1, 2. Lu nyi i wase Mbashiada mba Yehova iorov 230 zende zende u kuugh shighe u Ityav mbi Tar cii Mbi sha II lu yemen u za kuusu la kpa kwagh er ve ga?

ER ITYAV lu hemban Mbanazi shighe u Ityav mbi Tar cii Mbi sha II lu yemen u za kuusu la, i na wada ér i tim ior udubu imôngo mba ve shi ken afo a mbakwarev la. Yange lu a kura mbakwarev mba ken purusu u ken Sachsenshausen la a yem a ve vea za nyôr utso shin kpezegemnger, nahan a ur utso mbara ken atô u ityeku. I va hingir u yilan zende ne ér zende u kuugh.

² Yange i due a mbakwarev mba hen afo a Sachsenhausen la iorov 33,000, ve zende angahar ukilomita 250, ve yem hen ihyongo i hen gar u Lübeck, ken tar u Jamani. Mbashiada mba Yehova iorov 230, mba ken ityar ateratar kpa lu ken ikpelaior, i shoja na ve wada ér ve zende angahar ve yem hen ijiir ne la. Ijen man angev na yô, tume mbakwarev mban cii iyol. Ka nyi yange i wase anmgbianev asev ve ve zende zende u kuugh ne kpa kwagh er ve ga? Ugen ken ve kaa ér: “Yange se za hemen u taver hanmô wase ishima ser nana de vôron ga.” Dooshima u ve lu a mi ayol a ve la kua “agee a hemban” a Aôndo na ve la wase ve ve war ican la.—2 Kor. 4:7.

3. Gba u se taver ayol a ase asema sha ci u nyi?

³ Nyian ne, se mba zenden zende u kuugh la ga, kpa se mba tagher a mbamtaver kpishi. Yange mba veren Tartor u Aôndo ken inyom i 1914 la yô, i daa Satan i gbihi shin tar, nahan “ishima vihi un tsung gadia a fa er shighe na a kera vese ga yô.” (Mpa. 12:7-9, 12) Er Armagedon a zulum yô, Satan ngu kighir se shi van se a atsan ér se ndôhôr ken jijingi. Heela tseegh ga, akaa a se eren ayange ayange la kpa mbamtaver mba ker kpishi. (Yobu 14:1; Orpa. 2:23) Ashighe agen mbamtaver mban ka ve na se vôr je, sea nôngo ser se yina ishima ga kpa se fatyô ga. U tesen ikyav yô, anmgbian ugen yange taver ior  kpishi ishima ken jijingi anyom imôngo. Kpa va been iyol yô, un vea kwase na ve gba angev, maa hii u yinan ishima tsung. Gba u se cii Yehova una na se “agee a hemban” la, shi anmgbianev asev vea taver se ishima, er anmgbian la kpa lu nahan.

4. Aluer ka u se taver mbagenev asema yô, ka kwaghwan u apostoli Paulu u han i gbe u se dondoo?

⁴ Aluer ka u se taver mbagenev asema yô, gba kpee u se dondo kwaghwan u apostoli Paulu yange wa Mbaheberu mba ve lu Mbakristu la. A kaa ér: “Sé wa nen ayol a ase ikyo, sé taver nen ayol a ase asema u lun a dooshima man aeren a dedoo. Se̱ de bundu nen mbamkohol asev mba aduaav er mbagenev ve eren nahan la ga, kpa sé taver nen asema ayol a ase, i̱ seer eren nahan er ne nenge iyange la i lu mgbôghom yô.” (Heb. 10:24, 25) Se dondo kwaghwan u a lu ken mkaanem man la nena?

5. Inja i u ‘wan ayol a ase ikyo’ la ér nyi, man u se er nahan yô, a gba u se er nena?

⁵ Inja i u ‘wan ayol a ase ikyo’ yô ka u “henen sha kwagh u mbagenev, henen sha mbamgbe vev.” Aluer se lam a mbagenev kpase shighe u se sugh ve ken Iyou i Tartor, shin se lam a ve sha abeerakaa tseegh nahan, se fatyô u kaven mbamgbe vev tsembelee je kpa? Mayange ga. Ka mimi, doo u se wa ikyo sha er se ‘lu sha kwagh wase ayol a ase’ shi se “amber sha akaa” a ior ga yô. (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13) Nahan kpa, aluer se soo ser se taver anmgbianev asev asema yô, gba u se fa ve sha mimi. A gba u se fa mlu u uma ve man aeren a ve man mlu ve u ken jijingi man agee a ve man mbamyen vev. Gba u vea nenge se ér se mba azende a ve shi se soo ve a ishima i môm. Cii man se er kwagh ne yô, a gba u se zuan a shighe u lun vea ve zum u kwagh a ze ve iyol, nahan iyol i kpe ve la tseegh ga, se luun vea ve sha ashighe agen kpaa.—Rom. 12:13.

6. Ka nyi ia wase mbatamen u ‘wan’ mba ve lu sha ikyev ve la “ikyo”?

⁶ I wa mbatamen mba ken tiônnongo kwagh ér ve ‘kura ikyumuile i Aôndo i i lu hen ve la,’ shi ve de eren kwagh ne sha mkighir ga, kpa i lu sha asema a ve. (1 Pet. 5:1-3) Aluer ve fa iyongo i i we ve sha ikyev la tsembelee ga nahan, vea fatyô u kuran i doo doo kpa? (Ôr Anzaakaa 27:23.) Aluer mbatamen mba zuan a shighe u lun vea mba ve civir Yehova a ve imôngo la shi doo ve u eren nahan yô, a hemba lun anmgbianev ican ga u keren iwasen hen a ve. Shi anmgbianev mba nomso man mba kasev vea hemba keghen iyol u pasen mbatamen mbamgbe vev man er i lu ve la, nahan mbatamen vea hemba fan u ‘wan ve ikyo’ shi nan ve iwasen i i gbe u vea nan ve la.

7. Doo u se nenge kwagh u mbayinanasema ve er a vese “sha lan” la nena?

⁷ Paulu yange kaa a tiônnongo u ken Tesalonika la ér: “Wasen nen mba ve taver ga yô.” (Ôr 1 Mbatesalonika 5:14.) “Mba ve yen ishima” la ka mba ve taver ga yô, mba iyol i kpe ve la kpa nahan. Anzaakaa 24:10 kaa ér: “Aluer ú gba uwer sha iyange i ican yô, agee ou vese ga.” Or u iyol i kpe nan yô, nana fatyô u ôron kwagh “sha lan.” (Yobu 6:2, 3) Shighe u se lu tesen ambaaior la ‘ikyo i wan’ yô, gba u se umbur ser alaghga kwagh u ve er la due ken ishima ve jighilii ga. Anmgbian u kwase ugen u i yer un ér Rachelle yô, yange hen kwagh sha kwagh ne shighe u ngô na nyôr ken ishimayinan tsung yô. Rachelle kaa ér: “Ngôm yange a shi ôron akaa a vihin mo ishima ker. Ashighe kpishi m nôngo u umbur imba kwase u Ngôm a lu jim jim yô, ka kwase u lun a dooshima shi eren kwagh a ior kundu kundu, man u wan nagh kpaa. Yange m kav er mba ishima i yen ve la ka ve ôr akaa kpishi a ve we ishima u ôron ga yô. Or ka nana er u kwagh shin nana ôr kwagh a we bagenaa, man wea or iyev sha mi nahan, i vihi kpishi.” Anzaakaa 19:11 kaa ér: “Kwaghfan u or ka a na nan yuwen  fefa ga, u den or kwaghbo, ka nan kwagh u civirigh je.”

8. Ka unô i doo u se hemba “lumun” ve sha dooshima ciilii, man ka sha ci u nyi?

⁸ Aluer yange or lu eren ma kwaghbo man nan va de, kpa kunya ngu kôron nan her nahan, se ‘wa nan ikyo’ nena? Paulu yange ôr kwagh sha kwagh u orgen ken Korinte u yange er isholibo kpa gema ishima yô, a kaa ér: “De nen nan kwagh la man shi sur nen nan ishima kpaa sha u ijungwen i tsung la i̱ de hembe nan ga yô. M ngu zamber a ven mer, shi lumun nen or la sha dooshima.” (2 Kor. 2:7, 8) Se fatyô u gban kuren ikyaa tsô ser or shon nan fa er nan doo se ishima shin kwagh u nan a gbe se ishima ga. Gba u nana nenge a kwagh ne ken ieren yase a nan.

9. Se ‘taver ayol a ase asema u lun a dooshima man aeren a dedoo’ nena?

⁹ Paulu yange nger wener: “Sé taver nen ayol a ase asema u lun a dooshima man aeren a dedoo.” Gba u se eren akaa a aa mgbegha mba se civir Yehova a ve imôngo la u lun a dooshima man aeren a dedoo yô. U tesen ikyav yô, usu ka ua nôngon u pirin yô, i gba u se kende atôndo shi se fehe u. Nahan yô, se fatyô u taver anmgbianev asev asema sha u ve tese ér Aôndo kua mbawan ndor a ve doo ve ishima. Gba hange hange u se wuese mbagenev ve ishima ia taver ve u lun a aeren a dedoo ye.

10, 11. (a) Ka unô ken a vese i gbe u a wuese ve? (b) Tese ikyav er ka a wuese or u nan ‘nenge gbev’ ve i wase nan yô.

¹⁰ Se cii ka se soo ser i wuese se, shighe u iyol i kpe se shin i kpe se ga kpaa. Ortamen ugen nger wener: “Terem yange wuese mo sha kwagh môm tsô kpaa ga. Nahan m va gande or kpa m nengen mer m eren kwagh sha gbir ga. . . . Er m lu anyom 50 hegen nahan kpa, azende a am ka aa wuese mo ér m ngu eren tom u ortamen tsembelee nahan i doom kpen kpen. . . . Kwagh ne tesem er i lu hange hange u me taver mbagenev asema yô, nahan ka m nôngo m zua a kwagh u me wuese mbagenev sha mi yô.” Sea lu upania shin mbabeenyol  shin mba iyol i kpe ve kpaa, hanmô wase yô, ka a wuese nan ishima i taver nan.—Rom. 12:10.

¹¹ Aluer mbatamen nenge or ngu nôngon gbev, man ve wa nan kwagh sha dooshima shi ve wuese nan sha akaa a dedoo a nan vande eren la yô, kwagh ne una fatyô u mgbeghan nan u hiden eren kwagh u dedoo. (Gal. 6:1) Ka kwagh u yange wase anmgbian u kwase ugen u i yer un ér Miriam je la. A nger wener: “Shighe u azende a am a kôôsôô agen undu mimi, shi terem gba angev mbu ken ityou la, m ya ican ken ishima tsung. Yange m ure kpishi. Nahan orgen ken tar va pinim ishiôr yô, m lumun, m lu henen mer ka nahan man me zua a msaanyol ye.” Kwagh ne na yô, a hingir u henen ér un kera gba sha ishigh ki Yehova ga, nahan una undu mimi. Ortamen ugen va umbur un er ngise civir Yehova sha mimi yô, ishima taver un. Yange na mbatamen ian sha u ve wase un u kaven er a doo Yehova ishima yô. Nahan un kpa Yehova hide doo un ishima. Maa a undu ishiôr na i fa Aôndo ga la, hide lu civir Yehova.

12. Aluer se mba karen anmgbianev asev sha mbagenev shin puun ve shin se na ve hingir u tôôn ibo ken ishima yô, alaghga vea er nyi?

¹² Aluer se hee or sha u karen nan sha mbagenev, shin puun nan sha ci u nan dondo atindi a se we ga, shin se na nan hingir u tôôn ibo ken ishima ér tom u nan gba ikyev ga yô, alaghga ishima ia tsuwe nan ker nana seer eren tom, kpa ica ia gba tsô nana vôr. Kpa aluer se mba wuese or u nan civir Yehova a vese imôngo, shi se mba pasen nan ser nan ngu civir Yehova sha ci u a doo nan ishima yô, ishima ia taver nan, nana er kwagh u injaa gbem.—Ôr Mbafilipi 2:1-4.

13. U taver mbagenev asema la wa nyi man nyi kere? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

¹³ Gba u ‘se taver asema ayol a ase, se seer eren nahan er se nenge iyange la i lu mgbôghom yô.’ Kwagh u se er ve se taver anmgbianev asev asema yô, ka u mgbeghan ve sha u ve za hemen u eren Aôndo tom. U taver mbagenev asema ser ve lu a dooshima man aeren a dedoo la ngu inja er u kenden atôndo a usu u u lu nôngon u pirin nahan. U taver ayol a ase asema la di gema ngu er u wan ikyon ken usu sha u u za hemen u yeghen shin u hemba yeghen nahan. Aluer se soo u taver mba iyol i kpe ve la ishima yô, a gba u se ôr ve kwagh u surun ve ishima. Shighe u se zough a ian i taver imbaor la ishima yô, gba u se lam a nan kundu kundu, man sha dooshima kpaa. (Anz. 12:18) Heela tseegh ga, doo u se “lu tsev tsev sha u ungwan kwagh,” kpa se gema se “ngôôr a kwaghôron.” (Yak. 1:19) Aluer se kegh ato a ma anmgbian shi se nôngo u kaven er i lu nan ken ishima la yô, se fatyô u fan er i hii ve iyol i kpe nan yô, nahan se ôr kwagh u una wase nan yô.

14. Yange i wase anmgbian ugen u iyol kpe un la nena?

¹⁴ Nenge ase er ortamen ugen u eren  kwagh kundu kundu yange kôrcio u wasen anmgbian ugen u gba uwer u eren ityom i Mbakristu anyom imôngo yô. Er ortamen ne kegh ato a na yô, a kav wang er Yehova doo anmgbian ne ishima her tsung yô. Hanma Iyoukura yô, anmgbian ne yange a time ker sha gbashima, shi nôngon u van mbamkombo hanma shighe. Nahan kpa, aeren a mbagenev ken tiônnongo na yô, va zua a ishimavihin shi iyol kpe un. Ortamen la ker u nan un ibo ga, kpa a kegh ato a na zulee sha u una kav er i lu un ken ishima yô, shi a pase anmgbian la er un vea tsombor na cii ve doo tiônnongo ishima kpishi yô. Tegh tegh tsô anmgbian la va kav er un de akaa a doon ga a mbagenev er la a lu yangen un u civir Aôndo u a doo un ishima la yô. Ortamen la maa lôhô anmgbian la ér a due kwaghpasen vea na. Sha iwasen i ortamen la yô, anmgbian la hide gba pasen kwagh, nahan shighe kar yô, hide lu ortamen her.

15. Se hen nyi hen Yehova sha gbaa u taver mba iyol i kpe ve la asema?

¹⁵ Aluer se taver ma anmgbian u iyol i kpe nan ishima je kpa, alaghga shighe a kar cii ve nana lumun u eren kwagh u se taver nan ishima ser nana er la ye. A gba u se za hemen u wasen nan. Paulu kaa ér: “Wasen nen mba ve taver ga yô, waan nen ishima a ior cii.” (1 Tes. 5:14) Se yina nen shima sha kwagh u mba ve taver ga la fese ga, kpa se “wasen nen” ve gbem. Yehova yange wa ishima a mbacivir un mbagenev, mba iyol kpe ve ashighe agen yô. Ikyav i tesen yô, Aôndo yange wa ishima a Eliya shighe gôgônan, lu wan ikyo sha mbamnenge nav. Yehova yange na profeti la kwagh u una wase un u zan hemen a tom na yô. (1 Utor 19:1-18) Yehova de Davidi asorabo a na sha ci u a gema ishima sha mimi. (Ps. 51:7, 17) Shi Aôndo wase orgen u yange nger Pasalmi 73, u war den u civir un la kpaa. (Ps. 73:13, 16, 17) Yehova we ishima a vese shi eren a vese kundu kundu, hemban je yô, shighe u se ure shi iyol i kpe se la. (Eks. 34:6) Mhôônom nam ma hingir “hegh hanma sev,” shi ma “been mayange ga.” (Ukwe. 3:22, 23) Yehova soo ér se dondo ikyav na la sha u eren a mba iyol i kpe ve la kundu kundu.

16, 17. Er mkur u tar ne a zulum yô, gba u se kange ishima u eren nyi, man ka sha ci u nyi?

¹⁶ Ken atô u mbakwarev 33,000 mba ve undu afo a ken Sachsenhausen la, ior udubu imôngo saa ku. Nahan kpa, Mbashiada mba Yehova mba 230 mbara cii, mô ve môm kpe ga. Er ve lu taver ayol a ve asema shi wasen ayol a ve yô, ve war zende la, nahan kera lu zende u kuugh hen ve ga.

¹⁷ Nyian ne, se mba zenden sha ‘gbenda u u ze sha uma la.’ (Mat. 7:14) Ica a gba ga tsô mbacivir Yehova cii vea nyôr ken tar u he u perapera la. (2 Pet. 3:13) Yô, se kange nen ishima u wasen ayol a ase sha er se lu sha gbenda u zan ken uma u tsôron la her yô.