vende inyaregh ki yamen ishô la yô, nana lu uma.” * (Anzaakaa 15:27) Aluer se mba vendan ifer i anyighe hegen yô, se lu tesen mimi wase shighe u se lu eren msen he’ Aôndo ser: “Tartor wou u̱ va, i̱ er ishima You shin tar kpaa vough er i eren i Sha nahan” la.—Mateu 6:10.
Er se lu keghen ser Tartor la u̱ va hii tom yô, hanmô wase cii nana fatyô u ‘lôôn ivor i perapera’ la sha u vendan ingyatu shalegh shalegh. (Hosea 10:12) Aluer se er nahan yô, se kpa uuma asev vea tese ikyav i̱ tahav mbu Mkaanem ma Aôndo ma a ne i nger la. Sanker u jijingi una hemba tar vihin ityav.
[Footnotes]
^ Í gèmà iti na.
^ Nahan cii kpa u̱ ôôn or a ve la gema kaha kposo a ingyatu. Er ka i na or ingyatu sha u nzughul a ijirôron i mimi shin í lu sha ci u mbaawashima mbagenev mba iferev nahan kpa, u̱ ôôn or ave di gema ka u tesen iwuese sha ci u tom u or nan er orgen yô. I pase kwagh ne ke gbaa kwaghhenen u i yer ér “Mbampin mba Mbaôron Takerada ne Ve Pin La” ke’ mgber u Iyoukura [Zwa Buter] i Oktoba 1, 1996 la.
[Picture on page 7]
Sha iwasen i Bibilo yô, se fatyô u haan “orhe iyol” shi nyághén mvihi u vihin tar la kpaa