Dondo Yehova, Aôndo Wase U Sangen A Sange Ga La

Aôndo yô, msange u sha dooshima ngu je ga.”—MBAROMANU 2:11.

1, 2. (a) Yehova yange washima u eren nyi a Mbakanaan ciilii? (b)Kanyi yange Yehova eree, man kwagh ne va a mbampin mba nyi?

 KEN inyom i 1473 C.S.W la, Iserael har afo hen Ukpuunkpuun mba Moabi, ve kegh ato zulee ve ungwa kwaghôron u Mose ôr ve la. Ityav lu keghen Iserael yande Ifi u Yordan la. Mose pase Iserael er Yehova a weshima u nan ve mhembe sha akuraior ataankarahar a ageegh a Mbakanaan ken Tar u Ityendezwa yô. Mkaanem ma Mose mara lu ma taver ior asema kpen kpen, á kaa ér: “TER, Aôndo wou, Una gema a, Una na sha ikev you man [u] hemba a”! Lu u Iserael una ya ma ikyuryan a ve ga, shi lu u a zungwe ve mhôônom kpaa ga.—Duteronomi 1:1; 7:1, 2.

² Nahan kpa, Yehova yange war tsombor ugen ken gar u hiihii u Iserael ta ityav sha mi la. Shi Aôndo war ior mbagen ken agar agen a kiriki anyiin kpaa. Er nan ve war ve? Akaakpilighyol a yange er aa a kou mwar u i war Mbakanaan mban tese se nyi sha kwagh u Yehova? Man se dondo un nena?

Kwagh u Ior Ungwa Agwa u Yehova Ve, Ve Er La

3, 4. Agwa u mhembe u Iserael lu hemban ityav la yange bende a ior mba ken Tar u Kanaan la nena?

³ Yehova kura Iserael zum u ve lu ken taaikyôngo anyom 40 cii man ve mase za nyôron ken Tar u Ityendezwa la, shi nôngo ityav sha ci u ior nav kpaa. Iserael yange tagher a tor u ken gar u Aradi ken tar u Kanaan ken imbusutariyan i Tar u Ityendezwa la. Yehova yange wase Mbaiserael nahan ve hemba un man ior nav cii ityav hen Horma. (Numeri 21:1-3) Shighe karen yô, Iserael kar ken won u gar u Edom gba yemen ken imbusutarimese vegher u ityoughkitaregh ki imbusutarimese i Zegemnger u Kuu la. Tsuaa la lu Mbamoabi lu hen ijiir la ye, kpa hegen yô ka Mbaamor ve lu her ye. Shihon Tor u Mbaamor la rumun ér Iserael a̱ kar gbenda ken tar na ga. Nahan ve nôngo ityav hen Yahashi, a shi nan kpa ijiir ne lu ken imbusutarimese shin pev u Arnon, hen ape i wua Shihon la. (Numeri 21:23, 24; Duteronomi 2:30-33) Ogo gema lu tor u Mbamoabi mbagen mba ve lu ken Bashan u lu ica ken imbusutarimese la. Er Ogo lu ikyôror nahan kpa, yange kôr cio u nôngon kwagh a Yehova ga. I wua Ogo hen Ederei. (Numeri 21:33-35; Duteronomi 3:1-3, 11) Agwa u mbamhembe mban kua Mdugh u Iserael due ken Igipiti kera la bende a ior mba ken Kanaan la. *

⁴ Kwa u hiihii u Iserael per Yordan nyôr ken tar u Kanaan la, ve har afo hen Gilgal. (Yosua 4:9-19) Gar u Yeriko lu ica a ve ga. Rahabi kwase u ken tar u Kanaan yange ungwa akaa a Yehova er la cii, nahan akaa ne mgbegha un u eren kwagh sha jighjigh u nan. Sha ityôkyaa ne yô, Yehova yima un man tsombor na cii shighe u va tim gar u Yeriko la.—Yosua 2:1-13; 6:17, 18; Yakobu 2:25.

5. Kanyi yange i na ve Mbagibeon er kwagh sha ayomo?

⁵ Iserael shi mough hen gburumaa u lu ikyua a Ifi u Yordan la kôndo yem sha agungu a vesen a hen vegher tar la. Yosua dondo kwaghwan u Yehova wa un la, nahan á er ayom á yer mbautyaav mbagenev sha u vea ta ityav sha gar u Ai yô. (Yosua ityough 8) Agwa u uitya u utor Mbakanaan ungwa ér mba hemban ityav van la mgbegha ve ve kohol imôngo kpishi sha u vea nôngo ityav yô. (Yosua 9:1, 2) Nahan kpa, ior mba ken gar u Gibeon u Mbahivi u lu ikyua la yô, dondo ve ga. Yosua 9:4 kaa ér: “Ve kôr ayom, ve za er er ve mba mbatyomov nahan.” Yange ve ungwa myem u Yehova yima ior nav sha Mdugh u yange due a ve  ken Igipiti la man mhembe u i hemba Shihon man Ogo ityav la, vough er Rahabi kpa lu ungwa kwagh u myom u Yehova la nahan. (Yosua 9:6-10) Mbagibeon yange ve kav er i lu gbilinkwagh u ve hendan kwagh nahan. Nahan ve tsua mbatomov mba ve yer iyol inja er ve mough ken tar u icaa nahan la ve tindi hen Yosua hen Gilgal sha u ve va lam sha ci ve man sha ci u agar atar a a lu ikyua a ve la, agar ne yô lu Kefira man Beeroti kua Kiriati-yearim. Ayom a ve la war ve. Yosua ya ikyur a ve nahan ve lu a vangertiôr ér vea war kpee je. Ayange nga karen atar yô, Yosua man Mbaiserael mase kaven er i tsugh ve sha ayom nahan. Nahan kpa, er ve vande bumun a Yehova sha ikyur i ve ya a ior mban la yô, ve kura ikyuryan la. (Yosua 9:16-19) Yehova yange lumun a ikyuryan la kpa?

6. Yehova yange er nan sha ikyuryan i Yosua ya a Mbagibeon laa?

⁶ Yange i gema Mbagibeon ve hingir ior mba gberen ikon man mba kesen mngerem sha ci u Mbaiserael man “sha ci u atse a TER a nanden nagh sha mi” ken tabernakel. (Yosua 9:21-27) Heela tseegh ga, shighe u ator a Mbaamon ataan man mbautyaav vev anger Mbagibeon yô, Yehova nôngo num sha ci ve sha ivande. Awombo yange wua mbaihyomov mbara hemba iyenge i mbautyaav mba Yosua wua la. Yehova shi ungwa zamber u Yosua zamber ér iyange man uwer u tile gigh gigh sha er vea hemba mbaihyomov vev ityav la. Yosua kaa ér: “Iyange i lun er ngira nahan ngi a lu ga, shin ken ijime shin ken hemen kpaa, i TER ungwa imo i or nahan ga; gadia TER nôngo ityav sha ci u Iserael.”—Yosua 10:1-14.

7. Ka mimi u nyi Peteru yange kav, er kwagh u yange za hemen sha kwagh u Mbakanaan mbagenev la a tese nahana?

⁷ Rahabi u lu marnya u Kanaan man tsombor na kua Mbagibeon cii ve cia Yehova man ve er kwagh sha mciem vem mara vough. Kwagh u yange er ve la tese mimi u apostoli Peteru u lu Orkristu la yange va ôr kwagh sha mi ken mase ijime la, á kaa ér: “Aôndo ka u sangen a sange ior ga, kpa ken hanma ikurior yô, or u nan cie Un, nan eren perapera kpaa yô, Una rumun nan.”—Aerenakaa 10:34, 35.

Gbenda u Yehova Er Kwagh a Aberaham man Iserael La

8, 9. Yehova tese ieren na i sangen a sange ga la sha kwagheren na a Aberaham man ikyuior i Iserael la nena?

⁸ Orhenen Yakobu ôr kwagh tér m-er u Aôndo yange er kwagh a Aberaham man tsombor na sha mrumun u sha mhôôn la. Aberaham yange hingir “ikar u Aôndo” sha ci u jighjigh na u nan la, lu sha ci u tar u a due her la ga. (Yakobu 2:23) Jighjigh u nan u Aberaham man mdoo u Yehova doo un ishima la va aa averen sha tsombor na. (2 Kroniku 20:7) Yehova er ityendezwa a Aberaham, ér: “Me ver u doo doo, Me seer tsombor wou iyenge er asan a Sha man er waarawa u shin kpezegemnger nahan.” Kpa ver ase ishima sha ityendezwa na, er i ôr ken ivur i̱ i̱ dondo ne nahan, ér: “Akuraior a sha won cii aa zua a iveren ken tsombor wou.”—Genese 22:17, 18; Mbaromanu 4:1-8.

⁹ Ieren i Yehova er a Iserael la tese ér un ka u sangen a sange ga kpa i tese kwagh u una er a mba ve ongo imo na yô. Imba ieren la i̱ tese ikyav ér Yehova ngu a tese mba ve civir un sha jighjigh la dooshima u sha ishima i môm. Shin er Iserael ‘hingir kwagh u Yehova iyol na’ nahan kpa, kwagh ne tese ér akuraior agen yô i ver a ken inya ér vea ember erdoo u Aôndo ga ze ga. (Ekesodu 19:5; Duteronomi 7:6-8) Mimi je, Yehova yam Iserael ken  ikpan ken Igipiti shi pase ér: “Ka ne tseegh M fe ne ken akuraior a sha won cii ye.” Kpa Yehova shi er ityendezwa i kpilighyol i ken hemen sha ikyev i profeti Amoshi man ior mbagen sha ci u ‘akuraior cii.’—Amoshi 3:2; 9:11, 12; Yesaia 2:2-4.

Yesu, Ortesen u Sangen a Sange Ga La

10. Yesu yange dondo ter na sha u tesen ieren i sangen a sange ga la nena?

¹⁰ Shighe u Yesu u a lu ibeen i Ter na vough lu eren tom na shin tar ne la, a dondo ieren i Yehova i sangen a sange ga la. (Mbaheberu 1:3) Kwagh u kwagh hemba gban un sha mi sha shighe la yô, lu u keren “iyôngo i hen ya u Iserael i i saa la.” Nahan kpa yange venda u pasen kwase u Samaria kwagh hen kpe ijôr ga. (Mateu 15:24; Yohane 4:7-30) Shi er torutya ugen u a shi nan kpa lu Oryuda ga la pine un iwasen yô, a er ivande nahan a wase un. (Luka 7:1-10) Shi yange er akaa sha ci u ior mba Aôndo kpaa, sha u tesen ér ve doo un ishima. Mbahenen mba Yesu kpaa yange ve pase kwagh yem ica. Nahan ikyav tese wang ér gbenda u or zuan a iveren i Yehova la har sha tar u nan dugh her la ga, kpa har sha ieren i nan. Ior mba hiden a ayol a ve ijime, mba asema a mimi, mba ijen i fan mimi i̱ ker ve la lu ngohol loho u dedoo u Tartor. Kpa mba moron iyol man mbagengese iyol yô gema venda Yesu kua loho na la. Yesu pase ér: “M ngu sughun We, Tere, Ter u Sha man tar, sha er U yer mbafankwagh man mbakavenkwagh akaa ne, kpa U gem U pase anikundanev a yô; een Tere! Kape i doo U ken ishima je la.” (Luka 10:21) Shighe u se er kwagh a ior sha dooshima man sha jighjigh yô, se tese ve ieren i sangen a sange ga la, shi se fa ser ka ieren i Yehova a lumun a mi je ne.

11. Yange i tese ieren i sangen a sange ga la ken tiônnongo u Kristu u tsuaa la nena?

¹¹ Ken tiônnongo u Kristu u tsuaa la, Mbayuda man mba ve lu Mbayuda ga la cii eren kwagh ken mzough. Paulu pase ér: “Iengem man icivir man bem vea lu sha mba ve lu eren dedoo la cii, hii sha or u Yuda kua or u Grika kpaa. Gadia hen Aôndo yô, msange u sha dooshima ngu je ga.” * (Mbaromanu 2:10, 11) Ieren i̱ yange ve er sha kwagh u Yehova u ve hen la man ishimaveren i Wan na Yesu na sha iwom na la lu kwagh u yange tese ér ve zua a injar sha mhôônom ma zungwen ma Yehova je la, lu tar u ve due her la ga. (Yohane 3:16, 36) Paulu nger ér: “Gadia ka or u nan lu Oryuda sha mnenge u sha ashe la tsô nan lu Oryuda ga, shin ka kwagh u sha mnenge u sha ashe man u ken iyol la a lu icôngo ga. Gadia ka u nan lu Oryuda ken ishima la je nan lu Oryuda ye, icôngo i mimi kpaa, ka kwagh u ken ishima, ka kwagh u ken jijingi, ka sha kwaghngeren la tsô ga.” Nahan, Paulu ngur ôron kwagh sha ishemberti i “Oryuda” (inja na ér “or u ken Yuda” u i̱ wuese shin i civir nan la yô) á seer kaan ér: “Iwuese i nan yô, ka i hen ior ga, ka ken Aôndo i dugh ye.” (Mbaromanu 2:28, 29) Yehova wuese ior a msange shio. Se mba eren nahan kpa?

12. Mpase 7:9 na ishimaveren i nyi ken hemene, man ngi sha ci u unô?

¹² Ken masejime yô, apostoli Yohane nenge ken mpase u sha mnenge, tsô á nenge a Mbakristu mbajighjigh mba i shigh ve mkurem, mba ve til sha ityough ki nongoior u ken jijingi u 144,000 la, “i ver ve ikav ken ikwe i ônov mba Iserael la cii.” Mpase ne been yô, Yohane shi “Nenge, zegeikpelaior, . . . , ve due ken hanma ikurior man hanma nongo man hanma nongoior man hanma zwa kpaa. Ve tile sha ishigh ki ikônough ki torough kira man sha ishigh ki Waniyôngo ve haa akondo a pupuu iyol shi ve lu a andar a avilegh sha ave.” (Mpase 7:4, 9) Sha nahan yô, í tswer ma nongoior shin ma zwa ken tiônnongo u Mbakristu nyian ne ga. Ior mba ve due sha ajiir kposo kposo cii mba a ishimaveren i va waren “zegecan” u a lu van la sha u va ‘man mngerem hen ambor a mngerem ma umam’ ken tar u he la.—Mpase 7:14-17.

Injar i Dedoo

13-15. (a) Se hemba mpav u sha kwagh u mbavia a mbavia man mkposo u aeren a ikyurior la nena? (b) Tér akav a a tese mbamtsera mba ieren i lun a or sar sar la ka i va a mi la.

¹³ Yehova fa se dedoo er ter u fankwagh ka a fa ônov nav dedoo nahan. Se kpaa shighe u se fe mlu u ior mbagenev, shi se tese ser ieren ve i ityôô man mlu ve doo se ishima yô, kwagh ne una yange ayôôso. Mpav u mbavia a mbavia kpaa ka a  bee shi mlu u kangenaa man dooshima ka a taver a hemba ave a tse. Kwagh ne ngu a va a mzough kpaa. (1 Mbakorinte 9:19-23) Tom u mbamishen ka ve lumun u za shiren ken ityar igen la tese ikyav i kwagh ne. Ka ve tese ér kwagh u ior mbagenev gba ve ishima, sha nahan yô, ka i ngôôr hoghol mbamishen mban aa atôônanongo a ve lu her la ga.—Mbafilipi 2:4.

¹⁴ Injar i dedoo i̱ tesen ieren i sangen a sange ga ne i due tseegh tseegh ken ityar igenegh. Aklilu u a lu marnya u tar u Etiopia la lu tswen ken London, ken gartamen u tar u Britain la. Kwagh u yange na ve ishima hemba zan un iyol sha ci u mtswenem nam yô, lu ieren i nenge ér ka ikye i ior kpishi u lun a mbavannya mba ken ityar igen sar sar ga la; ieren shon i i̱ dumbur ken agar a tamen a ken tar u Yuropa ainge ne. Iyange igen yô, Aklilu za mkombo ken Iyou i Tartor i Mbashiada mba Yehova nahan nenge a ieren i kahan kposo! Ior mba ve lu hen mkombo la cii ngohol un sar sar, ave ave la je ishima hii u gban un shimi. Á za hemen u seer lun a iwuese sha mfe u á va fe Orgbanakaa cii la. Ica i lu a gba ga je tsô maa á ver aan a samber a loho u Tartor hen mbagenev hen haregh u a lu her la. Iyange igen yô, ikyar na u ve due kwaghpasen imôngo la pine un akaa a a we ishima u va eren ken hemen yô, Aklilu na mlumun gbar gbar ér un ngu a ishimaveren ér yange sev a av yô, una lu or u ken tiônnongo u lamen zwa ityôô na, ka zwa u Amharic je la. Mbatamen mba ken tiônnongo u ken zwa Buter u Aklilu lu her la mba fe kwagh ne yô, doo ve kpen kpen, tsô ve sôr ian ve ver sha u i va na kwaghôron u ken igbar u har sha Bibilo ken zwa ityôô u Aklilu la. Atôatyev agen man ior mba hen ningir la mba yange i lôhô ve mkombo u hiihii u i hii kumban ken zwa u Amharic ken tar u Britain la va kpishi. Nyian ne, ior i Etiopia man ior mbagen hen haregh la mba ken mzough ken tiônnongo u a lu vesen seer a seer ne. Ior kpishi ken tiônnongo la nenge ér kwagh môm yange ve u tan ikyaa a Yehova shi tesen ikyav i kwagh ne sha u eren batisema u Mbakristu la ga.—Aerenakaa 8:26-36.

¹⁵ Aeren a ior man mbamlu mba ajiir aa ve dugh her la nga kposo kposo. Nahan kpa ú ngu wer mbagenev hemba a hemba mbagenev ga; mbamlu vev mba di kposo tsô. Zum u Mbashiada mba ve lu ken icile i Melita la lu nengen er i lu eren ior mba hev mba ve tsegh ayol a ve sha ci u Yehova batisema yô, ve ember kpishi, je yô, mliam ma iemberegh har mbavannya mba ken tar u Britain la ashe. Ior mba ken tar u Melita man mba ken tar u Britain mban cii tese iember ve ken igbenda kposo kposo, shi mdoo u Yehova doo ve ishima tsung la seer taver a taver mzough ve u Mbakristu la.—Pasalmi 133:1 Mbakolose 3:14.

Gbenda u Se Hemba Ieren i Sangen a Sange la Yô

16-18. Ôr vande-eren u a tese ér se fatyô u hemban ieren i tesen msange u sha dooshima ken tiônnongo u Kristu la?

¹⁶ Aluer dooshima u se lu a mi sha Yehova man anmgbianev asev mba ken Kristu la ngu seer taver a taver yô, se hemba dondon Yehova sha gbenda u se nengen mbagenev la cii. Se fatyô u hemban nyityô ieren i sangen a sange i yange se lu a mi sha ma nongoior shin ior mba kwavyolough ugen shin sha mba aeren a ve a ityôô a kaha kposo a ase la cii. Time ase sha ikyav ne, Albert lu Orshoja u tar u Britain shighe u Ityav mbi Tar cii mbi sha Uhar la, shi lu môm ken ushoja mba i  kôr ve shighe u shoja i tar u Japan ngohol tar u Singapore ken inyom i 1942 la. Shighe karen yô, á gba eren tom sha gbenda u igirgi dogo u i yilan ú ér “gbenda igirgi dogo u awambe,” u ú lu ikyua a tsar u i va hingir u yilan ú ér tsar u peren ifi u Kwai la; á er tom ne kuma er anyom atar nahan. Yange i pase un i tuhwa shighe u ityav mbira bee yô, man hen shighe la lu myohom ukilogram 32 shi gba avav sha gbemzwa shi pav ihinga shi lu a angev mbu nyian awambe man lagh man ayar-ikyure kpaa. Mzeyol u mbakwarev mbagen udubu imôngo mba i wuhe un a ve imôngo la je yô hemba vihin cii; mbakpishiv ken ve sar ku. Atsan a Albert ya shi nenge a mi ne na yô, vihi tu tsung shighe u hide ken ya na ken inyom i 1945 la, shi mayange je soo ér kwagh môm a zua un a Aôndo shin kwaghaôndo tsô kpaa ga.

¹⁷ Irene, kwase u Albert hingir Kwaseshiada u Yehova. Albert yange za mbamkombo mbagen mba Mbashiada mba Yehova ken tiônnongo u hen ningir ve la sha u ishima i gba kwase na shimi yô. Gumor Kristu ugen u eren tom u pasen kwagh hanma shighe, u i yilan un ér Paulu la za sôr Albert sha u una hen Bibilo a na yô. Ica i lu a gba ga je tsô maa Albert kav er kwagh a hembe gban Yehova a mlu u or u ken ishima yô. Nahan á tsegha iyol na hen Yehova shi á er batisema kpaa.

¹⁸ Shighe karen yô, Paulu yem ken London, á za hen zwa u Japan shi lu vea tiônnongo u i eren mkombo ken zwa Japan yô. Yange kaan ér una za a Mbashiada mba ve lamen zwa Japan mba hen tiônnongo na la ken tiônnongo na u tse la yô, anmgbianev mba hen tiônnongo la umbur ishebo i Albert kenger ior i ken tar u Japan la. Hii shighe u Albert hide ken Britain la je, soon u nengen a or u ken tar u Japan tsô kpaa ga, nahan ishima za anmgbianev iyol sha kwagh u Albert una er yô. Kpa lu u ishima ma i za ve iyol ga—Dooshima u anmgbianev la yange na Albert ngohol mbavannya mbara a ishima i gbar gbar.—1 Peteru 3:8, 9.

“Bugh Nen Ishima”

19. Ka kwaghwan u Paulu u nyi una wase se aluer se mba a ma ieren i sangen a sange sha dooshima yô?

¹⁹ Orfankwagh Tor Solomon nger ér, “u tan ken or sha dooshima yô, doo ga.” (Anzaakaa 28:21) Ka i taver ga u se hemban biishi a ior mba se fe ve doo doo yô. Nahan kpa, ashighe agen je yô, ka se tese ser kwagh u ior mba se fe ve tsembelee ga la gba se ishima yum ga. Imba ieren i sangen a sange la i kuma sha orcivir Yehova ga. Sha  kpôô yô, doo u se cii se dondo kwaghwan u Paulu a we ér ‘se bugh ishima se zuan vea ior’ la. Een, doo u se bugh ishima se samber a dooshima wase a ar a Mbakristu mba se civir a ve imôngo, mba ve dugh sha ajiir wue wue la cii.—2 Mbakorinte 6:13.

20. Ka sha igbenda i nyi nahan i doo u se dondo Yehova, Aôndo wase u sangen a sange ga laa?

²⁰ Aluer se mba ior mba se lu a ian i civirigh i yemen sha la shin se mba ken mba ve lu a ishimaveren i va lun uma gbem shin tar kpaa, ieren i sangen a sange ga ne ia wase se u ember mlu u lun ikyumile i môm ken mzough, a Orkuran kpa môm. (Mbaefese 4:4, 5, 16) Iniôngon i se nôngon u dondon Yehova, Aôndo wase u sangen a sange ga la ia wase se ken tom wase u Mbakristu la man ken icombor yase man ken atôônanongo a ase, man sha kpôô yô, kwagh ne una wase se ken uma wase cii. Iniôngon yase ia wase se nena? Kwaghhenen u a dondo ne una time sha itinekwagh ne.

[Footnotes]

Ú Na Mlumun Wer Nyi?

• Yehova yange tese ieren i sangen a sange ga la sha Rahabi man Mbagibeon nena?

• Yesu yange tese ieren i sangen a sange ga la ken ityesen na nena?

• Kanyi ia wase se ve se hemba mpav u tesen sha kwagh u aeren a ityôô man ieren mbavia a mbavia i lun a mi laa?

[Study Questions]

[Picture on page 11]

Shighe u Iserael hii u hemban Kanaan ityav la

[Picture on page 13]

Yesu yange venda u pasen kwase Samaria kwagh ga

[Picture on page 14]

Mkombo u ken igbar u ken zwa u Amharic ken tar u Britain

[Picture on page 14]

Mdoo u Yehova doo Albert ishima la wase un hemba ieren i sangen a sange la