1. Ka mkohol u ior mba Aôndo u nyi se lu timen sha mini, man ka mbampin mba nyi ve dugh sha kwagh ne?

YANGE Mbalevi kohol ior mba Aôndo imôngo sha u eren msen, nahan ve kaa a ve ér: “Mough, tile nen sha, wuese nen TER, Aôndo wen, hii sha uicôronmbaashighev zan zan gbem sha won.” Msen la ngu môm ken mbamsen mba ken Bibilo mba ve hembe lihen yô. (Neh. 9:4, 5) Yange ve kohol ken Yerusalem ken inyom i 455, cii man mve u Kristu la, sha uwer u Mbayuda u sha utaankaruhar ayange 24, mba yer uwer ne ér Tishri. Er se lu timen sha kwagh u mkohol ne la, gbidye kwar sha mbampin mban: ‘Lu nyi Mbalevi er ve wase ve u eren mkohol ne kuren un doo doo? Ka akaa agen a nyi se fatyô u henen ken msen u Mbalevi yange ve wa agoyol sha mi tsembelee ne?’—Ps. 141:2.

2. Ka ikyav i dedoo i nyi Mbaiserael yange ve ver sha ci wase shighe u ve kohol imôngo zum u i hide i maa girgar u Yerusalem i bee la?

² Mbayuda yange ve hide ve maa girgar u Yerusalem ve bee, uwer kar môm cii ve i mase eren mkohol la ye. (Neh. 6:15) Ior mba Yehova yange ve er tom ne cii ken ayange 52 tseegh, maa ve hide ve ver ishima sha mbamgbe vev mba ken jijingi. Nahan sha iyange i hiihii i uwer u he u Tishri la, ve kohol hen tembe, sha er vea ungwa er Esera vea Mbalevi mbagenev vea ôr Tindi u Aôndo sha ato a ior shi vea ta iwanger sha mi yô. Icombor kua “ior mba ve fatyô u ungwan kaven cii” yange ve tile shisha ve lu ungwan, “hii pepe je zan zan iyange sha tembe.” Ve ver ikyav i dedoo sha ci u se mba se ze mbamkombo ken Ayou a Tartor nyian, ape ka se tema ken mkpeyol la. Nahan cii kpa, aluer se wa ikyo ga yô, ashighe agen se za mbamkombo kpa ishima ia lu se her ga, se yem henen sha akaa a ikyoogh ga. Aluer ka nahan yô, time sha ikyav  i Mbaiserael mba sha ayange a tsuaa ve ver se la. Yange ve kegh ato a kwagh u i lu ôron la tseegh ga, kpa kwagh la kôr ve ken ishima, je yô ve hii u vaan er ve kôrcio u kuran Tindi u Aôndo ga yô.—Neh. 8:1-9.

3. Mbaiserael yange ve dondo kwaghwan u nyi?

³ Nahan cii kpa, ian ne lu shighe u pasen asorabo ken igbar ga. Er iyange ne lu i iniongo yô, gba u a saan ve iyol ken mcivir u Yehova. (Num. 29:1) Nahan Nehemia kaa a ior ér: “Gba yemen nen tsô, za ya nen tar, ma nen kwaghnyohon, tindi nen mba i er kwagh sha ci ve ga la a kwar; gadia nyian ka icighaniyange i TER wase je, ishima i̱ de kera vihin ne ga; gadia iember i ne ember TER la ka agee a en je.” Kwagh yange er doo yô, ior dondo kwagh u i wa ve ne, nahan iyange la hingir i “ember kpishi.”—Neh. 8:10-12.

4. Ka nyi mbayaav mba ken Iserael yange ve ere, man lu nyi i hange hange i er hen Iniongo i Atumbe nee?

⁴ Kpernan mbayaav kohol imôngo sha u vea fa kwagh u vea er ve vea hemba dondon Tindi u Aôndo yô. Mba tim ken Ruamabera yô, ve kav ér gba u vea er Iniongo i Atumbe sha uwer u sha utaankaruhar u Tishri la, hii sha ayange 15 zan zan 22, maa vea kure i sha icighanmkohol. Nahan ve hii u kohol iyol. Yange ve va er iniongo i doon kpishi. Hii sha ayange a Yosua la je Iniongo i Atumbe lu a doo er ingin nahan ga, nahan “iember lu her kpishi.” Kwagh u hange hange u yange i er hen iniongo ne yô, i ôr Tindi u Aôndo sha ato a ior “ayange ayange, hii sha iyange i hiihii je zan zan ar sha iyange i masetyô la.”—Neh. 8:13-18.

5. Lu nyi ior mba Aôndo er cii ve Mbalevi mase sônon Yehova sha ci ve?

⁵ Yange mba been iniongo ne ayange ahar nga kar yô, Mbaiserael kohol imôngo sha u pasen asorabo a ve ken igbar, gadia ve kanshio u kuran Tindi u Aôndo. Iyange ne lu i yan tar ga. Kpa i lu i ior mba Aôndo hôr kwaghyan shi ve ta nyagba uya u zungwen yô. Sha iyange ne kpa, i ôr Tindi u Aôndo sha ato a ior pepe zan zan nôngo u kuman ahwa atar. Ka va kom atetan yô, “ve pase akaabo a ve, ve sôn TER, Aôndo ve.” Mba been yô, Mbalevi er msen u yange ve wa iyol sha mi tsembelee la sha ci u ior. —Neh. 9:1-4.

6. Lu nyi i wase Mbalevi ve ve er msen u injaa la, man se hen nyi ken kwagh ne?

⁶ Lu Tindi u Aôndo u Mbalevi zeren ôron la yange wase ve ve fa er vea er msen u injaa ne ye. Vegher u hiihii u msen ve ne ôr kwagh u ityom i Yehova man aeren a na. Vegher u masetyô la di ôr var var er Aôndo a ‘zongo mhôônom kpishi’ yô, shi a pase wang er Mbaiserael ve er asorabo i gande  u una zungwe ve mhôônom yô. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Aluer se mba gbidyen kwar sha Mkaanem ma Aôndo ayange ayange, shi se mba den ser Yehova a lam a vese ken mkaanem nam cii ve se mase sônon un yô, se lu a akaa kpishi a eren msen sha mi, shi mbamsen asev vea hemba kôrough shi lun a inja kpaa.—Ps. 1:1, 2.

7. Mbalevi yange ve sôn Aôndo nyi, man se hen nyi ken kwagh ne?

⁷ Ken msen u Mbalevi yange ve er ne cii ve sôn Yehova kwagh môm tseegh tsô. Ken mkur u msen ve ne, ve kaa ér: “Aôndo wase, u hemban, u ageegh, u cier iyol, u wan ikyuryan man erdoo ikyo; ican ne cii i̱ de luun kwagh u kiriki sha ishigh Yough ga, ican i i tser se a utor asev man atiator a ase man upristi asev man uprofeti asev man uter asev kua ior Ou cii la, hii sha ayange a utor mba Ashiria je zan zan nyian ne.” Nahan Mbalevi ver se ikyav i dedoo i wuese Yehova shi sughun un cii ve, masen sônon un kwagh u a gbe se la ye.

8, 9. (a) Mbalevi yange ve hii msen ve sha gbenda u tesen iyol hiden a mi ijime nena? (b) Ka akum ahar a nyi Mbalevi yange ve ter kwagh u a ken msene?

⁸ Shin er Mbalevi yange ve wa agoyol sha msen ve tsembelee nahan kpa, yange ve hide a ayol a ve ijime shi ve hen ér mkaanem vem yina u nan Yehova iwuese i i kom sha a na la. Sha nahan yô, ve hii msen ve la sha u sônon Aôndo sha ci u ior nav. Ve kaa ér: “I̱ wuese iti You i iengem i i gande iwuese kua icivir cii inya la.”—Neh. 9:5.

⁹ Ve za hemen ve kaa ér: “We U ngu TER, We tseegh; We U er Sha man shi Sha u a lu sha la a ikyum ve cii, tar kua akaa a a lu shin u kpaa man uzegembamngerev man akaa a a lu shimi cii, U koson a cii; ikyum i Sha kpaa ngi civir We.” (Neh. 9:6) Mimi yô, ka Yehova Aôndo yange gba usha kua “ikyum ve cii” ye, ka kwavaôndo kua azuku-asan a a lu sha mi, i gande ôron la je la. Shi ka un a gbe akaauma atô kposo kposo, a doon ashe, a a lu shin tar la sha gbenda u aa maren aa seer iyenge ye. Mbatyomov mba i ter kwagh ve ken msen la ér, mba “ikyum i Sha” la kpa, ka un a gbe ve cii ye. (1 Utor 22:19; Yobu 38:4, 7) Heela tseegh ga, mbatyomov ka ve er ishima i Aôndo a iyol hiden a mi ijime sha u wasen uumace mba yinan “mba vea ya dyako u myom la.” (Heb. 1:14) Mbatyomov ver se ikyav i dedoo kpen kpen i ia wase se u civir Yehova vea mbagenev ken mzough, er ikyumutya i i tsaase i tsembelee nahan yô.—1 Kor. 14:33, 40.

10. Se hen nyi sha ieren i Aôndo a Aberahama?

¹⁰ Mbalevi mba teren kwagh u akum a sha la mba been yô, ve yem ôron kwagh u ieren i Aôndo a Aberam, u lu anyom 99 kpa lu a zua a wan hen kwase na Sarai, u lu ikyômkwase la ga la. Lu hen shighe ne Yehova gema iti na hingir Aberaham  ye. Inja i iti ne ér “ter u akuraior kpishi.” (Gen. 17:1-6, 15, 16) Shi Aôndo tôndo zwa a Aberaham ér vor na ua ya dyako u tar u Kanaan. Ashighe kpishi uumace ka ve hungur kwagh u ve tende zwa sha mi la, kpa Yehova yô eren nahan ga. Ka vough er Mbalevi ve pase ken msen ve la nahan, ér: “We U ngu TER, Aôndo u U tsough Aberam, U dugh a na ken Ur u Mbakaldi man U ii un iti Wer Aberaham. U zua un a ishima i jighjigh sha ishigh Yough man shi U tôndo zwa a na kpaa, Wer, Ú na un tar u Mbakanaan . . . , Ú na tsombor na je; man shi U er sha kwaghôron Wou vough, gadia We U ngu u perapera.” (Neh. 9:7, 8) Se kpa se dondo nen ieren i Aôndo wase u perapera la sha u eren kwagh u se tende zwa sha mi la hanma shighe.—Mat. 5:37.

11, 12. Pase inja i iti i Yehova man kwagh u yange er a ônov mba Aberaham u tese ér a kuma u yan iti shon yô.

¹¹ Inja i iti i Yehova la ér “Ne Kwagh Lu.” Kwagh ne tese ér Aôndo ka a er hanma kwagh u i gbe u una er cii sha u kuren uityendezwa nav. Gbenda u Aôndo er kwagh a tsombor u Aberaham shighe u ve lu ikpan ken tar u Igipiti la tese wang ér kur uityendezwa nav. Hen shighe la, lu inja er a fatyô u duen a ikyurior la jimin cii ken kpan kera, yemen a ve ken Tar u Ityendezwa la ga nahan. Nahan cii kpa, Aôndo yange er akaa kposo kposo, a a na ityendezwa na la kure vough yô. Sha nahan yô, a tese ér un kuma u yan iti na i Yehova, i i dugh kposo shi i kom icivir la.

¹² Mbalevi shi pase akaa a Yehova yange er a ior nav la ken msen ve ne, ér: “U nenge ican i uter asev ken Igipiti man U ungwa mliam vem hen kpe u Zegemnger u Nyian kpaa; man U tese uivande man akaa a kpilighyol sha Farao man mbayev nav cii, kua ior mba hen tar na cii; gadia U fa, ve manger sha uter asev; nahan U due iti, er i lu nyian nahan. U tôndo zegemnger sha ishiv vev, nahan ve kar sha tareghnyaagh her atô u zegemnger; mbatôvon ve angahar yô, U gbihi ve shin iv, er ka iwen shin zegemnger nahan.” Shi ve za hemen u pasen kwagh ugen u Yehova er sha ci u ior nav ken msen ne ér: “U gema ior mba ve tema ken tar la hingir sha ikyev ve, ka Mbakanaan je la, . . . Ve ngohol agar a lun a ugil kua tar u doon iyiagh, ve ngohol uya mba mgboughon a akaa a dedoo man azôr a ombon mngerem shimi a i time a shin avande man ishule i ikyon i wain man ishule i olev kua ikyon ngôgh i umen atam; ve ya kwagh kuma ve, ve kehe, kpe ve iyol sha iveren You i vesen.”—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Yehova yange nenge sha mbamgbe mba ken jijingi mba ônov mba Iserael nena, kpa ve gema ve er nena?

¹³ Aôndo yange er akaa agen kpaa sha u kuren awashima na. U tesen ikyav yô, shighe u Mbaiserael sember duen ken Igipiti la, Yehova nenge sha mbamgbe vev mba ken jijingi. Mbalevi umbur kwagh ne ken msen u ve er hen Aôndo la. Ve kaa ér: “U sen sha uwo u Senai, U ôr kwagh a ve Sha, U na ve akaaôron a jirigh a jighilii, man atindiakaa a mimi man akaawan a dedoo kua atindi.” (Neh. 9:13) Yehova tese ior nav sha er vea kuma u a yila ve a suur sha iti na, shighe u vea ya dyako u Tar u Ityendezwa la yô. Kpa ve ta akaa a dedoo a i tese ve la kera.—Ôr Nehemia 9:16, 18.

14, 15. (a) Yehova yange er kwagh a ior nav mba ve hemba un ato la sha mhôôn nena? (b) Se hen nyi sha gbenda u Aôndo yange eren kwagh a ikyurior i tsua laa?

¹⁴ Ken msen u Mbalevi er la, ve ter akaabo ahar jighilii a yange Mbaiserael er shighe u ve tôndo zwa sha uwo u Sinai ér vea kura Tindi u Aôndo ica lu a gba ga la. Kwagh ne na yô, ve kuma ku. Kpa Yehova zungwe ve mhôônom. Nahan Mbalevi  wuese Yehova ken msen ve ne, ve kaa ér: “Sha mhôônom Ou ma zungwen kpishi yô, U undu ve ken deserti ga; . . . Anyom akunduahar je, U lu koson ve . . . , kwagh ban ve ga; akondo a ve bee iyol ga, angahar a ve kpaa mura ga.” (Neh. 9:19, 21) Nyian ne, Yehova ne se hanma kwagh u una wase se u civir un sha mimi cii. Mayange se lu nen er Mbaiserael mba ve kpe udubu imôngo ken taaikyôngo sha ci u ihyembeato man m-ban u jighjigh u nan la nahan ga. Sha kpôô yô, akaa la yange “i nger a sha u a̱ lu se ityesen, se mba mkur u ashighe a ve sha a vese ne.”—1 Kor. 10:1-11.

¹⁵ Kwagh er vihi yô, Mbaiserael mba ye dyako u Tar u Ityendezwa la yô, ve yem civir mbaaôndo mba Mbakanaan, sha u eren idya shi nan nagh sha ônov vev. Nahan Yehova de akuraior a a kase Mbaiserael la nzughul a ve. Mba gem ishima yô, Yehova zungwe ve mhôônom shi yima ve sha ikyev i mbaihyomov vev. Kwagh ne er nahan kuma “acin imôngo je.” (Ôr Nehemia 9:26-28, 31.) Mbalevi pase ibo i Mbaiserael, ve kaa ér: “Anyom kpishi je U lu wan ishima a ve, U pase ve ibo ve sha Jijingi Wou, sha akaaôron a uprofeti Ou; nahan kpaa ve lumun ve ver ato ga; ka nahan man U gema ve U na sha ikyev i akuraior a ken tar la” ye.—Neh. 9:30.

16, 17. (a) Shighe u Mbaiserael due ken uikyangen hide ken tar ve la, mlu ve hen shighe la kaha a shighe u uter vev ya dyako u Tar u Ityendezwa ica lu a gba ga la nena? (b) Lu nyi Mbaiserael lumun ibo sha mini, man ve tôndo zwa ér vea er nyi?

¹⁶ Shighe u Mbaiserael hide ken tar u i yem a ve uikyangen la kpa, ve hemba Aôndo ato ciligh ciligh. Nahan lu nyi i due kere? Mbalevi za hemen u pasen ken msen ne ér: “Nyian yô, se mba ikpan, man tar u U ne uter asev Wer ve̱ ya atam a u man ahôm a u ne, nenge, se mba ikpan ken u je. Man ngu nan utor mba U ver sha a vese sha ci u asorabo a ase la, mtsera kpishi; . . . se yô, kwagh tsule se kpishi.”—Neh. 9:36, 37.

¹⁷ Mbalevi lu kaa ér Aôndo er kwagh shami ga sha u den ér ior nav ve ya icanaa? Mayange ga! Ve pase ér: “U ngu a ishô sha akaa a a tser se la cii; gadia U er ieren i mimi, kpa se yô, se er ifer.” (Neh. 9:33) Maa ve mase kuren msen u ve er sha mimi ne sha u tôndon zwa a ishima ve i môm ér vea kura Tindi u Aôndo. (Ôr Nehemia 9:38; 10:29) Nahan ve nger ityendezwa i ve er ne shin takerada, mbahemen mba Mbayuda 84 wa uwegh shimi.—Neh. 10:1-27.

18, 19. (a) Cii man se war se nyôr ken tar u Aôndo u he la yô, ka nyi i gbe u se ere? (b) Ka nyi i doo u se gba uwer u eren msen sha mi ga, man ka sha ci u nyi?

¹⁸ Aluer se kpa se soo u waren nyôron ken tar u he u perapera la yô, gba u se lumun ser Yehova a tsaha se. Apostoli Paulu yange pine ér: “Ka hanma wan man Ter A de kôôm nana?” (Heb. 12:7) Aluer se lumun tsaha u Yehova shi se za hemen u civir un sha mimi yô, a tese ér se lumun ser a tsaase se. Man aluer se er isholibo i vesen yô, se fatyô u lun a vangertiôr ser Yehova una de se isholibo la, aluer se gema ishima sha mimi shi se lumun tsaha a iyolhiden ijime yô.

¹⁹ Ica a kera gba ga tsô Yehova una kende a iti na sha a hemba er yange vande kenden a mi shighe u due a Mbaiserael ken Igipiti la. (Esek. 38:23) Shi er ior nav mba sha ayange a tsuaa la ve ya dyako u Tar u Ityendezwa la nahan, kape Mbakristu mba ve taver ishima, ve lu civir Yehova sha mimi la kpa vea va ya dyako u uma u tsôron ken tar u Aôndo u he u perapera una lu ker la je la. (2 Pet. 3:13) Er akaa a injaa ne a lu keghen se yô, doo u se gba nen uwer u eren msen ser i tsegha iti i Aôndo i iengem la ga. Ken ngeren u dondon ne, se time sha msen ugen u i gbe u se er kwagh u i pase ker la, sha er se zua a iveren i Aôndo, hii hegen zan zan gbem sha won yô.