NGEREN U PASEN KWAGH U UMA U OR

Se Kôr Ijende Hegen Hemba Anyom 60, Kpa Ijende Ne Hii a Hii Tsô

Iyange igen ken inyom i 1951 la, agumaior agen anyiin, a hemban anyom 20 kpuaa nahan, za hen atumbe a gbidyen waya agen aikighe hen gar u Itaka (Ithaca), ken kpentar u New York, za tile her gba yilan ior vev mba ve lu sha ajiir agen ica yô. Ve yila ior ken kpentar u Michigan man Iowa man California, ve ôr ve loho u dedoo.

KEN uwer u Febewari, ken inyom i 1951 la, upania 122 za makeranta u Gileadi, kelase u sha 17 la ken kpentar u New York. Lu u mba ve za makeranta ne la vea hingir mbamishen. Ken ve yô lu anmgbian Lowell Turner man William (Bill) Kasten man Richard Kelsey man Ramon Templeton. Anmgbian Lowell man Bill mough ken kpentar u Michigan, anmgbian Richard di mough ken kpentar u Iowa. Anmgbian Ramon di gema mough ken kpentar California. Ayange nga kar kpuaa yô, ve mba unyiin mban cii ve ya ijende kôôsôô.

Iwer ngi kar itian yô, i yôô ér Anmgbian Nathan Knorr una mough hen ijiir yase i shin itine la una va lam a mbayevmakeranta. Nahan mbayevmakeranta cii hingir yar yar. Anmgbianev mba unyiin mban yange ve lu a isharen i za eren tom ken tar môm, aluer gba sha mi yô. Lu u anmgbian Knorr una va yô, una pase ve kua mbagenev kpaa ityar i vea za er tom mishen ker la.

Shighe u Anmgbian Knorr lu lamen a mbayevmakeranta la, a hii u yôôn ityar i hanmô ve nana za er tom u mishen ker yô, nahan hingir hanma or toon toon u fan tar u a tindi nan ker la. Mba i hii yilan ve sha tsembe yô, lu agumaior a anyiin la. Ishima lu ve lenge lenge, kpa mba pasen ve ér mba tindin ve cii ken tar môm yô, ishima gba ve shimi. Yange i tindi ve hana? Yange mba yôôn ér mba tindin ve cii ken tar u Jamani yô, kpiligh mbayevmakeranta mbagenev cii iyol, ve kure ave zan zan ve de fele ga.

Mbashiada mba Yehova sha won cii yange ve ungwa kwagh u jighjigh u nan u Mbashiada mba ken tar u Jamani lu a mi taveraa, hii ken inyom i 1933 la, nahan doo ve kpishi. Shighe ne lu shighe u Adolf Hitler lu hemen tar u Jamani la. Mbayevmakeranta kpishi umbur er yange ve wase u wan akondo man ikyav mbigenev mbi i tindi a mi hen anmgbianev mba ken Yuropa shighe u i nôngo ityav mbi tar cii mbi sha uhar i bee kera la yô. Ior mba Yehova mba ken tar u Jamani lu a jighjigh u nan taveraa, kua ishimataver shi ve suur sha Yehova kpaa. Nahan yange mba tindin agumaior a anyiin ne ken tar la yô, anmgbian Lowell, u lu môm ken a ve la kaa ken ishima ér, ‘Hegen se za fa anmgbianev mba nomso man mba kasev mban ayol a ase.’ Ka nahan ve yange saan ve iyol kpishi, ve za hen atumbe a gbidyen waya sha u vea za ôr icombor ve loho u doon ne aikighe la ye.

VE MOUGH U YEMEN KEN JAMANI

Sha iyange i Julai 27, inyom i 1951 la, girgimnger i yange i tôô anmgbianev mba unyiin mban ne, mough hen gar u New York u yemen tar u Jamani. Zende ne lu  zende u kuman ayange 11. Anmgbian ugen, u lu môm ken mbatesen ken makeranta u Gileadi, shi va hingir môm ken Mbahemenev mba Shin Itine la, yange hii tesen ve asemberakaa ken zwa Jaman. Er ior mba ve nyôr girgimnger a ve la kpishi lu mba ken tar u Jamani yô, ve lu henen ér vea fatyô u seer henen zwa shon. Kpa kwagh gema er yô, pasenja mba shin girgimnger la lu lamen zwa Jaman gbenda môm ga. Nahan kwagh ne nzughul ve kpishi.

Er zende ne tôô ayange kpishi yô, tume ve iyol je gande. Kpa ken masejime yô, ve za nyôr ken tar u Jamani, hen gar u Hamburg, sha iyange i Tomahar pepe, sha iyange i Agusutu 7. Hanma ijiir i vea gema yô, ve nenge a avindir a ityav mbi i nôngo anyom ateratar ken ijime la. Nahan ishima doo ve ker ga. Tsô ve nyôr girgidogo ve tsa yemen gar u Visbaden (Wiesbaden) tugh kaka, ape afishi a branci lu la.

Kpernan pepe, ve zua a Orshiada ugen ken tar u Jamani; lu Orshiada u ve hii zuan a na je la. Anmgbian ne ya iti i ior mba ken tar la kpishi yaan yô. I yilan un ér Hans. Anmgbian Hans tôô ve hen tashan u girgidogo la yem a ve shin Betel za ver ve hen ijiir i anmgbian u kwase ugen u beenyol, u tsee ishima kpishi yô. Anmgbian u kwase ne fa zwa Buter ga. Kpa adooga tsô yange hen ér aluer un lam zwa Jaman genger genger yô, anmgbianev mban vea kav kwagh u un lu ôron yô. Er ikyenge lu taver seer a seer nahan kpa, anmgbianev mba unyiin mbara fa kwagh u lu ôron ga shi un kpa kav kwagh u ve lu ôron ga. Ken masejime yô, Anmgbian Erich Frost, u lu or u hemen branci la va due her, maa sugh ve ken zwa Buter a ahan zwa. Nahan wa lun ve guda hen shighe la.

Ken mbee u uwer u Agusutu la, ve mba unyiin mbara ve za mkohol ve u hiihii ken zwa Jaman ken gar u Frankfurt am Main. Mkohol ne lu a itinekwagh ér “Mcivir u Wang.” Iorov 47,432 va mkohol ne shi i er iorov 2,373 batisema, nahan kwagh ne na yô anmgbianev mban seer lun a gbashima sha tom ve u mishen la, shi hemba saren ve u pasen kwagh cii. Kpa ayange nga kar kpuaa yô, Anmgbian Knorr pase ve ér gba u vea lu shin Betel vea eren tom shimi.

Shighe u Anmgbian Ramon lu ken tar u Amerika la, i yila un ér va er tom shin Betel kpa soo ga, sha ci u ishima hemba lun un sha tom u mishen. Anmgbian Richard man Bill kpa soo u eren tom shin Betel ga. Nahan  kpa, msaanyol u ve zua a mi ken tom ve u shin Betel la wase ve u kaven ér Yehova hemba fan a vese cii. Sha mimi yô, hemba doon u suur sha Yehova hanma shighe cii a u suur sha asaren a ase. Kwagh ne wase se u kaven ser, or u nan lumun u eren Yehova tom hanma ijiir cii shi nan lumun u eren nyityô tom u i ne nan cii yô, a saan nan iyol.

MAYANGE GA!

Mve u anmgbianev mba ken tar u Amerika ne doo anmgbianev mba ken tsombor u Betel u ken tar u Jamani la kpishi, sha ci u ve nenge ér anmgbianev mban vea tese ve zwa Buter. Kpa iyange igen yô, kwagh er shin ijiir i yan kwagh la u bunde awashima ve ne yô. Er i tema kwaghyan yô, Anmgbian Frost hii u lamen sagher sagher ken zwa Jaman, gadia un lu or u ôron kwagh yughur yughur. Ikyav tese wang ér kwagh u lu ôron la lu beerkwagh ga. Er lu lamen yô, anmgbianev kpishi huan ving, tema jikii. Shin er anmgbianev mba ve sember van mbara ungwa kwagh u lu ôron la ga nahan kpa, ve hii u kaven er lu kwagh ve lu ôron yô. Nahan zum u Anmgbian Frost kende kaa ken zwa Jaman ér, “VERBOTEN!” (inja na yô ér, “Mayange ga!”) shi kimbir ishember ne sha ikyenge yô, anmgbianev mba hev mban hingir kera ke kera. Yange ve er nyi ve hingir u a ôr kwagh taver taver imba la nahana?

Mba been kwaghyan yô, hanma or kar a kar yem ken iyou i nan. Ica i gba ga je maa anmgbian ugen va lam a ve kaa ér: “Aluer ne soo u wasen se yô, a gba u ne fa zwa Jaman. Ka nahan ve Anmgbian Frost a kaa ér saa ne hen zwa Jaman, ga yô or a de kera lamen a ven ken zwa Buter mayange ga ye.”

Tsombor u Betel cii yange u dondo kwaghwan ne fese je. Kwagh ne wase anmgbianev mba hev mban ve hen zwa Jaman shi ve kav kpaa ér kwaghwan u ma anmgbian u nan soo kwagh wase, ka una taver se kpa sea dondo un yô, ashighe kpishi se zua a iwasen. Kwaghwan u Anmgbian Frost ne tese ér kwagh u nongo u Yehova kua kwagh u anmgbianev gba un ishima kpishi. * Ka nahan ve anmgbianev mba unyiin mban hingir u soon kwagh na tsung ye.

SE FATYÔ U HENEN AKAA HEN AZENDE A ASE

Se fatyô u henen akaa a dedoo hen azende a ase a cian Aôndo la, a aa wase se se hemba lun a Yehova kôôsôô yô. Anmgbianev mba unyiin mban yange ve hen akaa gbing hen anmgbianev kpishi mba lun a jighjigh u nan, mba ken tar u Jamani la. Shi ve hen akaa agen hen ayol a ve. Ikyav i tesen yô, Anmgbian Richard kaa ér: “Lowell yange wa fan zwa Jaman daalaa shi lu henen u tsembelee, kpa se mbagenev yô se lu shalegh a shalegh a u. Shi er lu tamen a vese cii yô, lu un je se gema pinen un akaa a ken zwa Jaman a taver se la ye, shi se zaan hen a na sha akaa agen kpaa.” Anmgbian  Ramon di kaa ér: “Yange se tsa ken tar u Jamani ka kom inyom yô, se za memyol ken tar u Suwizalan (Switzerland). Anmgbian ugen ken tar la na se anyou u kiriki, se lu ker. Kwagh ne doom kpishi. M lu henen mer, kasua uhar cii ka u se lu imôngo se tseegh, se kera ya ican u lamen zwa Jaman ga. Kpa m gema m fa kwagh u Lowell wa ishima u eren ga. Yange hanger ér hanma iyange pepe yô, se ôron ivur ruamabera shi se timen sha mi ken zwa Jaman. Yange hide ijime sha kwagh ne ga cii. Kpa se gema se hen kwagh u injaa ken kwagh ne. Se hen ser doo u dondon kwaghwan u mbara mba kwagh wase a gbe ve ishima sha mimi la, a̱ lu mnenge ve la doo se ga je kpaa. Ieren ne wase se ken anyom a karen ne kpishi, shi i na yô, ka lun se ican u dondon kwaghwan u nongo u Yehova ga.”

Anmgbianev mba unyiin mba ve lu azende ne shi hen u wuese aeren a dedoo a hanmô ve nan lu a mi la, vough er i ôr ken Mbafilipi 2:3 nahan, ér: “Hide nen ayol a en ijime; hanma or nana̱ nengen er orgen hemba nan.” Nahan yange a gba ve u eren ma kwagh u taver yô, ve kaa a Bill ér a wase ve, sha ci u ve nenge ér á hemba fan u eren akaa angera nahan. Anmgbian Lowell kaa ér: “Yange a gba se u sôron ma zayol u taver, u i lu u se nôngo a mi cii yô, se kaa a Bill ser a wase se. Yange fa u nôngon a mbamzeyol sha ishima yase vough. Se mbagenev se lu a ishimataver shin mfe u eren akaa la nahan ga.”

VE ZUA A MSAANYOL KEN AVESE A VE

Shighe kar yô, ve mba unyiin mbara cii vôso kasev môm môm. Yange ve ya ijende sha ci u ve cii ve soo Yehova shi tom u pasen kwagh hanma shighe la doo ve, nahan ve kange ishima ér vea vôso kasev mba kwagh u Yehova a hembe gban ve ishima yô. Tom u pasen kwagh hanma shighe la yange u wase ve u kaven ér u nan a na kwagh hemba doon a u ngohol a ngohol kwagh. Shi ve fa ér gba u vea hemba veren ishima sha mcivir u Yehova. Nahan ve tsôr anmgbianev mba kasev mba ve kpa ve lu eren tom u pasen kwagh hanma shighe la yô. Ve mba unyiin mban cii, ve lu vea kasev vev kangenaa shi saan ve iyol kpaa.

Saa Yehova una lu ken ikyar i ior ve ye shin ken ivese ve ia tsa ye. (Orpa. 4:12) Shin er kwase u Bill a saa ku hegen kua kwase u Ramon nahan kpa, kasev vev mba jighjigh mban yange ve va ve a iember shi ve wase ve sha ayange a ve lu uma la kpen kpen. Anmgbian Lowell man Richard yô, kasev vev mba uma a ve her. Anmgbian Bill hide vôso kwase ugen hegen, kpa a vôso ka kwase u vea za hemen u eren tom u pasen kwagh hanma shighe la her yô.

Anyom nga va kar yô, anmgbianev mba unyiin mban yem tom sha ajiir kposo kposo ken tar u Jamani man Austria man Lusembor (Luxembourg) man Kanada man Amerika. Sha nahan yô, ve kera fatyô u lun imôngo ga. Er ve kera lu imôngo ga nahan kpa, ve za hemen u lamen her. Kwagh yange una er môm ken a ve u doon yô, ve ember a nan imôngo, a̱ lu kwagh u vihin kpa shi ve vaa a nan imôngo. (Rom. 12:15) Aluer se mba a azende a lun nahan yô, doo u aa gba se kwagh shi se naan a icivir kpaa. Nga iyua i injaa i Yehova a ne se yô. (Anz. 17:17) Azende a mimi ban ken tar u ainge ne kpen kpen! Kpa hanma Orkristu u mimi yô, nana fatyô u lun a azende a mimi kpishi. Se Mbashiada mba Yehova, se ya ijende a mbanan jighjigh a vese imôngo sha tar jimin cii, man kwagh u hemban cii yô, se mba azende a Yehova man a Yesu Kristu.

 Anmgbianev mba unyiin mban yange ve tagher a mbamzeyol man mbamtaver er se cii se tagher a mi nahan. U tesen ikyav yô, mbagenev ken a ve, kasev vev saa ku, shi kwaghnyoon kôr ve shi lu u vea nenge sha mbamaren vev mba been iyol, nahan kwagh ne na ve ishimanyian. Mtaver ugen yô, lu u yesen mbayev shighe u ve lu eren tom u pasen kwagh hanma shighe la, shi yange a na ve tom u he ken nongo u Yehova yô, ishima i za ve iyol er vea fatyô u eren u ga nahan. Hegen di mba tagher a mbamzeyol mba iyolbeen i ve a mi la. Kpa ve gema ve fa ér azende a ase, a se zuan hanma shighe la man a a lu ica la, aa wase se mba Yehova a doo se ishima la, se nôngo a hanma mtaver u se tagher a mi cii.

IKYARYAN I TSAN GBEM SHA WON

Anmgbian Lowell yange tsegha iyol na sha ci u Yehova shighe u lu anyom 18 la, anmgbian Ramon di tsegha iyol na sha anyom 12, Bill tsegha iyol na sha anyom 11, Richard di lu anyom 10 tseegh, shighe u tsegha iyol na la. Shi yange ve hii tom u pasen kwagh hanma shighe la iyev, u môm ken a ve lu anyom 21, mbagenev mbara yina nahan. Yange ve dondo kwaghwan u a lu ken Orpasenkwagh 12:1 la. Ivur la kaa ér: “Umbur u A gbe u la sha ayange a iyev ou.”

Wea lu wanyekwaor u ken nongo u Yehova man wea fatyô yô, lumun mlehe u Yehova a lu lôhôn agumaior ér a̱ er tom u pasen kwagh hanma shighe la. Yehova una na u mlumun na u sha mhôôn, nahan alaghga we kpa u er ityom i azende ne a er la. Ve er ityom kposo kposo er tom u sôron atôônanongo man u nengen sha uharegh shin u sôron afishi a ubranci; shi ve er tom shin Betel man tom u Ukômatii mba Nengen sha Ubranci. Ve tese ken Imakeranta i Tsaase Mbatamen man Udiakon man Imakeranta i Henen Tom Pania, shi ve na akaaôron sha mbamkohol mba vesen man mba kiriki kpaa. Anmgbianev mba unyiin mban kav er ityom ve ne i wase ior udubu imôngo yô, nahan kwagh ne na ve msaanyol kpen kpen. Ve fatyô u eren akaa ne cii sha ci u shighe u ve lu agumaior la ve vengese mlehe u Yehova lôhô ve ér ve civir un a ishima ve i môm la.—Kol. 3:23.

Nyian ne, Lowell man Richard man Ramon hide mba eren tom imôngo ken afishi a branci a ken tar u Jamani, a a lu ken gar u Selters hegen la. Kpa kwagh er vihi yô, Bill kpe ken inyom i 2010 shighe u lu eren tom u ikpur pania ken tar u Amerika la. Ku va pav ve a Bill, u lu ijende ve i ishima ishima je nôngo u kuman anyom 60 la! Nahan kpa, mayange Yehova Aôndo wase una hungur a azende na ga. Se na jighjigh ser shighe u Tartor na ua va la, Mbakristu mba ve ye ijende a Mbakristu mbagenev, kpa ku u va pav ve la, vea lu imôngo ken Tartor la.

Cii man Bill kpe yô, a nger ér: “Ken atô u anyom 60 a se lu azende ne cii, kwagh môm vihi ikyaryan yase ga. Hanma shighe yô, ikyar i se ye ne ka i lum zegekwagh.” Azende a na atar a a shi uma her la nger kwagh kaa ér: “Ijende yase ne i hii a hii tsô,” gadia ve na jighjigh ér ikyaryan ve la ia za hemen ken tar u he.

[Ngeren u shin kpe]

[Mkaanem ma sha peeji 18 la]

Msaanyol u ve zua a mi ken tom ve u shin Betel la wase ve u kaven ér Yehova hemba fan a vese cii

[Mkaanem ma sha peeji 21 la]

“Ken atô u anyom 60 a se lu azende ne cii, kwagh môm vihi ikyaryan yase ga”

[Foto u sha peeji 17 la]

Hii ken imese yem ken iyan: Anmgbian Richard man Lowell man Ramon man Bill hingir azende ken makeranta u Giliedi

[Ufoto mba sha peeji 18 la]

Foto u a lu sha ne: Ramon ngu tesen ken Makeranta u Tsaase Mbatamen man Udiakon; foto u ken yan: Richard ngu eren tom a ikyekye igen shin Betel u hen gar u Visibaden, ken tar u Jamani

[Ufoto mba sha peeji 19 la]

Foto u a lu sha ne: Anmgbian Frost (ngu ken iyan) kua mbagenev mba yange ve za zende vea Anmgbian Knorr (ngu ken imese) la; foto u ken iyan: Se za memyol ken tar u Suwizalan ken inyom i 1952

[Foto u sha peeji 20 la]

Hii ken imese yem ken iyan: Anmgbian Richard man Bill man Lowell man Ramon zua ken gar u Selters shighe u i lu tseghan afishi a branci a he ken inyom i 1984 la

[Foto u sha peeji 21 la]

Hii ken imese yem ken iyan: Anmgbian Ramon man Richard man Lowell