1-3. Pase er Yesu yange na ikpelaior kwaghyan ikyua a gar u Betesaida yô. (Nenge foto u sha mhii la.)

NENGE a kwagh u yange za hemen ne ken ishima you. (Ôr Mateu 14:14-21.) Shighe u Paseka u ken inyom i 32 la zurum la, ikpelaior dondo Yesu man mbahenen nav ijime, nomso kuma er 5,000 nahan, i wa kasev man mbayev ker ga. Ve za vea na hen anijiir ugen u ior lu her ga yô, ikyua a gar u Betesaida, u lu hen kpe u ifi u Galilia, vegher u ken imbusutarimese la.

² Yesu nengen a ikpelaior la yô, mhôônom kôr un a ve, nahan a bee mbauange iangev vev, shi a tese ve akaa kpishi sha kwagh u Tartor u Aôndo. Tsô iyange ngur been yô, mbahenen kaa a Yesu ér a̱ na ior gbenda ve̱ za yam kwaghyan hen angarev mba ve lu ikyua la, ve ya. Kpa Yesu kaa a mbahenen nav ér: “Ne, na nen ve kwagh ve̱ ya.” Kwagh u Yesu ôr ne yange una wa taver ve, gadia lu ikpen bredi itian man ishu ihiar tseegh ve lu a mi ye.

³ Er mhôônom kôr Yesu yô, a er ivande. I nger uivande mba Yesu mbagenev ken ityakerada i Ivangeli igen la ga, kpa ivande ngin yô, i nger i ken ityakerada i Ivangeli i inyiin la cii. (Mar. 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoh. 6:1-13) Yesu kaa a mbahenen nav ér ve̱ ôr ikpelaior la i tema sha toho u samber hen inya; ve tema akum akum, iorov akunduahargber akunduahargber man deri deri. A sôn iveren, maa a coon ikpen bredi la shi a tôndo ishu la ker. Er Yesu yange ma kende ma na ior jighilii la yô, a er nahan ga, kpa a “na mbahenen, mbahenen gema na ikpelaior.” Yesu er ivande, nahan ior ya kwagh neer ve! Hen sha kwagh ne tsô u nenge: Yesu na ikpelaior kwaghyan sha ikyev i asandeaior kpuaa, ka mbahenen nav je la. *

4. (a) Ka kwaghyan u nyi yange hemba gban Yesu ishima u nan mbadondon unu, man lu sha ci u nyi? (b) Ka nyi se lu henen ken ngeren ne man ua dondo laa?

⁴ Yange hemba gban Yesu ishima u nan mbadondon  un kwaghyan u ken jijingi cii. A fa ér aluer or ngu yan kwaghyan u ken jijingi, u a lu mimi u ken Mkaanem ma Aôndo la yô, nana lu uma gbem sha won. (Yoh. 6:26, 27; 17:3) Mhôônom ma yange ma kôr Yesu a ikpelaior ve na ve bredi man ishu la shi yange ma mgbegha un nahan tese mbadondon un akaa kpishi. (Mar. 6:34) Kpa yange fa er ica a kera gba ga tsô una kure tom na shin tar, una hide a yem sha yô. (Mat. 16:21; Yoh. 14:12) Yesu una hide a yem sha yô, una koso mbadondon un mba shin tar mbara tsembelee ken jijingi nena? Lu u una koso ve sha ikyev i asandeaior kpuaa, vough er ikpelaior la kpa yange na i kwaghyan sha ikyev i asandeaior kpuaa nahan. Kpa, ka unô vea lu asandeaior shono? De se nenge er Yesu yange koso ikpela i mbadondon un mba i shighe ve mkurem sha shighe u mbaapostoli la, sha ikyev i asandeaior kpuaa yô. Ken ngeren u una dondo la di, se time sha mpin u a lu hanmô wase a inja ne: Se fa asandeaior a Kristu a lu koson se nyian sha ikyev ve la nena?

5, 6. (a) Ka kwagh u vesen u nyi Yesu yange er sha er zum u una kpe kpa a koson mbadondon un ken jijingii? (b) Yesu yange wa mbaapostoli nav ago iyol sha u ve va er tom u vesen zum u una kpe la nena?

⁵ Orya u nan we tsombor u nan ikyo yô, ka nan ker gbenda u aluer nan va saa ku kpa orgen nana za hemen u nengen sha u yô. Kape Yesu, u va hingir Ityough ki Nongo u Kristu la kpa, yange vande keren gbenda u una kpe kpa, a koson mbadondon un ken jijingi je la. (Ef. 1:22) U tesen ikyav yô, er va shi anyom er ahar nahan u Yesu una kpe la, a er kwagh ugen u vesen. A tsua mbahiihii mba ken asandeaior a una koson ikpela i mbadondon un sha ikyev ve la. Nenge ase kwagh u yange za hemen ne.

⁶ Yesu tsa eren msen tugh kaka, sev mbu aven yô, a yila mbahenen nav her a na, maa a tsua mbaapostoli 12 ken a ve. (Luka 6:12-16) Ken anyom ahar a dondon la, hemba lun a mba 12 mbara kôôsôô, lu tesen ve sha mkaan man sha ieren kpaa. Yange fa er akaa lu kpishi a ve lu a̱ kav ga yô; ka nahan ve, i za hemen u yilan ve ér “mbahenen” ye. (Mat. 11:1; 20:17) Yange wa hanmô ve kwagh shi tese ve tom u pasen kwagh la kpoghuloo. (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luka 8:1; 9:52-55) Kwagh ne tese ér, yange lu wan ve ago iyol sha u ve va er tom u vesen zum u una kpe, una hide a yem sha yô.

7. Yesu yange tese kwagh u mbaapostoli vea hemba veren ishima sha mi la nena?

⁷ Lu u mbaapostoli mban vea er nyi tomo? Er va zurum u a er Pentekosti u ken inyom i 33 la, ikyav tese wang ér mbaapostoli mban vea va nengen sha nongo Kristu. Kpa lu u vea hemba veren ishima sha nyi? Shighe u i nder Yesu shin ku la, a ôr kwagh a apostoli Peteru, u a tese kwagh u yange gba u mbaapostoli vea hemba veren ishima sha mi yô. (Ôr Yohane 21:1, 2, 15-17.) Yesu kaa a Peteru sha ato a mbaapostoli mbagenev ér: “Koson Mo aniyôngov Av.” Sha nahan yô, Yesu tese ér mbaapostoli vea lu ken asandeaior a una naan ikpelaior kwaghyan u ken jijingi sha ikyev ve la. Nenge imba er Yesu a soo “aniyôngov” nav sha wono! *

8. Mbahev mba ve na jighjigh sha iyange i Pentekosti mbara yange ve tese ér ve fa ior mba Yesu lu eren tom a ve la wang nena?

⁸ Hii sha iyange i Pentekosti u inyom i 33 la je, Kristu, u i nder un shin ku la, lu koson mbahenen nav mba í shighe ve mkurem la cii, sha ikyev i mbaapostoli nav. (Ôr Aerenakaa 2:41, 42.) Mbayuda man mba ve nyôr a nyôr nongo a Mbayuda, mba í tsegha ve sha jijingi, ve hingir Mbakristu sha iyange shon la cii, ve kav er Yesu lu eren tom a mbaapostoli mban yô. “Ve kange asema sha ityesen i mbaapostoli” mban, ve ta akpelan ga. Orfantakerada ugen kaa ér ishember i ken  zwa Grika i i gem ér “kange asema” la, ngi ôron kwagh u “u tilen sha kwagh dông, eren kwagh shon sha mimi man ishima i môm.” Yange sar mbananjighjigh mba hev mban u yan kwaghyan u ken jijingi la kpishi, shi ve fa ape vea zua a mi yô. Ve suur sha mbaapostoli mban sha mimi ér ve wase ve u kaven mkaanem ma Yesu kua aeren a na shi ve seer tan ve iwanger sha akaa a Ruamabera a er sha kwagh u Yesu yô. *—Aer. 2:22-36.

9. Mbaapostoli yange ve tese ér ve hemba veren ishima sha tom ve u koson iyôngo i Yesu la nena?

⁹ Mbaapostoli mban yange ve ver ishima sha tom ve u koson iyôngo i Yesu la tsembelee. U tesen ikyav yô, nenge ase gbenda u yange ve nenge sha zayol ugen u lu nôngon u van a mpav ken nongo u Kristu u i sember veren la yô. Ayôôso gba lu sha ikyaa i kwaghyan, kpa gema lu kwaghyan u iyolough. Í lu nan kasev mba côgholov mba ken Mbagrika kwaghyan ve u ayange ayange la ga, kpa kasev mba côgholov mba ken Mbaheberu yô, i lu nan ve. Mbaapostoli mban yange ve nenge sha ikyaa ne nena? “Mba pue kar uhar mbara” tsua anmgbianev utaankaruhar mba ve via ken jijingi yô, sha u ve nengen sha “tom” u karen kwaghyan ne. Mbaapostoli mban yange ve nenge ér doo u vea hemba veren ishima sha tom ve u koson ior ken jijingi la, shin er ve kpishi yange ve wase u karen kwaghyan u Yesu na ikpelaior sha ivande la nahan kpaa. Sha nahan yô, ve kange ishima sha “tom u kwaghôron” la.—Aer. 6:1-6.

10. Kristu yange er tom a mbaapostoli man mbatamen mba ken Yerusalem nena?

¹⁰ Ken inyom i 49 la, i seer mbatamen mbagenev mba ve via ken jijingi yô, sha iyenge i mbaapostoli mba ve shi her la. (Ôr Aerenakaa 15:1, 2.) “Mbaapostoli man mbatamen mba ken Yerusalem” mban lu mbahemenev mba shin itine. Yesu, u a lu Ityough ki nongo u Kristu la, yange er tom a annongo u kpuaa u nomso mba vian ken jijingi mban sha u tan iwanger sha atesen a a tsume ior la, shi nengen sha tom u pasen ior loho u dedoo u Tartor kua tom u tesen ior la.—Aer. 15:6-29; 21:17-19; Kol. 1:18.

11, 12. (a) Ka nyi i tese ér Yehova lu a ior mba Wan na lu eren tom a ve sha u koson atôônanongo sha shighe u mbaapostoli laa? (b) Yange i fa gbenda u Kristu koson ior ken jijingi la wang nena?

¹¹ Yehova yange lu a ior mba Wan na lu eren tom a ve sha u koson atôônanongo a sha ayange a mbaapostoli la kpa? Yange lu a ve yum! Er nan se fe nahana? Takerada u Aerenakaa pase ér: “[Apostoli Paulu man akar a na a tom] mba ngur yemen karen sha agar agar yô, ve lu nan atindi a mbaapostoli  man mbatamen mba ken Yerusalem ve wa a sha u i̱ eren sha mi la. Nahan iniongo i Kristu taver ken jighjigh u nan, man iyenge ve lu seer a seer ayange ayange.” (Aer. 16:4, 5) Fa wer ka er atôônanongo la yange ungwa imo i mbahemenev mba shin itine mba ve lu ken Yerusalem la ve, a za ikyura ye. Kwagh ne tese ér Yehova yange ver mbahemenev mba Wan na lu eren tom a ve u koson atôônanongo la doo doo ga he? Doo u se umbur ser, ka iveren i Yehova ka i na ve or za ikyura ken jijingi ye.—Anz. 10:22; 1 Kor. 3:6, 7.

¹² Se fa gbenda u Yesu yange koson mbadondon un la hegen: Yange koso ikpela i mbadondon un sha ikyev i asandeaior kpuaa. Yange i fa gbenda u Yesu koson ior ken jijingi la wang. Kera ga kpa, mbaapostoli mba Yesu, mba ve lu mbahemenev mba shin itine mba hiihii mbara, lu a tahav mbu eren uivande, kwagh ne kpa tese er Aôndo lu suen ve yô. Aerenakaa 5:12 pase ér: “I er uivande man akaa a kpilighyol kpishi hen ior sha ave a mbaapostoli.” * Nahan kera lu u Mbakristu vea pinen a pine ér, ‘Ka unô jim Kristu a lu koson iyôngo na sha ikyev ve?’ ga. Kpa mbaapostoli yange mba kpen cii yô, kwagh kôr gema.

13, 14. (a) Yesu yange tsengaôron ér ka nyi ia va er nongo u Kristuu, man kwaghôron na ne hii u kuren sha mi hanma shighee? (b) Lu u ior mba vea hôngor nongo u Kristu la, vea mough hana man hana? (Nenge ngeren u shin kpe la.)

¹³ Yesu yange tsengaôron ér a va nzughul a nongo u Kristu sha atesen a aiegh. Umbur wer, ken injakwagh i Yesu ôr sha kwagh u uwua man ivor i bo sha u tsenganpasen kwagh u una va er la, a kaa ér, a lôô ivor i dedoo, shin uwua, ken sule (ka Mbakristu mba yange i shighe ve mkurem la je la), maa orihyom una va lôô ivor i bo ken sule shon (ka Mbakristu mba aiev je la). Iniongo i ihiar ne cii a de i, ia vese imôngo zan zan shighe u sundan, ka shighe u “mkurtar” je la. (Mat. 13:24-30, 36-43) Yange ica kera gba ga je tsô kwaghôron u Yesu ne hii u kuren sha mi. *

¹⁴ Mvende u vendan mimi la yange hii u nyôron ken nongo u Kristu sha shighe u mbaapostoli la, kpa mbaapostoli mba Yesu mba mimi mbara lu “yangen,” nahan atesen a mbavendan mimi la fatyô u hôngor nongo u Kristu hen shighe la ga. (2 Tes. 2:3, 6, 7) Nahan kpa, er apostoli u masetyô ken mbaapostoli mban va kpe kera yô, mvende u vendan mimi ne samber anyom uderi imôngo. Heela tseegh ga, shighe la ivor i bo la hingir kpishi, uwua di gema shi atine her kpuaa tseegh. Nahan ma nongo kera lu u ua naan ior kwaghyan u ken jijingi tsembelee ga. Nahan kpa, lu u kwagh a va kôr a gema. Kpa a lu hanma shighee?

15, 16. Er Mbahenen Bibilo time ken Ruamabera zulee yô, lu nyi i due kere, man ka mpin u nyi a gem a dughu?

¹⁵ Shighe u ivor i bo lu samber la va sôôn u been yô, gba saren ior tsung u fan mimi u ken Bibilo la. Umbur wer, ken kwavanyom u 1870 la, iorov kpuaa mba sar ve u fan mimi u ken Bibilo yô, ver iniongo ve i henen Bibilo kposo a ucôôci kua iniongo igen i Mbakristu Mbaaiev mba ve lu ivor i bo la. Ior mba lun a gbashima, mba ve yilan ayol a ve ér Mbahenen Bibilo la, hide a ayol a ve ijime, nahan ve time ken Bibilo a ishima i gbar gbar man a ishima i veren, shi ve lu sônon Aôndo ér a wase ve u kaven i.—Mat. 11:25.

¹⁶ Er Mbahenen Bibilo mban time ken Ruamabera zulee yô, kwagh u dedoo due ker kpishi. Nomso man kasev mba tilen sha mimi mban pon atesen a aiegh shi ve samber a atesen a Bibilo a mimi, ve gber ityakerada i pasen ior Bibilo shi ve samber a i sha tar wuee. Tom ve ne wase ior kpishi mba ijen man imura i ken jijingi kôr ve la u fan mimi u Bibilo. Sha nahan yô, mpin gema due u i sar se u zuan a mlumun sha mi yô: Lu  Mbahenen Bibilo mba ve lu cii man inyom i 1914 la Kristu tsua ve sha u una er tom a ve u koson iyôngo na yee? Ei. Shighe ve la lu shighe u iyiav lu vesen a vese yô, shi i lu kohol a kohol iyol i tsuan mba vea er tom u nan ior kwaghyan u ken jijingi la. Shighe lu a kuma u a pav Mbakristu mba aiev mba ve lu ivor i bo la a ver kposo a Mbakristu mba mimi mba ve lu uwua la ga.

17. Ka akaa a vesen a nyi yange hii u eren ken inyom i 1914 laa?

¹⁷ Er se vande henen ken ngeren u a bee la nahan, shighe u sunda la yange hii ken inyom i 1914 la. Ken inyom la, akaa a vesen kpishi hii u eren. I ver Yesu Tor sha, shi ayange a masejime hii. (Mpa. 11:15) Hii inyom 1914 la zan zan mhii u inyom i 1919 la, Yesu nyôr ken tempel u ken jijingi la vea Ter na sha u eren tom u hange hange u sôron tempel shi wanger un. * (Mal. 3:1-4) Hii ken inyom i 1919 la di, i hii u kohol uwua. Lu shighe u Kristu una ver nongo u mba vea naan ior kwaghyan u ken jijingi laa? Een, lu shighe je la!

18. Yesu yange tsengapasen ér una ver nongo u eren nyi, man lu mpin u hange hange u nyi gema due shighe u ayange a masejime hii a hii laa?

¹⁸ Zum u Yesu tsengapasen kwagh u una va er sha shighe u mkur la, a kaa ér una ver nongo u ua naan ior “kwaghyan sha ashighe ashighe” yô. (Mat. 24:45-47) Lu u una er tom a unô? Lu u kwa ne kpa, una koso ikpela i mbadondon un sha ikyev i asandeaior kpuaa, vough er yange er sha shighe u lu shin tar la nahan. Kpa shighe u ayange a masejime hii a hii la, mpin u hange hange gema due ér, Ka unô ve lu asandeaior shono? Se time sha mpin ne kua mbampin mbagenev sha kwaghôron u Yesu u profeti ne ken ngeren u a dondo la.