1, 2. Ka iniongo i han i doo u Mbakristu cii kwagh a gba ve a mini, man ka sha ci u nyi?

KA WEA hen sha kwagh u uiniongo nahan, ka i han ka i va u ken ishima fele? Alaghga mba ve er ivese yô vea kaa ér ka iniongo i yange ve er sha ivese ve la. Mbagenev yô, alaghga ka iyange i vesen igen i ior kpishi ve umbur yô, er iyange i tar ve hingir sha tseeneke u u la nahan. Kpa iniongo igen i i er i hegen i hembe anyom 3,500 la yô, u fa kwagh u i kpa?

² Mba yer iniongo ne ér Paseka. Lu iniongo i Iserael er shighe u i due a ve ken kpan, ken tar u Igipiti la. Doo u iniongo ne ia lu u kwagh u vesen sha ci u nyi? Sha ci u i bende a uma wou sha igbenda igen i i lu hange hange yô. Alaghga u kaa wer ‘Kpa ka Mbayuda yange ve eren iniongo ne ye, mo m ngu Oryuda ga. Nahan kwagh a gbam sha kwagh u iniongo ne ér nyi?’ Kpa mkaanem ma doon tsung ma Paulu a er heen man, ma a wase u u̱ fan er i hii ve iniongo ne i lu se a inja yô. Ma kaa ér: ‘Waniyôngo wase u Paseka kpaa i sôngo un kera, ka Kristu je la.’ (1 Kor. 5:7) Cii man se fa mimi u kwagh ne yô, gba u se fa kwagh u Paseka u Mbayuda ne, man er Paseka ne a gbe a zough a tindi u Yesu yange wa Mbakristu cii ér ve kuran la kpaa.

3, 4. Lu nyi i na ve Mbaiserael er Paseka ve u hiihii laa?

³ Ior umiliôn deri imôngo sha tar nyian mba ve lu Mbayuda ga yô, pande fa ityôkyaa i yange na ve Mbaiserael va er Paseka ve u hiihii la yô. Alaghga ve ôr kwagh na ken takerada u Bibilo u Ekesodu la, shin ve ungwa ior ôr kwagh a mi, gayô ve nenge fiim i í er sha kwagh shon yô.

⁴ Shighe u Mbaiserael lu ikpan ken Igipiti anyom imôngo la, Yehova tindi Mose man anngô na Aron ér ve̱ za ôr Farao a na ior Nav ian ve yem. Er Farao lu tor u Igipiti u gengese iyol yô, a venda u nan Mbaiserael ian ér ve yem, nahan Yehova va a atsan a vihin atô kposo kposo  sha tar la. Ken masejime yô, Aôndo va a ican i sha pue, a wua ônov mbaiundav mba Igipiti; kwagh ne na yô, Farao kaa ér ve due ve yem.—Eks. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Lu u Mbaiserael vea er nyi sha u wan agoyol a va duen ken tar u kpan kera? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

⁵ Kpa lu u Mbaiserael vea er nyi cii ve vea mase duene? Kwagh ne er sha shighe u fam, ken inyom i 1513 C.S.Y. (Cii man Shighe u Yesu) la, ken uwer u Mbaheberu u i yilan ér Abiba, u ve va gema yilan ér Nisan la. * Aôndo kaa a Mbaiserael ér sha iyange i Nisan 10 yô, ve hii u wan agoyol u va eren iniongo sha iyange i Nisan 14. Iyange i Nisan 14 la hii sha iyangemiren, sha ci u iyange i Mbaheberu yange i hiin sha iyangemiren za kuren kpernan sha iyangemiren. Sha iyange i Nisan 14 la, lu u hanma tsombor yô, ua sôngo nomiyôngo (shin kpev) ua shie awambe a na sha ikpandehunda shin ambusu a hunda a iyou ve. (Eks. 12:3-7, 22, 23) Tsombor u ya iwer i iyôngo i mgbaghen a mgbagh kua bredi u i wa kwa sha mi ga yô, kua ahu a iue. Lu u ortyom u Aôndo una zende ken tar la una tim ônovmbaiundav mba Igipiti, kpa mba Iserael mba ve ungwa kwagh u i kaa ér ve er la yô, a kura ve, maa a due a ve ken tar u kpan kera.—Eks. 12:8-13, 29-32.

6. Lu u Mbaiserael vea za hemen u eren Paseka sha hanma inyom sha ci u nyi?

⁶ Lu kwagh u za hemen je la, nahan lu u Mbaiserael vea za hemen u umbur shighe u yange ve due ken kpan kera ne anyom anyom. Aôndo kaa a ve ér: “Iyange ne, i̱ lu ne iyange i umbur, ver nen i, i̱ hingir iniongo i civir TER; yaan nen i sha ikyov ikyov, i̱ hingir ne tindi u eren nahan gbem sha won je.” Yange vea eren Paseka sha iyange i Nisan 14 vea been yô, i gba u vea er Iniongo i Bredi u i We Kwa sha mi Ga la ayange ataankarahar. Nisan 14 lu iyange i Paseka kpôô kpôô je la, nahan kpa ayange a anigheni la cii i yilan a ér ayange a Paseka. (Eks. 12:14-17; Luka 22:1; Yoh. 18:28; 19:14) Paseka lu môm ken uiniongo mba i na zwa ér Mbaheberu ve eren hanma inyom yô.—2 Kron. 8:13.

7. Lu iniongo i nyi Yesu ver shighe u er Paseka na u masetyô laa?

⁷ Er Yesu kua mbaapostoli nav cii yange ve lu Mbayuda mba ve lu sha ikyev i Tindi u Mose la yô, ve kpa ve yaan Paseka ne sha hanma inyom. (Mat. 26:17-19) Shighe u ve ya Paseka ve u masetyô la, Yesu ver iniongo i he i lu u mbadondon un vea za hemen u eren hanma inyom yô. I yila i ér Kwaghyan u Umbur Ter. Kpa lu u vea eren i sha iyange i nyi?

8. Ka mpin u nyi a dugh sha kwagh u Paseka man Kwaghyan u Ter u Aikighe laa?

⁸ Yesu yange ye Paseka vea mbaapostoli nav been nahan maa a ver iniongo i Kwaghyan u Ter u Aikighe la. Kwagh ne tese ér yange ve er iniongo i he ne sha iyange i i eren Paseka la. Kpa alaghga u nenge yô, Mbayuda mba sha ayange ase ne ka ve er Paseka ve la sha iyange i ka se umbur ku u Kristu la jighilii ga. Er nan ve kwagh a lu nahana? Kwagh u Aôndo yange kaa a Mbaiserael ér ve er la una wase se u zuan a mlumun sha mpin ne. Mose yange kaa ér “mkohol u ior i Iserael cii, ve sôngo” waniyôngo, been yô, shi a pase ve shighe u vea er kwagh ne sha iyange i Nisan 14 la jighilii.—Ôr Ekesodu 12:5, 6.

9. Ekesodu 12:6 pase ér lu hanma shighe i sôngon waniyôngo u Paseka laa? (Nenge ngeren u kiriki u a lu a itinekwagh ér “Lu Shighe u Hana?” la.)

⁹ I ôr ken Ekesodu 12:6 ér i sôngo waniyôngo la “aikighe.” Ubibilo mbagenev, kua i Mbayuda i i yer ér Tanakh la gema ishember ne ér “aôndoaimegh.” Sha nahan yô, lu u a sôngo waniyôngo sha shighe u iyange  i mir kpa ime i lu a wa ga yô, sha mhii u Nisan 14 la.

10. Mbagenev hen ér yange i sôngon waniyôngo u Paseka la shighe u hana, kpa kwagh ne gema va a mpin u nyi?

¹⁰ Shighe va karen yô, Mbayuda mbagenev hen ér yange i tôô shighe gôgônan u sôngon iyôngo i i va a mi ken tempel la cica cii. Nahan ve hen ér aikighe u i ter ken Ekesodu 12:6 la lu ôron kwagh u mkur u iyange i Nisan 14, shighe u iyange i hii u kpeese zan zan shighe u i za mire la. Kpa aluer ka kwagh u ivur la i lu kaan la yô, lu hanma shighe ve ya Paseka? Profesô Jonathan Klawans, u a fe kwagh u kwaghaôndo u Mbayuda tsembelee la kaa ér: ‘Iyange ve hiin sha iyangemiren, nahan i sôngon nagh kun sha iyange i Nisan 14, kpa i gema i hii Paseka sha iyange i Nisan 15 shi i ya un sha iyange shon, nahan kpa, takerada u Ekesodu tese iwerayange ne nahan jighilii ga.’ Shi a nger ér: “Ityakerada i mbatesen atindi a Mbayuda . . . pase se er yange i yaan Paseka cii man i va hembe Tempel, ken inyom i 70 la tsô kpaa ga.”

11. (a) Lu nyi Yesu tagher a mi sha iyange i Paseka u ken inyom i 33 laa? (b) Hii nan ve yange i yila iyange Nisan 15, ken inyom i 33 la ér “zegeyange”? (Nenge ngeren u shin kpe la.)

¹¹ Hide Paseka u ken inyom i 33 la di ye? Lu hanma shighe i ya unu? Sha iyange i Nisan 13, er lu zurum u a ‘sôngo Paseka’ la, Kristu kaa a Peteru man Yohane ér: “Za, za sôr nen Paseka sha ci wase, se za ya nen.” (Luka 22:7, 8) Nahan ka va nyer sha iyange i Nisan 14, Tomanyiin aikighe yô, ‘shighe kuma’ u a ya iwer i Paseka la. Yesu ye Paseka ne vea mbaapostoli nav, been yô, a ver iniongo i Kwaghyan u Ter u Aikighe la. (Luka 22:14, 15) Hen tugh mbula i kôr un i za ôr un ijir. Nahan ka va zurum atetan, sha iyange i Nisan 14 la yô, i mande un, maa va kpe atetan. (Yoh. 19:14) Sha nahan yô, yange i ‘sôngo Kristu, Waniyôngo wase u Paseka la sha iyange i môm i i sôngo Paseka la. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Er iyange i Mbayuda ne lu yemen u za been la, i ii Yesu cii man iyange i Nisan 15 la hii ye. *—Lev. 23:5-7; Luka 23:54.

12, 13. Ka sha nyi gbenda nahan iniongo i Paseka ne yange i lu a inja hen ônov mba ken Iserael kpaa?

¹² Kpa de se hide se time nen sha kwagh u yange za hemen ken Igipiti la. Mose yange kaa ér gba u ior mba Aôndo vea za hemen  u eren Paseka la, una hingir ve tindi u vea kuran “gbem sha won” yô. (Ôr Ekesodu 12:24-27; Dut. 6:20-23) Sha nahan yô, lu u Paseka la una lu “iyange i umbur” i mbayev je kpa vea fatyô u henen kwagh ker yô.—Eks. 12:14.

¹³ Lu u uter mba ken Iserael vea za hemen u ôron ônov vev akaa a injaa a ve hen sha kwagh u iniongo i Paseka ne la sha ikyov ikyov. Môm ken akaa a yange ve hen yô ér, Yehova una fatyô u kuran mbacivir un. Mbayev vev fa ér Yehova ka Aôndo u uma u a lu kpôô kpôô shi a we ior nav ikyo shi a nôngon kwagh sha ci ve kpaa yô. Yange tese kwagh ne ken igbar shighe u a kura ônovmbaiundav mba ken Iserael, “zum u A tsaha Mbaigipiti” la. A war ônovmbaiundav mba ken Iserael.

14. Mbamaren mba ve lu Mbakristu la vea fatyô u lamen a mbayev vev sha kwagh u Paseka sha u wasen ve u lun a iwuese sha nyi?

¹⁴ Mbá wan mbamaren mba ve lu Mbakristu la tindi ér ve ôron mbayev vev inja i akaa a yange i eren sha iniongo i Paseka la hanma inyom ga. Nahan kpa, we u tesen ônov ou wer Aôndo kor ior nav kpa? Ka u tese mbayev ou wer u na jighjigh taveraa wer ka Yehova a ze hemen u lun Orkuran u ior nav kpa? (Ps. 27:11; Yes. 12:2) Man ka u lam a ve inja er u ngu nan a na kwaghôron shinii, ka u tema vea ve imôngo, ne lamen sha akaa ne saan saana? Nôngo lamen a mba hen tsombor wou sha gbaa ne, sha er vea seer lun kôôsôô a Yehova yô.

15, 16. Se fatyô u eren tom a ngeren u sha kwagh u Paseka la man kwagh u i er ken Ekesodu la u pasen nyi sha kwagh u Yehova?

¹⁵ Paseka ne tese se kwagh u tahav mbu Yehova a lu a mi mbu kuran ior nav la tseegh tsô ga. Shi yange yima ve ‘due a ve ken tar u Igipiti’ kpaa. Hen ase er yange a lu Mbaiserael shighe u Yehova yima ve la yô. Lu hemen ve sha ibeenegh man usu u lun er ityôgh nahan. Ve kar sha tareghnyaagh shin Zegemnger u Nyian u pav her atô yem ken iyan man ken imese la. Mba waren mba peren yande la yô, ve nenge er mngerem mara hide zua her tim shoja i Igipiti cii yô. Maa Mbaiserael war, ve gba wan icam kaan ér: “Me wa icam me ter TER, . . . nyinya kua orhendan un kpaa, A haa ve shin zegemnger. TER ka agee am man icam yam kpaa, A hingir myom wam kpaa.”—Eks. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Ps. 136:11-15.

¹⁶ Wea lu a mbayev yô, u ngu wasen ve u suur sha Yehova u a lu Oryiman ve la kpa? Iliam you man akaa a u tsough u eren la tese ve ér u suur sha Yehova kpa? Shighe u ne lu eren Mcivir wen u hen Tsombor la, u fatyô u lamen a ve sha kwagh u i nger ken Ekesodu ityough 12-15 la, shiishi pasen ve er Yehova yange yima ior nav yô. Sha ashighe agen di u fatyô u seer tan iwanger sha kwagh ne sha u timen vea mba hen tsombor wou sha kwagh u i nger ken Aerenakaa 7:30-36 shin Daniel 3:16-18, 26-28 la. Mimi yô, doo u agumaior man mbaganden cii vea lu a vangertiôr ér nyian kpa Yehova ka Oryiman wase. Una va yima se nyian vough er yange yima ior nav sha shighe u Mose la nahan.—Ôr 1 Mbatesalonika 1:9, 10.

17, 18. Shighe u se lu henen sha gbenda u yange i er tom a awambe sha shighe u Paseka u hiihii la yô, ka nyi i doo u se umburu?

¹⁷ Mbakristu mba mimi nyian mba eren Paseka u Mbayuda la ga. Yange i eren Paseka ne sha u dondon kwagh u Tindi u Mose kaa la, man nyian se mba sha ikyev i Tindi la ga. (Rom. 10:4; Kol. 2:13-16) Kpa kwagh ugen gema ngu u a gbe se kwagh tsung yô; ka ku u Wan u Aôndo la. Nahan cii kpa, akaa agen nga a yange i eren sha shighe u Paseka u yange i hii u eren ken Igipiti la, a se fatyô u henen kwagh ker yô.

¹⁸ Awambe a waniyôngo a yange i shie sha ikpandehunda man ambusu a hunda la lu sha u waren uma. Nyian ne, se mba ne Aôndo nagh sha zendenya, sha shighe u Paseka shin ashighe agen kpaa ga. Kpa nagh ku hemban lun a inja cii kugenegh ku, ku kua fatyô u nan or uma u tsôron yô. Apostoli Paulu yange nger kwagh sha kwagh u “mkohol u mbaiundav mba i nger ve ati Sha” yô. Ka sha “awambe a mishin” a Yesu la i lu waren Mbakristu mba i shigh ve mkurem mbara ye. (Heb. 12:23, 24) Mbakristu mba ve lu a ishimaverenkeghen i va lun uma gbem sha won shin tar la kpa ka sha awambe a Yesu ne i lu waren ve ye. Doo u vea umbur ayol a ve kwagh ne hanma shighe: “Ken a Na yô, se mba a mpaa u sha awambe Na man shi mde u gbev mbu nôngon sha mlumun Na u sha mhôôn u ngeen yum la.”—Ef. 1:7.

19. Gbenda u Yesu yange kpe la seer taver jighjigh u se ne kwaghôron u profeti la nena?

¹⁹ Shighe u Mbaiserael sôngo waniyôngo u Paseka la, lu u vea ya un vea hembe kuhe ga. (Eks. 12:46; Num. 9:11, 12) Hide “Waniyôngo u Aôndo” u yange va na nagh ku ipaan la di ye? (Yoh. 1:29) Yange i mande un hen atô u mbaiv uhar. Mbayuda za pine Pilatu ér a̱ na ve ian vea za kever mba i mande ve la angahar. Kwagh ne una na vea kpe fele, sha er vea lu sha kon zan zan iyange i Nisan 15, i i lu zegeyange i Memen la ga yô. Ushoja mbara kever angahar a mbaiv mbauhar mba i mande ve mbara, “kpa mba ve hen Yesu, mba nengen er A vande kpen kera yô, ve kera kever Un angahar ga.” (Yoh. 19:31-34) Kwagh ne zua sha kwagh u yange i er a waniyôngo u Paseka la, nahan waniyôngo la lu “mure” u kwagh u una va er sha iyange Nisan 14, ken inyom i 33 la. (Heb. 10:1) Heela tseegh ga, gbenda u akaa za hemen la kure kwagh u i er ken Pasalmi 34:20 la, nahan doo u kwagh ne una seer taver jighjigh u se ne kwaghôron u profeti la.

20. Iniongo i Paseka la kaha a iniongo i Kwaghyan u Ter u Aikighe la nena?

²⁰ Nahan cii kpa, Paseka la kaha a Kwaghyan u Ter u Aikighe la sha igbenda igen. Kwagh ne tese ér Paseka u yange i kaa a Mbayuda ér ve eren la lu tsenganpasen kwagh u Kristu yange kaa a mbadondon un ér ve er sha u umbur ku na la ga. Shighe u Mbaiserael lu ken Igipiti la, ve ya inyam i waniyôngo u ve sôngo la, kpa ve ma awambe a na ga. Kwagh ne kaha a kwagh u Yesu yange kaa a mbahenen nav ér ve er la. Yange kaa ér gba u mba vea za tema tor a na imôngo “sha tartor u Aôndo” la vea ya bredi shi vea ma wain. Bredi la tile sha ityough ki iyol na, wain la di tile sha ityough ki awambe a na la. Se seer timen sha kwagh ne ken ngeren u a dondo ne.—Mar. 14:22-25.

21. Ka a inja u se fa kwagh u iniongo i Paseka la sha ci u nyi?

²¹ Nahan cii kpa, ikyav tese wang ér Paseka yange lu iniongo i vesen i i tese gbenda u Aôndo yange eren kwagh a Iserael yô, shi se hen akaa kpishi ker a wasen se. Nahan er Paseka lu Mbayuda “iyange i umbur” nahan kpa, hen Mbakristu yô ka nahan ga. Kpa er se lu Mbakristu yô, doo u se fa kwagh u i, shi se umbur akaa a injaa a i tese se la, sha ci u “icighanruamabera cii ka Aôndo A ne i nger ye.”—2 Tim. 3:16.