Ken inyom i 59 la, kurutya ugen, u i yilan ér Yuliu yô, vea ushoja nav, hemen mbakwarev mbagenev nyôr a mi ken gar u Roma, sha hundagar u i yilan ér Porta Capena la. Ushoja mban er gôgôzende je ve vôr. Shighe u ve tile sha Igyungu i Palesetina la, ve nenge a dwer u Tor Nero, ushoja mba Shisar lu kuran un a usanker mba ve yer ken akondo a ve huwa la yô. * Kurutya Yuliu za kar ikyua a ijiir i i yilan ér Roman Forum la, kondo yem sha igyungu igen i i yilan ér Viminal Hill la. Mba poson heen yô, ve za kar ikyua a sule ugen u u lu a atse a nanden nagh kpishi, a Mbaromanu nanden nagh sha mi sha ci u mbaaôndo mba Mbaromanu yô. Maa ve mase za karen ijiir igen i ushoja mba Mbaromanu henen ityav mbi nôngon her yô.

Apostoli Paulu kpa lu môm ken mbakwarev mba i nyôr a ve ken Roma ne. Shighe u uraahumbe kpianger a tso u Paulu nyôr iwer i karen ken ijime la, ortyom kaa a na ér: “Tilen you sha ishigh ki Shisar kpee je.” (Aer. 27:24) Alaghga Paulu yange una lu henen ken ishima na ér shighe kuma u kwagh ne una kure ve. Shighe u Paulu gema ashe lu kenger gartamen u tartor u Roma la, alaghga yange una umbur mkaanem ma Ter Yesu ôr a na ken Gôgôyou u Taven sha u Antonia ken Yerusalem la. Yesu kaa ér: “Taver ishima, gadia er u er shiada sha kwagh Wam ken Yerusalem nahan, kape ú shi ú za er shiada ken Roma kpaa keng je la.”—Aer. 23:10, 11.

Alaghga tsô Paulu yange una kenger ya u Mbakuran mba Shisar u i yilan ér Castra Praetoria la. Ya ne lu zegeyou u taven tsung, u i maa kpekpe na sha  akam a nyian yô. Mbakuran Shisar yange ve tsaan ken iyaagh kin ve kuran tor shi ve eren tom u dasenda mba nengen sha gar la. Ushoja yange ve lu ken iyaagh kin udubu imôngo sha ci u iniongo i shojaa i kuran tor lu 12, i kuran gar kpa lu kpishi, shi mbautyaav mba sha anyinya kpa de ishar. * Iyaagh kin ka ki umbur or tahav mbu tartor u Roma lu a mi la. Shi er lu Mbakuran mba Shisar nengen sha mbakwarev mba sha ajiir agen ken tartor u Roma yô, kurutya Yuliu lu van a mbakwarev mban ken Roma. Yange zende sha gbenda iwer imôngo, cii ve mase nyôron a mbakwarev nav ken Roma ye.—Aer. 27:1-3, 43, 44.

Shighe u ve lu shin tso ne, Aôndo pase Paulu ken mpase u sha mnenge ér or môm shin tso ve la nana kpe shighe u tso una ur la ga. Iyô i lun a megh nyima un kpa kpe a ga. Yange bee ior angev ken icile i Melita, ape ior hii u kaan ér ngu aôndo la. Alaghga Mbakuran mba Shisar mbagenev ungwa akaa ne shi ve lu lamen sha mi kpaa.

Paulu yange vande zuan ishigh a anmgbianev mba ken Roma mba ve “due sha u va keghen un gbenda, hen Api Forum man Atumbe Atar” la. (Aer. 28:15) Kpa er Paulu lu orkwar yô, una er nan ve una kure isharen na i pasen loho u dedoo ken Roma laa? (Rom. 1:14, 15) Yange mbagenev hen ér a za a mbakwarev mban a za na sha ikyev i kurutya u ushoja mba ve kuran tor la. Aluer ka nahan yô, alaghga tsô yange a za wa Paulu sha ikyev i Afranius Burrus, orshoja u hemen Mbakuran mba Shisar la, man alaghga lu Shisar tseegh hemba un tahav ye. * Kpa er ma lu ushoja kpishi ma lu kuran un la yô, i gema i ver orshoja môm tseegh, u sha kwarkyaa ga, ér a kuran un. Yange i na Paulu ian i keren ijiir na i tsan shi ngohol mbavannya shi pasen ve kwagh, “ma or yangen un ga.”—Aer. 28:16, 30, 31.

Alaghga tsô Burrus yange tôv apostoli Paulu ken ya u tor shin hen afo a Mbakuran mba Shisar cii ve mase za pasen Tor Nero kwagh u Paulu ye. Paulu de ér ian i “pasen mbakiriki kua mbavesen cii” kwagh ne i kar un ga. (Aer. 26:19-23) Burrus yange una tôv Paulu una zua un a ibo shin una zua un a mi ga kpa, se fa ga, kpa kwagh u se fe yô, yange i tindi ér i za wuhe Paulu ken purusu u lu ken afo a Mbakuran mba Shisar la ga. *

 Ya u Paulu kôr haya her ne, kehe je kuma u una ngohol “mba ve lu mbavesen ken Mbayuda” la, shi una pase ve kwagh kua ‘ior mbagenev kpishi mba ve va her a na ape a nyôr la.’ Shi ushoja mba ve kuran tor la kpa ungwa loho u dedoo. Ve ungwa er Paulu pase Mbayuda kwagh kpoghuloo sha kwagh u Yesu man Tartor “hii pepe je, iyange kar been” yô.—Aer. 28:17, 23.

Hanma iyange yô, i musan ushoja mba ve kuran ya u tor la. Shi Paulu kpa i musan ushoja mba kuran un la. Yange mba wuhu apostoli Paulu anyom nga kar ahar yô, ushoja ungwa un ôr kwagh u i̱ nger ken uwashika, mba i nger hen Mbakristu mba ken Efese man mba ken Filipi man mba ken Kolose man mba ve lu Mbaheberu la, shi ve nenge er a nger washika iyolna hen Orkristu ugen, u i yilan un ér Filemon la yô. Shighe u Paulu lu ken purusu la, a wase Onesimu, kpan ugen u yevese ter na, kpa Paulu va “mar un ken uikyangen” yô, a hide a na hen ter na her la. (File. 10) Shi yange wase ushoja mba ve kuran un la kpa tsembelee je. (1 Kor. 9:22) Ikyav i tesen yô, alaghga Paulu yange lam vea orshoja u kuran tor ugen, lu pinen un inja i ikyav mbi utyaav kposo kposo mbi a hua la, nahan kwagh u a hen la wase un u ôron injakwagh igen.—Ef. 6:13-17.

Purusu u Paulu za la wase u van a “mzehemen u Loho u Dedoo” ken ya u Mbakuran mba Shisar man mbagenev cii kpaa. (Fil. 1:12, 13) Ushoja mba ve kuran tor la yange ve eren kwagh a ior kposo kposo ken Tartor u Roma cii, kua tor man mba hen tsombor na, man mba eren un tom man ikpan na, i igen ker yange i hingir Mbakristu la. (Fil. 4:22) Loho u dedoo u Paulu pase ken uikyangen la na yô, anmgbianev mba ken tar u Roma zua a ishimataver, nahan ve hingir u “ôron kwaghôron u Aôndo, ve kera cie ga.”—Fil. 1:14.

Se mba se lu ‘yôôn kwaghôron sha ian i doon, shin i doon ga ne kpa’ ka se zua a ishimataver sha loho u dedoo u Paulu pase ken Roma la. (2 Tim. 4:2) Se mbagenev se gba icôron uange, se mba dugh ken won ga, shin se mba sha ayouacii a nengen sha mbabeenyol shin i wuhe se ken purusu sha ci u jighjigh wase u nan. Sea lu ken nyi mlu kpa, se fatyô u pasen mba ve ve hen a vese la kwagh. Alaghga se fatyô u lamen a mba ve nengen sha a vese la shin mba ve lu eren tom u injaa ugen sha ci wase la. Ka sea pase kwagh sha ishimataver hanma shighe u ian i dugh yô, se tese ser “kwaghôron u Aôndo yô, ngu uikyangen ga.”—2 Tim. 2:8, 9.